Қаржылық есептілік туралы



КІРІСПЕ
1БӨЛІМ. қаржылық есептілігі және оны талдаудың теориялық негіздері
1.1 Қаржылық есептілік түсінігі және оның мақсаты
1.2 Қаржылық есептілікті құрастырудың негізгі қағидалары және қаржылық есептілікке қойылатын негізгі талаптар
1.3 ХҚЕС жүйесіндегі қаржылық есептіліктің мазмұны және оны құрастырудың әдістемелік негізі


2БӨЛІМ. Қаржылық есептілікті жетілдіру жолдары
3.1 Қаржылық есптілік депотизапийін құру . қаржы есептілігін халықаралық стандарттарға сәйкес болуын қамтамасыз етілуі
3.2 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік (қаржылық) есепке алу және аудит жүйесін дамыту тұжырымдамасы

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан-2030» атты жолдауында еліміздің қорытынды дамуы ол экономикалыұқ өсу болып табылады деп жазылған және де бұл тақырып еліміздің бүгінгісі мен ертеңінің, сонымен қатар болашағының ең маңызда тақырыбы болып қалмақ. Бұл мақсаттағы ең маңызды орынды «ақпарат» алады, себебі ақпараттың дамуы тек экономикалық өсуді ғана емес сонымен қатар, әлеуметтік кеңістікке және Қазақстанның халықаралық ұйымдардағы интеграциялануына елеулі әсер етеді. Нарықтық экономика талаптары негізінде шаруашылқ жүргізуші субъекттің экономикалық механизімін қазіргі заманға сай экономикалық ақпараттсыз басқару мүмкін емес, әрине бұүл ақпараттардың маңызды бөлігін бухгалтерлік есеп мәліметтері құрайды. Бухгалтерлік есептілік мәліметтері шаруашылық жүргізуші субъетінің жұмыстарын және онвң құрылымдық бөлімшелерін жедел басқару, экономикалық жоспарлар мен ағымдағы жоспарларды, сонымен қатар мемлекеттің экономикалық дамуын зерттеу, зерделеу үшін қажет болып табылады.
Барімізге мәлімдей ұлттық кәсіпорындарға 80-жылдардың аяғында өз бетінше шетел кәсіпорындарымен серіктестік қатынастар орнатуға, сонымен қатар шетел фирмаларымен бірігіп кәсіпорындар құруға рұқсат етілген болатын. Осындай серіктестіктерді жүзеге асыру барысында шетел серіктестері кеңес заңнамаларының негізінде жасалған бухгалтерлік және қаржылық есептілік мәліметтері есептілік туралы толық мәліметтер бермейтіндігін, сонымен қатар Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық кеңістікке кіруіне біршама қиындықтар туындататынын түсінген болатын.
1. “Қаржылық есеп” (2001ж) Авторлары: Қ.К. Кеулімжаев, З.М. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева.
2. “Бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары” Авторы: Әбдіғали Әбдіманапов.
3. “Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі” Авторы: Көкенов У.Ж., Көкенова Ф.У.
4. Колтынюк Б.А. Инвестиционные проекты. Санкт Питербург. 1999ж.
5. Сергеев И.В., Веретенникова И.И., Яновский В.В. Организация и финансирование инвестиций. Москва 2003.
6. Мелкумов Я.С. Экономическая оценка эффективности инвестиций. Москва. 1997.
7. Липсиц Н.В., Косов В.В. Инвестиционный проект: методы подготовки и анализа. М., 1996.
8. Ковалев В.В. Финансовый анализ: управление капиталом. Анализ отчетности. Москва., 1996.
9. Богатин Ю.В., Швандар В.А. Оценка эффективности инвестиций: Учебное пособие для вузов. – М.: Финансы, Юнити-Дана, 1999. – 254 с.
10. Бочаров В.В. Финансово-кредитные методы регулирования рынка инвестиции –М, Финансы и статистика, 1993.
11. Коласс Б. Управление инвестиционной деятельностью предприятия. Проблемы, концепции и методы: Учебн. Пособие/ Пер. с франц. Под ред.проф.Я.В.Соколова. – М.: Финансы, ЮНИТИ, 1997. – 576 с.
12. Вернер В., Витер М. Руководство по оценке эффективности инвестиции.-М, 1995.
13. Савчук В.П. Оценка эффективности инвестиционных проектов. – Киев, 1999.– 365 с.
14. Основы инвестирования/ Гитман, Лоренс Дж., Джонк, Майкл Д. – М.: Дело, 1999.
15. Станиславчик Е.Н Бизнес-план: Управление инвестиционными проектами. – М.: Ось-89, 2001.
16. Управление инвестиционными проектами/ В.А.Швандар, А.И.Базилевич. – М.: Юнити-Дана, 2001.
17. Сергеев И.В., Веретникова И.И. Организация и финансирование инвестиции./ Москва. Финансы и статистика. 2000.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі:  Курстық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:   
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
1БӨЛІМ. қаржылық есептілігі және оны талдаудың теориялық негіздері
1. Қаржылық есептілік түсінігі және оның мақсаты
2. Қаржылық есептілікті құрастырудың негізгі қағидалары және қаржылық
есептілікке қойылатын негізгі талаптар
3. ХҚЕС жүйесіндегі қаржылық есептіліктің мазмұны және оны құрастырудың
әдістемелік негізі

2БӨЛІМ. Қаржылық есептілікті жетілдіру жолдары
3.1 Қаржылық есптілік депотизапийін құру – қаржы есептілігін халықаралық
стандарттарға сәйкес болуын қамтамасыз етілуі
3.2 Қазақстан Республикасының бухгалтерлік (қаржылық) есепке алу және аудит
жүйесін дамыту тұжырымдамасы

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан-2030 атты жолдауында
еліміздің қорытынды дамуы ол экономикалыұқ өсу болып табылады деп жазылған
және де бұл тақырып еліміздің бүгінгісі мен ертеңінің, сонымен қатар
болашағының ең маңызда тақырыбы болып қалмақ. Бұл мақсаттағы ең маңызды
орынды ақпарат алады, себебі ақпараттың дамуы тек экономикалық өсуді
ғана емес сонымен қатар, әлеуметтік кеңістікке және Қазақстанның
халықаралық ұйымдардағы интеграциялануына елеулі әсер етеді. Нарықтық
экономика талаптары негізінде шаруашылқ жүргізуші субъекттің экономикалық
механизімін қазіргі заманға сай экономикалық ақпараттсыз басқару мүмкін
емес, әрине бұүл ақпараттардың маңызды бөлігін бухгалтерлік есеп
мәліметтері құрайды. Бухгалтерлік есептілік мәліметтері шаруашылық
жүргізуші субъетінің жұмыстарын және онвң құрылымдық бөлімшелерін жедел
басқару, экономикалық жоспарлар мен ағымдағы жоспарларды, сонымен қатар
мемлекеттің экономикалық дамуын зерттеу, зерделеу үшін қажет болып
табылады.
Барімізге мәлімдей ұлттық кәсіпорындарға 80-жылдардың аяғында өз
бетінше шетел кәсіпорындарымен серіктестік қатынастар орнатуға, сонымен
қатар шетел фирмаларымен бірігіп кәсіпорындар құруға рұқсат етілген
болатын. Осындай серіктестіктерді жүзеге асыру барысында шетел серіктестері
кеңес заңнамаларының негізінде жасалған бухгалтерлік және қаржылық
есептілік мәліметтері есептілік туралы толық мәліметтер бермейтіндігін,
сонымен қатар Қазақстан Республикасының әлемдік экономикалық кеңістікке
кіруіне біршама қиындықтар туындататынын түсінген болатын.
Осындай түсініспеушіліктердің болуын жою үшін еліміз егемендігін
алғаннан кейін біршама шаралар жүзеге асырылған болатын. Бұл мақсатта
елімізде бухгалтерлік және қаржылық есептілікті гоманизациялау жұмыстары
жүргізіле бастады, яғни 1992 жылы 22 желтоқсанда Қазақстан Республикасының
Министірлер Кабинетінің Бұйрығымен Ұлттық шаруашылықта бухгалтерлік есеп
және бастапқы құжаттар мен статистиканы құрастыру туралы ұлттық бағдарлама
қабылданған болатын, сонымен қатар 1995 жылы 26 желтоқсанда Бухгалтерлік
есеп туралы заң қабылданған болатын.
Осы құжаттарға сәйкес 1997 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан
Республикасының Ұлттықт комиссиясымен есептіліктің 17 мемлекеттік
стандарттары, субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметін бухгалтерлік
есептілікте тіркеу үшін шоттар жоспары, сонымен қатар осы шоттар жүйесін
қолдану және жаңа шоттар жүйесіне көшу тәртәптері және қаржылық есептілікті
ұсыну концепциясы қолданысқа енгізілген болатын.

1БӨЛІМ. Ұйымның қаржылық есептілігі және оны талдаудың теориялық негіздері
1.1 Қаржылық есептілік түсінігі және оның мақсаты
Есептілік процесінің логикалық жалғасы болып кәсіпорынның қаржылық
есептілігін құрастыру болып келеді, ал ол өз кезегінде ішкі басқару
мақсаттарына және сыртқы қолданушыларға кәсіпорынның қаржылық жағдайы
туралы қажетті ақпараттарды ұсыну үшін қажет болып табылады.
Қаржылық есептілік – есептілік кезең ішінде оның қызметі мен
талаптарын сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі; қызметтің қорытындылары немесе
нәтижелері және жағдайы туралы сәйкес мәліметтерді көрсететін есептілік
жазулардың негізгі түрі болып табылады.
Қаржылық есептілік ағымдағы барлық есептіліктердің мәліметтері
негізінде құрылады, яғни бухгалтерлік, салықтық, статистикалық, оперативті-
техникалық, ал бұл жағдайдың өзі кәсіпорынның шаруашылық қызметінің жан-
жақты сипатталуына мүмкіндік береді. Есптіліктің құрамына сапалық және
сандық сиапттамалар, сонымен қатар құндық және натуралдық көрсеткіштер енуі
мүмкін. Бухгалтерлік есептілік пен қаржылық есептілік арасындағы
органикалық байланыс есептілікте алынатын қорытынды мәліметтер сәйкес
есептілік формаларына синтетикалық көрсеткіштер негізінде енетін болған
жағдайда ғана пайда болады.
Қаржылық есептіліктің мақсаты – кәсіпорынның қаржылық нәтижелелері,
жағдайы туралы мәліметтерді және кәсіпорынның кез-келген шоғырландырылған
ұйымының ақша қаражаттарының ағымдары туралы шынайы ақпараттарды
қолданушыларға экономикалық шешімдер қабылдау үшін ұсыну болып табылады.
Сонымен қатар қаржылық есептілік басқарушылық жұмыстрдың тиімділігін
бағалауға және тапсырылған жұмыстарының орындалуына бұйрық берілген
тұлғалардың жауапкершілігін бақылау және бағалуда маңызды орын алады.

1.2Қаржылық есептілікті құрастырудың негізгі қағидалары және қаржылық
есептілікке қойылатын негізгі талаптар

Қаржылық есептіліктің құрастырылуы бухгалтерлік есеп қағидаларына
негізделеді. Нарықтық экономикаға өтудің бірінші сатыларында арнайы
әдебиеттерде жаңа жекелеген категория, яғни бухгалтерлік есеп қағидасы
деген категория пайда болды. 1990 жылдарға дейін бұндай категория мүлдем
болмаған емес, дегенмен қағида деген термин 1990 жылдарға дейін де
көптеген отандық авторлардың бухгалтерлік есеп жөніндегі коптеген арнайы
әдебиеттерде кеңінен қолданылған болатын. Бірақ ол, есеп жүргізудің маңызды
категория сы ретінде маңызға алынбаған болатын. Бұл термин әдетте өте
сирек, яғни жиі тек бухгалтерлік есеп жайлы мәліметтердің немесе осы
ғыолымға байланысты мәтіндердің стилистикасын өзгерту үшін ғана қолданылып
келген болатын. Ал біздің есептілікке байланысты әдебиеттерде қағиданың
бухгалтерлік есептің маңызды категориясы ретінде қолданылуының бірден бір
себебі, ол есеп жүргізудің қазіргі заманғы англосаксондық жүйесін
зерттеумен байланысты. Ал осы есеп жүргізудің англосаксондық жүйесінің
негізін жалпы қабылданған есеп қағидалыры құрайды.
Сонымен, бухгалтерлік есеп қағидалары қандай мағына береді?
Американдық есептің патриархы Р.Энтони және Мичигандық жоғарғы оқу орнының
профессоры Д.Рис бұл терминді былайша түсінген бухгалтерлік есепт
қағидалары бұл бухгалтерлік есептің келісілген ережелері. Олардың ойнша
қағида деген сөз қабылданған немесе хабарланған қызметті жүргізуде жалпы
заңдарды немесе ережелерді анықтау үшін қолданылады және ол келісілген
тәртіп, белгілі бір бағытты ұстанудың негізі нмесе тәжірибе. Ф.Вудтың
көзкарасы боынша, бухгалтерлік есеп қағидалары бұл шаруашылық операциялары
туралы мәліметтерді жүргізуге байланысты бекітілген ережелер. Негізінен
бұл сұраққа жауапты ең алдымен осы қағида деген сөздіңмағынасын анықтап,
зерттеп алғаннан кейін айту,а болады. Сонымен, principium латын тілінен
аударғанда бастама немесе негіз деген мағынаны білдіреді, яғни белгілі
бір теорияның, ғылымның, білімнің негізгі базалық жағдайы. Бухгалтерлік
есеп қағидалары – бұл осы ғылымның негізі болып келеди. Әрбір ғылым осы
ғылымға тән қағидаларға негізделуі тиіс.
Бухгалтерлік есептің жеке қағидаларын қалыптастыру үшін тек қағида
деген сөзді ғана емес, сонымен қатар бухгалтерлік есеп анықтамасында
негізге алу қажет. Бухгалтерлік есеп – үздіксіз, бір –бірімен байланысты
және ақшалай көріністі шаруашылық үрдістердің құжаттық көрсетілуі. Ал
біздің заңдарда, яғни Бухгалтерлік есеп туралы заңда бұл анықтама
біршама өзгеше көрсетілген. Бухгалтерлік есеп – субъектінің активтері,
меншікті капиталы, шығыстары мен табыстары жайлы ақпараттарды тіркеулерді
жинау жүйесін құрайды. Келтірілген бұл анықтамалардың ең маңыздысы
есептілік негізінен ең алдымен шаруашылық қызметтің және қаржылық
есептілік элементтерін көрсетуді негізге алады, ао ол міндетті түрде
бухгалтерлік есеп әдістерін құрайтын арнайы әдістермен жүзеге асырылады. Ал
бухгалтерлік есеп әдістері әрине бухгалтерлік есеп қағидаларныңың
мазмұнымен өте тығыз байланысты болып келеді. Осыдан бухгалтерлік есеп
қағидалары есеп жүргізуге қажет пе? Біз бұдан бұрынырақ та олсыз да есеп
жүргізген едік деген маңызды сұрақтар туындайды. Бұл сұрақтың жауабы әрине
ол керек. Себебі біріншіден, біз жоғарыда көрсетіп кеткендей, әр бір ғылым,
соның ішінде бухгалтерлік есеп ғылымы да негіз салушы қағидаларға
негізделуі тиіс. Екіншіден, ол есеп реформаларын дұрыс жүргізудің бірден
бір себебі болып келеді. Ал бұл терминалогияның біркелкілігі – біріншіден,
унификация неліктен жасалу керектігінде болып келеді. Бірақ бухгалтерлік
есеп қағидасының әлі күнге дейін біркелкі жүйесі жоқ. Дегенімен, егер
бухгалтерлік есеп қағидасының мазмұнына назар аударатын болсақ,
А.Н.Кашаев пен О.М. Островчкийлер атап өткендей бұл жерде ондаған жылдар
бойы жалпы қабылданған, негізделген әр түрлі терминдер мен есеп
категориялыры, есеп тапсырмалары, функциялары, кезеңдері, талаптары мен
есептің әр түрлі ғылымдар мен байланыстары осы бухгалтерлік есеп қағидасы
терминіімен алмастыру тенденциясы анық байқалады. Бұл жағдай 1- кестеде
келтірілген қағидалар жиынтығында, яғни арнайы шетел әдебиеттерін зерттеу
негізінде және біздің ҚР Бухгалтерлік есеп туралы заңы негізінде жасалған
қағидалар анық көрінеді.
Бұл кестеде қағидалар жиынтығының 60 жуық түрі көрсетілген. Дегенімен
бұл қағидаларды әрі қарай жалғастыруға әбден мүмкін бірақ, дегенімен бізге
осы келтірілген қағидалар тізімі де жеткілікті болып келеді. Олардың
атауларына қарап, біз бұл келтірілген қағидалар жиынтығы біраз араласып
кеткендігін көруімізге болады. Келтірілген көптеген қағидалар бухгалтерлік
есеп элементтеріне және оған қойылатын талаптарға сәйкес келеді. Ол
қағидалар тізіміне мыналар жатады: үйлесімділік қағидасы, актив баптарының
әр құрылымдық бөліктерін бөлек бөлек бағалау қағидасы, меншікті капитал
және кәсіпорнынның міндеттемелер қағидасы, құжаттау қағидасы, балансты
қорытындылау қағидасы , инвентаризация, калькуляция, шоттар, екі жақты
жазу, есептілік, сонымен қатар салыстырмалы және жинақтау қағидасы. Ал 1
кестедегі бухгалтерлік есептің талаптарына талап етілетін позицияларға
мыналар жатады: сәйкестілік 27,28,29,30, шынайылық 27,29,30,
объективлілік 27,29,30,31, қарапаымдылық 27,29,30, толықтылық
23,24,25, қазіргі щзаманға сайлылық 23,24,25,26, түсініктілік
27,28,29,30, экономикалық 28, рационалдылық 27,30, ақшалай
өлшемділік 31, үздіксіздік 27, аналитикалық есеп мәліметтерінің
нақтылығы 26, есептік жыл ішінде қабылданған есеп саясатын ұстану
17. Сонымен қатар көптеген бухгалтерлік есеп теориясына байланысты
оқулықтар жазушы көптеген авторлар олардық қатарына нақтылық
23,24,25,26, қол жетерлік 27,28,29,30, әрекеттілік 29,
жеделділік 31, есептілікті құрастыру формаларны мен әдістерінің
біркелкілігі 29, жариялылық 31. Бұл талаптардың ішіндегі тек
жариялылық талабы ғана нарықтық экономика жағдайында өзінің бұрынғы
маңыздылығын жоғалтып алған, себебі бухгалтерлік есеп регистрлері мен ішкі
бухгалтерлік есептілік мазмұны коммерциялық құпя болып табылады 3.
Егер Батыс елдерінің ғалымдарымен келісетін болсақ, онда
бухгалтерлік есеп қағидаларының маңыздылығын анықтай отырып, олардың
санын жоғарыда аталып өткен талаптар негізінде олардың санын біршама
арттыруға мүмкіндік болар еді, себебі талап деген сөз бухгалтерлік есеп
теориясына қатысты оқулықтарда қағида деген ұғымды алмастырып отырған.
Бухгалтерлік есеп талаптарының қатарына сонымен қатар
салыстырмалылық, интерпретация және коммуникация қағидаларын жатқызуға
болады. Мысалы, салыстырмалылық қағидасы, оның мәні яғни бухгалтерлік
есепке кіретін барлық мәліметтер абсолютті нақты емес, керісінше шартты
нақты немесе ықтималдылық сипатқа ие болып келетіндігінде, себебі оған
бағалау, жоғалтулар, есеп жүргізудегі әр түрлі қателіктер әсер етеді.
Дегенімен бұл бухгалтерлік есептің тұрақты талаптарының бірі және де ол
әрқашанда есептілік нақтылық пен объективтілікті қажет ететіндігімен
дәлелденіп отырған. Негізгі талаптардың қатарына сонымен қатар толықтылық
қағидасын да жатқызуға болады, бұл қағида бойынша егер бір көрсеткіш
неғұрлым дәлірек сндық өлшенетін болса, онда соғұрлым онымен байланысты
екінші бір көрсеткіш азырақ немесе кемірек нақты өлшенеді. Мысалы, мүліктің
құны неғұрлым дәлірек бағаланатын болса, онда қаржылық қорытынды оған
қарағанда соғұрлым азырақ немесе кемірек нақты болып келеді, немесе
соңғысының көлемі неғұрлым дәлірекесептелетін болса, онда оған қарағанда
таза табыс көлемі кемірек нақты есептелінеді.
Интерпретациялық қағидаға сәйкес қанда да бір қолданушылардағы
ақпараттар керекті жағдайда тиімді басқарушылық шешімдер қабылдауға
мүмкіндік беретіндей етіліп ұсынылуы тиіс. Интерпретация есеп
мәліметтерінің қолданушыларға ұсынылуын белгілі бір ережелерге, қабылданған
талаптарға сәйкес келуін негіздейді. Коммуникация қағидасы ақпараттардың
бір қолданушыдан екнші бір қолданушыларға жеткізілуін қамтамасыз етіп
отырады. Бұл да есепті ұйымдастырудың қағидасы емес, ал оның талаптары
болып келеді. Есеп саясаты неғұрлым аз кезеңдер мен сатылардан өтетін
болса, онда олар соғұрлым қол жетімді, рационалды болып табылады.
Кестедегі кейбір жеке қағидалар сонымен қатар басқа ғылымдарға да
қатысты болып келеді. Мысалы, бақылау қағидасы бәрімізге белгілі
бухгалтерлік есеп қағидасы емес. Басқару ғылымының ең негізгі
функцияларының бірі болып табылады. Автономдылық (Р.Энтони; Дж. Рис) немесе
дербестік қағидасы (Я.В.Соколов) кәсіпорындардың шоттары оның иесінің жеке
шоттарынан біршама бөлек болуы керектігін білдіреді және де бұл қағиданы
бухгалтерлік есеп қағидасы деп санауға мүлдем болмайды, себебі ол заң
ғылымының қағидасы болып келеді (кәсіпорын оз иесіне қатысты заңды дербес
болып келеді).
Я.В.Соколов ұсынған қарама-қайшылық емес қағидасы біршама күмәнді
болып келеді, оның айтуы бойынша: есептілік жүйесінде бір-біріне қарама
қайшы келетін нормалардың болмайы тиіс, дегенімен мен жұмыс жасайтын
нормативтік құжаттар жүйесінде көптеген бір-біріне қайшы келетін нормаларда
кездеседі. Бірақ А.Н.Кашаев пен О.М.Островский бұл қағиданың бухгалтерлік
есепке еш қатысы жоқ екендігін атап өтеді.
1 кестеде келтірілген қағидалардың ең көп кездесетіні тек 7рет.
Үздіксіздік қағидасы – 9рет, ақшалай өлшемділік – 8. 7 реттен маңыздылық
және сақтық қағидалары қайталанады. 5 рет – екіжақтылық және сату
қағидалары. Сонымен қатар келтірілген тізімде олардың орналасу орындарына
байланысты да қағидалардың мағыналылығы да өзгеше болып келеді.
Бухгалтерлік есептілік туралыә заңда бірінші орында – есептеу немесе санау
қағидасы, англосаксондық есеп жүйесінде – шығындар мен табыстардың
қатынасы, Р.Антониде – екі жақтылық, РюЭнтони мен Дж.Ристе – ақшалай
өлшемділік, Ф.Вудта – құн, В.Нидлз, Х.Андерсон мен Д.Колдуэллады –
үздіксіздік, әБухгалтерлік қызметке енгізілер оқулығында – заңды тұлға,
Я.В.Соколовта – тұтастылық, А.Н.Кашаев пен О.М.Островскийде – екі жақтылық,
А.К.Шишкинде және тағы басқаларында құжаттау. Сонымен қатар көптеген
оқулықтардың авторлары өз оқулықтарында қағидалардың сандарын да әр түрлі
етіп көрсетеді. Олардың ең көбісі американдыө ғалымдар В.Нидлз,
Х.Андерсон мен Д.Колдуэлла оқулықтарында кездеседі, ресейлік профессор
Я.В.Соколовта – 14, белгілі ғалымдар А.К.Шишкин, В.Д.Микрюков пен
М.Д.Дышкантом жазып шығарған жоғарғы оқу орындарына арналған
Кәсіпорындардағы есеп, талдау және аудит оқулығында – 14, ал ең азы
А.Н.Кашаев иен О.М.Островскийдың Бухгалтерлік есеп қағидалары атты
мақаласында қағидалардың – 6 түрі кездеседі. Р.Энтони мен Дж.Рис
бухгалтерлік есептің 11 қағидасын қалыптастырған, Ф.Вуд – 10, Р.Антони – 9.
Осындай жалпы қабылданаған қағидалардың саны да, аоглосаксондық есеп
жүйесінде де кездеседі. Бухгалтерлік есепке кіріспе атты ағылшындық
оқулықтың авторлары қағидалардың – 8 түрін қалыптастырған. Қазақстан
Республикасының Бухгалтерлік есеп туралы заңында қағидалардың – 12 түрі
көрсетілген, олардың сегізі Б.Нидлз, Х.Андерсон мен Д.Колдуэлланың
Бухгалтерлік есеп қағидалары атты оқулығынан ( үздіксіздік, түсініктілік,
мәнділік, маңыздылық, шынайылық, сенімділік, сақтық, бейтараптылық ), ал
екеуі Ф.Вудтың Кәсіпкерлерге арналған бухгалтерлік есеп атты оқулығынан (
үздіксіздік және сақтық) алынған. Ал жүйелілік қағидасы Р.Энтони мен
Дж.Ристің Есеп; жағдайлар мен мысалдар атты оқулығынан алынған болатын.
Сонымен бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік қағидалары қаншау
болу керек деген сұраққа жауап беретін болса, онда ол әрине біреу немесе
жүзден асам болмауы тиіс. Олардың саны жалпы қабылдануы және барлық
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікке қатысты оқулықтардың барлығында
көрсетілуі тиіс. Олар сонымен қатар объективті, тек есеп тілікке тән болуы
және басқа ғылымдардың негізінен алынбауы тиіс. Олар белгілі-бір
критерилерге жауап беруі керек. Бұл мәселені қарастыра отырып, біз Р.Энтони
мен Дж.Риспен келіспеуімізге мүлдем болмайды, себебі олардың айтуы бойынша:
есетілік қағидаларының жалпы қабылдануы олардың қаншалықты үш
критерилерге, яғни орындылқ, объективтілік және жүзеге асырушылық
критерилерине жауап беретіндіктеріне байланысты болып келеді. Қағида
орынды, егер ақпарат мағыналы және белгілі бір ұйым туралы мәліметтерді
жинаушы қолданушыға пайдалы болған жағдайда. Қағида объективті, егер
ақпаратқа жеке ойлар немесе оны құрастырушылардың бағалауы бұл ақпаратқа
әсер етпейтін болса. Объективтілік өз кезегінде тұрақтылық, ақпараттық
тексерілгендігін және шындыққа сәйкес екндігін білдіреді. Қағида жүзеге
асырылады, егер ол коп қиындықтарсз және көп қаражатсыз жүзеге асырылатын
болса 18.

1.3 ХҚЕС жүйесіндегі қаржылық есептіліктің мазмұны және оны құрастырудың
әдістемелік негізі

Дамыған қоғамда бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде құрастырылатын
қаржылық есептіліктің мазмұнын жетілдіру қазіргі кезде қаржылық
менеджменттің қазіргі кезде алдына қойылған ең негізгі мақсаттарының бірі
болып табылады. Қаржылық есептіліктердің мәліметтері сыртқы және ішкі
қолданушыларға белгілі бір кәсіпорында экономикалық шешімдер қабылдау үшін,
ал макроэкономикалық деңгейде экономикалық өзара байланыстардың даму
тенденцияларын анықтау үшін, баға саясатын қалыптастыруға, қоғамдағы
әлеуметтік бағыттардың өзгеруі және тағы басқа жағдайларға қажет болып
табылады. Қазақстанда бухгалтерлік есептің құқықтық және әдістемелік дамуын
қамтамасыз ететін тенденциялардың бірі ол халықаралық тәжірибелерді қолдану
болып табылады.
Қазіргі кезде елімізде халықаралық стандарттарға сәйкес есептілікті
дамыту үшін Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есепке алу және аудит
жуйсін дамыту тұжырымдамасының жобасы 2007-2009 жылдар аралығына
бағытталған, ал бұл жоба Қазақстан Республикасының Примьер-Минимстірінің
2006 жылғы 9 тамызда №233-ө өкімімен бекітілген Халықаралық қаржылық есеп
беру стандарттарына жедел енгізу жөніндегі 2006 жылға арналған іс-шаралар
жоспарына сәйкес дайындалған.
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары әр түрлі мемлекеттерде
қаржылық есептілікті құрастыру үшін қолданылатын бухгалтерлік есеп
әдістемелері мен қағидаларының унификациясы үшін жасалған. Есептілік сыртқы
қолданушыларға да құрастырылып ұсынылғандықтан, әр түрлі елдерде оның
мазмұны, құрастырылуы және қызметінің нәтижелерін сипаттайтын
көрсеткіштерді ұсынуда көптеген айырмашылықтар бар. Есептілік әр елдің
қолданушыларына түсінікті және бірдей қабылдануы үшін қаржылық есептіліктің
халықаралық стандарттары қабылданған және әлі күнге дейін жетілдірілу
үстінде. Ол қай кәсіпорынның болсын қызметі туралы ақпараттарды ұсынуды,
дайындау процедуралары мен оны құрастыру ережелерін жақындастыру үшін
арналған.
Қаржылық есептілік формаларының мазмұны №1 ХҚЕС Қаржылық есептілікті
ұсынылуымен анықталған.Бұл жалпылама белгіленген стандартта кәсіпорынның
есептілігін құрудың базалық негізі көрсетілген, бұл оның өткен кезең
көрсеткіштері мен басқа кәсіпорындардың есептілік мәліметтерінің
саластырмалылығына байланысты біршама жетістіктерге жетуге мүмкіндік
береді. Сонымен қатар стандартта қаржылық есептіліктің құрылымына
байланысты кеңестер және оның мазмұнына деген минималды талаптар ұсынылған.

ХҚЕС қағидалары мен ережелеріне сәйкес жасалған жалпылама қаржылық
есептілік нақты ақпараттық сипаттағы есептілік мәліметтерін талап ете
алмайтын қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін
қолданылады. ХҚЕС сәйкес жасалған қаржылық есептілік кәсіпорынның есепті
кезең ішінде жасалған операциялары мен қаржылық жағдайын құрылымдық түрде
ұсынуға мүмкіндік береді. Қаржылық есептіліктің мақсаттары:
1. Экономикалық шешеімдер қабылдау үшін қоолданушылардың үлкен тобына
қаржылық жағдай, ақша қаражаттарының қозғалысы туралы мәліметтерді
ұсыну;
2. Кәсіпорын басқарушылары сеніп тапсырған, ресурстарды басқарудың
нәтижелері туралы мәліметтерді ұсыну;
ХҚЕС сәйкес кәсіпорынның қаржылық есептілігіне мыналар кіреді:
1. Бухгалтерлік баланс;
2. Кірістер мен шығыстар туралы есептілік;
3. Капиталдағы барлық өзгерістерді көрсететін есептілік;
4. Ақша қозғаласы туралы есептілік;
5. Есеп саясаты және түсіндірме хат.
Кәсіпорынның қаржылық есептілігінен басқа сонымен қатар басқарушыларға
сонымен қатар қаржылық шолу да құрастырылуы мүмкін, бұл шлуда кәсіпорын
қызметінің нәтижелері, кәсіпорынның қаржылық жағдайы, кәсіпорын қызметі
кезінде кездесетін негізіг қиындықтар келтірілуі мүмкін. Сонымен қатар
қаржылық шолуда қызметтің қаржылық нәтижелерін анықтайтын
факторлардыталдаудың қорытындылары, табыстың өсуін қамтамасыз етуге және
қызметті жақсарту мақсаттарында жасалған іс-шаралар, кәсіпорынның
инвестициялық саясаты, дивиденттер аясындағы саясат туралы мәліметтер
көрсетілуі мүмкін. Құжаттағы мәліметтердің ішінде ең басты назар
қаржыландыру көздерін талдауға, қарыздық қаражаттарға қатысты саясатқа,
тәуеклдерді басқаруға арналған іс-шараларға аударылады. Аталған құжаттардан
басқа сонымен қатар қаржылық есептілікте қоршаған ортаны қорғауға
байланысты есептіліктер, қосылған құнға байланысты есептіліктер және
экономикалық шешімдер қабылдау үшін қолданушылардың жұмыстарын жеңілдетуге
мүмкіндік беретін тағы да басқа есептіліктер көрсетілуі мүмкін.
Қаржылық есептіліктің мзмұнына және қаржылық есептіліктегі баптардың
ашылуы немесе олармен қоса берілген қосымшаларға қарамастан, ХҚЕС бойынша
қаржылық есептілікке қойылатын негізгі талап – қаржылық есептілік формалары
мен оның әр компоненттрінің анықталуы болып табылады.
Қаржы есептiлiгiнiң әрбiр компонентi міндетті түрде дәлме-дәл
анықталуға тиiс. Бұған қоса, келесi ақпарат дәлме-дәл бөлiп көрсетiлуге
және, егер бұл ұсынылған ақпаратты дұрыс түсiну үшiн қажет болса,
қайталануға тиiс:
а) есеп беретiн ұйымның атауы немесе өзге де сәйкестік белгілері, сондай-ақ
алдыңғы есепті кезеңнен бастап осы ақпараттағы кез келген өзгерістер;
б) қаржы есептiлiгi жеке ұйымды немесе ұйымдар тобын қамти ма;
в) қаржы есептiлiгiнiң тиiстi компонентi үшiн ненiң көбiрек жарайтынына
қарай, есепті күн немесе қаржы есептiлiгiн қамтитын кезең;
г) 21-Валюталық бағам өзгерісінің әсері ІAS Халықаралық стандартында
анықталғандай, ұсыну валютасы;
д) қаржы есептiлiгiнде соманы ұсынған кезде пайдаланылған дәлдiк деңгейi.
Қаржы есептiлiгi міндетті түрде кем дегенде жыл сайынғы негізде
ұсынылуға тиiс. Ұйымның есепті күні өзгерген және кезең ішіндегі жылдық
қаржы есептiлiгi бiр жылға қарағанда ұзағырақ немесе қысқарақ ұсынылған
кезде, ұйым қаржы есептiлiгiнде қамтылған кезеңге қосымша мыналарды ашып
көрсетуге міндетті:
а) неғұрлым ұзағырақ немесе неғұрлым қысқарақ кезеңдi
пайдалану себебiн;
б) пайдалар мен залалдар туралы есептегі, меншiктi капиталдағы өзгерiстер
туралы есептегі, ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есептегi және
тиiстi ескертулердегi салыстырма сомалардың толық дәрежеде салыстырмалы
емес екендігінің фактiсi.
Әдетте қаржы есептілігі бір жыл ішінде кезең үшін ұдайы жасалады.
Алайда кейбiр ұйымдар практикалық тұрғыдан алғанда есептерді, мысалы,
ұзақтығы 52 апталық кезең үшін ұсынуды қалайды. Осы Стандарт ондай
практикаға тиым салмайды, өйткенi алынатын қаржы есептiлiгiнде бiр жылдық
кезең үшін жасалатын қаржы есептiлiгінен елеулi айырмашылығы бола қоймас.
Бухгалтерлік баланс қаржылық есептіліктің ең негізгі формаларының
бірі, оның мәліметтері арқылы кәсіпорынның мүліктік жағдайы анықталады.
Бухгалтерлік балансты құрастыру жұмыстары кезінде оның ұзақ мерзімді және
қысқа мерзімді болып екіге бөлінген активтері мен міндеттемелері және олар
жеке классификация түрінде болу қажеттілігі негізінде жасалуы тиіс. Егер
басшылықпен балансты бұндай классификацияға бөлмеу туралы шешім қабылданса,
онда бухгалтерлік баланста активтер мен міндеттемелер өтімділік тәртібі
бойынша ұсынылуы тиіс. Сонымен қатар егер баланста активтер мен
пассивтердің жеке сомалары берілетін болса, онда кәсіпорын міндетті түрде
есептілік кезеңінен кейін 12 ай ішінде және осы 12 ай аяқталуы кезінде
олардың өтелуі немесе төленуі күтілетін активтер мен міндеттемелердің
сомалары ашуы тиіс. ХҚЕС бойынша бұндай талаптың орындалуы қаржылық
есептілікті қолданушыларға айналым капиталының құрамындағы таза активтер
жайлы тиімді ақпараттарды алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар бұндай
ақпараттар қолданушыларға есепті кезеңде сатылуы тиіс активтер мен төленуі
тиіс міндеттемелер мен кәсіпорынның төлем қабылеттілігін және өтімділік
деңгейін талдауға мүмкіндік береді.
ХҚЕС активтердің ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болып бөлінуіне
ерекше назар аударылады. №1 ХҚЕС Қаржылық есептілікті ұсынылуы
стандартында осы активтер жауап беруі тиіс талаптар анықталған. Актив, егер
мынадай өлшемдердің кез келгенін қанағаттандырса, міндетті түрде қысқа
мерзімді актив ретінде сыныпталуға тиіс:
а) оны өткiзу көзделсе, не ол кәсiпорынның әдеттегі операциялық кезеңiнiң
барысында сатуға немесе пайдалануға арналса;
б) ол негiзiнен сауда мақсаттарына арналса;
в) оны есепті күннен кейін он екі айдың ішінде сату ұйғарылса; не
г)ол ақшалай қаражаттар немесе ақшалай қаражаттардың баламалары нысанында
болса (7-Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер ІAS Халықаралық
стандартында анықталғандай), бұған есепті күннен кейін, ең болмағанда, он
екі айдың ішінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Аралық қаржылық есептілік
Ұйымның қаржылық есептілігі және оны талдау
Ұйымның шоғырландырылған қаржылық есебі және оны талдау
ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ МАҢЫЗЫ
Қаржылық есептілікті ұсыну
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарының тұжырымдамасы
Қазіргі таңдағы қаржылық жәнe салықтық eсeптіліктің экономикалық мәні мeн маңызы
Автокөлік салалары бойынша қаржылық есеп және оны талдаудың теориялық негіздері
Ақша қаражаттарына бақылау
Қаржылық есептіліктің элементтері
Пәндер