Ем – дәмдік тамақтану



Емдік – профилактикалық тамақтанудың негізгі мақсаты – организмнің қорғаныш функцияларын жоғарылату, организмге зиянды химиялық, радиоактивтік және т.с.с. заттардың енуін тоқтату.
Жүз жылдықтың 20–шы жылдарының өзінде универсалды профилактакалық құрал ретінда зиянды өндіріс орындарында жұмысшыларға сүт берілген.
Емдік – профилактикалық тамақтанудың негізгі қызметі болып:
 баллансталған тамақтану есебінде, организмнің жалпы беріктігін жоғарылату;
 асқазан – ішек жолының улы заттарды сіңіруін тамақтану рационының көмегімен баяулату;
 организмнен зиянды заттарды ығыстыруға қабілетті тағам өнімдерін қолдану;
 улы заттарды залалсыздандыру;
 организмдегі жеке тағамдық заттардың жоғалған көп бөлігін толтыру;
 зақымданған органдарға тағамдық өнімдер және заттармен әсер ету;
Бұл принциптермен сәйкесінше зиянды өндіріс орындарымен байланысы бар жұмысшылар үшін рациондар құрылған .
Рациональді тамақтану – бұл организмге қажетті энергетикалық, пластикалық және өмірге қажетті белгілі талаптарда анық қажет ететін биологиялық белсенді заттар қамтамасыз ететін тамақтану түрі. Рациональді тамақтану денсаулық сақталуына, жас организмнің қалыпты өсуі мен дамуына, еңбек қабілеттілігі мен зиянды факторларға, инфекцияларға қарсыласуына, белсенді ұзақ өмір сүруіне қабілетін арттырады.
Рациональді тамақтану жас мөлшерін, жынысын, еңбек жағдайының сипаттамасын, этникалық және климаттық ерекшеліктерді ескере отырып организмді жаңа заманға сай барлық қажетті нутриенттерді сапасы мен мөлшерінің арақатынасымен оңтайлы түрде қамтамасыз етеді.
Организмді өндірістік зиянды факторлардан қорғау үшін ( улы химиялық заттар, қышқылдар, сілтілер, иондаушы сәулеленулер), сонымен қатар қоршаған ортаның қолайсыз факторларынан әсерінен қорғау үшін организмнің беріктігін жоғарылататын емдік – профилактикалық рациондар қолданылады . Бұл арнайы рациондар құрамына: 1) бауыр және басқа органдар мен ұлпалардағы тотығу, қалпына келу және гидрологиялық расщепления үрдістерінің көмегімен улы заттардың метаболизмі мен утилизациясына қабілеті бар заттан тұратын өнімдер; өз кезегінде бұл ұрдістер ақуызды және аминқышқылды тамақтануының әсерінен күшеюі мүмкін. Липотропты заттар бауыр функциясын күшейтіп, оған токсиндердің әсер етуін тежейді; 2) зиянды заттарды сіңіруін төмендетіп олардың бөлініп шығуын күшейтетін өнімдердің маңызы зор. Мұндай қасиеттерге, галактуронды қышқылдың бос карбоксильді тобының есебінен қорғасын, сынап, марганец және т.б. байланысатын пектинді заттар ие.
1.Учебное пособие по дисциплине специальные технологии перерабатывающих производств. Б.К.Асенова, Г.Т.Туменова, Г.Н.Нурымхан, Г.Т.Кажибаева / Семей: СГУ имени Шакарима, 2012 – 135 с.
2. Технология хранения, переработки и стандартизация растениеводческой продукции: учебник / под ред. В. И. Манжесова. - Спб. : Троицкий мост, 2010. - 704с.
3. Управление качеством перерабатывающих и пищевых производств : учебное пособие / О. В. Богомолов, О. М. Сафонова, О. И. Шаповаленко и др. - Харьков: Эспада, 2006. - 296с.
4. Өндірістік технология және өнім сапасы. С.Т.Дүйсенбаев, Қ.Ж.Әмірханов / Астана: Арман – ПВ, - 2008 - 356 б.

Пән: Ауыл шаруашылығы
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:   
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
СЕМЕЙ ҚАЛАСЫНЫҢ ШӘКӘРІМ АТЫНДАҒЫ 
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

МӨЖ
Тақырыбы: Ем – дәмдік тамақтану

Орындаған: Идырышев Б.А.
Тексерген:т.ғ.к., и.о доцент Қасымов
С.Қ.

Ем – дәмдік тамақтану

Емдік – профилактикалық тамақтанудың негізгі мақсаты – организмнің
қорғаныш функцияларын жоғарылату, организмге зиянды химиялық, радиоактивтік
және т.с.с. заттардың енуін тоқтату.
Жүз жылдықтың 20–шы жылдарының өзінде универсалды профилактакалық
құрал ретінда зиянды өндіріс орындарында жұмысшыларға сүт берілген.

Емдік – профилактикалық тамақтанудың негізгі қызметі болып:

▪ баллансталған тамақтану есебінде, организмнің жалпы беріктігін
жоғарылату;
▪ асқазан – ішек жолының улы заттарды сіңіруін тамақтану рационының
көмегімен баяулату;
▪ организмнен зиянды заттарды ығыстыруға қабілетті тағам өнімдерін
қолдану;
▪ улы заттарды залалсыздандыру;
▪ организмдегі жеке тағамдық заттардың жоғалған көп бөлігін толтыру;
▪ зақымданған органдарға тағамдық өнімдер және заттармен әсер ету;
Бұл принциптермен сәйкесінше зиянды өндіріс орындарымен байланысы бар
жұмысшылар үшін рациондар құрылған .

Рациональді тамақтану – бұл организмге қажетті энергетикалық,
пластикалық және өмірге қажетті белгілі талаптарда анық қажет ететін
биологиялық белсенді заттар қамтамасыз ететін тамақтану түрі. Рациональді
тамақтану денсаулық сақталуына, жас организмнің қалыпты өсуі мен дамуына,
еңбек қабілеттілігі мен зиянды факторларға, инфекцияларға қарсыласуына,
белсенді ұзақ өмір сүруіне қабілетін арттырады.

Рациональді тамақтану жас мөлшерін, жынысын, еңбек жағдайының
сипаттамасын, этникалық және климаттық ерекшеліктерді ескере отырып
организмді жаңа заманға сай барлық қажетті нутриенттерді сапасы мен
мөлшерінің арақатынасымен оңтайлы түрде қамтамасыз етеді.

Организмді өндірістік зиянды факторлардан қорғау үшін ( улы химиялық
заттар, қышқылдар, сілтілер, иондаушы сәулеленулер), сонымен қатар қоршаған
ортаның қолайсыз факторларынан әсерінен қорғау үшін организмнің беріктігін
жоғарылататын емдік – профилактикалық рациондар қолданылады . Бұл арнайы
рациондар құрамына: 1) бауыр және басқа органдар мен ұлпалардағы тотығу,
қалпына келу және гидрологиялық расщепления үрдістерінің көмегімен улы
заттардың метаболизмі мен утилизациясына қабілеті бар заттан тұратын
өнімдер; өз кезегінде бұл ұрдістер ақуызды және аминқышқылды тамақтануының
әсерінен күшеюі мүмкін. Липотропты заттар бауыр функциясын күшейтіп, оған
токсиндердің әсер етуін тежейді; 2) зиянды заттарды сіңіруін төмендетіп
олардың бөлініп шығуын күшейтетін өнімдердің маңызы зор. Мұндай
қасиеттерге, галактуронды қышқылдың бос карбоксильді тобының есебінен
қорғасын, сынап, марганец және т.б. байланысатын пектинді заттар ие. Бұдан
басқа пектин өзінің бетіндегі бөгде улы заттарды ісіндіріп және
адсорбілеуге қабілетті; 3) зиянды заттарды ығыстыруда, ішектің қозғалысын
белсендіретін тағамдық талшықтардың – пектин мен клетчатканың, балластық
заттардың маңызы зор; 4) организмнің қарсыласуы мен оның қорғаныштық күшін
төмендететін зиянды факторлар әсерінен ПОЛ күшінің ұлғаюын тоқтататын
антиоксидантты және басқа да витаминді препареттардың маңызы зор.

1 Рацион. Радиоактивті заттардың әсер етуімен байланысты және
сәулеленудің иондаушы көздерімен байланысты жұмыстарда қолданылады. Бұл
рационға липотропты заттарға бай өнімдер (метионин, лецитин) сүт, сүт
өнімдері, бауыр, жұмыртқа және т.б. жатады. Липотропты заттарды енгізу
бауырдың антитоксикалық қасиетінің жоғарылауына және майдың алмасуын
реттеуге, әсер етуге қабілетті.

2 Рацион. Бұл күкірт және азот қышқылдары, сілтілік металдар, хлор
және фтор қосылысы, цианды қосылыстар және т.б. өндіріс орындарындағы
жұмысшылар мен инженер – техникалық жұмысшылар үшін қолданылады. № 2
рационның профилактикалық бағыты еттің, балықтың, сүттің толық құнды
ақуызымен, өсімдік майының, витаминдер мен минералды заттардың полиқаныққан
май қышқылдарымен дәнді – дақылды және жеміс - жидекті тағамдардың көп
мөлшерінің түсуі есебінде қамтамасыздандырылады.

Құрамында хром және хромы бар қосылыстармен байланысы бар жұмысшылар
үшін № 2а рационы қарастырылған .Бұл рацион организмнің хром және оның
қосылысына организмнің сенсибилизация процесін әлсірету немесе баяулату
үшін арналған , ал бұл болса қатты аллерген ( тітіркендіргіш) болып келеді.
№ 2а рационы организмнің реттегіш реакциясына – нервтік, эндокриндік және
т.б. әсерін тигізеді .Рационда көмірсу мөлшері шектеліп (сіресе
қарапайымдары), майдың бірнеше мөлшерін (рафинадталмаған өсімдік майлары)
арттырады, ақуыз мөлшері төмендетіледі. Рационға С, РР, Р, К, Е, А
витаминдеріне бай, пектинге және органикалық қышқылдарға бай өнімдер
қосылады. Рационнан құрамында қымыздық қышқылы, хлор, натриі бар тағамдар
шектеледі. Белгілі кулинарлық өңдеулер жүргізіледі – тағам буда піскен,
бұқтырылған, көміп пісірілген түрінде ғана дайындалады. Тағамдық рационға
қуырылған тамақтарды қосуға болмайды .

3 Рацион. Қорғасын (свинец) қосылысының органикалық және
неорганикалық түрімен байланысы бар адамдардың емдік – профилактикалық
тамақтануында қолданылады. Бұл тағамдық рационға сүт өнімдерін және сүт
қышқылды өнімдерді, жеміс – жидектердің үлкен мөлшерін, пектин мөлшерін,
көп шырын қолдануды ұсынады. Пектин организмнен қорғасынды байланыстырып
шығарады. № 3 рационда ақуыз, май, көмірсу құрамын арттырады.

4 Рацион. Атмосфералық қысымы жоғарылаған жерде бензолдың және оның
гомологтарының нитро – және амин қосылыстарының, хлорланған көміртек,
мышьяк, сынап, фосфор қосылыстарының өндірісінде жұмыс істейтін адамдарға
арналған. Рационның профилактикалық бағыты бауырдың функциялық қабілетінің
жоғарылауымен байланысты. Рацион бауыр функциясына жағымды әсер ететін
липотропты заттарға бай өнімдерден тұрады. Қуырылған өнімдер , күшті
сорпалар , повидлолар ұсынылмайды .

5 Рацион. Көміртегімен, күкірт көмірсутегісімен (сероуглерод),
фосфорорганикалық пестицидтермен, барий, сынап және т.б. әсері бар жерде
жұмыс істейтіндерге арналған. Рационның негізгі профилактикалық бағыты –
жүйке жүйесін және бауырды қорғау. В1 витаминіне, полиқаныққан май
қышқылдарына бай өнімдерді ұсынады.

Емдік – профилактикалық рацион биологиялық белсенді заттардың
дефицитін жабатын компоненттерден тұрады, зақымданған органдар мен
жүйелердің функциясын жақсартып, зиянды заттарды нейтрелиздеп, олардың
организмнен тез бөліну қабілетіне ие.

Профилактикалық және емдеу мақсатында табиғи, синтетикалық,
микробиологиялық тектес тағамдық қосылыстар мен биологиялық белсенді заттар
қолданылады .

Жаңа заман кезеңінде емдік – профилактикалық тамақтану зиянды
факторлардың адам организміне қолданатын анық дифференция қолдануды
ұсынады. Сондықтан ол тек қана организмнің реактивтілігін, қорғаныш қабатын
жоғарылатып қоймай, сонымен қатар өзінің арнайы бағытымен әсер етуі қажет.

1.4 Емдік тамақтану (лечебное
питание)

Функциональді тамақтанудың екінші түрі емдік тамақтану. Емдік
тамақтану (диетотерапия) жедел және созылмалы ауру түрімен ауырған кезде
тағайындалады.

А.А. Покровскийдің пікірінше емдік тамақтану мақсаты сырқат
организмнің фермент констилляциясымен тағамның химиялық құрамының
арасындағы сәйкестілік бұзылғанда қалпына келтіруден тұрады. Осындай
мақсатпен емдік тамақтанудың терапевтикалық әсері ұлпалар құрамының, зат
алмасу және сырқат организмдегі көптеген фермент жүйелерінің қызметін
өзгертуге арналған.

Емдік тамақтану кез – келген ауру кезінде жалпы терапевтикалық
шаралардың кешенінің негізгісі болып табылады.

Дұрыс тағайындалған емдік тамақтану науқастың жақсы жазылып бітуіне,
организмнің қорғаныш қабатын жоғарылатуға, анаболикалық процестің өтуін
белсендіреді, бұл ақыр соңында денсаулықтың сауығып кетуіне әкеледі.

Ауырған адам сырқаттанған күннен бастап толыққұнды және жеткілікті
тамақтанса тезірек жазылып асқынудың саны төмендейді. Тамақты азайту тек аз
уақытқа дейін жүргізіледі, ол аурудың басталуы кезінде немесе тағаммен
уланудан, жүрек айнығанда, дене температурасы көтерілгенде және т.б. Бұл
жағдайда сырқат адамға сұйықтың мөлшерін арттыру керек. Тамақты азайтқан
кезден кейін біртіндеп (1 – 4 күн аралығында) толыққұнды тағамға көшу
керек.

Емдік тамақтануды тағайындаған кезде келесі факторларды ескеру қажет:
жас мөлшері; аурудың сипаты; патогенез ерекшелігі мен метаболизмнің
бұзылуы; аурудың стадиясы мен фазасы; тағайындалған ем; тамақтану тәртібі;
тамақтанудың тағамдық сипаты; рациондағы жеке тағамдық заттардың сандық
бөлігі; технологиялық және кулинарлық өңдеудің тәсілі .

Денсаулық сақтау министрлігі емдік тамақтану диетасының номерлік
жүйесін бекітіп, бұны емдік және сауықтыру (профилактикалық) орындарда
қолданады. Бұл тағайындаудың көрсеткіші мен мақсатынан тұрады; өнім
жиынтығының негізгі химиялық құрамының ерекшелігімен кулинарлың өңделуін;
тағамдық рационның энергетикалық құндылығы мен химиялық құрамын; тамақтану
тәртібін; өнімдер мен тамақтардың көрсеткішке қарсы тізімі; дайындаудың
кейбір әдістері.

Көптеген диеталардың (1, 4, 5, 7) бірнеше түрі болады, олар
әріптермен белгіленіп, негізгі диета номеріне 7 а, 7 б, 7 в, 7 г немесе
сөзбен айтылып қосылады (1 ұсақталмаған).

Әрбір диета мынадан құралады:

- тағайындаудың көрсеткіші;

- тағайындаудың мақсаты;

- химиялық құрамның, өнім жиынтығы мен кулинарлық өңдеудің жалпы
сипаттамасы (негізгі ерекшеліктері);

- өнімнің химиялық құрамы мен энергетикалық құндылығы;

тамақтану тәртібі;

жіберілімге рұқсат етілген өнімдер мен тамақтар, оларды дайындаудың негізгі
тәсілі, көрсетілімге қарсы тізімі (перечень противопоказания).

Диеталардың сипаттамасы емдік және емдік - профилактикалық
тамақтанудың менюін құрудағы негізгісі болып табылады. Біздің еліміздегі
қолданып жүрген диетаның біріңғай номерлік жүйесі өте көп мөлшердегі
сырқаты әр түрлі адамдарға қызмет көрсету кезіндегі индивидуализациямен
қамтамасыз етеді. Бұл үшін диеталардың арасынан сәйкес келетін біреуін
немесе вариантын тағайындайды, сонымен қатар бұл диетаны жеке өнімдер мен
тағамдарды қосу немесе шектеу арқылы өзгертуге болады.

Негізгі диеталарға өзгерістер енгізу келесідей себептерден болуы
мүмкін:

әртүрлі ауру кезіндегі кейбір диеталарды қолданумен. Темір
жеткіліксіздігінен болатын анемия үшін № 11 диета қолданады, бірақ онда мал
майын қабылдауды азайту керек; егер адамда бірнеше ауру түрі болса № 9
диетадан қант диабетімен гипертоникалық аурулар бірге болса, қант
диабетінде қолданып жүрген диетадан қайнатылған тұз құрамын азайтады. Өте
ауыр сырқаттағы адамдарға қолданып жүрген диетадай диета қолдану ауыр
болса, онда жеке диета қарастырылып ұсынылады (өткір панкреатин және т.б.)

Диетаның ерекше тобын нольдік немесе хирургиялық, сонымен қатар
босататын, арнайы және аймақтық диеталар құрайды. Бұл диеталардың емдік –
профилактикалық орындарда негізгі жолмен саналған, мұнда қозғалыс
белсенділігі жоғары және кулинарлық өңдеу талабы жеңілдетілгендіктен
химиялық құрамы мен энергетикалық құндылығы ерекше белгілері болып
табылады. Диетада көрсетілгендей оның құрамында бос сұйықтық яғни шай,
кофе, көже, кисель және т.б. кіреді. Ыстық тағамдарды 57 – 62 °C жоғары
емес температурада береді, ал суық тағамдар үшін 15 °C – тан төмен емес.
Диетада бауырдағы май алмасуды жақсартатын липотропты заттар міндетті түрде
болу керек. Витаминдердің жетіспеушілігін олардың препараттары, итмұрын
(шиповник) қайнатпасымен, пшеничный отрубей, не болмаса шырындармен және
т.б. сол сияқтылармен жояды.

Барлық диеталарда алкогольдік ішімдіктерге тиым салынған, тек егерде
дәрігер тағайындаған жағдайда болмаса рұқсат етілмейді.

Жұмысшыларға, оқитындарға арналған тамақтану орындарында, асханаларда
(кафе, ресторан) 1, 2, 5, 7, 8, 9, 10, 15 диета ұсынылады.

1.4.1. Нольдік диеталар іш қуысы ағзаларының операциясынан кейінгі
бірінші күндері (асқазан, ішекрезекциясы, урологиялық, гинекологиялық және
басқа хирургиялық кірісулерден кейін) жартылай есін жоғалтқан күйде
болғанда – қан айналымының бұзылуы, бас - ми жарақаты, жоғары температурасы
бар инфекциялық аурулар.

Тағайындау мақсаты – егерде науқас адамның кәдімгі тағамды қабылдау
мүмкіндігі болмаса, қиындап немесе көрсетілмеген болса, оларды тағаммен
қамтамасыз ету.

Жалпы сипаттамасы: бірінен – кейін бірі тағайындалған 0 а, 0 б, 0 в
максимальді механикалық және химиялық тағамдық аялауыш (сұйық, жартылай
сұйық, желе тәрізді, ұсақталған тағам) түріндегі диета. Нольдік диеталар
құрамында өте оңай сіңірілетін ақуыздарды, майларды, көмірсуларды,
сұйықтықтар мен витаминдердің жоғарылаған мөлшерінен тұрады. Мұнда хлорид
пен натрия мөлшері күрт шектелген. Тағамды аз мөлшерде жиі қабылдау
ұсынған.

0а диетасы дереу операциядан кейін екі – үш күнге беріледі. Ол тез
сіңірілетін сұйық және желе тәрізді заттардан: ет сорпасы, тұнған компот,
ит мұрын қайнатпасы. Диетаның химиялық құрамы : көмірсулар – 150 г,
ақуыздар – 5 г, майлар – 12 г, натрий хлориді – 1 г, калориялығы – 880
ккал, бос сұйықтықтар – 1,8 – 2,2 литрге дейін. Тамақтану дробное әрбір 2
сағат сайын ( тәулігіне 7 – 8 рет).

1.4.2. 1б диетасы сондай көрсеткіштермен 1 а диетадан кейін
тағайындайды. Калориялығы – 2500 ккал, ақуызды қабылдау мөлшері – 90 г ,
майлар 90 – 95 г, көмірсулар – 300 – 350 г, қайнатылған тұз мөлшері – 8 г,
бос сұйықтықтар – 1,5 л.

1.4.3. 1в диетасы баллансталған 1 диетаға көшу. Мұнда қарастырылатын
тағамдар ақ нан, көкөніс және жеміс езбелері, булы, ет және балықтың
ұсатылған өнімдерінің мөлшерін көбейтеді – кнельдердің, фрикаделькалардың
және т.б. мөлшерін.

1.4.4. 1 диета он екі елі ішек пен асқазанның жаралы ауруларының
асқынуы кезінде, асқыну ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Өнімдердің тағамдық, биологиялық және энергетикалық құндылығы
Ет және ет өнімдерінің тағамдық және биологиялық құндылығы туралы ақпарат
Сүттің адам тамақтануындағы маңыздылығы
Ем-дәмдік тамақтану туралы ақпарат
Ет және ет өнімдерінің тағамдық және биологиялық құндылығы жайлы
Ет және ет өнімдерінің тағамдық және биологиялық құндылығы туралы
Адам ағзасын сергітетін заттар
Ет және ет өнімдерінің тағамдық және биологиялық құндылығы. Тағамдық майлар туралы ақпарат
Ет және тамақ өнімдерін сақтау түрлері
Алиментарлық аурулар, олардың алдын алу
Пәндер