Қазақстандағы және дамыған мемлекеттердегі тұтыну себебін, күнкөріс минимумын, ең төменгі еңбек ақыны талдау

Осы жерде күнкөріс мини­мумы дегеніміздің не екенін бір рет еске түсіре кеткеннің артықтығы болмас. 1999 жылғы 16 қарашада қабылданған. “Күнкөріс минимумы туралы” Қазақстан Республикасының Заңында оның “мөлшері жағынан ең төменгі тұтыну қоржыны­ның құнына тең бір адамға шаққандағы ең аз ақ­шалай табыс” екендігі атап көрсетілген. Қаржы-экономикалық сөздікте “адамның тіршілік қарекетін қолдау және оның жұмыс күшін қалпына кел­тіру үшін қажет ақшалай қара­жат­тың ең төмен деңгейі (минимумы)” екендігі келтірілген. Күнкөріс минимумын анықтау әдістемесі бүкіл отба­сының немесе бір қызметкердің шығыны мен табысының теңгерімі болып табылатын тұтыну бюджетін (күнкөріс минимумы­ның бюджетін) құрауға негізде­леді. Жоғарыдағы заң бұдан әрі “Күн­көріс минимумының мөлше­рін ста­тистика жөніндегі уәкілетті орган және халықты әлеуметтік қорғау мәселелері жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган ең төменгі азық-түлік емес тауарлар мен қызмет шығындарының бекітілген үлесі қосылған ең төменгі азықтүлік қоржынының құнына қарай есептеп шығаратынын” мағлұм етеді.
Статистика агенттігінің тамыз айындағы мәліметі бойынша, тұрғын­дардың азықтүлік тауарларын сатып алу шығынының құрылымы мынадай бөлініске түскен (пайыз есебімен): ет және балық – 18,5; сүт, майлы тағамдар мен жұмыртқа – 14,2; жеміс-жидек пен көкөніс – 16,8; нан өнімдері мен жарма өнімдері – 7,9%; қант, шәй және дәмдеуіштер – 2,6. Осы бөліністі одан әрі жалғастырып, күнкөріс минимумының мөлшерін тұрғындардың әртүрлі жас-жыныстық топтарына қарай бөлшектеп көрсетсек, ол мынадай көрініске ие бола­ды (теңге есебімен): 0-13 жастардағы балалар – 12 908; 14-17 жастардағы жас­өспірімдер (ұлдар) – 18 177; 14-17 жас­тардағы жасөспірімдер (қыздар) – 13 880; жастары 18-ден жоғары еңбекке жарамды тұрғындар (ерлер) – 17 139; жастары 18-ден жоғары еңбекке жарамды тұрғындар (әйелдер) – 13 594; зейнеткерлер мен егде жастағы кісілер – 13 442. Бұдан шығатын қорытынды: біздің елімізде еңбек ететін жастағы кісілерден гөрі жасөспірімдер, әйелдерден гөрі ер кісілер күнкөріске көбірек шығынды алатын көрінеді.
Осы жерде күнкөріс минимумының жылдан-жылға, айдан-айға ұлғайып келе жатқанын да айтуымыз керек. Респуб­ликада 2000 жылы оның мөлшері жан басына шаққанда 4 945 теңге болған екен. Келесі 2001 жылы 5 655 теңгеге көтерілді. Содан кейінгі 2002-2004 жылдары ол 6 мың теңгенің (6 003, 6 457, 6 785) ауқымынан шыға алмай қойды. Алайда, аздап болса да өсім бар екені байқалды. Ал 2005 жылы 7 618 теңге болып, келесі мыңдықтың белесінен асқан мөлшер 2006 жылы 8 410 теңгеге табан тіреді. Содан соңғы 2007 жылы минимум мезіреті 9 653 теңгеге тұрақтады. Сосын келесі 2008 жылы бірден 3 мың теңгеге жуық өсім жасалды да, ол сол деңгейде екі жылдай тұрып қалды. Әдепкіде 12 364 теңге болған көрсеткіш 2009 жылы болар-болмас қана үлес алып, 12 660 теңге тарапынан аса алмады. Сондықтан биылғы өсімді тағы бір сілкініс ретінде қабылдауға әбден болады.