Түркі тілдерінің жіктелуі туралы

1. Түркі тілдерінің жіктелуі.

2. Түркі тілдерінің классификациясын жасаудың маңызы. Жетістік.кемістіктері.

3. М.Қашқари "Диуани лұғат ат түрік" сөздігі.

Туыстас тілдердің материалдарын өзара салыстырып қарайтын болсақ, кей тілдер өте жақын туыстық қатынаста болып, ұқсастық белгілері айқын көрініп жатса, екінші бір тілдер арасында ондай ұқсастық аз болады, тіпті кейбіреулерінің туыстық қатынасын анықтау арнайы ғылыми даму жолында да, жеке тіл ретінде қалыптасу кезеңіне де, көрші тілдердің әсеріне де байланысты болады. Қазақ, қарақалпақ, ноғай тілдерінің ұқсас белгілері өте көп, олардың туыстығын дәлелдеп жатудың керегі де жоқ.
Тілдерге туыстық жағынан талдау жасауда қиындық туғызатын жағдай бірден – бір « таза» тіл болмайды. Өйткені жеке, саяқ өмір сүретін тіл кездеспейді. Жер жүзіндегі барлық тілдер, соның ішінде түркі халықтарының тілдері де, басқа көршілес тілдермен ұзақ уақыт бойына қарым – қатынас жасап келеді. Осының нәтижесінде бір тілден екінші тілге сөз, дыбыс не грамматикалық элементтер ауысып отырады. Сондай – ақ, о бастағы негізгі бір туыс тілдер өзара жіктеліп, жеке, дербес тіл құрауы да немесе бірнеше басқа тілдердің құрамына еніп, жаңа ерекшеліктерге ие болуы мүмкін.
Түркі тілдерінің жүйесін жасауда отандық орыс ғалымдарының еңбегі зор. Солардың ішінде В.В.Радлов, Ф.Е.Корш, А.Н.Самойловичтердің жасаған жүйесінің орны бөлек.
Түркі тілдерінің фонетикалық жүйесіне отырып, В.В.Радлов оларды: 1) шығыс тобы, 2) батыс тобы, 3) Орта Азия тобы және 4) оңтүстік тобы деп 4 топқа бөледі. [ 1. 151 ]
Бұл топтастыруда тілдердің орналасу мекен – жайы негізге алынса да, ол оларыдң фонетикалық белгілеріне сүйенген. Мысалы, шығыс тобы деп аталатын түркі тілдерінің тобына Сібірдегі түркі тілдері енген. В.В.Радлов шығыс тобына саха тілін қоспастан, оны жеке тіл ретінде қараған.
Батыс тобына автор Батыс Сібір татарларының , Еділ татарларының тілін, сондай – ақ қырғыз, қазақ, башқұрт тілдерін енгізген.

1. Ә.Қайдар, М.Оразов. Түркітануға кіріспе. Алм.: Арыс, 2004ж.
2.Т.Қордабаев. Түркология және қазақ тіл білімі. Қарағанды: 1992 ж.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті
Филология факультеті

СӨЖ
Тақырыбы: Түркі тілдерінің жіктелуі

Тобы: КЯ- 413
Орындаған:Телеухан Гүлден
Тексерген: Шаяхметұлы Қ.

Семей ,2015 ж

Жоспар:

1. Түркі тілдерінің жіктелуі.

2. Түркі тілдерінің классификациясын жасаудың маңызы. Жетістік-кемістіктері.

3. М.Қашқари "Диуани лұғат ат түрік" сөздігі.

Туыстас тілдердің материалдарын өзара салыстырып қарайтын болсақ, кей тілдер өте жақын туыстық қатынаста болып, ұқсастық белгілері айқын көрініп жатса, екінші бір тілдер арасында ондай ұқсастық аз болады, тіпті кейбіреулерінің туыстық қатынасын анықтау арнайы ғылыми даму жолында да, жеке тіл ретінде қалыптасу кезеңіне де, көрші тілдердің әсеріне де байланысты болады. Қазақ, қарақалпақ, ноғай тілдерінің ұқсас белгілері өте көп, олардың туыстығын дәлелдеп жатудың керегі де жоқ.
Тілдерге туыстық жағынан талдау жасауда қиындық туғызатын жағдай бірден - бір таза тіл болмайды. Өйткені жеке, саяқ өмір сүретін тіл кездеспейді. Жер жүзіндегі барлық тілдер, соның ішінде түркі халықтарының тілдері де, басқа көршілес тілдермен ұзақ уақыт бойына қарым - қатынас жасап келеді. Осының нәтижесінде бір тілден екінші тілге сөз, дыбыс не грамматикалық элементтер ауысып отырады. Сондай - ақ, о бастағы негізгі бір туыс тілдер өзара жіктеліп, жеке, дербес тіл құрауы да немесе бірнеше басқа тілдердің құрамына еніп, жаңа ерекшеліктерге ие болуы мүмкін.
Түркі тілдерінің жүйесін жасауда отандық орыс ғалымдарының еңбегі зор. Солардың ішінде В.В.Радлов, Ф.Е.Корш, А.Н.Самойловичтердің жасаған жүйесінің орны бөлек.
Түркі тілдерінің фонетикалық жүйесіне отырып, В.В.Радлов оларды: 1) шығыс тобы, 2) батыс тобы, 3) Орта Азия тобы және 4) оңтүстік тобы деп 4 топқа бөледі. [ 1. 151 ]
Бұл топтастыруда тілдердің орналасу мекен - жайы негізге алынса да, ол оларыдң фонетикалық белгілеріне сүйенген. Мысалы, шығыс тобы деп аталатын түркі тілдерінің тобына Сібірдегі түркі тілдері енген. В.В.Радлов шығыс тобына саха тілін қоспастан, оны жеке тіл ретінде қараған.
Батыс тобына автор Батыс Сібір татарларының , Еділ татарларының тілін, сондай - ақ қырғыз, қазақ, башқұрт тілдерін енгізген.
Солтүстік тобы. Түркі тілдерінің бұл тобына алтай ( ойрат), қырғыз, қарачай, қазақ, ноғай, татар, башқұрт, т.б. тілдерді енгізген. Бұл топтағы түркі тілдері тағ сөзінің соңыдағы ғ дыбысын у дыбысына алмастырып ( тау ), осының негізінде созылыңқы айтумен ерекшеленеді. Яғни тағ - тау - тоо ( қырғызша) - туу ( чувашша).
Батыс тобы. Түркі тілінің бұл тобына автор түрікмен, түрік, әзірбайжан, гагауз, т.б. тілдерді енгізген. Бұл топқа енген тілдер қосымша басындағы ғ дыьысын жоғалтқан ( қалан) болса да, сөз соңындағы ғ дыбысын ( тау орнына тағ ) сақтап қалған.
Шығыс тобы. Бұл топқа автор көне орхон, көне ұйғыр, шағатай, қыпшақ, қарағас, т.б. тілдерді қосады. Бұл тілдерде сөз соңында ғ дыбысы сақталып ( тағ ) , қосымшалары ғ - дан басталады ( қалған); сөз соңындағы қысаң дауыстылардан кейін де ғ қолданылады ( сарығ ).
Аралас топ. Бұл топқа автор жоғарыдағы тілдермен байланысы жоқ саха, чуваш және Орта Азиядағы халықтардың кей тілдерін жатқызған. [ 2.157]
Түркі тілдерінің өзіндік ерекшелігін кеғңінен қамтуға әрекет еткен жіктемені А.Н.Самойлович жасады. Академик А.Н.Самойлович Радлов пен Корштың топқа бөлуін қостай отырып, оған азын - аулақ өзгеріс енгізді. Ол түркі тілдеріндегі алты ( тоғыз, аяқ, бол, тау , сары, қалған ) сөздің фонетикалық, морфологиялық белгісіне қарай отырып, оларды алты топқа бөледі.
Түркі тілдерін профессор В.А.Богородицкий олардың орналасқан географиялық орнына қарай бөлуді ұсынған. Ол түркі тілдерін 7 топқа бөледі. 1) солтүстік батыс тобы ( саха, тува, қарағас тілдері); 2) хакас тобы; 3) алтай тобы; 4) батыс Сібір тобы ; 5) Еділ және Орал бойындағы татар, башқұрт тілдерінің тобы; 6) Орта Азия тілдері; 7) Оңтүстік батыс тілдері. . [3.30 ]:
Түркі тілдеріне тарихи тұрғыдан топтау жасаған С.Е.Малов болатын. Ол түркі тілдерін көне элементтерді құрамына сақтауына қарай ең көне тіл, көне тіл, жаңа тіл және ең жаңа тіл деп 4 топқа бөлген.
1. Ең көне түркі тілдері: бұлғар, ұйғыр, чуваш. якут тілдері.
2. Көне түркі тілдері: оғыз, тофалар, тува, ұйғыр, хакас, шор.
3. Жаңа түркі тілдері: әзірбайжан, гагауз, құман, қыпшақ, печенек, половец, салар, түрік тілдері
4. Ең жаңа түркі тілдері: башқұрт, қазақ, қарақалпақ, қырғыз, құмық, ноғай, ойрат, чуваш, якут тілдері. [2. 112,90]
Б.Серебренников тілдерді жіктеуде лексикалық белгілердің де мәні ерекше. Бір топқа жататын тілдерде олардың барлығына ортақ сездер мол кездеседі. Сондықтан ондай ортақ сездердің сандық мелшерін, проценттік шамасын айқындау да тілдерді топқа дұрыс жіктеуге зор септігін тигізеді дейді. Ортақ сездердің сандық мелшеріне қарай түркі тілдерін 4 топқа бөлуге болады. Олар: 1) түрік, әзербайжан, гагауыз, түрікмен; 2)татар, башқүрт, қүмық, ноғай, балқар, өзбек, ұйғыр; 3)қазақ, қырғыз, 4) Тува, хакас, якут, чуваш
Туыстық жақындығы жағынан талас туғызбайтын, әбден шешілген тілдік топтар қатарына Б.Серебреннитав мыналарды жатқызады: 1)татар, башқұрт, 2) ұйғыр, өзбек, 3)түрікмен, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.