Видеопрокат жүйесін құру
КІРІСПЕ
1 ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ
2 ЕСЕПТІҢ АЛГОРИТМІ
3 Теориялық бөлім
3.1 BDE Administrator
3.2 Database Desktop
3.3 Компоненттер палитрасы
4 Программаның баяндалуы
4.1 Жалпы мағлұматтар
4.2 Функционалдық тағайындалуы
4.3 Логикалық құрылымның баяндалуы
4.4 Шақыру және жүктеу
4.5 Қажетті техникалық жабдықтар
4.6 Кіріс мәліметтер
4.7 Шығыс мәліметтер
5 Бақылау мысалдарын баяндау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қосымша материалдар
1 ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛЫМЫ
2 ЕСЕПТІҢ АЛГОРИТМІ
3 Теориялық бөлім
3.1 BDE Administrator
3.2 Database Desktop
3.3 Компоненттер палитрасы
4 Программаның баяндалуы
4.1 Жалпы мағлұматтар
4.2 Функционалдық тағайындалуы
4.3 Логикалық құрылымның баяндалуы
4.4 Шақыру және жүктеу
4.5 Қажетті техникалық жабдықтар
4.6 Кіріс мәліметтер
4.7 Шығыс мәліметтер
5 Бақылау мысалдарын баяндау
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қосымша материалдар
МББЖ дегеніміз бағдарламалық қамтама. Бұның арқасында қолданушылар деректер базасын (ДБ) анықтай, құрай және қолдай алады, сонымен қатар оған қатынасты бақылай алады.
Аппараттық қамтама. МББЖ мен жұмыс істеу үшін кейбір аппараттық қамтама керек. Ол өте кең шектрде вариациялана алады – дара дербес компьютерден және көп компьютерлерден тұратын желілерге дейін. Қолданылып жатқан аппараттық қамтама қолданылып жатқан МББЖ-ға және организацияның талаптарына тәуелді. Кейбір МББЖ-лер тек қана нақты аппараттық қамтамаға немесе құралға орналған, ал басқалары кең ауқымды аппараттық қамтамалармен және ОЖ-мен жұмыс істей алады. МББЖ мен жұмыс істеу үшін әдетте минимум оперативтік және дискілік жады жеткілікті болады (бірақ ол жүйенің керекті өнімділігіне жеткізе алмайды).
Бағдарламалық қамтама. Бұл компонент МББЖ-ң өзінің бағдарламалық қамтамасын және қолданбалы программаларды қамтиды. Әдетте қосымшалар С, COBOL, Fortran, Ada немесе Pascal деген сияқты үшінші буынды тілдерде немесе SQL сияқты 4-ші буынды тілдерде құрылады. Дегенмен, МББЖ өзі 4-ші буынды құрал-саймандарға ие бола алады. Олардың арқасында ол өзі қосымшаларды тез жасай алады.
МӘЛІМЕТТЕР. МББЖ ортасының ең маңызды компонеттернің бірі – мәліметтер болып табылады. Мәліметтер компьютер мен адамның арасындағы көпірдің рөлін ойнайды. ДБ жұмыс мәліметтерін сақтау мен қатар мәліметтерді де сақтайды, яғни «мәліметтер туралы мәліметтер».
Процедуралар. Процедураларға нұсқаулар мен тәртіптер қатысты. Олар ДБ қолданған және құрастырғанда мәнге алыну керек.
Қолданушылар. Қолданушылар ДБ-ң клиенттері болып келеді. Өйткені ДБ-сы олардың ақпараттық мұқтаждығын күтуі үшін құрылады, проектеледі және қуатталады.
Әртүрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және монипуляциялауды іске асырады.
Аппараттық қамтама. МББЖ мен жұмыс істеу үшін кейбір аппараттық қамтама керек. Ол өте кең шектрде вариациялана алады – дара дербес компьютерден және көп компьютерлерден тұратын желілерге дейін. Қолданылып жатқан аппараттық қамтама қолданылып жатқан МББЖ-ға және организацияның талаптарына тәуелді. Кейбір МББЖ-лер тек қана нақты аппараттық қамтамаға немесе құралға орналған, ал басқалары кең ауқымды аппараттық қамтамалармен және ОЖ-мен жұмыс істей алады. МББЖ мен жұмыс істеу үшін әдетте минимум оперативтік және дискілік жады жеткілікті болады (бірақ ол жүйенің керекті өнімділігіне жеткізе алмайды).
Бағдарламалық қамтама. Бұл компонент МББЖ-ң өзінің бағдарламалық қамтамасын және қолданбалы программаларды қамтиды. Әдетте қосымшалар С, COBOL, Fortran, Ada немесе Pascal деген сияқты үшінші буынды тілдерде немесе SQL сияқты 4-ші буынды тілдерде құрылады. Дегенмен, МББЖ өзі 4-ші буынды құрал-саймандарға ие бола алады. Олардың арқасында ол өзі қосымшаларды тез жасай алады.
МӘЛІМЕТТЕР. МББЖ ортасының ең маңызды компонеттернің бірі – мәліметтер болып табылады. Мәліметтер компьютер мен адамның арасындағы көпірдің рөлін ойнайды. ДБ жұмыс мәліметтерін сақтау мен қатар мәліметтерді де сақтайды, яғни «мәліметтер туралы мәліметтер».
Процедуралар. Процедураларға нұсқаулар мен тәртіптер қатысты. Олар ДБ қолданған және құрастырғанда мәнге алыну керек.
Қолданушылар. Қолданушылар ДБ-ң клиенттері болып келеді. Өйткені ДБ-сы олардың ақпараттық мұқтаждығын күтуі үшін құрылады, проектеледі және қуатталады.
Әртүрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және монипуляциялауды іске асырады.
1. В.В.Фаронов DELPHI 5 . Руководство программиста.
Издательство «Нолидж», Москва 2001
2. В.Гофман, А.Хомоненко Работа с базами данных в DELPHI.
Издательство «БХВ – Петербург», Санкт – Петербург 2000
3. А.М. Епанешников , В.А. Епанешников DELPHI база данных
Издательство «ДИАЛОГ – МИФИ», Москва 2000
4. А.Я. Архангельский Програмирование в Delphi 7.
Издательство «Бином», Москва 2004
5. Т. Конноли Базы данных Проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика
Издательсво «Вильямс», Москва 2000
6. В. Понамарев Delphi 7 Studio Самоучитель.
Издательство «БХВ-Петербург», Санкт-Петербург 2003
Издательство «Нолидж», Москва 2001
2. В.Гофман, А.Хомоненко Работа с базами данных в DELPHI.
Издательство «БХВ – Петербург», Санкт – Петербург 2000
3. А.М. Епанешников , В.А. Епанешников DELPHI база данных
Издательство «ДИАЛОГ – МИФИ», Москва 2000
4. А.Я. Архангельский Програмирование в Delphi 7.
Издательство «Бином», Москва 2004
5. Т. Конноли Базы данных Проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика
Издательсво «Вильямс», Москва 2000
6. В. Понамарев Delphi 7 Studio Самоучитель.
Издательство «БХВ-Петербург», Санкт-Петербург 2003
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:
Курстық жұмысты орындауға арналған тапсырма:
Студент: Жексембай А.Е.
Жұмыс тақырыбы: Видеопрокат жүйесін құру
Аяқталған жұмысты тапсыру уақыты: ___ қараша 2005 ж.
Жұмыс барысында қолданылатын бастапқы мәліметтер (мазмұны, жұмысты
сипаттайтын негізгі бөлім, қорытынды) :
Delphi ортасында мәліметтер базасын құрып үйрену, оның мүмкіндіктерін
форма, құжат, есеп берулерді істеу арқылы игеру.
Сызба материалдар саны: 0
Жұмыс жетекшісі:
Доцент Балғабаева Л. Ш. _________
Тапсырманы орындауға қабылдап алған студент:
Жексембай А.Е. _________
қараша 2005 жыл
Кіріспе
МББЖ дегеніміз бағдарламалық қамтама. Бұның арқасында қолданушылар
деректер базасын (ДБ) анықтай, құрай және қолдай алады, сонымен қатар оған
қатынасты бақылай алады.
МББЖ ортасының компоненттері
1 суретте көрсетілгендей МББЖ ортасынан келесі 5 негізгі компоненттерді
бөлуге болады:
КӨПІР
Компьютер Адам
Сурет 1 – МББЖ ортасыны4 компоненттері
Аппараттық қамтама. МББЖ мен жұмыс істеу үшін кейбір аппараттық қамтама
керек. Ол өте кең шектрде вариациялана алады – дара дербес компьютерден
және көп компьютерлерден тұратын желілерге дейін. Қолданылып жатқан
аппараттық қамтама қолданылып жатқан МББЖ-ға және организацияның
талаптарына тәуелді. Кейбір МББЖ-лер тек қана нақты аппараттық қамтамаға
немесе құралға орналған, ал басқалары кең ауқымды аппараттық қамтамалармен
және ОЖ-мен жұмыс істей алады. МББЖ мен жұмыс істеу үшін әдетте минимум
оперативтік және дискілік жады жеткілікті болады (бірақ ол жүйенің керекті
өнімділігіне жеткізе алмайды).
Бағдарламалық қамтама. Бұл компонент МББЖ-ң өзінің бағдарламалық
қамтамасын және қолданбалы программаларды қамтиды. Әдетте қосымшалар С,
COBOL, Fortran, Ada немесе Pascal деген сияқты үшінші буынды тілдерде
немесе SQL сияқты 4-ші буынды тілдерде құрылады. Дегенмен, МББЖ өзі 4-ші
буынды құрал-саймандарға ие бола алады. Олардың арқасында ол өзі
қосымшаларды тез жасай алады.
МӘЛІМЕТТЕР. МББЖ ортасының ең маңызды компонеттернің бірі – мәліметтер
болып табылады. Мәліметтер компьютер мен адамның арасындағы көпірдің рөлін
ойнайды. ДБ жұмыс мәліметтерін сақтау мен қатар мәліметтерді де сақтайды,
яғни мәліметтер туралы мәліметтер.
Процедуралар. Процедураларға нұсқаулар мен тәртіптер қатысты. Олар ДБ
қолданған және құрастырғанда мәнге алыну керек.
Қолданушылар. Қолданушылар ДБ-ң клиенттері болып келеді. Өйткені ДБ-сы
олардың ақпараттық мұқтаждығын күтуі үшін құрылады, проектеледі және
қуатталады.
Әртүрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын
талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және
монипуляциялауды іске асырады.
Деректер базасы деп, деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға
қатынас, бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады. Әдетте
деректер базасы деректерді сақтау үшін жасалады.
DELPHI жүйесі деректер базасын басқару жүйесі болып табылмайды, егер
сөздің тура мағынасын алатын болсақ, бірақ толық ДББЖ ( деректер база–сын
басқару жүйесі ) мүмкіндіктеріне ие. Ұсынылып отырған DELPHI құралы
локальдік және клиент-серверлік деректер базасын құрып, және оның ішінде
жұмыс істеуге және кез-келген деректер базасымен жұмыс істей алатын
қолданба құруға мүмкіндік береді .
DELPHI-ді кәдімгі ДББЖ деп айтуға, оның өзінің кестелік форматының
болмауы ( деректерді сипаттау тілі ) бөгет жасайды.Сондықтан ол басқа ДББЖ
кестелік форматын қолданады . Мысалы : dBase, Paradox, InterBase.
Бұны бірақ та жетіспеушілігі деп те айтуға болмайды, себебі аталған
форматтар өздерін жақсы қолданушылық қабілетін көрсетті. Сонда да DELPHI
мүмкіншіліктері арнайы ДББЖ мүмкіншіліктерінен қалыспайды, кей-кезде
олардан асып та тұрады.
1 ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛымы ЛОРгшщзшг
“Мәліметтер базасы” пәні бойынша курстық жұмысқа
Тақырыбы: “Видеопрокат жүйесі құру”
Оқырман билеті және Формуляр пәндік облысында жұмыс жасауға мүмкіндік
беретін қосымша құру.
Жұмыс жетекшісі _________ Л.Ш. Балғабаева
Жұмысты орындауға қабылдаған студент _______ Жексембай А.Е.
Тапсырманы орындауға қабылдап алған күні "___" ___________ 2005 ж.
Аяқталған жұмысты қорғау күні "____"___________2005ж.
2 ЕСЕПТІҢ АЛГОРИТМІ
1. Видеопрокат жүйесін құру тақырыбын ашатын Клиент, Фильм және
Пункт объектілерін таңдау;
2. Таңдалған объектілерге сәйкес мәліметтер жинау;
3. Объектілерді зерттеп, атрибуттарын анықтау;
4. Администратор рөлінде болып, барлық ақпараттарды құрастырамыз және
жүктейміз.
5. Мәліметтер базасымен жұмыс істеуді ыңғайлы ету үшін,формалар және
статистикалық мәліметтері бойынша есеп беруді құрамыз.
6. Мәліметтер базасымен тез әрі эффективті жұмыс істеу үшін, қолданушы
менюын құрамыз.
7. Delphi ортасында зерттелген объектілер бойынша мәлімметтер базасын
құру.
3 Теориялық бөлім
3.1 BDE Administrator
Құрылатын мәліметтер базасы компьютердің директориясында болуы керек.
Директорияны компьютерде, серверде, түбір каталогта немесе ішкі каталогта
құруға болады, мысалы :
1) C :\ Primer ;
2) C :\ \ \ ... .\ Primer .
Paradox, dBase және FoxPro форматында құрылған МБ-сы (немесе МБ
кестелері ) МББЖ -нің жергілікті режимінде жұмыс істейді.
МББЖ технологиясында МБ атауына псевдоним беріледі, сонда МББЖ
программалары псевданим арқылы іске асырылады.
BDE Administrator утилиті Delphi – мен байланыста болуы тиісті.
МБ – құруда алғашқы қадам компьютердің С:\ немесе D:\ дискілерінде
өзіміздің жұмысымызды сақтау үшін директория құрудан
басталады.
Delphi –де МБ тіркеуі BDE Administrator утилитінің көмегімен іске
асырылады. Сондықтан біздің "C :\ PRIMER " BDE Administrator - да іске
асырылады.
BDE Administrator екі варианттың қолдауында жүреді :
1. Windows жұмысшы столына тікелей :
Пуск Программы Borland Delphi 6 BDE Administrator
2. Алдымен Delphі-дің негізгі модулі жіберіледі, ол экранның IDE-нің
жоғарғы қатарында Delphі-дің басты менюінде орналасқан.
DateBase менюін ашамыз және одан Exproler командасын таңдаймыз. Осы
командамен BDE Administrator утилитін жібереміз.Жібергеннен кейін келесі
амалдар орындалады:
Негізгі менюден Object New элементі таңдаймыз. Көрінген терезеде (Сурет –
2) МБ – ның құрылған типін (Standard) өзгеріссіз қалдырып ОК батырмасын
басамыз. Администратормен терезенің сол жағында STANDARD1 терезесін
көреміз. Оны PRIMER атымен өзгертеміз. Ол үшін МБ атына тышқанды шертіп,
жаңа мәтін енгіземіз.
Сурет – 2 Мәліметтер базасының драйвер типін таңдау терезесі
Оң жақ терезеде МБ параметрлері келтірілген. Оларды өзгеріссіз
қалдырамыз да, тек соңғы параметрін өзгертеміз. Бұл параметр МБ орналасқан
катологқа жолды енгізу үшін жол сілтейді. Жолды енгізу үшін PATH өрісін
шертіп оң жақта пайда болған батырманы басып, С:\PRIMER каталогын
таңдап ОК батырмасын басамыз (Сурет 5). Енді псевдонимнің анықталуын есте
сақтауымыз керек, ол үшін сол жақ терезеде тышқанның оң жақ батырмасымен
псевдоним атын шертеміз және Apply элементін менюден таңдаймыз. Пайда
болған диалогты терезеде псевдонимнің өзгертулерін сақтаймыз да, ОК
батырмасын басуымыз керек.
Сонымен BDE Administrator утилитінен шығуымыз керек. Содан соң псевдоним
құру аяқталады. Енді оған басқа утилиттерден хабарласуға болады. Бірақ МБ
псевдонимі бар каталог әлі бос. Сондықтан мәліметтер базасының кестесін
құру керек.
Сурет 3 - Мәліметтер базасының псевдоним параметрлерінің терезесі
3.2 Database Desktop
Мәліметтер базасының кестелерін құру үшін Database Desktop (DBD) (
Пуск Программа Borland Delphi 6 Database Desktop ) утилитін жіберу
қажетті. Утилит жіберілуінен кейін жұмысшы псевдонимі утилитін орнатамыз.
Бұл псевдоним автоматты түрде жұмыс істейін утилит. Егер жұмысшы
псевдонимі орнатылмаса, онда DBD жұмыс істеген сайын псевдонимді көрсетіп
отыру керек, бұл уақытты көп алады.
Жұмысшы псевдонимін орнату үшін бас менюдан File Working Directory
элементін таңдау керек және Aliases түсетін тізімінде псевдоним атын
PRIMER-ді таңдау , одан кейін Ok батырмасын басу керек. Бас менюдан File
New Table таңдаймыз, осыдан кейін МБ кесте структурасының анықтама
терезесі пайда болады.(6-сурет)
Сурет 6 - Database Desktop утилиті: МБ кестесінің құрылымын анықтау
терезесі
Сурет 7 - Өріс алаңын таңдау
"Афиша" кестесіне кіруші өрістерін анықтаймыз. Field Name бағанасына
материалдар енгіземіз. Өріс типін анықтау үшін, Type бағанасында тышқанның
оң жақ батырмасын басыңыздар. Бұған жауап ретінде керек өріс типін таңдау
үшін өріс типінің тізімі шығады. ( сурет-7).
СУБД Paradox барлық мүмкін типтері 8-суретінде келтірілген.
Paradox пішімінің өрістер типі.
➢ Alpha – кез келген басылатын символдан тұратын, ұзындығы 1-255
байттық жол;
➢ Number – мағынасы оң және теріс болуы мүмкін, ұзындығы 8 байттық
сандық өріс. Сандар диапазоны – 10- нен 10- ге дейін;
➢ $ Money - мағынасы оң және теріс болуы мүмкін сандық өріс. Ондық
нүкте мен ақша белгісін бейнелеу үшін келісім бойынша пішімделген
болып табылады.
➢ Short – тек қана - 32768- ден 32767- ге дейінгі диапазонындағы
бүтін сандардан тұратын, ұзындығы 2 байттық сандық өріс.
➢ Long Integer – -2147483648- ден 2147483648- ге дейінгі
диапазоныдағы бүтін сандардан тұратын және ұзындығы 4 байт болатын
сандық өріс.
➢ # BCD – BCD (Binary Coded Decimal) пішімінің деректерінен тұратын
сандық өріс. Басқа сандық өрістерге қарағанда есептеу жылдамдығы
аз, бірақ нақтылығы жоғары. Ондық нүктеден кейін 0 мен 32
сандарының аралығындағы сандарды қабылдауы мүмкін.
➢ Date – біздің заманымызға дейінгі 9999- шы жылдың 1- ші
қаңтарынан біздің заманымыздың 9999- шы жылының 31- ші
желтоқсанына дейінгі даталардан тұратын , ұзындығы төрт байттық
даталар өрісі.
➢ Time – миллисекундтан түнжарымына дейінгі уақыттан тұратын және де
24 сағатпен шектелген, ұзындығы төрт байттық уақыт өрісі.
➢ @ Timestamp – уақыт пен даталардан тұратын, ұзындығы 8 байттық
жалпылама даталар өрісі.
➢ Memo – ұзындықтарының қосындысы 255 байттан аспайтын және де
символдарды сақтау үшін қолданылатын өріс. Бұл өріс кез келген
ұзындықты қабылдауы мүмкін. Кесте құру кезінде көрсетілетін
өлшемдер кестеде сақталынған барлық символдардың санын қайтарады,
ал қалғандары MB. кеңейтілуіндегі жеке файлдарда сақталады.
➢ Formatted Memo – бұл Memo- ға өте ұқсас өріс. Өрістің Memo- дан
бір артықшылығы – мәтіннің қарібін беру мүмкіндігі.
➢ Binary – кез келген екілік мәліметтерден тұратын өріс. Бұл өріс
кез келген ұзындықты қабылдауы мүмкін. Кесте құру кезінде
көрсетілетін өлшемдер кестеде сақталынған барлық символдардың санын
қайтарады, ал қалғандары MB. кеңейтілуіндегі жеке файлдарда
сақталады. Бұл өріс Inter Base- тегі BLOb өрісіне өте ұқсайды.
➢ Bytes – кез келген деректерден тұратын, ұзындығы 1-255 байттық
сандар жолы.
dBase пішімінің кестелер өрісі келесідей өрістерді қабылдауы мүмкін:
➢ Character (Alpha) – кез келген баспалық символдардан тұратын,
ұзындығы 1-254 байттық жол;
➢ Float (Numeric) – мәндері оң және теріс болуы мүмкін пішімдегі
өлшемі 1-120 байттық сандық өріс. Бұл өте үлкен шамалардан тұрады.
Сондықтан бұл өрістермен жұмыс жасаған кезде шамаларды
дөңгелектеудің салдарынан болатын қателерді қадағалап отыру керек.
Ондық нүктелерден кейінгі цифрлардың саны бүкіл өрістің өлшеміне
қарағанда 2-ге кем болу керек;
➢ Number (BCD) – BCD пішіміндегі деректерден тұратын өлшемі 1-20
байттық сандық өріс. Сандық өлшемдерге қарағанда бұл өрістің
есептеу жылдамдығы бірнеше төмен болғанымен, нақтылығы біршама
жоғары. Ондық нүктелерден кейінгі сандардың саны бүкіл өрістің
өлшеміне қарағанда 2-ге кем болу керек;
➢ Date – ұзындығы 8 байттық даталар өрісі. Келісім бойынша қысқа
даталар пішімі қолданылады (Short Date Format);
➢ Memo – ұзындықтарының жалпы қосындысы 255 байттан аспайтын және
символдарды сақтау үшін қажетті өріс. Өріс кез келген ұзындықты
қабылдауы мүмкін. Бұл өріс жеке файлдарда сақталады. DateBase
Desktop-тың деректерді Memo типті өріске қоюға мүмкіндігі жоқ;
➢ OLE - өзінің өңделуі кезінде өзін құраған қолданбаларды шақыратын
дыбыс, бейне, құжаттардан, яғни OLE деректерінен тұратын (Object
Linking and Embedding) тұратын өріс. Бұл өріс те жеке файлдарда
сақталады және кез келген ұзындықты қабылдауы мүмкін;
➢ Binary – кез келген екілік мәліметтерден тұратын өріс. Берілген
өріс DBT кеңейтілуіндегі жеке файлдарда сақталады және кез келген
ұзындықты қабылдауы мүмкін. Бұл InterBase-тегі Blob өрісінің толық
аналогы;
➢
InterBase пішімінің кестелер өрісі төмендегідей типтерді қабылдауы
мүмкін:
➢ Short – тек қана -32768-ден 32767-ге дейінгі диапазонындағы бүтін
сандардан тұратын ұзындығы 4 байттық сандар өрісі;
➢ Long – -2147483648-ден 2147483648-ге дейінгі диапазонындағы
бүтін сандардан тұратын, ұзындығы 4 байттық сандар өрісі;
➢ Float – мәндері оң және теріс болуы мүмкін, ұзындығы 4 байттық
сандар өрісі. Сандар диапазоны 3.4*10-нен 1.7*10-не
дейінгі мәні 7 символдық сандарды қамтиды;
➢ Double – мәндері оң және теріс болуы мүмкін, ұзындығы 8 байттық
сандар өрісі. Бұл өрістің ұзындығы пиктограммаға байланысты және
сандар диапазоны 1.7*10-нен 1.7*10-не дейінгі мәні 15
символдық сандарды қамтиды;
➢ Array – деректер жиымдарынан тұратын өріс. InterBase 16-лық
өлшемдегі жиымдарды анықтауға мүмкіндік береді. Өріс кез келген
ұзындықты қабылдауы мүмкін. DateBase Desktop-тың Array типті
өрістерді редакциялауға, сонымен қатар оларды құруға да
мүмкіншілігі жоқ;
➢ TextBlob – тек қана мәтіндік мәліметтерден тұратын Blob өрісінің
бағыныңқы типті өрісі. Өріс кез келген ұзындықты қабылдауы мүмкін.
DateBase Desktop-тың TextBlob типті өрісті редакциялауға
мүмкіншілігі бар.
Material алаңы типін анықтау үшін, Alpha таңдаймыз және бағанға Size–ға
керекті мәнін көрсетеміз. Key бағанына жұлдызшаны қоямыз. Осы өрістің
құрамына алғашқы кілттің енетінін білдіреді. Ол үшін клавиатурадан кез
келген символды басамыз.
Кесте-мастері алғашқы кілтіпен индекстеледі.
Materialу кестесінің басқа бағаналарына анықтамалар енгіземіз
(Сурет-9).
Сурет 9 - Materialy кестесінің құрылымын анықтау
Есеп шарттарына сәйкес берілген кестенің барлық өрістері
толтырылуы тиісті . Бір өрістен екінші өріске өту үшін Required Field
ауыстырып-қосқыштарын іске қосамыз. Басқа өрістер мағынасына шек салу үшін
қызмет етеді :
• Minimum value - өрістің ең аз мәнін анықтайды;
• Maximum value - өрістің барынша үлкен мәнін анықтайды;
• Default value – өріс мәнін келісім бойынша анықтайды
Picture – өрістің бейнелеу шаблонын анықтайды . Шаблон құру үшін Assist
батырмасын басу керек. Бір өрісте мәннің болмауы өрістің шектелген мәнінің
қойылмағанын білдіреді.
Кестелерді толтыру және есте сақтау.Кесте құрлымын конструкциялағаннан
кейін Database Desktop-та кестені толтыруға болады. Кестені орыс
алфавитінде толтыру мүмкін болмауы мүмкін, онда латын алфавитін пайдалануға
болатынын атап өтейік.
Содан соң С:\PRIMER каталогында құрылған кесте ( Materialу ) аты
анықтағаннан кейін Materialу файлы құрылады.
Сурет 10 - Кестені сақтау терезесі
Құрылған кесте реструктурлануы. Егер МБ бар кестелерге өзгерістер енгізу
керек болса, FileOpenTable меню элементін таңдау керек, пайда болған
диалогты терезеден кесте атын таңдап Ок батырмасын басу керек. Кесте
мазмұны көрсетіледі. (11-суретте Materialу кестесінде жазуларды жоқ болады,
өйткені біз оған мәліметтерді енгізген жоқпыз ).
Сурет 11 - Materialy кестесінің мазмұны – жазбасы әлі көрінбейді
Біз DBD-дан(бірнеше жазбаға өзгеріс енгізіп немесе өшіргіміз келсе) тура
кестені жаңа жазбамен толтырғымыз келсе F9 батырмасын басуымыз керек.
Кесте құрлымын өзгерткіміз келсе Table Restructure меню элементін
таңдаймыз. Ізінше кесте құрлымын анықтайтын диалогты терезе көрсетіледі.
Кесте деталін конструкциялау. Кесте деталі болып табылатын екінші кесте
құрылымын анықтаймыз " материалдардың түсуі " (сурет .12) . Бұл кесте
құрлымын констукциялау әдісі кесте мастерімен ұқсас. Келесі айырмашылықтар
бар.
Сурет 12 - Prihod кестесінің құрылымы
Барлық өрістерге N_ Prih өрісінен басқасына Required атрибутін
тағайындаймыз, өйткені бұл өріс автоинкрементті болғандықтан оны мәнмен
толтырғанда жаңа жазбаны автоматты түрде есте сақтайды.
“ Кіріс датасы ”,“ Материал ” алаңдарына индекс құрамыз. Ол үшін біз
қиылысатын Table Properties тізімінен Secondary Indexes) элементін
таңдаймыз . Осыдан кейін диалогты терезе 13- суретте көрсетілгендей көрініс
береді.
Сурет 13 - Терезенің оң жағына Secondary Indexes элементі пайда болды
Жаңа индексті анықтау үшін , Define батырмасын басамыз. Көрінген
диалогтық терезеде Fields өрісінде біз анықтаған кестенің тізім мазмұны
көрсетіледі. Index Fields өрісінде құрылған индекске кірушілерді сақтау
үшін тағайындалған. Fields тізімінен Index Fields тізіміне нақтылы өрісті
көшіріп алу үшін оң бағдарша бейнелеуі бар батырманы басу керек. Өріске
тізімді жүйелілі қосу маңызды, өйткені ол тізімде өрістің алмасу ретін
анықтайды. Index Fields тізіміне керек өрістерді таңдаған соң ( сурет
.14), Ok батырмасын басамыз .
Сурет 14 - Индекс құрамына кіретін өрістерді анықтау
Көрінген терезеде индекс аты сұралады ( сурет-15). Атын енгізіп, Ok
батырмасын басу керек .
Сурет 15 - Индексті сақтау терезесі
Индекс атын өріс атымен қою рұқсат етілмейді. Өйткені келесіде көрініп
тұрғандай жаңа индексті қосқаннан кейін оның аты индекстер тізімінде пайда
болады.
16 - суретте көрсетілген, жаңа индексті қосқанан кейін оның аты
индекстар тізіміне пайда болады.
Сурет 16 - Prihod кестесі үшін анықталған индекстер тізімі
Индекс аты бойынша шертіп , біз оны өшіре аламыз (Erase батырмасы)
немесе өзгерту ( Modify батырмасы ).
Құрылған кестені Prihod атымен сақтаймыз.
Мәліметтер базасының конструкциялау. Енді МБ -н кестеден тұтас
конструкциялаймыз. Олардың құрлымы кестелерден тұрады. Есептің
қойылымынан белгілі болғандай " Материалдар " және " Материалдардың кірісі
" кестесі “бірдің-көпке” деген қатынасында, олай дейтініміз Materialy
кестесіндегі бір жазбаға Prihod кестесіндегі сол материалға бірнеше жазба
сәйкес келеді. Байланыс өрісі болып 2 кестеде бар Materialy өрісі болып
табылады. Кесте мәліметтің бүтінділігін анықтайық .
Paradox –те сілтемелік бүтінділік, біріншіден кесте арасындағы
байланысты екіншіден каскадты жерді анықтайды.
Prihod кестесін ( элемент File менюі Table Open ) ашып және кестені
өзгерту құрлымы режіміне ( Table Restructure ) кіреді. Table Properties
түсетін тізімінде Refrential Integrity элементін таңдаймыз және Define
пернесін басамыз. Көрінген диалогтық терезеде ( сурет .17) Fields тізімінде
Prihod кестелерінің өрістері көрсетілген, ал Tables тізімінде – primer
базасының кестелері көрсетілген .
Сурет 17 - Сілтемелік бүтіндікті құруға арналған терезе
Tables тізімінде Materialy кестесін таңдаймыз және сол жақ бағдаршаны
басамыз . Parents Key өрісіне Materialy кестесінің бірінші кілті
көрсетілген .
Update rules айырып қосқыштар Materialy кестесінде жазбаларды жою
немесе Materialy кестесінде өріс байланыс мәнінің өзгеруін Prihod
кестесінің каскады әсерін анықтайды:
• Cascade – Prihod кестесінд бағынышты жазуларды жою немесе каскадты
өзгеріс;
Prohibit - Materialy кестесінде жазбаны жою немесе байланыс алаңына
өзгерісті шектеу. Cascade таңдап ( сурет .18) Ok кнопкасын басамыз.
Сурет 18 - Сілтемелік бүтіндік шартын анықтау
Paradox –те атау сұралып –сілтегішті бүтіндік аталынады. Атын енгіземіз
мысалы Materialy мысалы _Prihod _ Integrity және Ok кнопкасын басамыз .
Prihod ( Save кнопкасын ) кестесіндегі өзгерістерді сақтап, Prihod (
Table Restructure ) кестесінің реструкизациясы режіміне қайта кіреміз.
Table properties тізімінде Secondary Indexes элементін таңдаймыз индекстер
тізімінде Material атмен пайда болған жаңа индексті көреміз .Бұл индекс
сілтегіш бүтіндік құрылған кезде автоматты түрде тұрғызылған ( сурет 19).
Сурет 19 - Сілтемелік бүтіндікті құрғанан кейінгі Prihod кестесіндегі
индекстер тізімі
Осымен МБ процесін құруы аяқталады, реструктуризациялау режимінен
жылжыуымызға болады. Осыдан кейін құрылған кестелермен жұмыс істеу үшін
қарапайым қосымшаларды өңдеуге көшеміз. Ал Кинотеатрлар афишасын құру
таблицаларын Қосымша Ә-де көресіз (Ә 1, 2, 3)
3.3 Компоненттер палитрасы
Delphi-де программа дайындау үшін компоненттік тәсіл пайдаланылған:
пайдаланушы программаларының кітапханасы программалау ортасымен бірге
ұсынылатын, бір іс-әрекетті орындайтын (дайын программалар үзінділерінен
тұратын) компоненттерден жинақталады, ал олар форма терезесіне енгізіледі.
Компоненттік тәсіл программалау технологиясында нағыз төңкеріс жасады деуге
болады, себебі, компоненттерді пайдалану программа жұмысын күрделі түрде
жеңілдетті.
Компоненттер кітапханасын визуальды компоненттер кітапханасы ( Visual
Component Library, VCL) деп атайды. Компонент дегеніміз – белгілі
қасиеттерге ие функционалды элемент. Компоненттер арқылы бағдарламаның
негізі қаланады. Компоненттер палитрасында келесі парақтар болады:
• Standard – жиі қолданылатын құраушылардан тұратын стандартты парақ.
Standard бетіне енгізілген кейбір компоненттер 1-кестеде
көрсетілген.
- MainMenu - Программа мәзірін құру;
- PopupMenu - Тышқанның оң түймесін шерткен кезде экранға шығатын
(контекстік) мәзір құру;
- Edit - Жолдық мәнді енгізу, редакциялау (мәтіндік редактор);
- Label - Бір жолдық мәтінді (жазбаны) шығару;
- Button - Командалық түйме. Оның OnClick оқиғасын өңдеуіш
процедурасы бір іс- әрекетті орындайды;
- ScroоlBar - Басқару белдеушесі (Windows терезесіндегі сияқты).
- Frame – Туындау мүмкіндіктері бар панель. Жеке терезе ретінде
жобаланады;
- Memo – Көп жолдық мәтіндерді бейнелеу және енгізу үшін
қолданылады;
- Checkbox – Қолданушыға әртүрлі операцияларды қосу және өшіруге
мүмкіндік береді;
• Additional (Қосымша) бетіне енгізілген компоненттер сұхбаттық
терезелердің көрінісін түрлендіру үшін пайдаланылады.
- BitBtn - өзінде сурет ұстай алатын батырманы жасайды;
- SpeedButton – (тез шақыру батырмасы) тек қана сурет ұстай алатын
батырманы құрады;
- StringEdit – таблицаны құрады. Бұл таблицаның жолдары мен
бағандарында мәтіндік жолдар болады;
- Image – суреттер файлдарын, пиктограммалар немесе метафайлдарды
шығару үшін қолданылады;
- Bevel – үш өлшемді эффектісімен жасалған сызықты немесе
квадратты құрады.
• Data Access – мәліметтерге қатынас.
• Qreport - есеп берулерді жедел дайындау:
- QuickRep – есеп беру;
- QRSubDetail – кестелік есеп беру;
- QRStringsBand – қатарлы есеп беру;
- QRBand – есеп беру жолағы;
- QRChildBand – қыздық есеп беру жолағы;
- QRGroup – топ;
- QRLabel – жазба;
- QRDBText – деректер жиынтығының текстік өрісі;
- QRExpr – мәтін;
- QRSysData – ақпараттық жүйе;
- QRMemo – көпқатарлы текст;
- QRExprMemo – көпқатарлы мәтін;
- QRRichText – форматталған текст;
- QRDBRichText – деректер жиынтығының форматталған текст өрісі;
- QRShape – геометриялық фигура;
- QRImage – графиктік көрініс;
- QRDBImage – деректер жиынтығының графиктік көрініс өрісі;
- QRCompositeReport – құрамдық есеп беру;
- QRPreview – есеп беруді көру терезесі;
- QRTextFilter – текстік фильтр;
- QRCSVFilter – SCV – фильтрі;
- QRHTMLFilter – HTNL – фильтрі;
- QRChart – диаграмма ;
• Data Controls – Мәліметтерді редакциялау және бейнелеу компоненттері:
- DBGrid – тор ( кесте );
- DBNavigator – навигациялы интерфейс;
- DBText – мәтінді жазу;
- DBEdit – бір жолдық редактор;
- DBImage – графикалық бейне;
- DBListBox – қарапайым тізім;
- DBComboBox – қиыстырылған тізім;
- DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырып- қосқыш;
• BDE (Borland DataBase Engine) мәліметтерге қатынас:
- DataSourse – мәліметтер көзі ;
- Table – МБ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны ;
- Query – SQL сұрауына негізделген мәліметтер жиыны ;
- StoredProc – серверде сақталған процедураға негізі мәліметтер жиыны;
- DataBase – МБ - мен байланысуы;
Session – МБ - да ағымдағы жұмыстар сеансы .
• Timer (Таймер) – нақты уақыт аралықтарын есептеу;
• System (Жүйе) бетіне OLE (байланыстыру және орнату) течнологиясы
бойынша берілгендерді түрлі программалар арасында алмастыратын және
т.б. іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер енгізілген. Мысалы,
• PaintBox (Сурет қорабы) – графикалық кескіндер енгізілген төртбұрышты
облыс құру;
• OLEContainer (OLE контейнер) – байланыстыратын және орнатылатын
объектілерді қабылдау контейнері;
• MediaPlayer – Мультимедиалық құрылғылармен жұмысты басқару;
• Win32-бетіне -32-разрядты операциялық жүйелермен жұмыс жасауға
арналған компонентер енгізілген ;
• Animate (жандандыру, қозғалыс әсерін ұйымдастыру)-қозғалыс әсерін
ұйымдастырады. Компонент формаға орнатылған кезде соңына индекс
қосылып, класс атауын алады.
• Samples (Модель) бетіне енгізілген компоненттер:
• ColorGrid (Түстер торы) –түстер кестесі. Ол 16 түстік палитрадан
негізгі және фон түсін таңдау;
• Calendar (Календарь) – ағымдық күн белгіленген ай календарын көрсету
(жылдық календарды Win32 панелінің MonthCalendar компонентін формада
орнату арқылы шығаруға болады), т.б.
• Interfase – Borland Database Engine (BDE) және Active Data Objects
арқылы (ADO) Interfase- пен тікелей байланыс;
• Midas – паралель ағымдармен деректер базасының қосымшасын тұрғызу;
• Internet Express – Internet Express қосымшаларын құру;
• Internet – Internet- пен бірге жұмыс істейтін қосымшалар үшін арналған
компоненттер;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Студент: Жексембай А.Е.
Жұмыс тақырыбы: Видеопрокат жүйесін құру
Аяқталған жұмысты тапсыру уақыты: ___ қараша 2005 ж.
Жұмыс барысында қолданылатын бастапқы мәліметтер (мазмұны, жұмысты
сипаттайтын негізгі бөлім, қорытынды) :
Delphi ортасында мәліметтер базасын құрып үйрену, оның мүмкіндіктерін
форма, құжат, есеп берулерді істеу арқылы игеру.
Сызба материалдар саны: 0
Жұмыс жетекшісі:
Доцент Балғабаева Л. Ш. _________
Тапсырманы орындауға қабылдап алған студент:
Жексембай А.Е. _________
қараша 2005 жыл
Кіріспе
МББЖ дегеніміз бағдарламалық қамтама. Бұның арқасында қолданушылар
деректер базасын (ДБ) анықтай, құрай және қолдай алады, сонымен қатар оған
қатынасты бақылай алады.
МББЖ ортасының компоненттері
1 суретте көрсетілгендей МББЖ ортасынан келесі 5 негізгі компоненттерді
бөлуге болады:
КӨПІР
Компьютер Адам
Сурет 1 – МББЖ ортасыны4 компоненттері
Аппараттық қамтама. МББЖ мен жұмыс істеу үшін кейбір аппараттық қамтама
керек. Ол өте кең шектрде вариациялана алады – дара дербес компьютерден
және көп компьютерлерден тұратын желілерге дейін. Қолданылып жатқан
аппараттық қамтама қолданылып жатқан МББЖ-ға және организацияның
талаптарына тәуелді. Кейбір МББЖ-лер тек қана нақты аппараттық қамтамаға
немесе құралға орналған, ал басқалары кең ауқымды аппараттық қамтамалармен
және ОЖ-мен жұмыс істей алады. МББЖ мен жұмыс істеу үшін әдетте минимум
оперативтік және дискілік жады жеткілікті болады (бірақ ол жүйенің керекті
өнімділігіне жеткізе алмайды).
Бағдарламалық қамтама. Бұл компонент МББЖ-ң өзінің бағдарламалық
қамтамасын және қолданбалы программаларды қамтиды. Әдетте қосымшалар С,
COBOL, Fortran, Ada немесе Pascal деген сияқты үшінші буынды тілдерде
немесе SQL сияқты 4-ші буынды тілдерде құрылады. Дегенмен, МББЖ өзі 4-ші
буынды құрал-саймандарға ие бола алады. Олардың арқасында ол өзі
қосымшаларды тез жасай алады.
МӘЛІМЕТТЕР. МББЖ ортасының ең маңызды компонеттернің бірі – мәліметтер
болып табылады. Мәліметтер компьютер мен адамның арасындағы көпірдің рөлін
ойнайды. ДБ жұмыс мәліметтерін сақтау мен қатар мәліметтерді де сақтайды,
яғни мәліметтер туралы мәліметтер.
Процедуралар. Процедураларға нұсқаулар мен тәртіптер қатысты. Олар ДБ
қолданған және құрастырғанда мәнге алыну керек.
Қолданушылар. Қолданушылар ДБ-ң клиенттері болып келеді. Өйткені ДБ-сы
олардың ақпараттық мұқтаждығын күтуі үшін құрылады, проектеледі және
қуатталады.
Әртүрлі ұйымдардың табысты жұмыс жасауы үшін ақпаратты жүйенің дамығанын
талап етеді. Сонда сол деректермен автоматтандырылған жинауды, өңдеуді және
монипуляциялауды іске асырады.
Деректер базасы деп, деректердің электрондық сақтаушысын айтады. Оларға
қатынас, бір немесе бірнеше компьютерлер көмегімен іске асады. Әдетте
деректер базасы деректерді сақтау үшін жасалады.
DELPHI жүйесі деректер базасын басқару жүйесі болып табылмайды, егер
сөздің тура мағынасын алатын болсақ, бірақ толық ДББЖ ( деректер база–сын
басқару жүйесі ) мүмкіндіктеріне ие. Ұсынылып отырған DELPHI құралы
локальдік және клиент-серверлік деректер базасын құрып, және оның ішінде
жұмыс істеуге және кез-келген деректер базасымен жұмыс істей алатын
қолданба құруға мүмкіндік береді .
DELPHI-ді кәдімгі ДББЖ деп айтуға, оның өзінің кестелік форматының
болмауы ( деректерді сипаттау тілі ) бөгет жасайды.Сондықтан ол басқа ДББЖ
кестелік форматын қолданады . Мысалы : dBase, Paradox, InterBase.
Бұны бірақ та жетіспеушілігі деп те айтуға болмайды, себебі аталған
форматтар өздерін жақсы қолданушылық қабілетін көрсетті. Сонда да DELPHI
мүмкіншіліктері арнайы ДББЖ мүмкіншіліктерінен қалыспайды, кей-кезде
олардан асып та тұрады.
1 ЕСЕПТІҢ ҚОЙЫЛымы ЛОРгшщзшг
“Мәліметтер базасы” пәні бойынша курстық жұмысқа
Тақырыбы: “Видеопрокат жүйесі құру”
Оқырман билеті және Формуляр пәндік облысында жұмыс жасауға мүмкіндік
беретін қосымша құру.
Жұмыс жетекшісі _________ Л.Ш. Балғабаева
Жұмысты орындауға қабылдаған студент _______ Жексембай А.Е.
Тапсырманы орындауға қабылдап алған күні "___" ___________ 2005 ж.
Аяқталған жұмысты қорғау күні "____"___________2005ж.
2 ЕСЕПТІҢ АЛГОРИТМІ
1. Видеопрокат жүйесін құру тақырыбын ашатын Клиент, Фильм және
Пункт объектілерін таңдау;
2. Таңдалған объектілерге сәйкес мәліметтер жинау;
3. Объектілерді зерттеп, атрибуттарын анықтау;
4. Администратор рөлінде болып, барлық ақпараттарды құрастырамыз және
жүктейміз.
5. Мәліметтер базасымен жұмыс істеуді ыңғайлы ету үшін,формалар және
статистикалық мәліметтері бойынша есеп беруді құрамыз.
6. Мәліметтер базасымен тез әрі эффективті жұмыс істеу үшін, қолданушы
менюын құрамыз.
7. Delphi ортасында зерттелген объектілер бойынша мәлімметтер базасын
құру.
3 Теориялық бөлім
3.1 BDE Administrator
Құрылатын мәліметтер базасы компьютердің директориясында болуы керек.
Директорияны компьютерде, серверде, түбір каталогта немесе ішкі каталогта
құруға болады, мысалы :
1) C :\ Primer ;
2) C :\ \ \ ... .\ Primer .
Paradox, dBase және FoxPro форматында құрылған МБ-сы (немесе МБ
кестелері ) МББЖ -нің жергілікті режимінде жұмыс істейді.
МББЖ технологиясында МБ атауына псевдоним беріледі, сонда МББЖ
программалары псевданим арқылы іске асырылады.
BDE Administrator утилиті Delphi – мен байланыста болуы тиісті.
МБ – құруда алғашқы қадам компьютердің С:\ немесе D:\ дискілерінде
өзіміздің жұмысымызды сақтау үшін директория құрудан
басталады.
Delphi –де МБ тіркеуі BDE Administrator утилитінің көмегімен іске
асырылады. Сондықтан біздің "C :\ PRIMER " BDE Administrator - да іске
асырылады.
BDE Administrator екі варианттың қолдауында жүреді :
1. Windows жұмысшы столына тікелей :
Пуск Программы Borland Delphi 6 BDE Administrator
2. Алдымен Delphі-дің негізгі модулі жіберіледі, ол экранның IDE-нің
жоғарғы қатарында Delphі-дің басты менюінде орналасқан.
DateBase менюін ашамыз және одан Exproler командасын таңдаймыз. Осы
командамен BDE Administrator утилитін жібереміз.Жібергеннен кейін келесі
амалдар орындалады:
Негізгі менюден Object New элементі таңдаймыз. Көрінген терезеде (Сурет –
2) МБ – ның құрылған типін (Standard) өзгеріссіз қалдырып ОК батырмасын
басамыз. Администратормен терезенің сол жағында STANDARD1 терезесін
көреміз. Оны PRIMER атымен өзгертеміз. Ол үшін МБ атына тышқанды шертіп,
жаңа мәтін енгіземіз.
Сурет – 2 Мәліметтер базасының драйвер типін таңдау терезесі
Оң жақ терезеде МБ параметрлері келтірілген. Оларды өзгеріссіз
қалдырамыз да, тек соңғы параметрін өзгертеміз. Бұл параметр МБ орналасқан
катологқа жолды енгізу үшін жол сілтейді. Жолды енгізу үшін PATH өрісін
шертіп оң жақта пайда болған батырманы басып, С:\PRIMER каталогын
таңдап ОК батырмасын басамыз (Сурет 5). Енді псевдонимнің анықталуын есте
сақтауымыз керек, ол үшін сол жақ терезеде тышқанның оң жақ батырмасымен
псевдоним атын шертеміз және Apply элементін менюден таңдаймыз. Пайда
болған диалогты терезеде псевдонимнің өзгертулерін сақтаймыз да, ОК
батырмасын басуымыз керек.
Сонымен BDE Administrator утилитінен шығуымыз керек. Содан соң псевдоним
құру аяқталады. Енді оған басқа утилиттерден хабарласуға болады. Бірақ МБ
псевдонимі бар каталог әлі бос. Сондықтан мәліметтер базасының кестесін
құру керек.
Сурет 3 - Мәліметтер базасының псевдоним параметрлерінің терезесі
3.2 Database Desktop
Мәліметтер базасының кестелерін құру үшін Database Desktop (DBD) (
Пуск Программа Borland Delphi 6 Database Desktop ) утилитін жіберу
қажетті. Утилит жіберілуінен кейін жұмысшы псевдонимі утилитін орнатамыз.
Бұл псевдоним автоматты түрде жұмыс істейін утилит. Егер жұмысшы
псевдонимі орнатылмаса, онда DBD жұмыс істеген сайын псевдонимді көрсетіп
отыру керек, бұл уақытты көп алады.
Жұмысшы псевдонимін орнату үшін бас менюдан File Working Directory
элементін таңдау керек және Aliases түсетін тізімінде псевдоним атын
PRIMER-ді таңдау , одан кейін Ok батырмасын басу керек. Бас менюдан File
New Table таңдаймыз, осыдан кейін МБ кесте структурасының анықтама
терезесі пайда болады.(6-сурет)
Сурет 6 - Database Desktop утилиті: МБ кестесінің құрылымын анықтау
терезесі
Сурет 7 - Өріс алаңын таңдау
"Афиша" кестесіне кіруші өрістерін анықтаймыз. Field Name бағанасына
материалдар енгіземіз. Өріс типін анықтау үшін, Type бағанасында тышқанның
оң жақ батырмасын басыңыздар. Бұған жауап ретінде керек өріс типін таңдау
үшін өріс типінің тізімі шығады. ( сурет-7).
СУБД Paradox барлық мүмкін типтері 8-суретінде келтірілген.
Paradox пішімінің өрістер типі.
➢ Alpha – кез келген басылатын символдан тұратын, ұзындығы 1-255
байттық жол;
➢ Number – мағынасы оң және теріс болуы мүмкін, ұзындығы 8 байттық
сандық өріс. Сандар диапазоны – 10- нен 10- ге дейін;
➢ $ Money - мағынасы оң және теріс болуы мүмкін сандық өріс. Ондық
нүкте мен ақша белгісін бейнелеу үшін келісім бойынша пішімделген
болып табылады.
➢ Short – тек қана - 32768- ден 32767- ге дейінгі диапазонындағы
бүтін сандардан тұратын, ұзындығы 2 байттық сандық өріс.
➢ Long Integer – -2147483648- ден 2147483648- ге дейінгі
диапазоныдағы бүтін сандардан тұратын және ұзындығы 4 байт болатын
сандық өріс.
➢ # BCD – BCD (Binary Coded Decimal) пішімінің деректерінен тұратын
сандық өріс. Басқа сандық өрістерге қарағанда есептеу жылдамдығы
аз, бірақ нақтылығы жоғары. Ондық нүктеден кейін 0 мен 32
сандарының аралығындағы сандарды қабылдауы мүмкін.
➢ Date – біздің заманымызға дейінгі 9999- шы жылдың 1- ші
қаңтарынан біздің заманымыздың 9999- шы жылының 31- ші
желтоқсанына дейінгі даталардан тұратын , ұзындығы төрт байттық
даталар өрісі.
➢ Time – миллисекундтан түнжарымына дейінгі уақыттан тұратын және де
24 сағатпен шектелген, ұзындығы төрт байттық уақыт өрісі.
➢ @ Timestamp – уақыт пен даталардан тұратын, ұзындығы 8 байттық
жалпылама даталар өрісі.
➢ Memo – ұзындықтарының қосындысы 255 байттан аспайтын және де
символдарды сақтау үшін қолданылатын өріс. Бұл өріс кез келген
ұзындықты қабылдауы мүмкін. Кесте құру кезінде көрсетілетін
өлшемдер кестеде сақталынған барлық символдардың санын қайтарады,
ал қалғандары MB. кеңейтілуіндегі жеке файлдарда сақталады.
➢ Formatted Memo – бұл Memo- ға өте ұқсас өріс. Өрістің Memo- дан
бір артықшылығы – мәтіннің қарібін беру мүмкіндігі.
➢ Binary – кез келген екілік мәліметтерден тұратын өріс. Бұл өріс
кез келген ұзындықты қабылдауы мүмкін. Кесте құру кезінде
көрсетілетін өлшемдер кестеде сақталынған барлық символдардың санын
қайтарады, ал қалғандары MB. кеңейтілуіндегі жеке файлдарда
сақталады. Бұл өріс Inter Base- тегі BLOb өрісіне өте ұқсайды.
➢ Bytes – кез келген деректерден тұратын, ұзындығы 1-255 байттық
сандар жолы.
dBase пішімінің кестелер өрісі келесідей өрістерді қабылдауы мүмкін:
➢ Character (Alpha) – кез келген баспалық символдардан тұратын,
ұзындығы 1-254 байттық жол;
➢ Float (Numeric) – мәндері оң және теріс болуы мүмкін пішімдегі
өлшемі 1-120 байттық сандық өріс. Бұл өте үлкен шамалардан тұрады.
Сондықтан бұл өрістермен жұмыс жасаған кезде шамаларды
дөңгелектеудің салдарынан болатын қателерді қадағалап отыру керек.
Ондық нүктелерден кейінгі цифрлардың саны бүкіл өрістің өлшеміне
қарағанда 2-ге кем болу керек;
➢ Number (BCD) – BCD пішіміндегі деректерден тұратын өлшемі 1-20
байттық сандық өріс. Сандық өлшемдерге қарағанда бұл өрістің
есептеу жылдамдығы бірнеше төмен болғанымен, нақтылығы біршама
жоғары. Ондық нүктелерден кейінгі сандардың саны бүкіл өрістің
өлшеміне қарағанда 2-ге кем болу керек;
➢ Date – ұзындығы 8 байттық даталар өрісі. Келісім бойынша қысқа
даталар пішімі қолданылады (Short Date Format);
➢ Memo – ұзындықтарының жалпы қосындысы 255 байттан аспайтын және
символдарды сақтау үшін қажетті өріс. Өріс кез келген ұзындықты
қабылдауы мүмкін. Бұл өріс жеке файлдарда сақталады. DateBase
Desktop-тың деректерді Memo типті өріске қоюға мүмкіндігі жоқ;
➢ OLE - өзінің өңделуі кезінде өзін құраған қолданбаларды шақыратын
дыбыс, бейне, құжаттардан, яғни OLE деректерінен тұратын (Object
Linking and Embedding) тұратын өріс. Бұл өріс те жеке файлдарда
сақталады және кез келген ұзындықты қабылдауы мүмкін;
➢ Binary – кез келген екілік мәліметтерден тұратын өріс. Берілген
өріс DBT кеңейтілуіндегі жеке файлдарда сақталады және кез келген
ұзындықты қабылдауы мүмкін. Бұл InterBase-тегі Blob өрісінің толық
аналогы;
➢
InterBase пішімінің кестелер өрісі төмендегідей типтерді қабылдауы
мүмкін:
➢ Short – тек қана -32768-ден 32767-ге дейінгі диапазонындағы бүтін
сандардан тұратын ұзындығы 4 байттық сандар өрісі;
➢ Long – -2147483648-ден 2147483648-ге дейінгі диапазонындағы
бүтін сандардан тұратын, ұзындығы 4 байттық сандар өрісі;
➢ Float – мәндері оң және теріс болуы мүмкін, ұзындығы 4 байттық
сандар өрісі. Сандар диапазоны 3.4*10-нен 1.7*10-не
дейінгі мәні 7 символдық сандарды қамтиды;
➢ Double – мәндері оң және теріс болуы мүмкін, ұзындығы 8 байттық
сандар өрісі. Бұл өрістің ұзындығы пиктограммаға байланысты және
сандар диапазоны 1.7*10-нен 1.7*10-не дейінгі мәні 15
символдық сандарды қамтиды;
➢ Array – деректер жиымдарынан тұратын өріс. InterBase 16-лық
өлшемдегі жиымдарды анықтауға мүмкіндік береді. Өріс кез келген
ұзындықты қабылдауы мүмкін. DateBase Desktop-тың Array типті
өрістерді редакциялауға, сонымен қатар оларды құруға да
мүмкіншілігі жоқ;
➢ TextBlob – тек қана мәтіндік мәліметтерден тұратын Blob өрісінің
бағыныңқы типті өрісі. Өріс кез келген ұзындықты қабылдауы мүмкін.
DateBase Desktop-тың TextBlob типті өрісті редакциялауға
мүмкіншілігі бар.
Material алаңы типін анықтау үшін, Alpha таңдаймыз және бағанға Size–ға
керекті мәнін көрсетеміз. Key бағанына жұлдызшаны қоямыз. Осы өрістің
құрамына алғашқы кілттің енетінін білдіреді. Ол үшін клавиатурадан кез
келген символды басамыз.
Кесте-мастері алғашқы кілтіпен индекстеледі.
Materialу кестесінің басқа бағаналарына анықтамалар енгіземіз
(Сурет-9).
Сурет 9 - Materialy кестесінің құрылымын анықтау
Есеп шарттарына сәйкес берілген кестенің барлық өрістері
толтырылуы тиісті . Бір өрістен екінші өріске өту үшін Required Field
ауыстырып-қосқыштарын іске қосамыз. Басқа өрістер мағынасына шек салу үшін
қызмет етеді :
• Minimum value - өрістің ең аз мәнін анықтайды;
• Maximum value - өрістің барынша үлкен мәнін анықтайды;
• Default value – өріс мәнін келісім бойынша анықтайды
Picture – өрістің бейнелеу шаблонын анықтайды . Шаблон құру үшін Assist
батырмасын басу керек. Бір өрісте мәннің болмауы өрістің шектелген мәнінің
қойылмағанын білдіреді.
Кестелерді толтыру және есте сақтау.Кесте құрлымын конструкциялағаннан
кейін Database Desktop-та кестені толтыруға болады. Кестені орыс
алфавитінде толтыру мүмкін болмауы мүмкін, онда латын алфавитін пайдалануға
болатынын атап өтейік.
Содан соң С:\PRIMER каталогында құрылған кесте ( Materialу ) аты
анықтағаннан кейін Materialу файлы құрылады.
Сурет 10 - Кестені сақтау терезесі
Құрылған кесте реструктурлануы. Егер МБ бар кестелерге өзгерістер енгізу
керек болса, FileOpenTable меню элементін таңдау керек, пайда болған
диалогты терезеден кесте атын таңдап Ок батырмасын басу керек. Кесте
мазмұны көрсетіледі. (11-суретте Materialу кестесінде жазуларды жоқ болады,
өйткені біз оған мәліметтерді енгізген жоқпыз ).
Сурет 11 - Materialy кестесінің мазмұны – жазбасы әлі көрінбейді
Біз DBD-дан(бірнеше жазбаға өзгеріс енгізіп немесе өшіргіміз келсе) тура
кестені жаңа жазбамен толтырғымыз келсе F9 батырмасын басуымыз керек.
Кесте құрлымын өзгерткіміз келсе Table Restructure меню элементін
таңдаймыз. Ізінше кесте құрлымын анықтайтын диалогты терезе көрсетіледі.
Кесте деталін конструкциялау. Кесте деталі болып табылатын екінші кесте
құрылымын анықтаймыз " материалдардың түсуі " (сурет .12) . Бұл кесте
құрлымын констукциялау әдісі кесте мастерімен ұқсас. Келесі айырмашылықтар
бар.
Сурет 12 - Prihod кестесінің құрылымы
Барлық өрістерге N_ Prih өрісінен басқасына Required атрибутін
тағайындаймыз, өйткені бұл өріс автоинкрементті болғандықтан оны мәнмен
толтырғанда жаңа жазбаны автоматты түрде есте сақтайды.
“ Кіріс датасы ”,“ Материал ” алаңдарына индекс құрамыз. Ол үшін біз
қиылысатын Table Properties тізімінен Secondary Indexes) элементін
таңдаймыз . Осыдан кейін диалогты терезе 13- суретте көрсетілгендей көрініс
береді.
Сурет 13 - Терезенің оң жағына Secondary Indexes элементі пайда болды
Жаңа индексті анықтау үшін , Define батырмасын басамыз. Көрінген
диалогтық терезеде Fields өрісінде біз анықтаған кестенің тізім мазмұны
көрсетіледі. Index Fields өрісінде құрылған индекске кірушілерді сақтау
үшін тағайындалған. Fields тізімінен Index Fields тізіміне нақтылы өрісті
көшіріп алу үшін оң бағдарша бейнелеуі бар батырманы басу керек. Өріске
тізімді жүйелілі қосу маңызды, өйткені ол тізімде өрістің алмасу ретін
анықтайды. Index Fields тізіміне керек өрістерді таңдаған соң ( сурет
.14), Ok батырмасын басамыз .
Сурет 14 - Индекс құрамына кіретін өрістерді анықтау
Көрінген терезеде индекс аты сұралады ( сурет-15). Атын енгізіп, Ok
батырмасын басу керек .
Сурет 15 - Индексті сақтау терезесі
Индекс атын өріс атымен қою рұқсат етілмейді. Өйткені келесіде көрініп
тұрғандай жаңа индексті қосқаннан кейін оның аты индекстер тізімінде пайда
болады.
16 - суретте көрсетілген, жаңа индексті қосқанан кейін оның аты
индекстар тізіміне пайда болады.
Сурет 16 - Prihod кестесі үшін анықталған индекстер тізімі
Индекс аты бойынша шертіп , біз оны өшіре аламыз (Erase батырмасы)
немесе өзгерту ( Modify батырмасы ).
Құрылған кестені Prihod атымен сақтаймыз.
Мәліметтер базасының конструкциялау. Енді МБ -н кестеден тұтас
конструкциялаймыз. Олардың құрлымы кестелерден тұрады. Есептің
қойылымынан белгілі болғандай " Материалдар " және " Материалдардың кірісі
" кестесі “бірдің-көпке” деген қатынасында, олай дейтініміз Materialy
кестесіндегі бір жазбаға Prihod кестесіндегі сол материалға бірнеше жазба
сәйкес келеді. Байланыс өрісі болып 2 кестеде бар Materialy өрісі болып
табылады. Кесте мәліметтің бүтінділігін анықтайық .
Paradox –те сілтемелік бүтінділік, біріншіден кесте арасындағы
байланысты екіншіден каскадты жерді анықтайды.
Prihod кестесін ( элемент File менюі Table Open ) ашып және кестені
өзгерту құрлымы режіміне ( Table Restructure ) кіреді. Table Properties
түсетін тізімінде Refrential Integrity элементін таңдаймыз және Define
пернесін басамыз. Көрінген диалогтық терезеде ( сурет .17) Fields тізімінде
Prihod кестелерінің өрістері көрсетілген, ал Tables тізімінде – primer
базасының кестелері көрсетілген .
Сурет 17 - Сілтемелік бүтіндікті құруға арналған терезе
Tables тізімінде Materialy кестесін таңдаймыз және сол жақ бағдаршаны
басамыз . Parents Key өрісіне Materialy кестесінің бірінші кілті
көрсетілген .
Update rules айырып қосқыштар Materialy кестесінде жазбаларды жою
немесе Materialy кестесінде өріс байланыс мәнінің өзгеруін Prihod
кестесінің каскады әсерін анықтайды:
• Cascade – Prihod кестесінд бағынышты жазуларды жою немесе каскадты
өзгеріс;
Prohibit - Materialy кестесінде жазбаны жою немесе байланыс алаңына
өзгерісті шектеу. Cascade таңдап ( сурет .18) Ok кнопкасын басамыз.
Сурет 18 - Сілтемелік бүтіндік шартын анықтау
Paradox –те атау сұралып –сілтегішті бүтіндік аталынады. Атын енгіземіз
мысалы Materialy мысалы _Prihod _ Integrity және Ok кнопкасын басамыз .
Prihod ( Save кнопкасын ) кестесіндегі өзгерістерді сақтап, Prihod (
Table Restructure ) кестесінің реструкизациясы режіміне қайта кіреміз.
Table properties тізімінде Secondary Indexes элементін таңдаймыз индекстер
тізімінде Material атмен пайда болған жаңа индексті көреміз .Бұл индекс
сілтегіш бүтіндік құрылған кезде автоматты түрде тұрғызылған ( сурет 19).
Сурет 19 - Сілтемелік бүтіндікті құрғанан кейінгі Prihod кестесіндегі
индекстер тізімі
Осымен МБ процесін құруы аяқталады, реструктуризациялау режимінен
жылжыуымызға болады. Осыдан кейін құрылған кестелермен жұмыс істеу үшін
қарапайым қосымшаларды өңдеуге көшеміз. Ал Кинотеатрлар афишасын құру
таблицаларын Қосымша Ә-де көресіз (Ә 1, 2, 3)
3.3 Компоненттер палитрасы
Delphi-де программа дайындау үшін компоненттік тәсіл пайдаланылған:
пайдаланушы программаларының кітапханасы программалау ортасымен бірге
ұсынылатын, бір іс-әрекетті орындайтын (дайын программалар үзінділерінен
тұратын) компоненттерден жинақталады, ал олар форма терезесіне енгізіледі.
Компоненттік тәсіл программалау технологиясында нағыз төңкеріс жасады деуге
болады, себебі, компоненттерді пайдалану программа жұмысын күрделі түрде
жеңілдетті.
Компоненттер кітапханасын визуальды компоненттер кітапханасы ( Visual
Component Library, VCL) деп атайды. Компонент дегеніміз – белгілі
қасиеттерге ие функционалды элемент. Компоненттер арқылы бағдарламаның
негізі қаланады. Компоненттер палитрасында келесі парақтар болады:
• Standard – жиі қолданылатын құраушылардан тұратын стандартты парақ.
Standard бетіне енгізілген кейбір компоненттер 1-кестеде
көрсетілген.
- MainMenu - Программа мәзірін құру;
- PopupMenu - Тышқанның оң түймесін шерткен кезде экранға шығатын
(контекстік) мәзір құру;
- Edit - Жолдық мәнді енгізу, редакциялау (мәтіндік редактор);
- Label - Бір жолдық мәтінді (жазбаны) шығару;
- Button - Командалық түйме. Оның OnClick оқиғасын өңдеуіш
процедурасы бір іс- әрекетті орындайды;
- ScroоlBar - Басқару белдеушесі (Windows терезесіндегі сияқты).
- Frame – Туындау мүмкіндіктері бар панель. Жеке терезе ретінде
жобаланады;
- Memo – Көп жолдық мәтіндерді бейнелеу және енгізу үшін
қолданылады;
- Checkbox – Қолданушыға әртүрлі операцияларды қосу және өшіруге
мүмкіндік береді;
• Additional (Қосымша) бетіне енгізілген компоненттер сұхбаттық
терезелердің көрінісін түрлендіру үшін пайдаланылады.
- BitBtn - өзінде сурет ұстай алатын батырманы жасайды;
- SpeedButton – (тез шақыру батырмасы) тек қана сурет ұстай алатын
батырманы құрады;
- StringEdit – таблицаны құрады. Бұл таблицаның жолдары мен
бағандарында мәтіндік жолдар болады;
- Image – суреттер файлдарын, пиктограммалар немесе метафайлдарды
шығару үшін қолданылады;
- Bevel – үш өлшемді эффектісімен жасалған сызықты немесе
квадратты құрады.
• Data Access – мәліметтерге қатынас.
• Qreport - есеп берулерді жедел дайындау:
- QuickRep – есеп беру;
- QRSubDetail – кестелік есеп беру;
- QRStringsBand – қатарлы есеп беру;
- QRBand – есеп беру жолағы;
- QRChildBand – қыздық есеп беру жолағы;
- QRGroup – топ;
- QRLabel – жазба;
- QRDBText – деректер жиынтығының текстік өрісі;
- QRExpr – мәтін;
- QRSysData – ақпараттық жүйе;
- QRMemo – көпқатарлы текст;
- QRExprMemo – көпқатарлы мәтін;
- QRRichText – форматталған текст;
- QRDBRichText – деректер жиынтығының форматталған текст өрісі;
- QRShape – геометриялық фигура;
- QRImage – графиктік көрініс;
- QRDBImage – деректер жиынтығының графиктік көрініс өрісі;
- QRCompositeReport – құрамдық есеп беру;
- QRPreview – есеп беруді көру терезесі;
- QRTextFilter – текстік фильтр;
- QRCSVFilter – SCV – фильтрі;
- QRHTMLFilter – HTNL – фильтрі;
- QRChart – диаграмма ;
• Data Controls – Мәліметтерді редакциялау және бейнелеу компоненттері:
- DBGrid – тор ( кесте );
- DBNavigator – навигациялы интерфейс;
- DBText – мәтінді жазу;
- DBEdit – бір жолдық редактор;
- DBImage – графикалық бейне;
- DBListBox – қарапайым тізім;
- DBComboBox – қиыстырылған тізім;
- DBCheckBox – тәуелсіз ауыстырып- қосқыш;
• BDE (Borland DataBase Engine) мәліметтерге қатынас:
- DataSourse – мәліметтер көзі ;
- Table – МБ кестесіне негізделген мәліметтер жиыны ;
- Query – SQL сұрауына негізделген мәліметтер жиыны ;
- StoredProc – серверде сақталған процедураға негізі мәліметтер жиыны;
- DataBase – МБ - мен байланысуы;
Session – МБ - да ағымдағы жұмыстар сеансы .
• Timer (Таймер) – нақты уақыт аралықтарын есептеу;
• System (Жүйе) бетіне OLE (байланыстыру және орнату) течнологиясы
бойынша берілгендерді түрлі программалар арасында алмастыратын және
т.б. іс-әрекеттерді орындайтын компоненттер енгізілген. Мысалы,
• PaintBox (Сурет қорабы) – графикалық кескіндер енгізілген төртбұрышты
облыс құру;
• OLEContainer (OLE контейнер) – байланыстыратын және орнатылатын
объектілерді қабылдау контейнері;
• MediaPlayer – Мультимедиалық құрылғылармен жұмысты басқару;
• Win32-бетіне -32-разрядты операциялық жүйелермен жұмыс жасауға
арналған компонентер енгізілген ;
• Animate (жандандыру, қозғалыс әсерін ұйымдастыру)-қозғалыс әсерін
ұйымдастырады. Компонент формаға орнатылған кезде соңына индекс
қосылып, класс атауын алады.
• Samples (Модель) бетіне енгізілген компоненттер:
• ColorGrid (Түстер торы) –түстер кестесі. Ол 16 түстік палитрадан
негізгі және фон түсін таңдау;
• Calendar (Календарь) – ағымдық күн белгіленген ай календарын көрсету
(жылдық календарды Win32 панелінің MonthCalendar компонентін формада
орнату арқылы шығаруға болады), т.б.
• Interfase – Borland Database Engine (BDE) және Active Data Objects
арқылы (ADO) Interfase- пен тікелей байланыс;
• Midas – паралель ағымдармен деректер базасының қосымшасын тұрғызу;
• Internet Express – Internet Express қосымшаларын құру;
• Internet – Internet- пен бірге жұмыс істейтін қосымшалар үшін арналған
компоненттер;
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz