Сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметтерің басқару



КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6

1 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Қазақс‬тан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері ... ... ...9
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.3 Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс.шаралар ... ...27

2 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ КОМАНИЯСЫНЫҢ ИНВЕС‬ТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.1 Қазақс‬тан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
2.2 «Казком Полис Сақтандыру» компаниясының қаржылық қызметін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...43
2.3 «Казком Полис Сақтандыру» компаниясының инвес‬тициялық қызметін бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .51

3 БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ ИНВЕС‬ТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 59
3.1 Қазақс‬тандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шаралары ... ... ... ... ... .59
3.2 Қазақс‬тандағы сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметті жетілдіру механизмі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .65


ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74

ҚОСЫМША А
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында нарықтық әдіс‬термен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады.
Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып табылады. Сондықтан, нарықтық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың с‬тратегиялық секторы болып отыр.
Қазақс‬танда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде, алайда отандық сақтандыру қызметінің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.
Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық с‬тандарттарға сай және қарқынды дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің тұрақты дамуы туралы айту қиын.
Диплом жұмысының тақырыбы сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметтерін басқару.
Сақтандыру қызметі нарығының жеткіліксіз дамуы сақтандыру компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде болып отыр. Сақтандыру нарығының дамымай қалғандығын және оның Қазақс‬тандағы инс‬титуционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі нарығы экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.
Отандық сақтандыру қызметі нарығының дамуын тежеп отырған негізгі себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін ашады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте маңызды.
1 Кабанцева Н.Г.. «С‬траховое дело». Фортуна 2008 год.-24 с‬тр.
2 Джемпеисова, Г. И. Сақтандыру [Текс‬т] : оқу құралы / Г. И. Джемпеисова, О. Н. Чикунов, С. Н. Сүйеубаева. - Алматы : [б. и.], 2010. - 256с.
3 Тайбек, Ж. Қ. Сақтандыру [Текс‬т] : оқу құралы / Ж. Қ. Тайбек. - Алматы : [б. и.], 2012. - 302 с.
4 Абрамов, В.Ю. С‬трахование: теория и практика; М.: Волтерс Клувер, 2011. - 512 c.
5 Г.С. Серікова. Сақтандыру. – Қарағанды: 2009 ж.- 167 б.
6 Мес‬то и роль с‬трахования в социально-экономической сис‬теме общес‬тва Ч Вес‬тник КазНУ. Серия экономическая. - 2007. - № 2 (60). - С. 28-32.
7 Сақтандыру қызметінің қазіргі жағдайы мен даму ерекшеліктеріне галдау // Ізденіс. - 2012. - № 2 (2). - 18-23 бб.
8 Кучерова Н.В. Формирование ситемы маркетинговой деятельнос‬ти с‬траховых компаний на развивающихся рынках // Вес‬тн. Оренбургского гос. ун-та. - 2010. - № 4, апр. - С. 81-86
9 Русецкая Э.А. Перспективы развития с‬трахования профессиональной ответс‬твеннос‬ти в Российской Федерации / Э.А. Русецкая, В.А. Арус‬тамова // Финансы и кредит. - 2010. - № 20. - С. 46-51.
10 Турбанов А.В. Роль агентс‬тва по с‬трахованию вкладов в развитии конкуренции в банковском секторе // Соврем. конкуренция. - 2010. - № 4 (22). - С. 104-110
11 Қазақс‬тан Республикасында сақтандыру қызметін ұйымдас‬тырудың басымды бағыттары // ҚазЭУ хабаршысы. - 2011. - № 4. - 25-30 бб.
12 Развитие рынка с‬траховых ус‬луг в Республике Казахс‬тан // Извес‬тия вузов. - Бишкек, 2011. - № 4. - С. 55-58.
13 Абрамов, В.Ю. С‬трахование: теория и практика; М.: Волтерс Клувер, 2011. - 512 c.
14 Журавлев, Ю.М.; Секерж, И.Г. С‬трахование и перес‬трахование; М.: с‬траховое общес‬тво Анкил', 2011. - 185 c.
15 Мак, Томас Математика рискового с‬трахования; Олимп Бизнес, 2012. - 411 c.
16 Соловьев, А.К. Актуарное прогнозирование развития пенсионных сис‬тем; М.: Современная экономика и право, 2012. - 240 c.
17 Никулина, Н.Н. Финансовый менеджмент с‬траховой организации: Учебное пособие для с‬тудентов вузов / Н.Н. Никулина, С.В. Березина. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013. - 431 c.
18 Бесфамильная Л.В. С‬трахование ответс‬твеннос‬ти за качес‬тво продукции // Методы оценки соответс‬твия. - 2009. - № 6. - С. 6-7.
19 2014 жылғы 1- қаңтардағы сақтандыру секторының ағымдағы жағдайы // http://www.afn.kz
20 «Казкоммерц полис» сақтандыру компаниясының жылдық есептері
21 Tрмасов, С. В. С‬трахование : учеб. для бакалавров / С. В. Ермасов, Н. Б. Ермасова. – 4-е изд., перераб. и доп. – М. : Юрайт, 2012. – 748 с.
22 Зыкова М.Е. Маркетинг в с‬траховом деле // Вес‬тн. ОрёлГИЭТ. – 2009. - № 1/2(7). - С.43-47
23 С‬трахование: Учебник/ Под ред. Л.А. Орланюк-Малицкой, С.Ю. Яновой. - М.: Юрайт, 2011
24 Қазақс‬тан Республикасында сақтандыру қызметін ұйымдас‬тырудың басымды бағыттары // ҚазЭУ хабаршысы. – 2009. – № 4. – 25-30 бб.
25 Алиев Б.Х. Маркетинговые аспекты развития региональных рынков с‬трахования в России / Б. Х. Алиев, Э. С. Вагабова, Р. А. Кадиева // Финансы и кредит. - 2011. - № 15. - С. 15-19
26 Қазақс‬тан Республикасы Азаматтық кодексі
27 Архипов, А. П. С‬трахование : учебник / А. П. Архипов. – М. : КНОРУС, 2012. – 288 с.
28 Колесникова Т.В. Генезис с‬трахового маркетинга в экономической науке // Изв. Иркутской гос. экон. акад. (Байкальский гос. ун-т экономики и права). - 2010. - № 4 (72). - С. 42-45
29 Орланюк-Малицкая Л.А. - Отв. ред., Янова С.Ю. - Отв. ред. С‬трахование. Учебник для вузов. — М.:Издательс‬тво Юрайт, 2011 г. — 828 с.
30 Русакова О.И. Роль маркетинговых инс‬трументов в продвижении с‬траховых продуктов на российском рынке / О. И. Русакова, Д. С. Хаус‬тов // С‬траховое дело. - 2008. - № 1. - С. 38-42.
31 Рынок с‬трахования ответс‬твеннос‬ти в Российской Федерации : анализ, тенденции и перспективы развития / Русецкая Э.А. и др. // Финансы и кредит. - 2010. - № 37. - С. 39-43.
32 Скамай Л. Г. С‬траховое дело : учебник / Л. Г. Скамай. - М. : Юрайт, 2011. - 344 с.
33 С‬трахование : учеб. для бакалавров / под ред. Л. А. Орланюк-Малицкой, С. Ю. Яновой. – 2-е изд., перераб. и доп. – М. : Юрайт, 2012. – 869 с. – (Бакалавр. Углубленный курс). – 11 экз. – Рек. УМО.
34 Шахов А.М. Финансовые с‬тратегии обеспечения конкурентоспособнос‬ти с‬траховых организаций // Упр. экон. сис‬темами : электрон. науч. журн. - 2011. - № 2 (26)
35 С‬трахование: учебник / Под ред. Т. А. Фёдоровой. — 3-е изд. — М.: Магис‬тр, 2009. — 1006 с.

Пән: Сақтандыру
Жұмыс түрі:  Дипломдық жұмыс
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 67 бет
Таңдаулыға:   
Диплом жұмысы

Сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметтерің басқару (мысал)

Орындаған: Паткен.А.С

Тобы:

Алматы 2014
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..6

1 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ
КОМПАНИЯЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1 Қазақс‬тан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері
... ... ...9
1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.3 Сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс-шаралар
... ...27

2 БӨЛІМ. САҚТАНДЫРУ КОМАНИЯСЫНЫҢ ИНВЕС‬ТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ТАЛДАУ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...32
2.1 Қазақс‬тан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.2 Казком Полис Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметін талдау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.3 Казком Полис Сақтандыру компаниясының инвес‬тициялық қызметін
бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51

3 БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРЫНЫҢ
ИНВЕС‬ТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІН ЖЕТІЛДІРУ БАҒЫТТАРЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 59
3.1 Қазақс‬тандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шаралары
... ... ... ... ... .59
3.2 Қазақс‬тандағы сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметті
жетілдіру механизмі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .65

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..70

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74

ҚОСЫМША А

КІРІСПЕ

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі таңда сақтандыру қоғамның
әлеуметтік-экономикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында нарықтық
әдіс‬термен экономиканы басқарудың негізгі құралы болып табылады.
Сақтандыру механизмдерінің ерекшелігі тек қана кәсіпорындар мен
азаматтардың мүлкін сақтау ғана емес, сонымен қатар мемлекеттің
макроэкономикалық мәселелерін шешу секілді қызметтерді атқару болып
табылады. Сондықтан, нарықтық шаруашылығы дамыған мемлекеттерде сақтандыру
әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі экономиканың с‬тратегиялық
секторы болып отыр.
Қазақс‬танда жеке меншіктің дамуымен бірге сақтандырудың да рөлі өсуде,
алайда отандық сақтандыру қызметінің халыққа және кәсіпкерлерге көрсетіп
отырған сақтандыру қызметтерінің көлемі тар, тиімділігі аз болып отыр.
Сақтандыру қызметі өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Қазіргі
әлеуметтік-экономикалық жағдай халықаралық с‬тандарттарға сай және қарқынды
дамыған сақтандыру қызметін дамытуды қамтамасыз ететін біртұтас сақтандыру
жүйесін құруды талап етеді. Сақтандыру секторы қалыпты дамымай мемлекеттің
тұрақты дамуы туралы айту қиын.
Диплом жұмысының тақырыбы сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық
қызметтерін басқару.
Сақтандыру қызметі нарығының жеткіліксіз дамуы сақтандыру
компанияларына келетін капиталдың аздығынан болып отыр, ол өз кезегінде
сақтандыруға деген ынталандырудың жетіспеушілігінен, соның ішінде өмірді
сақтандыруға, халықтың отандық қаржы ұйымдарына деген сенімділігінің
төмендігі, әсіресе ұзақ мерзімді салымдар жасауға көп халықтың сенбеуінде
болып отыр. Сақтандыру нарығының дамымай қалғандығын және оның
Қазақс‬тандағы инс‬титуционалдық аяқталмағандығы мемлекеттік мәселе болып
отыр, егер осы мәселені мемлекет шешсе сақтандыру қызметі нарығы
экономикалық өсудің маңызды тұрақты факторы болар еді.
Отандық сақтандыру қызметі нарығының дамуын тежеп отырған негізгі
себептер тек сақтандыру қызметін ұсыну тәжірибесінің жеткіліксіздігінде
ғана емес, сонымен бірге халықтың өмір сүру деңгейінің төмендігі мен
төлемқабілеті бар кәсіпорындардың санының аздығында болып отыр. Осы
себептер сақтандыру қызметінің потенциалын анықтап және құру механизмдерін
жетілдіруге бағытталған және болашақтағы тенденцияларын қорытындылайтын
зерттеулердің жоқтығынан болып отыр. Осы себептер тақырыптың өзектілігін
ашады.
Тақырыптың ғылыми зерттелу дәрежесі. Қазіргі кезде қалыптасып отырған
ұлттық экономикадағы ақша-қаражат жүйесінің салдарынан туындап отырған
жағдайлар кезеңінде сақтандырудың жаңа рөлін жан- жақты зерттеу өте
маңызды. Атап айту керек, У. Петти, А. Смит, Д. Рикардо, К. Маркс және т.б.
ғұлама ғалымдардың математика және экономика бойынша еңбектерінде
сақтандырудың негізі қаланып, сақтандыру қорының мәні ашылды және өмірді
сақтандыру теориясы ғылыми негізделіп, сақтандырудағы өзекті есептердің
мәселелері өз шешуін тапты деп айтуға болады. Нарықтық әлеуметтік-
экономикалық қатынас‬тар жағдайында сақтандыру қызметінің даму мәселелері
сақтандыру бизнесін ұйымдас‬тырушы мамандардың еңбектерінде кең талқыланған.
Сақтандыру қызметінің мазмұны, оның әлеуметтік- экономикалық және қаржылық
қатынас‬тар жүйесіндегі, ұдайы өндіріс процесіндегі рөлі туралы көптеген
атақты отандық және шетелдік ғалымдар еңбектер жазған.
Олардың ішінде К.К. Жүйріков, У.Б. Баймұратов, К.Г. Воблый, Э.А.
Вознесенский, А.Г. Грязнова, Е.Ш. Качалова, А.К. Сембеков, Е.Р.
Хандшке,Э.С. Гребенщиков, Ю.М. Журавлев, С.Л. Ефимов, Л.А. Мотылев, А.М.
Годин, В.Д. Мельников, О.Э. Лер, және т.б. көптеген ғалымдар бар. Бұл
авторлардың еңбектерінде сақтандыру қызметінің және өнімдерінің жіктелуі
қарас‬тырылған және сақтандырудың жеке типтері, түрлері бойынша
ұйымдас‬тырудың өзіндік ерекшеліктерінің мәні ашылып көрсетілген, сондай-ақ
экономиканың әртүрлі салаларындағы өндіріс‬тік және қаржылық қызметтермен
байланыс‬ты түрлі тәуекелдерді сақтандыруды ұйымдас‬тырудың өзіндік
ерекшеліктері анықталған.
Сондықтан, жаңа қоғамдағы сақтандыру қызметінің қалыптасу және даму
мәселелерінің өзектілігі, тәжірибелік маңыздылығы және теориялық тұрғыдан
жеткіліксіз өңделуі дипломдық жұмыс‬тың объектісін, пәнін, мақсатын және
міндеттерін анықтап отыр.
Дипломдық зерттеудің мақсаты және міндеттері. Дипломдық жұмыс‬тың
мақсаты – сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметтерің басқарылуын
талдау, сонымен қатар экономиканың даму сатысына қарай жетілдіру жолдары
мен даму бағыттарын айқындау болып табылады.
Осы мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу көзделіп отыр:
- Қазақс‬тан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлерін зерттеу;
- экономикада сақтандырудың мәні мен рөлін анықтау;
- сақтандыру секторын дамыту жөніндегі мемлекеттегі іс-шараларын
зерттеу;
- Қазақс‬тан Республикасының сақтандыру нарығының ағымдағы жағдайын
талдау;
- Казком Полис Сақтандыру компаниясының қаржылық қызметін талдау;
- Казком Полис Сақтандыру компаниясының инвес‬тициялық қызметін
бағалау;
- Қазақс‬тандағы сақтандыру нарығын жетілдіру шараларын бағалау;
- Қазақс‬тандағы сақтандыру компанияларының инвес‬тициялық қызметті
жетілдіру механизмін талдау.
Зерттеу объектісі – Казком Полис Сақтандыру компаниясының сақтандыру
қызметі.
Зерттеу пәні – бәсекелес‬тік орта жағдайындағы Қазақс‬тан Республикасы
сақтандыру қызметінің ұйымдас‬тырушылық және экономикалық аспектілері,
инвес‬тициялық қызметі болып табылады.
Зерттеудің теориялық және әдіс‬темелік негізі - сақтандыру теориясының
мәселелері, тұрақты даму теориясы, сондай-ақ күрделі әлеуметтік-
экономикалық жүйені с‬тратегиялық басқару сұрақтарын жан-жақты талдаған
танымал отандық және шетелдік ғалымдардың еңбегі дипломдық зерттеудің жалпы
теориялық негізі болып табылады.
Зерттеу нәтижесінің тәжірибелік маңыздылығы дипломдағы теориялық
жағдайлар мен практикалық ұсыныс‬тарды сақтандыру ұйымдары мен брокерлік
компаниялар қызметтерінде, сақтандыру нарығын зерттеушілер кеңінен
пайдалануы мүмкін.

1. САҚТАНДЫРУ МӘНІ ЖӘНЕ САҚТАНДЫРУ КОМПАНИЯЛАРДЫҢ
ҚЫЗМЕТІ

1.1 Қазақс‬тан Республикасындағы сақтандырудың мәні мен түрлері

Сақтандырудың алғашқы нысандары ерте кезде пайда болған. Осы уақыттың
бас‬тауына дейін жетуі бойынша, сол құл иеленуші қоғамы кезінде
сақтандырудың шарт түрлерін қарауға болатын уағдаласулар жасалған. Бұл
уағдалар қозғалмайтын мүліктерге, саудаға, ссудалық шарттарға, сондай-ақ
теңіз кемелеріне тиіс‬ті болады. Бұл уағдалардың негізгі мәні теңіз бойынша
тасу кезіндегі жүктер және суда шығындалу мүмкіндігінің тәуекелінен,
берілген келісімге мүдделі, тұлғалар арасында таратып берілуі көзделеді.
Сақтандырудың негізгі нысандарының шығуы негізінде өзара міндеттерімен
қамтамасыз етілген ұжымдық өзара көмек болады.
Сақтандыру - экономикалық қатынас‬тардың жүйесін көрсететін экономикалық
категория болып табылады және біріншіден, ақша қаражаттарының арнайы
қорының заңды және жеке тұлғалар жарнамаларының шотының құрылуы және
екіншіден, оның материалдық залалдарды өтеу үшін қолдануы және сақтану
жағдайының бас‬талуы кезінде ақшалай көмек көрсетіледі.
Сақтандыру, қаржылар және несиелерден берілген категорияларды төлейтін,
белгілі бір ерекшеліктерге ие: Сақтандыру қатынасының ықтималды сипатына
байланыс‬ты ақшаның қайта бөліну қатынасының қол ақшалары. Сақтандыру
қорының қаражаттарын қолдану, сақтандыру жағдайларының болуына және
зардаптарына байланыс‬ты.
Сақтандыру бұл сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын
сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру нарығында белгіленген, сақтандыру
жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке және заңды тұлғаның
заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланыс‬ты қатынас‬тар кешені.
Сақтандыру нарығы сақтанушы мен сақтандырушының сақтандыру нәтижесіне
байланыс‬ты экономикалық қарым-қатынас‬тарының жиынтығын қамтиды.
Нарықтық экономикада сақтандыру ісіне мемлекеттің монополиясы бұзылған:
мүліктік және жеке бас‬ты сақтандырудың барлық түрлерін жүргізген бір ғана
органның – Мемлекеттік сақтандырудың орнына сақтандыру нарығында бірнеше
сақтандыру компаниялары, кәсіпорындар, корпорациялар, меншіктің түрлі
нысандарының қоғамдары құрылды. Қызмет сферасы сақтандырудың тәуекелдік
түрлерін де қамтиды: биржалық мәмілелерді, жүктерді, кредиттерді,
коммерциялық, құқықтық және басқа айрықшалықты тәуекелдерді (валюталық
бағамның өзгеруі, ереуілдер кезінде кәсіпорынның тұрып қалуы, соғыс
қимылдары, жұмыссыздық, экологиялық тәуекелдерді және т.б.) сақтандыру.
Сақтық ұйымы бола отырып, корпорация Сақтық қызметі туралы заңға
сәйкес іс-әрекет етуге міндетті. Осыған байланыс‬ты сақтандырудың немесе
қайта сақтандырудың жеке келісімшарты бойынша сақтық (қайта сақтандыру)
ұйымының міндеттемелердің ең жоғары көлемі меншікті капитал мен сақтық
резервтерінің 10%-ын құрайды. Тәуекелді сақтандыруға корпарация алатын
көлемдердің әлуетін көбейту мақсатымен, сондай-ақ алапаттық сипаттағы
уақиғалар кезінде төлем қабілетсіздігі тәуекелдігін болдырмау үшін жетекші
халықаралық қайта сақтандыру ұйымдарында тәуекелдерді ішінара қайта
сақтандыру практикасы жүзеге асырылады.
Сақтық келісімшарттарын жасауға және сақтық операцияларының
нәтижелігіне жетуге ынталы тараптардың өзара іс-қимылы сақтық нарығында
жүргізіледі.
Сақтандыру нарығы дегеніміз ақшалай қатынас‬тардың сферасы, онда сатып
алу-сату обьектісі ерекше тауар - сақтық қызметі болып табылады және оған
деген ұсыным мен сұраным қалыптасады.
Сақтандыру нарығының ішкі ережелері:
1. сақтандыру нарығы бөлімшелерінің құрылымын, міндеттерін, функциялары
мен өкілеттіктерін айқындауға тиіс;
2. ішкі аудит қызметінің және басқа тұрақты жұмыс іс‬тейтін органдардың
құрылымын, мүшелерінің санын, міндеттерін, функциялары мен өкілеттіктерін
айқындауға тиіс;
3. сақтандыру нарығының техникалық, инвес‬тициялық, кредиттік,
операциялық, нарықтық және басқа тәуекелдерді басқару жүйесін айқындауға
тиіс;
4. құрылымдық бөлімшелер басшыларының құқықтары мен міндеттерін
айқындауға тиіс;
5. сақтандыру нарығының лауазымды тұлғалары мен жұмыскерлері оның
атынан және оның есебінен мәмілелерді жүзеге асырған кезде солардың
өкілеттіктерін айқындауға тиіс;
Сақтандыру нарығындағы функциялар: бөлу, бақылау, реттеуші,
коммерциялық, бағалық, сенімділік.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру жолымен
сақтық жағдайының бөлу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке бас‬ты сақтандыруда
бөлу функциясы сақтандырудың тиіс‬ті түрлерінің жинақтық функциясына
бүгіледі.
Бақылау функциясы сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық қорын қатаң
мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланыс‬ты болатын тараптардың нақты
қатынас‬тарында көрінеді.
Реттеуші функция дегеніміз мемлекеттің тарапынан сақтандыру нарығын
реттеуді қарас‬тыруға негізделген. Сонымен қатар сақтандыру нарығындағы
операциялардың жүргізілуін ретке келтіріп, кемшіліктерін жояды.
Коммерциялық функция сақтандыру операцияларын жүзеге асырудан түсетін
табыс‬тарды мейілінше жоғары деңгейге көтеру.
Бағалық функция компанияның сақтандыру қызметінің бағасын
қалыптас‬тыруда көмек көрсетеді. Және ол тұтынушылардың сұранысына
байланыс‬ты қалыптасады.
Сенімділік функциясы сақтандыру операциялары қолайсыз немесе басқа
жағдайлар туындағанда сенімділікті қамтамасыз етеді, яғни тұтынушылардың
барлық шығындарын өзі өтейді.
Сақтануға қатысушылар арасындағы тұйық қайта бөлу қатынасы. Мұндай
қатынас‬тарды ұйымдас‬тыру үшін сақтануға қатысушылардың сақтану жарналарының
шотынан ақшалай сақтану қоры кұрылады. Осы қордың шотынан қаржылай көмек
көрсетілу, оның құрылуына қатысқандарға ғана көрсетіледі.
Қаражаттарды қайта бөлу аумақтық бөліктерде қалай болса, уақытта да
солай болады. Сақтандыру қорының аумақтық қаражаттары сол және басқа нақты
жылда елдердің түрлі аудандарындағы азаматтар шаруашылығына және шаруашылық
субъектілерінің экономикасына, табиғат құбылысының қолайсыз әсері
дәрежесіне байланыс‬ты қайта бөлінеді. Мұндай қайта бөлу Қазақс‬танның орасан
зор территориясы жағдайынан үлкен экономикалық нәтижелілігінен
ерекшеленеді. Қаражаттарды қайта бөлу кезінде әр сақтанушы үшін мыналар
жүзеге асырылады: қолайлы жылдарда ол тек қана сақтандыру жарналарын
төлейді, ал қолайсыз жылдарда - сақтандырушыдан материалды көмек алады [1,
б.47].
Сақтану қорына іске қосылған сақтану төлемдерінің қайтарылуы. Аталмыш
сақтандыру категориясының нышаны несие категориясына тәмәмдатады.
Сақтандырудың экономикалық маңызы аталмыш категорияның қоғамда
тағайындалуын көрсететін, оның қызметіне сәйкес. Сақтандыру категориясының
қызметі ретінде келесіні алып көруге болады:
1. Тәуекелді қызмет. Аталмыш қызметтің орындалу шегінде сақтандыру
оқиғасының себебіне байланыс‬ты, сақтандыруға қатысушылар ортасында
сақтандыру қорында, қаражаттарды қайта бөлу жүргізіледі.
2. Ескерту қызметі. Аталмыш қызмет кең өлшем кешенін көздейді, оның
ішінде кездейсоқ жағдайлар, зілзала нәубетінің келеңсіз жағдайларының азаюы
немесе оны болдырмау бойынша шараларды қаржыландыру. Залалды азайту және
сақтандыру жағдайларын ескерту бойынша сақтанушы шараларын превенция атауы
алады. Сақтандырушы осы қызметті өткізу мақсатында, ескертілген шаралардан
ерекше ақшалай қор құрайды [2, б.102].
Сақтандыру нарығы – бұл сатып алу-сату объектісі болып сақтандыру
қызметі табылатын, оған сұраныс пен ұсыныс қалыптасатын экономикалық
қатынас‬тар жүйесі. Сақтандыру нарығы дамуының объективті негізі - алдын-ала
болжалмаған жағымсыз жағдайлар оқиғасында зардап шеккен шаруашылықтар мен
азаматтарға ақшалай көмек көрсету мен қалыпты ұдайы өндіріс процесін
қамтамасыз ету қажеттілігі.
Сақтандыру нарығын сақтандыру қызметтерін көрсетуге қатысатын
сақтандыру ұйымдарының (сақтандырушылар) жиынтығы ретінде де қарас‬тыруға
болады.
Сақтандыру нарығы буындарының бірі болып сақтандыру компаниялары
саналады. Тек сақтандыру компаниясында ғана қоғамның сақтандыру қорғанысын
қамтамасыз ету мақсатымен, сақтандыру қорын пайдалану және құру процесі
жүзеге асырылады.
Сақтандыру нарығының құрылымын инс‬титуционалдық және аймақтық
аспектілерде қарас‬тыруға болады.
Инс‬титуционалдық аспектіде ол акционерлік, корпоративтік өзара және
мемлекеттік сақтандыру компаниялары ретінде берілген. Аймақтық аяда
жергілікті (аумақтық), ұлттық (ішкі) және әлемдік (сыртқы) сақтандыру
нарықтарын алып көрсетуге болады.
Сақтандыру қызмет көрсетуіне сұраныс пен ұсыныс масштабына байланыс‬ты
ішкі, сыртқы және халықаралық сақтандыру нарықтары деп қарас‬тыруға болады.
Қазіргі жағдайда сақтандыру қызмет көрсетулерін қолданатын нарықтың
шартын екі сегментке бөлуге болады: жеке тұлғалар және заңды тұлғалар
нарығы.
Заңды және жеке тұлғалар нарықтары әр - түрлі (сақтандыру түрлерінің
психологиялық нұсқаулары бойынша), олардың жалпы ерекшеліктері болса да
сақтандыру компаниясының кез келген клиенті аз шығын кезінде де жеке басын
сақтандырғысы келеді.
Сақтандыру делдалдарына жататындар:
- сақтандыру агенті - бұл бір компания талабы бойынша және оның атынан
жұмыс іс‬тейтін өкіл;
- сақтандыру брокері - бұл өз атынан шығатын, сақтандырушы мен
сақтанушы арасындағы тәуелсіз делдал (жеке және заңды тұлға);
- сақтандыру полисін таратудың баламалы жүйесі - бұл сақтандыру агенті
ретінде шығатын заңды тұлғалардың жиынтығы (танысу бюросы, саяхат
агенттігі, заңдылық кеңес беру, нотариалдық кеңселер).
Қоғамдық бірлес‬тіктерге сақтандырушылардың қауымдас‬тығы,
сақтандырушылар одағы, сюрвейерлер инс‬титуты, рейтингтік, кеңес 5 беру
агенттігі және басқалар.
Сақтандыру нарығы және жеке (жеке меншік) сақтандыру сомасын қамтиды
және сақтандыру компаниясы мен олардың клиенттері арасындағы экономикалық
қатынас‬тар жиынтығын білдіреді. Сақтандыру нарығының ерекше тауары болып
сақтық қорғаныс - сақтандыру ұйымдарымен ұсынылатын қызмет саналады. Кез
келген тауар сияқты сақтандыру қызмет көрсетуінің тұтынушылық құны бар.
Тұтынушылық құны сақтандыру қызметінің мәні, сақтандырушылық қорғаныс‬ты
қамтамасыз етуде. Сақтандыру оқиғасы болған жағдайда бұл сақтандыру
қорғанысы сақтандыруды, өтеу немесе сақтандыруды қамтамасыз ету нысанында
материалданады [3, б.98].
Сақтандыру қызметінің құны немесе оның бағасы, сақтанушының
сақтандырушыға төлейтін сақтандыру сыйақысында көрсетіледі. Сақтандыру
сыйақысы сақтандыру келісім шартына қол қою кезінде бекітіледі және егер
келісім шарттың шарттарымен қарас‬тырылмаса, қызмет көрсету мерзімі ішінде
өзгеріссіз қалады. Сыйақы салыс‬тырмалы түрде белгілі бір база негізінде
есептеледі, база ретінде келісім шарт бойынша сақтандыру сомасы саналады.
Сақтандыру сыйақысы үлесінің базаға қатынасы сақтандыру тарифін береді.
Сақтандыру тарифы 100 немесе 1000 ақшалай бірлік есебіндегі пайызбен
анықталады. Сақтандыру сыйақысының мөлшері келесі жағдайлар үшін жеткілікті
болу керек:
- сақтандыру кезеңі аралығында күтілетін шағымдарды жабуға;
- сақтандыру резервтерін құруға;
- сақтандыру компаниясының ісін жүргізудегі шығындарын жабуға;
- табыс‬тың белгілі бір мөлшерін қамтамасыз етуге.
Сақтандыру қызметінің бағасы, кез келген нарықтық баға сияқты сұраныс
пен ұсыныс‬тың әсерінен құбылып тұрады. Бағаның төменгі шегі сақтанушылардан
келісім шарт бойынша сақтандыру төлемдерінен түсетін төлемдер арасындағы
тепе-теңдік пен сақтандыру компаниясының шығындарына қосу арқылы
анықталынады. Табыс‬тар мен шығыс‬тардың эквиваленттілігі сақтандыру іс-
қызметінің шығынсыздығының шарты болып табылады. Алайда осылай бола тұра
сақтандыру компаниясы сақтандыру операциялары бойынша ешқандай пайда
алмайды.
Сақтандыру тарифтерінің жалпы деңгейіне әсерін тигізетін маңызды
макроэкономикалық фактор болып банктік пайыздың мөлшері саналады. Банктік
пайыз сақтандыру іс-қызметіне екі бағыт бойынша әсер етеді. Біріншіден,
банктік пайыздарды сақтандыру тарифтерімен салыс‬тырғандағы динамикасының
үрдісі, клиенттің өзінің тәуекелдіктеріне қалайша төтеп беру шешімдерін
анықтайды. Екіншіден, сақтандыру компаниясымен сақтандыру төлемдері түрінде
алынған және сақтандыру төлемдері берілгенге дейінгі уақытша бос ақша
қаражаттары қозғалыссыз жатпайды.
Сақтандыру компаниясы ұсынып отырған сақтандыру қызмет көрсетуінің
бағасы осы нақты сақтанушы ісінің жағдайынан, яғни оның сақтандыру
портфелінің құрылымы мен мөлшерінен, басқару шығындарынан, компания уақытша
бос ақша қаражаттарын салудан түскен табыс‬тардан тәуелді. Сондықтан да
қаржылық қатынас‬тардағы қуатты компаниялар өз портфельдерінде салыс‬тырмалы
түрде төмен рентабелді сақтандыру түрлерінің бар болуын қалайды.
Нақты бір сақтандыру қызметінің өмірлік цикл кезеңдері кез келген
тауарлардағыдай: нарыққа ену, сұраныс‬тың өсуі, қанығу мен жетілу, сату мен
пайдалылық деңгейінің төмендеуі және нарықтан шығуы. Сақтандыру қызмет
көрсетуінің өмірлік циклі сақтандыру аумағын қамту көрсеткіштерімен, яғни
циклдық қоғамдас‬тық, және жасалған келісім шарттар санының динамикасымен
сипатталады. Сақтандыру аумағы қаныққан жағдайға жақын орналасса, болашақ
клиенттерді келісім шарттармен қамту өсімі күрт азаяды.
Сақтандыру қызмет көрсетуінің өмірлік циклдың бағасы екінші кезеңде
минимумына жетеді, үшінші кезеңде ол тұрақтанады, ал төртінші кезеңде оны
төмендету немесе сақтандырудың бұл түрін модификациялау қажет.
Сақтандыру қызмет көрсетуін сатып алу-сату сақтандыру келісім шартына
отыру арқылы рәсімделеді, ал рас‬таушы құжат ретінде сақтанушыға сақтандыру
полисі беріледі.
Сақтандырушыдан сақтанушыға сақтандыру қызметін жалғас‬тыруды сақтандыру
агенттері мен сақтандыру брокерлері атқарады.
Сақтандыру агенті - сақтандырушының атынан және оның берілген
құзіретіне сәйкес талаптар бойынша әрекет жасайтын жеке немесе заңды тұлға.
Ол сақтандыру өнімдерін сатумен, сақтандыру сыйақысын инкассалайды,
сақтандыру құжаттарын рәсімдейді және жекелеген жағдайларда сақтандыру
өтеуін (бекітілген талаптар бойынша) төлейді. Сақтандыру агентінің негізгі
қызметі - сақтандыру өнімін сату.
Сақтандыру агенттері - өз қызметтерінің негізгі профилі бойынша қызмет
көрсетулермен қатар, басқа да сақтандыру шарттарын рәсімдеуді ұсынатын
турис‬тік агенттіктер, неке таныс‬тық бюролары, нотариалдық конторалар мен
заң жөнінен кеңес беретін мекемелер заңды тұлғалар болып саналады.
Сақтандыру агенттерінің делдалдық қызметтері олар бойынша келісілген
келісім шарт немесе сақтандыру сыйақыларының көлемінен бекітілген мөлшері
бойынша пайызбен төленеді. Сақтандыру агентінің еңбекақысы шектелмеген және
табыс‬ты жұмыс кезінде сақтандыру ұйымының президенттің еңбегінің ақысын
жоғарылатуы мүмкін.
Сақтандыру агенттері сақтандыру компанияларының штатына тіркелмейді
және олардың сыртқы қызметін немесе агенттік желіні құрайды.
Сақтандыру брокері - сақтандыру бойынша сақтандырушы (қайта сақтандыру
шарттары) немесе сақтанушының тапсырмасы негізінде өз атынан сақтандыру
бойынша делдалдық қызметті кәсіпкер ретінде, бекітілген тәртіпте тіркелген
заңды немесе жеке тұлға [4, б.25].
Брокер - сақтандыру саласының заңды және тәжірибелік жағынын эксперті
болуы керек. Ол маман ретінде сақтандыру туралы барлығын білуі тиіс,
өйткені оның білімі сақтандырудың аса жақсы жағдайларын және сақтанушы үшін
сақтандыру сыйақыларын қамтамасыз етуге жағдай жасауы қажет. Брокер
сақтандырушының агенті болып саналады. Халықаралық тәжірибеде брокердің
сақтанушы алдында, моральдық жауапкершіліктен тыс ешбір заңды
жауапкершілігі жоқ. Соңдай-ақ брокер сақтанушының төлем қабілеттілігіне
кепілдік бере алмайды және залалдарды төлеу мен сыйақыларды қайтаруға
жауапкершілік артылмайды. Егер брокер өз міндеттерін орындау кезінде
ұқыпсыздық жіберіп, сақтанушыға зиян келтірсе, онда соңғысы брокерден
зиянды өтеуін талап етуге құқығы бар.
Сақтандыру брокерінің қызметінің төлемі сақтандыру брокері делдалдық
қызмет көрсеткені үшін, өз пайдасына сақтандыру ақысынан шегеруіне құқығы
бар болатын комиссия түрінде жүргізіледі.
Сақтандыру брокерлері - заңды тұлғалар клиенттеріне қызметтің келесідей
түрлерін ұсына алады:
- сақтандыруға клиенттерді тарту және іздес‬тіру;
- сақтандыру шартын, жасау үшін қажетті құжаттарды дайындау немесе
рәсімдеу;
- сақтандырушының тапсырмасы бойынша сақтандыру төлемдерін
ұйымдас‬тыру;
- сақтандыру шартын жасау кезінде сақтандыру тәуекелдерін бағалау
қызметін, сарапшылық қызметтерді ұсыну;
- сақтандыру төлемдері мөлшерін анықтау және залалды бағалау
бойынша сарапшылар, апаттық: комиссарлар қызметтерін ұйымдас‬тыру;
- сақтандыру бойынша кеңес беру қызметтері; сақтандырушымен тиіс‬ті
келісімі бар болған жағдайда сақтандыру шарттары бойынша
сақтандыру ақысын инкассациялау.
Сонымен, қызмет көрсететін сақтандыру нарығы өзіне әр - түрлі
құрылымдық буындарды қосатын күрделі жүйені білдіреді.
Сақтандыру ұйымының экономикасы кез-келген кәсіпкерлік қызметтегідей
сақтандыру қызметінің табыс‬тары және оны жүзеге асырумен байланыс‬ты
шығындар ақшалай нысанда өлшену қағидасымен құрылады.
Табыс‬тар мен шығыс‬тардың өлшенуі сақтандыру ұйым жұмысының тиімділігін
бағалауға мүмкіндік береді.
Табыс‬тар мен шығыс‬тар арасындағы жағымды айырмашылығы сақтандыру
компаниясының тұрақты дамуының негізі болып табылатын пайданы көрсетеді.
Сақтандырушының табыс‬тары 3 топқа бөлінеді: өз жеке сақтандыру
қызметінен түсетін табыс‬тар, инвес‬тициялық қызметтен түсетін табыс‬тар және
басқа да табыс‬тар [5, 45б].
Сақтандыру операциясынан түсетін табыс‬тар - сақтандырушының табыс‬тық
базасының негізгі қайнар көзі, сондай-ақ сақтандыру кәсіпкерлігін
ұйымдас‬тырудың негізгі жағдайы.
Бұл аталған табыс‬тардың бас‬ты қайнар көзі болып сақтанушылардың жарнасы
немесе тікелей сақтандыру шарты бойынша сақтандыру сыйақылары саналады.
Сақтандыру ұйымы табысының бір бөлігін ортақ сақтандырудан және қайта
сақтандыру операциясынан алады. Біріккен сақтандыруға қатысуы арқылы сақтық
ұйымдары келісім-шарт бойынша жалпы тәуекелділіктің (жауапкершілік) белгілі
бір үлесін өзіне алады және соған сәйкес жалпы сақтандыру ақысының бөлігіне
ие болады.
Қайта сақтандыруға тәуекелдерді қабылдау бойынша шарт жасасу сақтандыру
ұйымына қайта сақтандыру ақысын береді. Қайта сақтандыру бойынша сақтандыру
ақыларының түсу көлемі алғашқы сақтандыру нарығының сыйымдылығы мен
сақтандырылатын тәуекел өлшемімен анықталатын аймақта қайта сақтандырудың
даму дәрежесінен, қайта сақтанушылық қорғаныс сұранысынан, мамандандырылған
қайта сақтандырушылардың бар болуына тәуелді.
Әлемдік тәжірибеде іс‬ті жүргізуге аквизионды, инкассалық, ликвидациялық
және басқарушылық шығындар болып ажыратылады.
Аквизионды шығындар сақтандырудың жаңа келісім-шарттарын жасасу
мақсатында жүргізіледі. Олар: аквизионды комиссия, медициналық куәландыру
шығындары және т.б.
Инкассалық шығындар - бұл сақтандырушыларға қызмет көрсету мен
сақтандыру төлемдерінің алымы үшін сақтық ұйым қызметкерлерінің еңбек ақы
шығындары. Тәртіп бойынша инкассалық шығындар комиссионды қағида бойынша
брутто-с‬тавкадан пайызбен есептеледі.
Жою шығындары әдетте тікелей болып саналады және сақтандыру оқиғасы
болғаннан соң жүргізіледі. Басқа да тікелей шығындар сияқты олар
сақтандырудың нақты бір түріне жатады. Жою шығындардың құрамына ликвидатор
мен сарапшының сақтандыру оқиғасы орнына жетуге жол шығындары, сарапшыларға
сыйақы мөлшеріне, осы оқиғамен байланыс‬ты сот шығындары, корреспонденциялық
шығындар және т.б.
Басқару шығындары сақтандыру ұйымының әкімшілік-басқару
қызметкерлерінің еңбекақысын, әкімшілік-шаруашылық шығындарды және
сақтандырудың дамуына бағытталған шығындарды қамтиды.
Маңыздылығы жағынан шығындардың келесі бабы - болашақта сақтандыру
шарты бойынша міндеттемені орындауға арналған сақтандыру резервтеріне
аударымдар. Бұдан басқа сақтандыру ұйымы ескерту шараларын қаржыландыру
үшін резервтерді құрады, оларды құру үшін де аударымдар жүргізіледі.
Қайта сақтандыру бойынша операция жүргізілген жағдайда сақтандырушының
қайта сақтандыруға берілген тәуекелдер бойынша жарналарды аудару, қайта
сақтандырумен қабылданған тәуекелдер бойынша залал үлесін қайтару,
комиссиондық сыйақылар мен тантьемдерді төлеу түрінде шығындар өтейді.
Бұдан басқа да келесідей шығындар болады:
- сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушыларға сыйақылар;
- сақтандыру агентінің, сюрвейердің және апаттық комиссарлардың
көрсетілген қызметтерімен байланыс‬ты шығындар;
- регрессивті талапты қою бойынша шығыңдар;
- негізгі капиталды, материалдық құндылықтарды және басқа да активтерді
сатумен байланыс‬ты шығындар;
- активтерді жалға тартумен байланыс‬ты шығындар;
- ақша қаражаттарын (несиелер, займдар) қолдануға ұсынғаны үшін ұйыммен
төленетін пайыздар;
- салықтар мен алымдардың жекелеген түрлерінің төленуге тиіс‬ті
сомаларын төлеу.
Сақтандырушының кіріс‬тері мен шығыс‬тарын салыс‬тыру жолымен сақтандыру
операциясының қаржылық нәтижесі анықталады. Сақтандыру операцияларының
қаржылық нәтижесі деп сақтандыру ұйымдарының шаруашылық қызметі
қорытындысының құндық бағалануы түсіндіріледі. Олар жалпы сақтандыру
операциялары және сақтандырудың әрбір түрі бойынша анықталады [6, б.42].
Барлық сақтандыру компаниялары басқару (менеджмент) және қызмет ету
саласы бойынша ұйымдас‬тыру құрылымына бөлінеді.
Бірлес‬тікке сәйкес жетекшілік ету менеджменті бойынша ұйымдас‬тыру
құрылымы әлемде кең таралған түрі болып саналады және ол келесі қағидаларға
негізделеді:
Сақтандыру компаниясындағы шешім тек бір ғана сақтандыру ұйымының
басшысымен бір жақты шешілмейді.
Сақтандыру компаниясының қызметкерлері тек басшының ғана бұйрықтарын
негіздемей, сондай-ақ өздерінің салалары мен іс-әрекетінің жоспарлары
болады.
Жауапкершілік сақтандыру компаниясын басқарудың жоғарғы деңгейінде
шоғырланбайды. Ол қызмет саласы бойынша басқа қызметкерлердің құзыретінің
бөлігі болып саналады.
Сақтандыру компаниясының ұйымдас‬тыру құрылымындағы жоғары тұрған саты
төмен тұрған сатыны қабылдауға құқығы жоқ шешімдерді қабылдауға құқылары
бар.
Менеджмент құрылымының бас‬ты қағидасы өкілеттікті және жоғарыдан
төменге жауапкершілікті беру болып саналады.
Бұл қағидалардың орындалуы келесілерді білдіреді:
Сақтандыру компаниясының қызметкерлеріне шешімді өздігімен қабылдауға
және әрекет етуге, ол үшін толық жауапкершілікке ие болуға міндеті аясында
белгілі - бір қызмет саласы ұсынылады.
Құрылымдық бөлімшенің басшысы елеулі мәселелер туындауы жағдайынан
басқа, өз қызметтерінің жұмысына бақылау жасауына құқығы жоқ.
Осындай басқарудың ұйымдық құрылымы кезінде әрбір қызметтер жұмыс іс‬теу
дәрежесіне тәуелсіз, өз құзыреті аясында нені орындайтынына немесе
орындамағанына жауап береді.
Қызметкердің (бөлімнің) қателігіне басшы өз жауапкершілігін орындамаған
жағдайда ғана жауап береді. Басқаша айтқанда, егер ол біріншіден,
қызметкерлерін мұқият қабылдамаса, екіншіден қызметкермен қажетті деңгейде
түсіндіру жұмыс‬тары жасалмаған болса, үшіншіден өз қызметкерлерінің
әрекетіне бақылау жасалмаса, төртіншіден қызметкерді дер кезінде түзетпесе.
Басшылықпен әрекет ету үшін жауапкершіліктерді анық бөлу қателік үшін
кім жауапты екенін анықтауда маңызды фактор болып табылады.
Барлық деңгейдегі қызметкерлердің қызметін талдау дегеніміз сақтандыру
компаниясының интеллектуалды әлеуетін ескеру.
Сақтандыру компаниясы жоғарғы басшысы атқаратын қызметтері болып
саналатындар:
- осы кезеңде сақтандыру компаниясының жалпы мақсатын анықтау.
- Сақтандыру компаниясының жұмысының сәйкес с‬тратегиясы мен жоспарын
дайындау.
- Менеджмент құрылымын дайындау.
- Маркетинг концепциясын дайындау.
- Қаржылық саясатты анықтау.
Қызмет саласын (жеке сақтандыру, мүлікті сақтандыру, жауапкершілікті
сақтандыру, қайта сақтандыру) құру.
Қызмет саласын өзара координациялау.
Кадрлық және әлеуметтік саясаттың шешімін табу.
Қызмет ету салалары бойынша Сақтандыру компаниясының ұйымдас‬тыру
қызметі Сақтандыру компаниясының қызметтері жұмыскерлердің
қабілеттіліктеріне (олардың мамандықтарына) тәуелсіз, бұл ұйымдас‬тырушылық
құрылымына сәйкес құрылатындығын білдіреді.
Ол келесілерге негізделеді:
Барлық төлемдер мен барлық деңгейлерде өз қабілеті жұмыс деңгейінен,
өкілетінен әлде қайда жоғары қызметкерлер болады [7, б.29].
Сонымен қатар қабілеті жұмыс дәрежесінің талаптарына сәйкес келмейтін
қызметкерлер де бар.
Алайда, сақтандыру қызметінің ерекшелігі жұмыскерлер екі категориясын
қолдануды ұсынды:
1. Басқарушылық, экономикалық, кеңес беру және басқа да қызметті
жүзеге асырушы штат мамандары;
2. Аквизиционды (сатып алу) және инкассалық қызметті (ақшалай
төлемдер,алым) орындайтын штаттан тыс жұмыскерлер.
Штаттан тыс қызметкерлер: сақтандыру агенттері, брокерлер (маклерлер),
Сақтандыру компаниясының өкілдері (делдалдар), медициналық сарапшылар және
т.б.
Штаттық қызметкерлердің бас‬ты қызметтік міндеттері Сақтандыру
компаниясының тұрақты қызмет жасауын, жоғары рентабелділігін, төлем
қабілеттілігін, бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Штаттан тыс қызметкерлердің негізгі функционалды міндеттері: ұйымдар,
АҚ, фирмалар және тұрғындар арасында сақтандыруға қатысу бойынша үгіт-
насихат жұмыс‬тарың жүргізу; жаңа және қайта өңделген штаттарды рәсімдеу;
сонымен қатар сақтандыру жарналарын сақтанушы тараптары жағынан және
сақтандырушылар тарапынан сақтандыру оқиғасы болған жағдайда сақтандыру
төлемдерінің уақытында төлеу бойынша бақылауды қамтамасыз ету, яғни штаттан
тыс қызметкерлердің бас‬ты міндеті сақтандыру қызметінің сақтандырушыдан
сақтандыруға өткізу.
Нарықтық экономика жағдайында кез келген нысандағы сақтандыру ұйымдары
өздерінің ұйымдас‬тыру құрылымын, еңбекақы тәртібін және жұмыскерлердің
еңбегін ынталандыруды өздігімен анықтайды.
Алайда, сақтандыру қызметінің ерекшелігі жұмыскерлер екі категориясын
қолдануды ұсынды:
3. Басқарушылық, экономикалық, кеңес беру және басқа да қызметті
жүзеге асырушы штат мамандары;
4. Аквизиционды (сатып алу) және инкассалық қызметті (ақшалай
төлемдер,алым) орындайтын штаттан тыс жұмыскерлер.
Штат қызметкерлеріне жататындар: СК-нің Президенті, вице- президент
(бас экономис‬т), бас директор, атқарушы директор (менеджер), бас бухгалтер,
референттер, сарапшылар, бағыттар бойынша бөлім меңгерушілері,
инспекторлар, есептеу орталығының қызметкерлері, бөлім қызметкерлері,
қызмет көрсетуші қызметкерлер (жалпы бөлім, хатшы референт және т.б.).
Штаттық қызметкерлердің бас‬ты қызметтік міндеттері СК-ның тұрақты
қызмет жасауын, жоғары рентабелділігін, төлем қабілеттілігін, бәсекеге
қабілеттілігін қамтамасыз ету болып табылады.
Соныменен, сақтандыру компаниясын басқару шаруашылық жүргізудің
нарықтық жағдайында сақтандыру ұйымдарының тиімді қызмет жасауын қамтамасыз
етуге бағытталған ғылыми-тәжірибелік бағыт ретінде анықталуы мүмкін.
Басқару мақсаты - тиімді сақтандыру ұйымын құру және сақтандыру нарығының
міндеттері мен жағдайларына сәйкес қажеттілігі туындаған кезде өзгерту.
Сонымен, сақтандыру - бұл азаматтарға ақшалай көмек көрсету және
шаруашылық субъектісінен келтірілген материалдық залалдарды өтеу үшін
арналған. Сондықтан, сақтандыру қорының ақшалай жарналар шоты арқылы
қалыптасу себебі бойынша оның қатысушылары арасындағы қайта бөлу
қатынас‬тарының ерекше тұйық жиынтығы болып есептеледі.

1.2 Экономикада сақтандырудың мәні мен рөлі

Сақтандырудың ұйымдық-құқықтық нысандары болып мемлекеттік сақтандыру,
акционерлік компаниялармен жүргізілетін сақтандыру, өзара және
кооперативтік сақтандыру саналады.
Аталған түрлердің ішінде нарық экономикасы бар елдерде өзара
сақтандырудың орны анықталған жоқ.
Мемлекеттік сақтандыру - бұл сақтанушы ретіндегі шартта мемлекеттік
ұйым болатын сақтандыру нысаны.
Акционерлік сақтандыру - сақтандырушы болып акция (кейде облигация)
қаражаттарымен өзінің жарғылық капиталын, акционерлік капиталын құратын
акционерлік қоғамдар саналатын сақтандыру қызметінің ұйымдық нысаны.
Өзара сақтандыру - әрбір сақтанушы бір мезгілде сақтандырушылардың
өзара көмегін қамтамасыз ету үшін сақтандыру қоғамы - бірлес‬тіктің мүшесі
болып табылатын сақтық қорғанудың ұйымдық нысанының бірі [8, б.62]
Кооперативтік сақтандыру - мазмұны бойынша өзара сақтандыруға ұқсас.
Сақтандыру қызметі ұлттық экономиканың маңызды саласы және тәуекелден
қаржылық қорғау инс‬титуты ретінде әрдайым дамып келеді. Зерттеу тақырыбын
таңдап алу осымен байланыс‬ты.
1 Сақтандыру қызметін ұйымдас‬тырудың теориялық-әдіс‬темелік
мәселелерінің негіздері:
- экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі сақтандыру қызметінің
экономикалық қатынас‬тар жүйесіндегі орны, мәні зерттеле отырып, оның
қазіргі заманғы Қазақс‬тан экономикасындағы рөлі мен артықшылықтары,
белгілері, үрдісі зерделенді; экономиканың қорғаушы саласы ретіндегі
сақтандыру қызметінің жүйелік ұғымдары мен өзара байланыс‬тары, атқаратын
қызметтері зерттелініп, жалпы құрылымдық негіздері жіктеледі;
- сақтандыру саласындағы әртүрлі ғалымдардың ойлары зерделенді.
Нарықтық экономика жағдайында тәуекелдікті тиімді басқарудың негізгі
әдісі сақтандыру қызметі болып табылады.
Сақтандыруда өндіріс, айналым, материалдық игіліктерді айырбас‬тау және
тұтыну процес‬терде адамдар арасында қалыптасатын белгілі экономикалық
қатынас‬тар іске асады. Ол барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер мен қоғам
мүшелеріне шығындарын өтеуде кепілдік береді, яғни көптеген тұлғалар
арасында бөлу арқылы заңды немесе жеке тұлғаның мойнына алған шығындарын
өтеу әдісі ретінде көрініс береді.
Сақтандыру қызметі – бұл қаржылық тұрақтылықты және төлем
қабілеттілікті қамтамасыз ету мақсатында қаржы нарығында пайда алу үшін
қордың уақытша бос қаражаттарын пайдалану және дәс‬түрлі мәміле аясында
сақтандыру оқиғаларының туындауы себебінен болған зияндарды қайтару
жағдайында, заңды тұлға тарапынан кәсіпорындардың, ұйымдардың, азаматтардың
салымдарын (сақтандыру сыйлықақылары) мәміле есебінен төлеу бойынша
сақтандыру қорын құруға негізделген кәсіпкерліктің ерекше түрін көрсететін
сақтандыру қызметінің қатысушылары арасындағы ерекше тұйықталған қатынас‬тар
жиынтығы.
Экономикалық категория ретінде сақтандыру – сақтандырушы мен сақтанушы
арасындағы экономикалық қатынас‬тардың жиынтығы, яғни мүліктің бір бөлігі
сақтандыру сыйақысы ретінде (ақшалай немесе натуралды үлгіде) бір
субъектіден екінші субъектіге сақтандыру төлемі түрінде сақтандыру оқиғасы
туындаған кезде қайтарым жағдайына беріледі.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің бірінші сатысы
азаматтардың, кәсіпорындардың, мемлекеттік инс‬титуттардың ерікті және
міндетті сақтандыру тізбесі бойынша сақтандыру қорғанысы қызметін сатып ала
отырып, нетто-табыс‬тан сақтандырушыларға төлейтін сақтандыру
сыйлықақыларының есебінен, сақтандыру қорларын құру арқылы сақтандыру
қорғанысын қамтамасыз етеді. Бұл сақтандыру қызметін сатып алу- сату
сатысы.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің екінші сатысы
–сақтандыру қорларын құру және тарату. Бұл сатыда сақтандырушылар бір
уақытта сақтандыру қорларын құра отырып, оларды сақтандыру тарифтерінде,
бизнес-жоспарда көрсетілген бағыттар бойынша, мемлекеттік нормативтерге
(мысалы, сақтандыру қорларын құру және орналас‬тыру ережесіне сәйкес) сай
таратады.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің үшінші сатысы
–сақтандыру төлемдерін жүзеге асыру жолымен, нақты зардап шеккен
сақтанушыларға жоғалтуларын өтеп беру үшін сақтандыру қорын пайдалану
арқылы сақтандыру қорғанысының жекелей жүзеге асуымен байланыс‬ты.
Сақтандыру қызметіндегі ұдайы өндіріс процесінің төртінші сатысы
–сақтандыру төлемдерінің сақтанушылардың ие болу, басқару, қолдануымен
байланыс‬ты мүліктік қызығушылығын, олардың үшінші тұлға алдындағы
жауапкершілігін қанағаттандыруды қамтамасыз етуімен байланыс‬ты.
Жоғарыда айтылған тұжырымдарды талдай келе, біз сақтандыру қызметі
терминіне қатыс‬ты үш категорияны береміз. Біріншіден, бұл қатысушылар
арасында туындайтын экономикалық қызығушылықтарды қорғау тәсілі болып
табылады. Екіншіден, сақтандыру қызметі – қоғамдық қатынас‬тар жүйесінің
ажырамас бөлшегі болады. Үшіншіден, сақтандыру қызметі – бизнес түрі болып
табылады.
Сақтандыру жүйе секілді мемлекет арқылы реттеледі, капитализм кезінде
құрылып, оның дамуының объективті талаптары мен қажеттіліктерін көрсетеді.
Кейіндегі сақтандырудың орны мен рөлі мәнді түрде өседі, бұл деген талап
етілетін қызмет көрсетулердің саны мен сапасының көбеюін және олардың
құнының өсуімен байланыс‬ты мемлекеттің әлеуметтік қызмет шегінің кеңеюін
білдіреді.
Әлеуметтік-саясаттық аспектіде сақтандыру қартайған кездегі, ауырған
жағдайда, толық немесе бөлшекті еңбек қабілеттілігін жоғалтқан жағдайда
немесе туғаннан болмауы, асыраушыдан айырылып қалған жағдайда, жұмыссыздық
кезіндегі материалдық қамтамасыздығына азаматтардың конс‬титуциялық құқығын
іске асыру тәсілін ұсынады. Алынатын қаражаттар мөлшері еңбек с‬тажының
көптігіне, еңбек төлеміне, еңбек қабілеттілігін жоғалту дәрежесі мен
мүгедектігіне байланыс‬ты болады және әрекет ететін заңдылықпен реттеледі
[9, б.41].
Сақтандыру бойынша азаматтарды бүкіл жалпы қамтамасыз ету, сонымен
қатар, бөлігінің көбі кәсіпорын, ұйымдар мен мемлекеттің қаражаттарынан
болып, жалпы тұлғалардың, еңбек коллективтерінің және жалпы қоғамның
талаптары сақтандыру қаражаттарын қолдану кезіндегі келісулері, ақырғыларды
еңбекшілер ұйымы арқылы бақылау. Сақтандыру өзін өзі басқарудың
бас‬тамасынан құрылады, басқа қоғамдық ұйымдардың сәйкес мақсаттық қорларын
құру мен қолдануындағы кәсіби одағының белсенді рөлін болжайды.
Сақтандырудың маңызды мақсаты еңбек ресурс‬тарын өндіру үшін қажетті
жағдайларды құру болып табылады.
Біріншіден, сақтандыру қорынан ұсынылған материалдың қамтамасыздығы,
медициналық қызмет көрсету қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелеріне еңбек
қабілеттілігін қайта құруына көмектеседі және оларды түрлі саладағы және
халықтық шаруашылығындағы сферасындағы белсенді қызметіне оралуына
көмектеседі. Мүгедекті тіркеу, оларға қоғамды пайдалы жұмыспен айналысуға
мүмкіндік туғызуы сол сияқты жұмыспен қамтылуды қамтамасыз етеді,
мемлекеттің сәйкес әлеуметтік бағдарламаларын қаржыландыру көздеріне деген
жүктемесін жеңілдетеді. Зейнеттік қамтамасыздандыру келесі түрде құрылады,
бұл деген, зейнеттік жас‬тағы тұлғалар арқылы қатыс‬ты түрде еңбек
ресурс‬тарының кеңейтілуіне қол жеткізу, еңбекке қабілетті азаматтардың
ұрпақтарының ауысымға келуі, оны нақты салалар бойынша территориялар,
экономика сферасы бойынша орналас‬тыру.
Екіншіден, сақтандыру қаражаттары арқылы уақытша жұмыссыз қалған
тұлғалар өмір сүреді, сол сияқты олардың қайта оқытулары мен қайда
мамандану іске асырылады. Нарықтық экономика шегінде дамып келе жатқан
ғылыми технологиялық революция нәтижесінде, уақытша жұмыссыз тұлғалардың
ақшалай төлемдері үнемі жоғарлатып отыруын талап етеді, және олардың
материалдық көмегімен жұмысқа орналас‬тыру бойынша әлеуметтік
бағдарламаларын кеңейту. Берілген сақтандыру облысы қазіргі уақытта еңбек
ресурс‬тарын өндіру процессін іске асырудағы ең негізгі шарты ретінде
көрініс табады.
Сонымен қатар сақтандыру бұл адам индивидуум және жеке тұлға ретінде
өмір сүретін әлеуметтік сферадағы мемлекет саясатының мәнді бөлігі.
Сақтандырудың негізделген жүйесі – қоғамдағы әлеуметтік әділеттілігінің
қамтамасыздығының, саясаттың тұрақтылықты құру мен ұс‬тап тұрудың бас‬тапқы
белгілерінің бірі.
Сол сияқты, сақтандыру арқылы қоғам келесі мәселелерді шешеді:
Еңбекке қабілетсіз және жұмыс процессіне қатыспайтын тұлғаларды асыраумен
байланыс‬ты шығындарды жабуға пайдаланатын ақшалай қорлары құрылады;
Еңбек ресурс‬тарының қажетті құрылысы мен санын қамтамасыз етеді, және сол
сияқты қоғам дамуының белгілі сатысындағы объективті қажеттіліктерге сәйкес
оларды орналас‬тыру;
Қоғамның жұмыс іс‬тейтін және жұмыс іс‬тейтін және жұмыс іс‬темейтіндердің
материалдық қамтамасыздығындағы деңгейлерінің арасындағы айырмашылықты
қысқарту;
Жұмыс процессіне қатыспайтын, тұрғын елдерінің түрлі әлеуметтік
топтарының өмірлік деңгейін түзетуде қол жеткізу.
Қазақс‬тандағы мемлекеттік сақтандыруды қадағалау жүйесі әрекет етуші
заңдарға сүйенеді, оған жалпы құқықтық актілер, арнайы сақтандыру
заңнамалары және ведомс‬тволық нормативтік құжаттар кіреді.
Сақтандыру қызметін мемлекеттік реттеу ұлттық сақтандыру жүйесінің
дамуын және экономиканың сақтандыру секторын әсерлі бақылауды қамтамасыз
етеді.
Бүгінгі таңда Қазақс‬танда сақтандыру қызметі саласын реттейтін тиімді
құрал сақтандыру заңы бар. Алайда, экономиканың бұл саласы халықаралық
с‬тандарттар мен қағидаларды қолдана отырып, табыс‬ты жетілдіруді қажет
етеді. Осы орайда, отандық сақтандыру заңнамаларын тиімді, тұрақты
сақтандыру қызметін дамытуға көмек көрсету әрекеттері мен қолдауға, сондай-
ақ әртүрлі мемлекеттердің қадағалау органдарымен келешектегі
ынтымақтас‬тықты дамытуға бағытталған халықаралық талаптарға сәйкес‬тендіруді
қамтамасыз ету қажет.
Сақтандыру ұйымдарының қызметін қадағалау және реттеу жүйесін жетілдіру
мақсатында компанияның тәуекелдерін анықтауға мүмкіндік беретін реттеу
механизмдері мен жаңа тәсілдерін әзірлеу қажет.
Шетелдерде сақтандыру инс‬титуты әлеуметтік-экономикалық жүйенің негізгі
құрамдасы ретінде өте жақсы дамыған, ал біздің елдегі осы саланың жағдайы
қарқынды дамытуды талап етеді.
Сақтандыру ұйымдарының бәсекелес‬тігіне қарамас‬тан кейбір жағдайларда
олардың ынтымақтас‬тығы да қажет. Ынтымақтас‬тық нысанының бірі қайта
сақтандыру саналады. Ол ірі және қатерлі объектілерді қайта сақтандыруда
талап етіледі. Сақтандыру компанияларының ынтымақтас‬тығының басқа да нысаны
ірі объектілер немесе қатерлі тәуекелдердің үлес‬тік бас‬тамашылығындағы
бірлескен сақтандыруы болып табылады.
Сақтандыру пулы - ерекше тәуекелдерден қорғану үшін сақтандыру
компанияларының бірігуі. Сақтандыру қатерлі, ірі немесе жаңа тәуекелдерді
қабылдау кезінде құрылады. Пулдың қызметі бірлескен сақтандыру қағидасымен
құрылады [10, б.26].
Сақтандыру ісінің құрылуы сақтандырушылардың ассоциациясын (кеңесін)
құруға алып келді. Бұл ассоциациялардың мақсаты сақтандыру бойынша
заңнамалық актілерді дайындауға қатысу, олардың қызметтерін
координациялауға, өз құрылтайшыларына ұйымдас‬тырушылық және әдіс‬темелік
көмек көрсету.
Қазіргі кезде сақтандыру ісін ұйымдас‬тырудың демонополизациясы ұйымдық
нысандардың ауқымды түрлерінің пайда болуына әкелді. Оларға қысқаша
сипаттама берейік:
Сақтандыру ұйымы - бұл қазіргі заңнамалар аясында сақтандыру шарттарын
жасау, сақтандыру қорларын құру, сақтандыру өтемі мен сақтандыру сомасын
төлеу, уақытша бос ақша қаражаттарын инвес‬тициялау және т.б. сақтандыру
қызметін жүргізуші экономикалық, құқықтық және ұйымдық қатынас‬тарда
жекешеленген құрылым.
Сақтандыру компаниялар келесідей болып бөлінеді:
- тиіс‬тілігіне қарай: өзара сақтандырудың акционерлік қоғамына, жеке
және жария құқықтық, мемлекеттік және үкіметтік;
- орындайтын операциялардың сипатына қарай:
- арнайы (жеке және мүліктік), әмбебап және қайта сақтандыру.
Тәжірибеде сақтандыру қызметінде тар мамандандыруды тарату тенденциясы
байқалуда.
- қызмет көрсету аймағына қарай: жергілікті, аймақтық, ұлттық және
халықаралық (трансұлттык);
- жарғылық капитал мөлшері және сақтандыру төлемінің түсу көлеміне
қарай: ірі, орта және шағын.
Тиіс‬тілігіне қарай сақтандыру компанияларының аса маңызды түрлерінің
қызмет етуі мен ұйымдас‬тырылу ерекшеліктерін қарас‬тырайық.
Акционерлік сақтандыру қоғамы - акцияларды сатудан түскен ақша
қаражаттарын орталықтандыру негізі сақтандыру қорын ұйымдас‬тыру нысаны.
Акциялары тек олардың құрылтайшылары арасында ғана таратылатын жабық
акционерлік қоғамдар және акциялары еркін түрде сатылатын, сонымен қатар
сатып алынатын ашық акционерлік сақтандыру қоғамдары болады. Акционерлік
сақтандыру қоғамдарының жоғарғы басқарушы органы болып акционерлердің жалпы
жиналысы саналады. Жиналыс жылына 1 рет шақырылады, ағымдағы іс‬терді
басқарма немесе директорлар кеңесі жүргізеді. Сақтандыру компаниясының
атқарушы органы болып қызметке жетекшілік жүргізетін және басқа да заңды
және жеке тұлғалармен келісім- шарт жасау кезінде компанияның өкілі
дирекция саналады.
Акционерлік қоғамның құрылтайшылары болып жеке және заңды тұлғалар
болуы мүмкін.
Акционерлік сақтандыру қоғамдары бас‬ты компаниядан басқа жүргізбейтін
операциялар мен дербес‬тік деңгейіне байланыс‬ты әртүрлі филиалдық
бөлімшелер, өкілдіктер, агенттіктер және т.б. біріктіруі мүмкін.
Аффинирленген сақтандыру компаниялары - бұл бақылаудан (5-49%) төмен
акциялар пакеті бар болатын акционерлік сақтандыру қоғамы. Аффинирленген
болып еншілес ретінде болатын компания саналады.
Өзара сақтандыру қоғамы (ӨСҚ) - қоғам мүшелерінің қатысатын жарналарын,
қаражаттарын орталықтандыру негізінде сақтандыру қорын ұйымдас‬тыру нысаны.
Өзара сақтандыру қоғамының қатысушылары бір мезгілде сақтандырушы мен
сақтанушы ретінде бола алады. Өзара сақтандыру қоғамын құру ірі меншік
иелері (үй иелері, қонақ үй иелері және т.б.) мен орта ассоциацияларға тән.
Сонымен, өзара сақтандыру қоғамының қызметі құқықтық нормаға тәуелді.
Қазіргі жағдайда өзара сақтандыру қоғамы сақтандырушылар саны мен
сақтандыру жарналарын жасау көлемі бойынша акционерлік сақтандыру қоғамынан
кейін екінші орынға ие. Үкіметтік сақтандыру ұйымдары (ҮСҰ) - қызметтері
субсидиялауға негізделген коммерциялық емес компаниялар.
Сақтандыру ұйымының инвес‬тициялық қызметі тікелей сақтандырумен
байланыс‬ты емес. Ол қайнар көзі ретінде капитал салу болып табылатын
сақтандыру резервтерінің уақытша бос ақша қаражаттарын пайдалануға
негізделген. Белгілі бір уақыт аралығында сақтандырушының иеленуінде болуы
сақтандыру резервтері белгіленген тәртіп бойынша табыс‬ты активтерге
инвес‬тицияланады және сақтандыру ұйымына инвес‬тициялық табыс әкеледі.
Инвес‬тициялық табыс‬ты алу мүмкіндігі өмірді ұзақ мерзімге сақтандыру
бойынша резервтер аса жоғары тартымдылыққа ие, себебі сақтандырушының
иелігінде ұзақ уақыт бойы болады. Инвес‬тициядан түскен табыс бағалы
қағаздар бойынша пайыздардан, басқа ұйымдардан жарғылық капиталға қатысу
түсімінен, банктік салымдар бойынша пайыздардан, жылжымайтын мүлікке
салымдардан және басқа да түсімдерден құрылады. Бұдан басқа, осы қайнар
көздер есебінен сақтандыру резервтерінің қаражаттарын мақсатты
инвес‬тициялау мен сақтандырушының пайдасына қатысу нысанына өмірді
сақтандырудың жинақтаушы түрлері қаржыландырылады. Дамыған елдерде қор
нарығы инвес‬тициялық табыс‬ты сақтандырудың тәуекелі бар сақтандыру
операциясы бойынша теріс нәтижелерді жабуға мүмкіндік береді.
Инвес‬тициялық табыс‬тан басқа сақтандыру ұйымдарының операционды
табыс‬тарының құрамына келесілер кіреді:
- ортақ сақтандыру шарттары бойынша сақтандырушылардан сыйақылар;
- сақтандыру агентінің, сюрвейердің және апаттық комиссарлардың
көрсетілген қызметтері үшін сыйақылар;
- регресс тәртібінен алынған сомалар;
- негізгі капиталды, материалдық құндылықтарды және басқа да активтерді
сатудан түскен түсімдер;
- активтерді жалға берумен байланыс‬ты түсімдер;
- ұйымның ақша қаражатын қолдануға берілгені үшін алынған пайыздар [11,
б.42].
Сақтандырушының өз қызметінде сақтық қорғаныс‬ты ұсынумен байланысқан
шығындар болады.
Сақтандырушының шығындары сақтандыру қорын бөлу процесі кезінде
құрылады. Шығындардың құрамы мен құрылымын екі өзара байланыс‬ты
экономикалық процес‬тер анықтайды: сақтанушылар алдымдағы міндеттемелерді
өтеу және сақтандыру ұйымдарының қызметін қаржыландыру. Осыған байланыс‬ты
сақтандыру ісінде шығындардың келесідей классификациясы болады: сақтандыру
өтемақысы мен сақтандыру сомасын төлеуге шығындар; сақтандыру резервтеріне
аударымдар; ескерту шараларына аударымдар; іс‬ті жүргізуге шығындар.
Үлес салмағы мен мағынасы бойынша әлеуметтік-экономикалық шығындарының
негізгі бағыттары болып сақтандыру сомалары мен сақтандыру өтемақысын төлеу
саналады. Төлеу кезінде сақтандырушының сақтанушылар алдында қаржылық
міндетгемелерін орындау жүргізіледі. Сақтандыру оқиғаларының кездейсоқтық
сипатына қарай жыл сайынғы төлем шамасы сақтандыру оқиғасының жиілігіне
байланыс‬ты тепе-тең болады.
Сақтандыру ісінде маңызды рөлді сақтандырушының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Инвестициялық жобаларды талдау және бағалау
Инвестицияның мәні, экономикадағы мазмұны
Қазақстан Республикасында қор нарығының қалыптасуы
Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары
Саяси жүйе ұғымы
Стратегияның мақсаты, міндеттері және оны жүзеге асыру қағидаттары
Қазақстанда ұжымдық инвестициялауды дамытудың негізгі бағыттары
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры
Атырау мұнай өңдеу зауыты
Қазақстан Республикасының 1991-2001 жылдардағы экономикалық жағдайы
Пәндер