Қазақстан Республикасының аймақтарындағы жұмысбастылық жағдайы



КIРIСПЕ

I Қазақстан Республикасының аймақтарындағы жұмысбастылық жағдайын талдау

1.1 Еңбек рыногы экономикасының жалпы сипаттамасы

1.2 Жұмысбастылықтың деңгейi және оның Қазақстандағы жағдайын талдау



ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Әрбiр елдiң экономикасы халықтың әлеуметтiк жағдайын көтеру үшiн тұрақты экономикалық өсудi қажет етедi. Елiмiздiң нарықтық экономикаға өтуiне байланысты еңбек рыногының қатынастары күрделене түсуде.
Еңбек рыногы экономикасы еңбек рыногы қалай ұйымдастырылғанын, қызметiн және оның нәтижесiн зерттейтiн, жұмыс берушiлер мен жұмыс алушылар арасындағы қатынпастардың әр түрлi факторлардың әсет етуiне байланысты өзгеруi, жалақы, баға, пайда және мемлекет саясатының әлеуметтiк-еңбек қатынастарына тиетiн ықпалын зерттейтiн ңылыми сала.
Бәрiмiзге белгiлi, елiмiз экономикасының егемендiк алғаннан берi жекешелендiру саясатының жаппай жүруi, яғни еңбек рыногында еңбек сұранысын мемлекеттiк салалармен қатар, рыноктың қызмет етуiнiң басты көрiнiсi болып табылатын жек кәсiпорындар мен фирмалар қалыптастыратын болады.
Кәсiпорын пайда табу мақсатында әр түрлi өндiрiс факторларын қолданады. Солардың iшiнде еңбек - өндiрiстiң негiзгi факторы, яғни жұмысшы күшi жалпы өнiмнiң көп бөлiгiн құрайды. Еңбек, сондай-ақ адамға байланысты болғандықтан, еңбек рыногы күрделi әлеуметтiк-экономикалық рынок деп аталады. Өйткенi қазiргi заманда адмзат өзiнiң өмiр сүруi үшiн белгiлi бiр қызметтер iстейдi. Бiреулерiнiң жалақысы көп болса, бiреулерiнiкi аз. Ал кейбiреулерi мүлдем жұмыссыз.
Осындай жағдайларды реттеп, әлеуметтiк мәселелердi шешiп отыратын еңбек рыногы болып табылады. Еңбек рыногы – бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы, бұлардың тепе-теңдiк бағасымен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстың бiр-бiрiне әсер етуiмен сипатталады. Кәсiпкерлер мен еңбекке қабiлеттi адамдар рыноктың агенттерi, олар еңбек рыногында өзара қатынаста болады. Яғни, шешудi қажет ететiн әлеуметтiк мәселе болып табылатын халықтың жұмыспен қамтамасыз етiлуi, жұмысбастылық, жалақы, жұмыссыздық, еңбек ұйымдары осы еңбек рыногының құрылымары болып табылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi бүгiнде елдiң халқының тұрмыс деңгейi сол елдiң даму нәтижесiнiң көрсеткiшi болып табылады. Ал халықтың тұрмыс жағдайы тiкелей елдегi еңбекке қабiлеттi адамдар санына, олардың жұмыспен қамтамасыз етiлу деңгейiне, сонымен қатар жалақы және осыларды реттеп отыратын еңбек одақтары мен ұйымдарына, жұмыс берушiлерге байланысты.
1. Әубәкiров Я. Ә. Экономикалық теория негiздерi. Оқулық. – Алматы, “Санат”, 1998. – 479б.
2. Жұмамбаев С.К. Еңбек рыногы экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университетi, 2003 – 171 б.
3. Рынок труда. Учебник / под. ред. проф. В.С. Буланова и проф. Н.А. Волгина. – М.: МГУ, 1996 г.
4. Мейiрбеков А. Қ., Әлiмбетов Қ.Ә. Кәсiпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003. – 252 бет.
5. Мэнкью Н.Г. Принципы экономикс. – Спб: Питер Ком, 1999. – 784 с.
6. С.Әкiмбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А. Жанайдаров / Экономикалық теория. Оқу құралы. – Астана: 2002. – 446 б.
7. Джумамбаев С.К. Рынок труда в казахстанской экономике. – Алматы: Ғылым, 2002 г.
8. Берешев С. Регулирование заработной платы в республике Казахстан. – Алматы: ТОО “Баспа”, 2001 г.
9. “Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы”: Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 10 желтоқсанындағы заңы // Егемен Қазақстан, 1999 ж., 24 желтоқсан.
10. “Ең төменгi күнкөрiс деңгейi туралы” Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 16 қарашадағы заңы // Егемен Қазақстан, 1999 ж. 19 қараша.
11. “Халықты жұмыспен қамту туралы” Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтарындағы заңы // Егемен Қазақстан, 2001 ж, 30 қаңтар.
12. Журнал // Экономика и права Казахстана, 2004 г. № 13.
13. Статистический ежегодник. Алматы. – 2004г. №5
14. Қазақстан Республикасының статистика жөнiндегi агенттiгiнiң бюллетенi. 2004 жылғы Қазақстан Республикасының өңiрлерi бойынша. – Алматы. 2004 жыл. – 6 бет.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:   
ЖОСПАР

КIРIСПЕ

I Қазақстан Республикасының аймақтарындағы жұмысбастылық жағдайын талдау

1. Еңбек рыногы экономикасының жалпы сипаттамасы

2. Жұмысбастылықтың деңгейi және оның Қазақстандағы жағдайын талдау

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

КIРIСПЕ

Әрбiр елдiң экономикасы халықтың әлеуметтiк жағдайын көтеру үшiн
тұрақты экономикалық өсудi қажет етедi. Елiмiздiң нарықтық экономикаға
өтуiне байланысты еңбек рыногының қатынастары күрделене түсуде.
Еңбек рыногы экономикасы еңбек рыногы қалай ұйымдастырылғанын,
қызметiн және оның нәтижесiн зерттейтiн, жұмыс берушiлер мен жұмыс алушылар
арасындағы қатынпастардың әр түрлi факторлардың әсет етуiне байланысты
өзгеруi, жалақы, баға, пайда және мемлекет саясатының әлеуметтiк-еңбек
қатынастарына тиетiн ықпалын зерттейтiн ңылыми сала.
Бәрiмiзге белгiлi, елiмiз экономикасының егемендiк алғаннан берi
жекешелендiру саясатының жаппай жүруi, яғни еңбек рыногында еңбек сұранысын
мемлекеттiк салалармен қатар, рыноктың қызмет етуiнiң басты көрiнiсi болып
табылатын жек кәсiпорындар мен фирмалар қалыптастыратын болады.
Кәсiпорын пайда табу мақсатында әр түрлi өндiрiс факторларын
қолданады. Солардың iшiнде еңбек - өндiрiстiң негiзгi факторы, яғни жұмысшы
күшi жалпы өнiмнiң көп бөлiгiн құрайды. Еңбек, сондай-ақ адамға байланысты
болғандықтан, еңбек рыногы күрделi әлеуметтiк-экономикалық рынок деп
аталады. Өйткенi қазiргi заманда адмзат өзiнiң өмiр сүруi үшiн белгiлi бiр
қызметтер iстейдi. Бiреулерiнiң жалақысы көп болса, бiреулерiнiкi аз. Ал
кейбiреулерi мүлдем жұмыссыз.
Осындай жағдайларды реттеп, әлеуметтiк мәселелердi шешiп отыратын
еңбек рыногы болып табылады. Еңбек рыногы – бұл тауар болып табылатын еңбек
ресурстарының нарығы, бұлардың тепе-теңдiк бағасымен саны, оларға сұраныс
пен ұсыныстың бiр-бiрiне әсер етуiмен сипатталады. Кәсiпкерлер мен еңбекке
қабiлеттi адамдар рыноктың агенттерi, олар еңбек рыногында өзара қатынаста
болады. Яғни, шешудi қажет ететiн әлеуметтiк мәселе болып табылатын
халықтың жұмыспен қамтамасыз етiлуi, жұмысбастылық, жалақы, жұмыссыздық,
еңбек ұйымдары осы еңбек рыногының құрылымары болып табылады.
Бұл тақырыптың өзектiлiгi бүгiнде елдiң халқының тұрмыс деңгейi сол
елдiң даму нәтижесiнiң көрсеткiшi болып табылады. Ал халықтың тұрмыс
жағдайы тiкелей елдегi еңбекке қабiлеттi адамдар санына, олардың жұмыспен
қамтамасыз етiлу деңгейiне, сонымен қатар жалақы және осыларды реттеп
отыратын еңбек одақтары мен ұйымдарына, жұмыс берушiлерге байланысты.

I Қазақстан Республикасының аймақтарындағы жұмысбастылық жағдайын талдау

1. Еңбек рыногы экономикасының жалпы сипаттамасы

Еңбек рыногы – бұл тауар болып табылатын еңбек ресурстарының нарығы,
бұлардың тепе-теңдiк бағасымен саны, оларға сұраныс пен ұсыныстың бiр-
бiрiне әсер етуiмен сипатталады. Кәсiпкерлер мен еңбекке қабiлеттi адамдар
рыноктың агенттерi, олар еңбек рыногында өзара қатынаста болады. Сондықтан
еңбек рыногы сұраныс пен ұсыныс механизмi арқылы экономикалық агенттердiң
арасындағы бәсекелестiктiң нәтижесiнде жұмыспен қамтудың белгiлi көлемi
және еңбек төлемi дәрежесi орнайтын экономикалық орта немесе болмыс болып
табылады.
Еңбек рыногы экономикасы еңбек рыногы қалай ұйымдастырылғанын,
қызметiн және оның нәтижесiн зерттейтiн, жұмыс берушiлер мен жұмыс
алушылардың арасындағы қатынастардың, әр түрлi факторлардың әсер етуiне
байланысты өзгеруi, жалақы, баға, пайда және мемлекет саясатының әлеуметтiк
еңбек қатынастарына тиетiн ықпалын зерттейтiн ғылыми сала. Мұнда еңбек
ұсынысы жалпы еңбекке қабiлеттi адамдар болса, ал еңбек сұранысын нарықтық
экономикада фирмалар мен кәсiпорындар қалыптастырады. Осы фирмалардың
қызмет етуi негiзiнен микроэкономика деңгейiнде болғандықтан жалпы фирма
теориясы ұғымына тоқталып өтуге тура келдi.
Еңбек - өндiрiстiң негiзгi факторы, яғни жұмысшы күшi жалпы өнiмнiң
көп бөлiгiн алады. Еңбек рыногында жұмыс күшi бiр жағынан сатылады, ал
екiншi жағы оны сатып алады. Сондықтан жұмыс күшi деген ұғымға тоқталайық.
Жұмыс күшi дегенiмiз адамның физикалық және ой қабiлетi, осы қабiлетiн ол
материалды қжәне рухани игiлiктердi өндiруге пайдаланады. “Жұмыс күшi”
деген ұғым тек экономикада жалданып жұмыс iстеп жүргендердiң нақтылы
еңбекте пайдаланатын қабiлеттерi. Жұмыс күшiнiң еңбекке деген қабiлетi әр
түрлi болады, алайда еңбк кезiнде оның барлығы бiрдей қолданылмайды.
Сондықтан, жұмыс күшiнiң нақтылы еңбекке қажет қабiлеттерi бағаланады,
белгiлi кәсiп жасауға жұмсалынған жұмыс iстеу қабiлеттерi өмiрге,
тiршiлiкке қажет заттарға айырбсталады. Демек, еңбек рыногы дегенiмiз
“жұмыс iстеп жүрген” жұмыс күшi рыногы 2, 5 бет .
Еңбек рыногы пайда болуы және iск кiрiсуi үшiн ең кем дегенде оның
құрылымында мына бөлiктер болуы қажет:
• Еңбек рыногының субъектiлерi (жалданған еңбеккерлер және олардың
кәсiподағы, жұмыс берушiлер, яғни фирмалар; мемлекет және оның
органдары);
• Рынок механизмi (жұмыс күшiне деген сұраныс пен ұсыныс, оның бағасы,
бәсекелестiк);
• Субъектiлер қабылдаған экономикалық бағдарламалар, шешiмдер мен заң
нормалары;
• Жұмыссыздық және оған байланысты әлеуметтiк төлемдер;
• Рынок инфрақұрылымы.
Еңбек рыногының жоғарыда аталған бөлiктерi бiрлесiп жұмыс күшiне деген
сұраныс пен оның ұсынысын теңестiруге, адамдардың еңбекке және қызмет түрiн
еркiн таңдау құқығын iс жүзiнде асыруға, белгiлi әлеуметтiк қорғау жүйесiн
құруға бағытталады.
Еңбек рыногының екi түрiн көрсетуге болады:
• Бiрiншiсi жұмыс күшiнiң территория жүзiнде жылжуға бейiмделген, яғни
жұмыс орындарын еңбеккерлермен фирма арасында ауыстыру жолымен
толтырады. Мұндай рынокты сыртқы рынок деп атайды.
• Екiншiсi еңбеккерлердiң фирма iшiнде жылжуына бейiмделген. Бұл рынокты
кейде iшкi рынок деп атайды.
Еңбек рыногының қызметтерi қоғам өмiрiндегi еңбектiң ролiмен
белгiленедi, еңбек табыстың және жақсы хал-жағдайдың өте маңызды көзi.
Экономикалық бағыттан еңбек дегенiмiз өте маңызды өндiрiстiк ресурс болып
табылады. Сонымен қатар еңбек төрт негiзгi өндiрiстiк факторлардың бiрi
және ол адаммен байланысты болғандықтан күрделi және көптеген
ерекшелiктерiмен сипатталады. Осыған сәйкес еңбек рыногы басты екi қызмет
атқарады.
Еңбек рыногы өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң артуына, ғылыми-техникалық
прогрестi жетiлдiруде және осының негiзiнде еңбек етушiлердiң тұрмыс
дәрежесiн елеулi көтеруге көмектеседi. Еңбек рыногы жұмыс орны мен кәсiптi
таңдауға, өмiр салтын қалыптастыруға, адамның экономикалық тәуелсiздiгiн
қамтамасыз етуге жол ашады. Еңбек рыногы асқан жауапкершiлiктi, тәртiптi,
жинақылықты қажет етедi.
Оның әлеуметтiк қызметiне адамдардың табыстары мен жақсы тұрмыс
халының әдеттегiдей дәрежесiнiң қамтамасыз етiлуi және жұмыскерлердiң
өндiрiстiк қабiлетiнiң тиiстi дәрежеде ұдайы өндiруiнiң қамтамасыз етiлуi
жатады. Еңбек рыногының экономикалық қызметiне еңбекке рационалды тарту,
оны бөлу, реттеу және пайдалану жатады. Еңбек рыногы көптеген ынталандыру
функцияларын атқарады. Олар бәсекелестiк қабiлеттiң күшеюiне, тиiмдiлiгi
жоғары еңбектiң өсуiне, маманданудың жоғарлауына себеп болады.
Әдетте, еңбек рыногының үш моделiн атайды: американдық, жапондық және
шведтiк.
Американдық моделiне экономиканың бәсекелестiк жағдайы қолдау
саясаты, оның аса орталықтануына жол бермеу, кәсiпкерлер белсендiлiкке және
қызметкерлердi жеке табысқа, ақша табуды мақсат етуге итеру тән.
Қызметкерлер кәсiпорындар арасында жиi алмасады, оқу орындарында кәсiптiк
даяорлау толық болады, кәсiпорындар өндiрiстiк оқуға кететiн шығынды
азайтуға тырысады. Осындай саясаттың нәтижесiнде қызметкерлердiң
территориялық және кәсiптiк жылжымалдылығы, жұмыссыздық деңгейi басқа
елдермен салыстырып қарағанда жоғары болады. Мұның барлығы бұл елде сыртқы
рынок басым екенiн көрсетедi.
Шведтiк моделдiң ерекшелiгi мемлекеттiң белсендi түрде жұмыспен
қамтамасыз ету саясаты жүргiзуi. Мемлекет органдары қызметкерлердi кәсiптiк
дайындау, жұмыс орнын жасау, жұмыс iздеп жүргендердi бос жұмыс орнын табу
үшiн кәсiптiк бейiмдеу және мәлiмет беру, жаңа жқмыс орнына жету үшiн
жәрдем ақша беру арқылы жұмыс күшiнiң бәсекелестiк қабiлетiн арттыруға көп
көңiл бөледi. Мемлекет әлеуметтiк қызметтердi қажет ететiн секторларда
жұмыспен қамту мәселесiне етекше көңiл бөлiнедi. Сондықтан елде жұмыс
күшiне деген сұраныс және жұмыспен қамту мәслелерiнiң шешiлуi жоғары
деңгейде болып отыр.
Жапондық моделдiң ерекше бiр сипаты – “өмiр бойына жалдану жүйесiнiң”
орын тебуi, яғни қызметкерлер осы жүйе бойынша еңбекпен қамтамасыз етiлуiне
кепiлдеме алады. Мұндай жүйенi кәсiподақтар қолдап, фирмаға түзу ниетпен
қарайды. Жапонияда кәсiподақтар кәсiпорындар iшiнде құрылады және қызмет
iстейдi. Фирма қызметкерлердiң кәсiптiк дайындау мен бiлiктiлiгiн
жоғарлатумен шұғылданады, олардың еңбекке, жұмыс сапасына дұрыс көзқарасын
тәрбиелейдi. Өз ойымен қызметкердi бiр жұмыс орнынан екiншiсiне, бiр
бөлiмнен басқасына ауыстырып тұрады. Мұндай еңбек рыногын жабық iшкi рынок
деп сипаттайды. Жапондық моделде фирма басшыларының қызметкерлерге жақсы
қамқорлықпен қарауы, олардың өндiрiстен тыс өмiрiне көңiл бөлуi және де
фирманың жан-жақты қызметiне еңбеккерлердiң құштарлығы сипаттайды. Бiрақ
бұл модел кейiнгi кездерде экономикалық дағдарыстар болуына байланысты
өзгертiлiп жатыр, тұрақты жұмыспен қамтылатын адамда рсаны азаюда.

1.2 Жалақы мен жұмысбастылықтың деңгейi және оның Қазақстандағы жағдайын
талдау

Қазақстандағы еңбек рыногы жағдайына келетiн болсақ, әрине бұл
әлеуметтiк-экономикалық сала болғандықтан, елiмiздiң экономикалық
дағдарысты басынан кешiрген жылдары бұл еңбек рыногы да күрт нашарлап
кеттi. Оның келесiдей себептерiн атап өтуге болады:
1. Елiмiз егемендiгiн алғаннан кейiн Қазақстаннның еңбек рыногына жұмыс
күшi ұсынысының имиграциясы мен эмиграциясы ең күштi әсер бердi.
Яғни, елге келушiлерге қарағанда, елден кетушiлер саны көп болды.
Сондай-ақ елден кетiп жатқандардың көпшiлiгi бiлiктi, бiлiмдi және
бәсекелестiк қабiлетi жоғары, еңбекке қабiлеттi жастағы азаматтар
екенiн ескерсек, бiздiң қоғамымыздың еңбек потенциялына орны толмайтын
шығын әкелгенiн айтуымыз керек.
2. Елдегi экономиканың дағдарысқа ұшырауы, өндiрiс орындарыныңқысқарып,
халықтың жұмыссыз қалуына әкелiп соқтырды;
3. Елiмiздiң экономикасы құдарауымен байланысты әлеуметтiк сала да
нашарлап, халқымыздың өсiмi кемуде, оған бiр жағынан өтпелi кезеңде
басты әсер етiп отыр;
4. Фирма мен кәсiпорындар өнiмiнiң бәсеке қабiлеттiлiгiнiң нашар болуына
байланысты, олардың сатуға шығарған өнiмдерiне сұраныстың аз болуы
жалақыны ңтөмендеуiне әкелдi. Осының салдары экономикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Қазақстан өнеркәсібіндегі еңбек өнімділігін көтеру резервтері
Қазақстан Республикасының еңбек нарығы: негізгі тенденциялары және даму мәселелері
Отандық еңбек нарығындағы тұрғындардың жұмысбастылық мәселесі
Қазақстан Үкіметі, аймақтық биліктермен аймақтық экономикалық саясат координациясы
Еңбек рыногы және тұрғындарды жұмыспен қамтудың мемлекеттік саясаты
Жұмыссыздық және оның әлеуметтік - экономикалық салдары туралы ақпарат
Жұмыссыз қылмыскердің типологиясы
Жұмыссыздық мәні, түсінігі және түрлері
Еңбек ресурстары туралы
Кедейшілік - макроэкономикалық маңызды мәселесі
Пәндер