Ортағасырлық еуропалық саяхатшылардың еңбектері тарихи дерек ретінде

І Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 2
2.1 Ортағасырлық еуропалық саяхатшылардың еңбектері тарихи
дерек ретінде ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
2.2 Еуропа саяхатшыларының деректеріндегі тарихи деректер ... ... ... ... 5
ІІІ Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 12

Он үшінші ғасыр Европа мен Азия халқы үшін елеулі оқиғаларға толы, ортағасырлар тарихында елеулі із қалдырған кезең болды. ХІІІ ғасырда ерте феодальдық моңғол империясы құрылып, оның жаулаушылық жорықтырына Азия мен Шығыс Европаның көптеген мемлекеттері ұшыраған болатын. Монғолдардың шапқыншылығы әлемді дүр сілкіндіріп, үрей мен қорқыныш тудырды.
Өзектілігі. Батыс саяхатышыларының ортағасырлық жазбалары Шығыс тарихынан хабардар ететін құнды жинақтамалдың бірі болып табылады. Сондықтан да осы кезеңдегі жазба тек қана тарихи мәліметтермен хабардар етіп қана қоймай, географиялық атауларды суреттейді. Плано Карпини мен Вильгельм Рубрук жазбаларының орта ғасырдың өзінде бірнеше мәрте көшіріліп, жан – жақты талданып, зерттелген дүниелер. Бұл жазбалар Батыс саяхатшыларының Шығыстың орта ғасырлық тарихына берген бағасы мен суреттеулерін талдау өзекті мәселенің бірі болып табылады. Себебі бұл ХІІІ ғасырда жазылған құнды дерек көзінің бірі және сол кезеңдегі Шығыс халқының өмір сүруі мен соғыс тактикасын, салт – дәстүрі мен мәдениетінен хабардар ететін дерек көзін зерттеу өзекті мәселе болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Плано Карпини еңбегі ХІІІ ғасырдың өзінде бірнеше мәрте қолжазба көшірмелері жасалып, Шығыс тарихына қызығушылық танытушылар зерттелген болатын. 1839 жылы Плано Карпини жазбаның зерттелуіне негіз болған француз зерттеушісі Авезактың қолжазбаны зерттеуі болатын. Иркутск ғылыми кітапханасында сақталған қолжазбаны М.П. Алексеев зерттеген болатын. Орыс тіліне бұл еңбекті тек Ағылшын тіліне аудармасы ХҮІ ғасырда жарық көрді. Орыс тіліне бұл тек ХҮІІІ ғасырда ғана аударылған болатын. Алексей Малиновск аударған болатын. Ол еңбек 400 жылдан соң “Собрание путешествие к татарам” деген атаумен Д.И. Языков жарыққа шығарған болатын. Бұл еңбек сонымен қатар М. Шервуданың еңбегінде де жарық көрген болатын.
Гильома Рубруктың еңбегі көп мәрте баспадан шыққан болатын. СОл кезеңде жазылған қолжазбалар бізге жеткен жоқ. Бұл жазба 1600 жылы Хеклейтом саяхатты суреттеп жазған болатын. ХҮІІ ғасырда француз тіліндегі аудармасын Бержерон жасаған болатын. Шет елдік атақты ғылымми суреттемені Леонарда Олшки жасаған болатын. Орыс тіліндегі аудармасын 1911 жыылы И. Малеин П. Карпини саяхатымен біріктіріп жарыққа шығарған болатын. Сонымен қатар европалық саяхатшылар жасаған материалды П. Пелльо, В.В. Бартольд, Б.Я. Владимирцова еңбектеінен көруге болады.
Хронологиялық шеңбері: П. Карпини мен Г. Рубруктың монғол жеріне жасаған саяхаттары ХІІІ ғасырдың орта шеніне жатады, және саяхат кезіндегі қолжазбалар осы кезеңге тура келеді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндет: Европа саяхатышылары еңбектерін зерттеудегі негізгі мақсатым, сол куездегі Шығыс өңірінің тарихын батыстық көзқарас тұрғысынан берген бағасын жан – жақты талдау, және сол кездегі бірден бір дерек көзі арықлы Монғолдар мен оларға бағынышты халықтың тарихымен танысу. Сонымен қатар саяхатшылардың не мақсатпен келгенін атықтау менің негізгі міндетім болып табылады.

1. Путешествия в Восточные страны Плано Карпини и Гильома де Рубрука, под. ред. Г.И. Патлина А., 1993 ж. 241б.

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

І Кіріспе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 2

2.1 Ортағасырлық еуропалық саяхатшылардың еңбектері тарихи

дерек ретінде
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .. 3

2.2 Еуропа саяхатшыларының деректеріндегі тарихи деректер ... ... ... ...
5

ІІІ Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 11

ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12

Он үшінші ғасыр Европа мен Азия халқы үшін елеулі оқиғаларға толы,
ортағасырлар тарихында елеулі із қалдырған кезең болды. ХІІІ ғасырда ерте
феодальдық моңғол империясы құрылып, оның жаулаушылық жорықтырына Азия мен
Шығыс Европаның көптеген мемлекеттері ұшыраған болатын. Монғолдардың
шапқыншылығы әлемді дүр сілкіндіріп, үрей мен қорқыныш тудырды.
Өзектілігі. Батыс саяхатышыларының ортағасырлық жазбалары Шығыс
тарихынан хабардар ететін құнды жинақтамалдың бірі болып табылады.
Сондықтан да осы кезеңдегі жазба тек қана тарихи мәліметтермен хабардар
етіп қана қоймай, географиялық атауларды суреттейді. Плано Карпини мен
Вильгельм Рубрук жазбаларының орта ғасырдың өзінде бірнеше мәрте көшіріліп,
жан – жақты талданып, зерттелген дүниелер. Бұл жазбалар Батыс
саяхатшыларының Шығыстың орта ғасырлық тарихына берген бағасы мен
суреттеулерін талдау өзекті мәселенің бірі болып табылады. Себебі бұл ХІІІ
ғасырда жазылған құнды дерек көзінің бірі және сол кезеңдегі Шығыс халқының
өмір сүруі мен соғыс тактикасын, салт – дәстүрі мен мәдениетінен хабардар
ететін дерек көзін зерттеу өзекті мәселе болып табылады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі. Плано Карпини еңбегі ХІІІ ғасырдың өзінде
бірнеше мәрте қолжазба көшірмелері жасалып, Шығыс тарихына қызығушылық
танытушылар зерттелген болатын. 1839 жылы Плано Карпини жазбаның
зерттелуіне негіз болған француз зерттеушісі Авезактың қолжазбаны зерттеуі
болатын. Иркутск ғылыми кітапханасында сақталған қолжазбаны М.П. Алексеев
зерттеген болатын. Орыс тіліне бұл еңбекті тек Ағылшын тіліне аудармасы ХҮІ
ғасырда жарық көрді. Орыс тіліне бұл тек ХҮІІІ ғасырда ғана аударылған
болатын. Алексей Малиновск аударған болатын. Ол еңбек 400 жылдан соң
“Собрание путешествие к татарам” деген атаумен Д.И. Языков жарыққа шығарған
болатын. Бұл еңбек сонымен қатар М. Шервуданың еңбегінде де жарық көрген
болатын.
Гильома Рубруктың еңбегі көп мәрте баспадан шыққан болатын. СОл
кезеңде жазылған қолжазбалар бізге жеткен жоқ. Бұл жазба 1600 жылы
Хеклейтом саяхатты суреттеп жазған болатын. ХҮІІ ғасырда француз тіліндегі
аудармасын Бержерон жасаған болатын. Шет елдік атақты ғылымми суреттемені
Леонарда Олшки жасаған болатын. Орыс тіліндегі аудармасын 1911 жыылы И.
Малеин П. Карпини саяхатымен біріктіріп жарыққа шығарған болатын. Сонымен
қатар европалық саяхатшылар жасаған материалды П. Пелльо, В.В. Бартольд,
Б.Я. Владимирцова еңбектеінен көруге болады.
Хронологиялық шеңбері: П. Карпини мен Г. Рубруктың монғол жеріне
жасаған саяхаттары ХІІІ ғасырдың орта шеніне жатады, және саяхат кезіндегі
қолжазбалар осы кезеңге тура келеді.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндет: Европа саяхатышылары еңбектерін
зерттеудегі негізгі мақсатым, сол куездегі Шығыс өңірінің тарихын батыстық
көзқарас тұрғысынан берген бағасын жан – жақты талдау, және сол кездегі
бірден бір дерек көзі арықлы Монғолдар мен оларға бағынышты халықтың
тарихымен танысу. Сонымен қатар саяхатшылардың не мақсатпен келгенін
атықтау менің негізгі міндетім болып табылады.
Ортағасырлық еуропалық саяхатшылардың еңбектері тарихи
дерек ретінде

ХІІІ ғасырда Монғол мемлекеті, яғни саяхатшылар жазбасындағы Татар
мемлекеті нағыз өзінің күші шарықтап, бүкіл әлемді дүр сілкіндіріп,
алдындағының барлығын басып алып жойқын жаулаушылық жорықтар жасап, әлемді
мойындатқан кезі болатын. Батудың басшылығымен жасалған Батыс жорығының
салдарынан монғол атының тұяғы Европа жеріне дейін аяқ басудың сәл алдында
ғана болатын және бұл Европалық мемлекеттердің үрейін туғызды. Сонымен
қатар Шығыс мемлектінен көп хабардар болмаған Евролпалықтар алғашында
өздерінің барлаушылары ретінде саяхатшыларды жіберуді жөн көріп, П. Карпини
бастаған саяхатшыларды аттандыруды жөн деп санады.
Плано Карпини Итальядық, Перуджи әулетінің атақты жанұясынан шыққан
болатын. Оның итальяндық аты Джовани дель Пьяно Карпини, бірақ тарихи
әдебиеттерде оны әдетте Плано Карпини деп атайды. Ол француздық сопылық
орденінің негізін қалаушылардың бірі болды және Франциск Ассизсктің жақын
досы болған. Плано Карпини римдік шіркеуде өзіндік ерекше қызметте болып,
королдің бұйрығы бойынша Германия мен Испанияға барып тұрған, сондықтан да
Иннокентий ІҮ – нің неліктен оны таңдағандығы еш таңданыс тудырмайды. Плано
Карпини өзінің ұзақ саяғатына жалғыз аттанбады. Бұл ұзақ сапарға тағы екі
монах – франциск кірді: Польшадан Беннидикт пен Богомеядан Стефан. Соңғысы
П.Карпинимен тек Киев Русіне дейін ғана барып, қайта оралған. Ал Бенидикт
Карпинимен үнемі бірге жүрген, бірақ ешқандай саяхан туралы жазбалар
қалдырмаған.
Плано Карпинидің миссиясы, Иннокентия ІҮ булласын монғол ханына
жеткізу болатын, ол 1245 ж. 16 сәуірде аттанады. Екі жыл бойы әртүрлі елдер
мен жерлер арқылы саяхаттайды. Карпини Волгаға жеткен кезде, Батудың
сарайына келіп, рим папасының хатын монғол князіне табыс еткісі келеді,
бірақ Бату Ұлы ханға табыс етілген хатты қабылдамай, миссияны әрі қарай
Монғолияға жібереді. Ол әрі қарай ұзақ уақыт Хорезм, Жетісу, Тарбағатай мен
Орталық Монғолия арқылы жалықтыратын саяхатты жүре отырып, Күйік ханды Ұлы
хан тағына отырғызу салтанатының еріксіз көрермені болды. Осы жерде олар
төрт айға жуық уақыт тұрып, 1246 ж. 13 қарашада кері қайтты. Тек жарты
жылдан кейін ғана Монғолиядан Киевке жетті, ал 1247 жылдың күзінде Плано
Карпини Лионда болып, папа Иннокентий ІҮ – ге монғол ханы Күйіктің жауабын
табыстап, саяхат жөнінде толық есеп берді. Плано Карпинидің латын тілінде
жазылған есебі, арнайы кітап болып, ол “Libellus historicus” деп аталып,
бізге бірнеше рет басылып жеткен болатын.
Плано Карпині Иннокентия ІҮ сарайында үш ай болып, Антивари қаласына
архиепископ болып тағайындалады, және сол жерде қаза табады. Оның нақты
өлген жылы белгісіз, бірақ ол 1248 жылдан ерте емес, 1252 жылдан кеш
болмаған. Плано Карпини өзінің алдына қойылған тыңшылық міндетін
айтарлықтай көлемде орындаған. Ол монғолдардың қарулануы мен әскерін
олардың соғыс жүргізу тактикасын егжей – тегжейлі суреттеп берген.
Плано Карпиниге берілген қысқаша суреттеме итальян қоймаларында
сақталған, ол 1247 ж. қарашада Карпиниді рим папасы сарайында көрген. Оның
Плано Карпиниді суреттеуі бойынша: “Карпини білімді, тапқыр, шешен, және
әртүрлі істерді шешуге бейім адам болды; ол татар жерінен көрген таңғажайп
жерлер мен тағы басқа қызықты жайттарын үлкен кітап бетіне жазып қалдырды.”

Плано Карпинидің еңбегі ХІІІ ғасырдың өзінде кең тарап, оның қолмен
жазылған көшірмелері көп болғанымен бізге тек бесеуі ғана жетті. Оның ең
жақсы жасалған көшірмесі ХІІІ ғ. соңында немесе ХІҮ ғасырдың басында
жасалған Лейденскийдің көшірмесі. Бұл еңбек көптеген тілдерге аударылып, ал
бұл еңбек орыс тіліне тек ХҮІІІ ғ. ғана француз тілінен жасалған аудармасы
жарық көрді.
Ал Плано Карпини келгеннен соң бірнеше жыл өткеннен кейін, Орталық
Азияға монғолдың Ұлы ханына ұзақ сапарға тағы да минорит орденінен
монахтардан құралған миссия аттандырылды. Бірақ олардың алдына қойған
мақсаты өзгеше болды. Монғолдар арасында христиан дінін уағыздаумен қатар,
Ұлы ханмен Кіші Азияда ұзаққа созылған ислам дініне қарсы соғыста одақ
құруға мүмкіндік болатынын анықтау керек болды. Людовик ІХ осы кезде Кіші
Азияға 1248 жылы лтыншы крест жорығын ұйымдастырып, ол жеңіліс тапты.
Сондықтан ол жетінші жорықты ұйымдастыруды көздеді. Ал монғолдарды одақтас
ретінде соғысқа тарту арқылы өз жоспарын жүзеге асыруды көздеген болдатын.
Людовик ІХ – ның осы жоспарын жүзеге асыру үшін Монғолияға ерекше
дипломатиялық миссияны жіберуді көздеді, оның басшысы етіп, атақты монах –
минорит, алтыншы крест жорығына қатысқан, жігерлі, ақылды әрі жоғарғы
білімді Вилгельм Рубрукті тағайындады.
1253 – 1255 жж. Монғолияға жасалған саяхатының суреттемесі тек монғол
тарихы үшн ғана маңызды емес, сонымен қатар географиялық білім үшін де
маңызды. Рубруктың аңғарымпаздығы арқасында оның ХІІІ ғасырдағы жазбасы
құнды дүнелермен толықты. Оның бұл дүниесі ортағасырдағы Шығыс тарихынан
хабардар ететін батыс европа әдебиетіндегі құнды дерек көзі болып табылады.

Ол өзіне дейінгі Плано Карпиниге қарағында білімдірек болды, сонымен
қатар өзіне дейін жасалған саяхат жайындағы мәліметтермен танысып, алдын –
ала дайындалған болатын. Сондықтан ол Плано Карпиниге қарағанда құрылымы
бойынша толығарақ суреттеген болатын. Рубрук жазбасы орта ғасырлық Шығыс
тарихын баяндау бойынша алдыңғы орындардың бірінде, ол тек Марко Полоның
кітабына ғана жол береді.
Рубрук биографиясы жөнінен деректер өте аз, тек өз шығармасынан берген
мәліметтерден ғана хабардар бола аламыз. Тіпті оның тегінің өзі 11 түрлі
айтылады. Ал “Рубрук” деген лақап атау өзінің туылған Фландриядағы бір
ауылдың атымен байланысты. Рубрук көп жыл бойы Францияда тұрған және
француз короліне қызмет еткен. Оның нақты өмір сүрген жылдары анық емес, ол
1215 пен 1220 жж. аралығында туылған, 1270 жылы дүние салған. Ол атақты
саяхатына 40 жас шамасында аттанған. Ол минорит орденінің заңдылықтарын
қатаң сақтаған, үнемі жалаң аяқ жүрген және бұл Монғолияның қатал қысында
қиындық соқтырған. Өзінің жазбасында ол жолдың бір бөлігін жаяу жүріп
өткен. Оның жол серігі Бартоломео саяхат кезіндегі кедергілерге шыдамай,
Қарақорымда қалып қояды, ал ол бар ерік – жігерін жинақтап, басқа жолмен
кері қайтады.
Рубрук өз заманында атақты адамдармен кездескен, ағылшын ғалымы Роджер
Бэкон өзінің Рубрукпен Парижде кездескенін айтады. Рубрук саяхатқа аттанбас
бұрын Дешті – Қыпшақтар туралы мәлімет жинақтап, Ол Таяу Шығыста біренше
жыл тұрып, Монғол елшісінен хабар алғанда, Палестинада болып, сол жерден
саяхатын бастайды.
Плано Карпини апостоль Престолының бұйрығы бойынша, татар және өзге де
шығыс халықтарына барып, Папа мен өзге де кардиналдардың әмірі бойынша
Татар жеріне саяхатқа барады. Себебі солардан жақын арада Құдайдың
шіркеуіне қауіп төне бастаған болатын. Біз Татарлардан және басқа да
халықтар бізді өлтіріп тастау, аштан өлтіру, ауыр еңбекке салу және т.б.
үрейленгенімізбен Құдай жолындағы папаның әмірін орындап, христиан дініне
өз пайдамызды келтіру жолында біз өз - өзімізді аяған жоқпыз. Марко Поло өз
еңбегінде татар жерін, халқын, салт – дәстүрін, олардың державасы мен
соғысын, оларға бағынышты елдер мен өзіміздің саяхатымыз бен император
сарайы жөнінен мәліметтер жазылған.

Еуропа саяхатшыларының деректеріндегі тарихи деректер

І. Плано Карпинидің Шығыс елдеріне жасаған сахатынан

Татарлардың әскер бөлінісі: Шыңғыс ханның әмірі бойынша, монғол
әскерінде ондықтың басында бір адам тұрды, ал он ондықтың басында бір адам
тұрды, ол жүздік деп аталды, ал он жүздіктің басында бір адам тұрып, оны
мыңдық басқарған, ал он мың әскердің басында он мыңдық тұрған, он он
мыңдықтың басында түмен тұрған. Барлық әскердің басында екі немесе үш
қолбасшы тұрып, олар бір адамға бағынған. Егер әскер соғыста болған
жағдайда, ондаған адамның бір, екі, үш, тіпті одан да көп адам қашатын
болса, олардың барлығын өлтіреді, егер де жүз адамның оны қашып, онда
олардың барлығын өлтіреді. Бір сөзбен айтқанда, егер кері шегінген жағдайда
барлығы келісіп бірге шегінбесе, онда қашқындардың барлығы өлтіріледі; егер
осыған сәйкес бір немесе екеуі батыл соғыса бастаса, ал қалғандары бірге
шайқаспаса оларды да өлтірген. Егер олардың біреуі немесе екеуі тұтқынға
түсіп, қалғандары оны құтқармаса, олар да өлтірілген.
Монғолдар соғысқа аттанбас бұрын, алдымен барлаушы жібереді, оладың
аты мен қаруынан басқа еш нәрсесі болмаған. Олар тонамайды, үйлерді
өртемейді, аңдарды өлтірмейді, олар тек жаралап қана қояды, ал егер басқа
нәрсе жасай алмаса, оларды қуғынға ұшыратады; бірақ олар адамды
қуғындағаннан гөрі оларды өлтіріп тастайды.
Олар үнемі өз жауларын көрген сайын оған бірнеше жебе атады, егер
жауларын жеңе алмайтынын білген жағдайда, кері шегінген сыңай танытып,
өзері құрған тұзаққа жаулары келгенше жүріп өтіп, оларды қоршауға алады.
Дәл солай, оларға үлкен күш тап келген жағдайда, олардан бір екі күн кері
қашып, ойламаған жерден тап беретін болған. Соғыста олар өте қу болып
келеді, себебі қырық жылдан астам уақыт бойы үнемі соғыс үстінде жүр.
Олар соғыспас бұрын алдымен садақ атып жауының аты мен өздерін
қансыратып әлсіретеді де, кейін соғысуға көшеді.
Біз Командардың бүкіл жерімен жүрдік, үлкен жазық жаламен және төрт
үлкен өзеннен жүріп өттік: бірінші – Днепр онда Ресей жері, ол жерде
Коренцалар көшіп жүрді, екінші – Дон, князь Батудың әпкесіне үйленген
Картан көшіп – қонып жүрген. Үшінші – Волга бойында Бату көшіп – қонып
жүрді, төртінші – Жайық деп аталды, бұл Ұлы өзен, Константинопольге қарай
ағатын.
Біз Бату сарайына келгенде, бізді Командар жеріне ыңғайлы етіп
қоныстандырды, Бізді оның сарайына апаратын кезде, біз қаламасақ та, екі
оттың арасынан жүріп өтуіміз керек деген болатын. Бізге: “Бізге екі оттың
арасынан жүрудің себебі, егер сендер біздің қожайынға қарсы қастандақ
ойластырсаңдар немесе у әкелсеңдер от соның барлығын әкетеді, деген
болатын.” Біз оларға: “Біз одан тек қана күмән тудырмау мақсатында өтер
едік.” Біз ордаға барған кезде, Елдегай атты олардың басшысы, бізден тағзым
етуді сұрады, яғни қандай сыйлықтар әкелгенімізді сұрады. Біз оған Папа
бізге ешқандай сыйлық беріп жібермегенін және оны біз құрметтейтінімізді
айттық. Бізден не мақсатпен келгенімізді сұрады. Біз өзіміздің келу
себебімізді тізе бүгіп айттық, және граммотаны табыс етіп, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.