Иондық адсорбция. Хромотография әдісі туралы ұғым

 Адсорбция жайында жалпы түсінік.
 Адсорбциялық құбылыстың жалпы сипаттамасы.
 Адсорбция түрлері мен теориясы.
 Хроматография.Жалпы сипаттама.
 Қолданылған әдебиет.

Адсорбция (лат. ad- бетіне және serbeo сіңіремін) қатты немесе сұйық заттардың бетіне газ, бу және еріген заттарды сіңіруі. Заттардың ішіндегі бөлшектерінің өзара куштері теңесіп, барлық бағытта да өзініің көріші бөлшектерімен байланыста болса, ал заттың сыртқы бетінде көрші бөлшетер жоқ болғандықтан, оның тарту күшінің біразы бос тұрады.Сондықтан сыртқы бетке жанасқан газ, бу және еріген заттың бөлшектері оған тартыоады. Бетінде адсорбция болатын зат адсорбент деп аталады.Физикалық адсорбцияда адсорбенттің молекуласы өзгермейді, химиялық адсорбцияда (химосорбция) олар адсорбцияның бетінде онымен химиялық қосылыс түзеді. Адсорбция мөлшеоі адсорбенттің қасиетіне, сіңіретін заттың табиғатына, темпиратураға байланысты. Қатты адсорбент ретінде активтелгнг көмір, силикогель,алюмогель, ал сұйық адсорбент ретінде су, көмірсутектер т.б. органикалық сұйықтық қосылыстары. Адсорбция газдар мен сұйықтар қоспаларын бір бірінен бөлу, оларды кептіру, тазарту үшін противогаздарда қолданады. Бөлу жоспарында, көптеген биологиялық процестерде адсорбцияның маңызы үлкен.
Адсорбциялық құбылыстың жалпы сиспаттамасы.
Берілген дененің(заттың) дисперстілік дәрежесі жоғарылыған сайын, ол өзінің көбейген бетіне басқа дененің көп бөлшегін сіңіреді.Еріген немесе газ қалпындағы заттардың қатты дене немесе сұйықтың бетіне өздігінен жиналып, шоғырлана келіп, қоюлану құбылысын сорбция деп атайды.Әдетте өзінен басқа сіңіруші затты сорбент, ал оғен сіңірілетін затты сорбтив деп атайды.Ал сорбцтяға кері құбылысты десорбция дейді.Сорбтив бөлшектері сорбентке қаншалықты терең сіңуіне байланысты және ондағы пайда болатын өзара әсер мен байланыс күшіне, табиғаты сәйкес сорбция күшін қарастырады. Егер сіңіру дененің тек беткі қабатында ғана жүретін болса, онда оны адсорбция деп атайды. Мұнда да сіңіруші затты адсорбент, ал сіңірілетін затты адсорбтив деп атайды.
Сорбент пен сорбтив бөлшектерінің тбиғаты мен өзара әрекеттесу сипатына орай, сорбция құбылысын физикалық және химиялық деп бөледі.Физикалық сорбция әлсіз және қайтымды.Ол тек молекуааралық, яғни ван дер вальстік күш әсерімен жүзеге асады.Ал химиялық сорбцияны химосорбция деп те атайды және ол қайтымсыз, өйткені ол артық не бос валенттілік арөылы іске асады. Хемосорбция одан әрі жіктеле келіп абсорбциялы және адсорбциялы болып бөлінеді.Бұл бөлулер тек шартты ғана.
Капилляр(жіңішке түтікше) конденсациялы сорбциялық процесс деп аталатын құбылыстың негізгі мәні тек сіңәіруде ғана емес,мысалы, активті көмірдің өз бойына газдар мен буларды сіңіретіні сияқты, жеңілдетілген қатты қуыс сорбенттердің өз бойына конденсациялануымен де ерекше мәнде болады.Капиллярлы конденсация ең алдымен оңай да жеңіл қосылатын (сығылатын)газдарда жиі кездеседі.

 КазССР энциклопедиясы
 «Физикалық химия» С.Жайлауов
Алматы, Рауан 1992ж.