Стенобионттық және эврибионттық организмдер. абиотикалық факторлардың сигналдық мәні. организмдердің индикаторлық мәні

Белгілі бір факторға қатысты организмнің өмір сүре алатын төзімділік мәндерінің арасын организмдердің экологиялық валенттілігі (толеранттылығы) деп атайды.Экологиялық толеранттылыққа байланысты организмдер екі типке бөлінеді.Эврибионттар (грекше eurus–кең)- факторлардың кең диапазонында (әртүрлі айырмашылығы бар орталарда) тіршілік ете алатын организмдер. Мысалы, эвритермді түрлер- температураның үлкен ауытқуына төзімді организмдер. Эвригалинді түрлер-су тұздылығының үлкен ауытқуына төзімді организмдер, эврибатты түрлер- қысымның қатты ауытқуына төзімді организмдер ,эврифагтар-әртүрлі азықтармен қоректене беретін организмдер, эвритоптар- әртүрлі тіршілік орталарында кең таралған организмдер. Стенобионттар -(грекше stenos-тар)-тек белгілі бір орта жағдайларында ғана тіршілік ете алатын (ортаның шамалы ғана ауытқуларына төзе алатын) организмдер. Мысалы, стенотермді түрлер тек температураның аз ғана ауытқуына шыдамды организмдер (теңіз маржандары, патшабалық), стеногалинді түрлер- су тұздылығының өзгеруіне төзе алмайтын организмдер(ұлу) , стенобатты түрлер қысымның ауытқуына төзе алмайтын организмдер, стенофагтар- азықтың белгілі бір түрлерімен ғана қоректенеді (жұмыртқа жегіш жыландар),стенотоптар- тек белгілі бір тіршілік орталарында ғана өмір сүре алады ( мысалы, құмды шөлдегі ақ сексеуіл,құм жылан). Абиотикалық факторлар (гр. ‘a’ — теріс және bіotіkos — тірішілік, өмір) — бейорганикалық ортаның тірі организмдерге жасайтын тікелей немесе жанама әсерлерінің жиынтығы; сыртқы ортаның бейорганикалық, физикалық және химиялық жағдайлар физикалық абиотикалық фактор (темпиратура, жарық, жел, ылғалдылық, атмосфераның қысымы, ағыстар, радиациялық деңгей, радиоактивті сәуле шығару т.б.), химиялық Абиотикалық фактор (атмосфера, су, қалдықтар, топырақ, шөгінді құрамы және олардағы қоспалар т.б.), климаттық абиотикалық фактор (күн радиациясы, атмосфералық жауын-шашын, гидросфералық қысым т.б.) болып бөлінеді. Өсімдік пен жануарлардың ыстыққа, суыққа, ауа қысымына, су тереңдігіне, хим. құрамына қарай бейімделуі, кейбір жануарлардың қысқы, жазғы ұйқыға кетуі т.б. Абиотикалық факторға байланысты. Жер бетінің, ауаның, судың химиялық және физикалық құрамының өзгеруі тірі организмдерге де әсер етеді. Мысалы, 20 ғасырда Арал теңізінің тартылып, ауада тұз концентрациясының көбеюіне байланысты, миллиондаған тонна тұзды шаң тірі организмдерге үлкен әсерін тигізді.Абиоталық факторды химиялық (атмосфераның, теңіздің, тұщы судың құрамы және тағы да басқалары) және физикалық (климат, орография) деп екіге бөледі.

1. А.Қ.Қуатбаев Экология және қоршаған орта проблемалары Алматы 2011жыл.
2. А.К.Бродский Жалпы экологияның қысқаша тарихы Алматы 1997жыл