Қазақ халқының мәденитеті жайлы ( ХV ғасырдың соңы – XVII ғасырдың бірінші ширегі)

Кіріспе
Негізгі бөлім
1 Қазақ халқының мәденитеті ( ХV ғасырдың соңы . XVII ғасырдың бірінші ширегі)
2 Қазақтардың материалдық мәдениеті
3 ХVII.XIX ғасырдағы қазақтардың қол өнері
4 Қазақтың салт . дәстүрлері
Қорытынды

Қазақ халқының мәдениеті халақтық және феодалдық болып, 2 бағытта дамыды. ХV – XVII ғасырларда қазақтардың материалдық және рухани мәдениетінің өзіндік ерекшеліктері мен белгілері тұрғын үйлер түрінде, оның жиһаз, бұйымдарында, киімі мен ас-су, әдет-ғұрып, дәстүрінде, қолөнері мен ауыз әдебиетінде түпкілікті айқындалды. Ол өткен дәуірдің мәдениет мұраларымен үйлесім тауып отырды. Сығанақ пен Саурандағы, Жент пен Отырардағы архитектуралық ғимараттар комплексі, Сарайшықтағы Жәнібек пен Қасымның, Түркістандағы Есім мен Жәңгірдің, Ұлытаудағы Қазанғаптың мавзолейлері, Маңғыстаудағы, Сырдария бойындағы, Қаратаудың етегіндегі мазарлар өзіндік ерекшелігімен, архитектуралық құрылысының келістілігімен көз тартады. Үй кәсіпшілігі мен іскерлік өнер бұйымдары – оюлармен безендірілген ертұрман әбзелдері, киіз үйлер, оның шебер жасалған жиһаздары мен бұйымдары, әйелдердің сәнді киімдері мен әшекейлері халықтың материалдық мәдениетінің жоғарғы дәрежеде болғанының айғағы. ХV – XVII ғасырларда қазақтардың ауыз әдебиеті кеңінен дамыды. Халықтан шыққан дарынды ақындар, салдар, серілер, жыраулар «Қобыланды батыр», «Ер Тарғын», «Қамбар батыр», т.б. Осы сияқты қаһармандық дастандарды «Қозы Көрпеш – Баян Сұлу», «Қыз Жібек» тәрізді әлеуметтік-тұрмыстық поэмалар мен тұрмыс-салттық өлең ертегілерді шығарып, ұрпақтан ұрпаққа таратты. Қазақтың ауыз әдебиеті өкілдерінің есімдері: Шалкиіз жырау (15-ғасыр), Доспамбет жырау (16-ғасыр), Жиенбет(17-ғасыр) аңыз болып сақталған. Дарынды халық музыканттары тарихи, тұрмыстық тақырыптарға ертегілерге арнап күйлер шығарды. Қазақ тілінің грамматикалық құрылысы жетілді. Қадырғали Жалаыридің қазақ тілінде жазған «Жәми-ат тауарих» атты шығармасы 17-ғасырдың маңызды тарихи-жылнамалық прозалық ескерткіш.Ал Мұхамед Хайдар Дулатидің «Тарих–и Рашиди» атты шығармасында Қазақ хандығының тарихы туралы алғаш рет деректер беріледі.
Сахарадағы рухани өмірдің өзіндік ерекшеліктері көп еді. Кең даладағы көшпенді тірлік, тұрмыстық-қоғамдық өзгешелік сөз өнерінің соңы сипатта қалыптасуына себеп болды. «Өнер ады – қызыл тіл», ал тіл шұрайы - өлең сөз деп танылады. Халықтың рухани өмірінде жетекші орынға шыққан поэзия әлденеше ғасыр бойы қазақ әдебиетінің жай ғана көшбасшысы емес, ең басты жанры қызметін атқарды.
Қазақ әдебиетінің ортақ арнадан оңаша жол тартқан алғашқы қадамдарының өзінен-ақ кемел өре, көркем келісімге жетуі заңды болды. Қазақ атымен алатын дербес әдебиеттің алғашқы өкілдері, өз езінде бүкіл Дешті-Қыпшаққа даңқы кеткен Асан-Қайғы, Қодан Тайшы, Қазтуған жыраулар мұрасын біз жаңаның басы ғана емес, көненің жалғасы деп те қарауға тиіспіз. Бұлардың біздің заманымызға жеткен шығармаларынан Әбілхайыр ұлысындағы бүліншілік, қазақтар көтеріле көшіп,тәуелсіз ту көтерген қилы кезең көрінісі бедер тапқан. Сонымен қатар, халықтың өз кезіндегі елеулі тарихи оқиғаларға берген бағасы да танылған. Елге ұйтқы, ер-азаматқа ақылгөй болған жыраулар қазақ поэзиясының болашақта ұмтылар бағыт-бағдарын, идеялық тұғыры мен көркемдік биігін де айқындап кетті.
Кейінгі ұрпақ әулие танып, аңыз кейіпкерлеріне айналдырған, ал Шоқан Уәлиханов «көшпенділер философы» атаған Асан Қайғы өз заманының үлкен ойшылы еді. Ол көптеген нақыл сөздердің, афористік, философиялық толғаулардың авторы. Керей, Жәнібек хандардың ақылшы биі болған Асан қазақ руларының орда көтеруін жақтайды, қазақтар Шу, Сарысу бойына орналасқан соң ел іргесі берік, ағайын ұжымын күшті болуын үндейді. Өзінің өлең-толғауларында хандық үкіметті нығайту, елдің қорғаныс қабілетін арттыру қажетін насихаттайды. Жәнібек ханды табысқа мастанбауға, елдің түбегейлі болашағын ойлауға шақырады. Феодалдық қоғамдағы әдет-ғұрып, мінез-құлық мәселелерін көтереді.Өзінің ақындық күшін туыстас руларды бір орталықты, қуатты мемлекет етіп ұйыстыру жолына арнайды.

1. Ұлттық дәстүрлі өнерде қолданылған ою-өрнектерге байланысты наным-сенімдер. “Ізденіс” гуманитарлық ғылымдар сериясы, №4 (2).2003. Б.114-115, Алматы.
2. Діни нанымдар мен сенімдердің ұлттық дәстүрлі өнердегі көріністері. “ҚазҰУ Хабаршысы” Философия сериясы, Саясаттану сериясы, Мәдениеттану сериясы, №1 (23).2005ж.Б. 168-172, Алматы.
3. Жоғары оқу орындарында бейнелеу өнері маманын даярлаудың негізгі мәселелері. “Қазақстан жоғары мектебі” Халықаралық ғылыми-педагогикалық басылым, №2. 2005ж. Б.56-59. Алматы.
4. Таңбалардың бейнелеу өнеріндегі маңызы. “Ұлт тағылымы” Ғылыми-педагогикалық басылым, №2. 2006ж. Б.40-43. Алматы.
5. Қазақ суретшілерінің шығармашылық еңбектері арқылы оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру. Қазақстандық өркениет: адамның әлеуметтенуі мен бейімделуі мәселелері. Халықаралық ғылыми конференциясы. 27-28 қазан, 2005ж. Б. 243-245. Алматы.
6. Дәстүрлі өнердегі діни нанымдар мен сенімдердің көрінісі (зергерлік өнер негізінде). “Үздіксіз білім: проблемалары мен болашағы” Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясы. 21-22 сәуір, 2006ж. Б.79-83. Алматы.
7. Таңбалардың дәстүрлі табиғаты. “XXI ғасырда білім мен ғылымды ұштастырудың жолдары және білікті мамандар даярлау сапасын арттырудың өзекті мәселелері” атты халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция. ІІ бөлім. 2006ж. Б.559-560. Шымкент.