Экономика саласындағы әлеуметтік шиеленістер

1. Әлеуметтік шиеленістар туралы түсінік.
2. Әлеуметтік шиеленістер себептері, аткаратын қызметтері.
3. Әлеуметтік шиеленістердің дамуындағы сатылар.
4. шиеленісті жағдайдың шешімін табу.

Адамзат қоғамының тарихына көз жүгіртсек, көне заманнан бастап бүгінгі күнге дейін қоғам дамуының барлық сатыларында әлеуметтік шиеленістердің орын алғандығын байқауға болады. Біздің тілімізде "шиеленіс" деп аталып жүрген бұл құбылыс латын тіліндегі confliktus – қақтығыс деген ұғымды білдіреді.
Шиеленіс жекелеген адамдардың, әлеуметтік топтардың бір – бірімен қарым – қатынас жасау, өзара әрекеттесу процесінде туындайды.
Қазіргі кезде, әсіресе, біздің қоғамымызда әлеуметтік шиеленістер жиі орын алып отыр. Еліміздің нарық қатынастарына көшу барысында қоғам өмірінің бар саласында қайшылықтар бұрын – соңды болып көрмеген шиеленісті жағдайға ұласуы жиі ұшырасып отырды.
Міне, сол себептен әлеуметтік шиеленістерді оқып – үйренудің теориялық және қолданбалық маңызы бар. Болашақ мамандар шиелініскен жағдайларға басшылық ете білуі, оны дұрыс шешу жолдарын табуы, сол сияқты шиеленістің алдын алу шаралары туралы біліммен қарулануы қажет.
Шиеленістер барлық қоғамдық ғылымдарға қарастырылады. Бұл құбылыстың жалпы ғылыми тұжырымдамалары ең алғаш рет әлеуметтану ғылымында қалыптасты.
Әлеуметтану ғылымындағы түрлі бағыттағы зерттеушілер өз кездерінде шиеленістің қоғам дамуындағы маңызы туралы ойларын білдіріп, бұл құбылысты жан – жақты зерттеудің қажеттілігін мойындаған еді. ΧІΧ ғасырдың соңында жарық көрген Г. Спенсер, М. Вебер және Л. Гумпловичтің еңбектерінде шиеліністер әлеуметтік дамуға ықпал ететін құбылыс ретінде қарастырылады. Л. Гумплович К. Маркстен кейін көп ұзамай шиеленістердің шығу себептерін адамдардың материалдық қажеттерін өтеуге бағытталған курестен іздеу керектігін айтты.
"Әлеуметтік шиеленіс" (социология конфликта) деген терминді алғаш рет ғылыми айналымға енгізген неміс ғалымы Г. Зиммель болды. Г. Зиммель шиеленісті қоғам өмірінің қалыпты және маңызды формасы ретінде қарастырған.
Әлеуметтану шиеленісі әлеуметтану ғылымының құрамында өз алдына жеке бағыт ретінде ΧΧғ. 50-жылдарында қалыптасты. Әлеуметтік шиеленістерді жан-жақты зерттеген конфликтологияның классиктері Р. Дарендорф (Германия), Л. Козер (АҚШ) және К. Боулдинг (АҚШ) деген ғалымдар болды. Олар өздерінің еңбектерінде шиеленістердің барлық қоғамдық жүйелерге тән жалпылама себептерін ашып көрсетуге ұмтылыс жасап, шиеленіс процестерін реттеу және шешудің жолдарын көрсетті.
Ғылыми әдебиеттерде шиеленіс деген ұғымға бірқатар анықтамалар берілген. Олардың қазіргі саны 50-ге жуық. Осы анықтамалардың бәрінде дерлік шиеленіс ұғымы әлеуметтік қайшылықтар арқылы түсіндіріледі.

Әлеуметтану негіздері А.И.Икенов
Алматы Экономика 2004