Оқушыларды зергерлік бұйымдардың жасалу технологиясының әдістемелік ерекшеліктеріне бейімдеу
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І . тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке теориялық негіздері
1.1. Оқушыларды кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізі ... ... ... ... ... ... ..10
1.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлау жүйесі ... ..16
1.3. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ . тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай даярлаудың әдістемелік ерекшеліктері
2.1. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай оқытудың мазмұны ... ... ...23
2.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына даярлаудың тиімді әдістері мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ІІІ . тарау. Зергерлік бұйымдардың өңделу технологиясы.
3.1. Зергерлік бұйымдарға қажетті құралдар мен өңдеу тәсілдерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2. Әшекей бұйымды өңдеу тәртібі. Алқаның жасалутәсілі ... ... ... ... ...
3.3. Әшекей бұйымдарды дайындаудағы технологиялық реттіліктерді өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І . тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке теориялық негіздері
1.1. Оқушыларды кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізі ... ... ... ... ... ... ..10
1.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлау жүйесі ... ..16
1.3. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ . тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай даярлаудың әдістемелік ерекшеліктері
2.1. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай оқытудың мазмұны ... ... ...23
2.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына даярлаудың тиімді әдістері мен формалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
ІІІ . тарау. Зергерлік бұйымдардың өңделу технологиясы.
3.1. Зергерлік бұйымдарға қажетті құралдар мен өңдеу тәсілдерін таңдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2. Әшекей бұйымды өңдеу тәртібі. Алқаның жасалутәсілі ... ... ... ... ...
3.3. Әшекей бұйымдарды дайындаудағы технологиялық реттіліктерді өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Жұмыстың көкейкестілігі: Әрбір мемлекеттің мәдени - экономикалық дамуы қайсы бір тарихи кезеңде болмасын ондағы кәсіптік білім беру жүйесімен байласынты. Қазіргі өнім өндіру қызметі жаңа технологияға негізделген экономикалық жүйеге ұмтылуда. Кәсіптік білім алудың әлемдік, көкейкесті мәселері Қазақстан Республикасына оа ортақ. Үшінші мыңжылдық табалдырығына адамзат қоғамы ақпараттық техникамен қаруланып, өзінің еңбек дәстүрлеріне үлкен өзгкерістер енгізуде. Техника арқылы адам ақпаратты, құнды тауарға айналдыра бастады. Соған байланысты кәсіптің жаңа түрлері пайда бола бастады. Сондықтан жа жалпы білім беретін бағдарламаға кәсіпті игеруге қатысты басқа да білім аясымен байласыну қажет. Жеке бас пен табиғатқа қатысты барлық проблемаларды қамту керек.
Нарықтық экономика жағдайында жалпы білім беретін мектептерде оқушыны еңбекке даярлау, еңбек салтын үйрену және әр кезде ұрпақтарға берілуінің көп ғасырлық тарихын, мәдениетін технология пәнін оқыту барысында жүзеге асыруға болады.
Солай бола тұрса да, соңғы кезде еңбекке және кәсіпке даярлау мәселесін базалық кәсіпорындармен тығыз байланыстырып шешуде кәсіпорындар экономикалық тәуелсіздік алдық деген ұранмен еңбек тәрбиесінде оқу - өндірістік комбинаттардың жағдайы соңғы жылдары қайтадан қалыпқа келіп жатқандығын байқауға болады.
Қазіргі кезде нарықтық оқу - материалдық жағдайында жастарды мамандық алуға даярлаудың негізгі бағыттары алдымен жалпы білім беретін мектептерде, кейін оны оқу - өндірістік комбинаттарда, кәсіптік мектептерде жалғастырғанын есепке алып анықтаудың үлкен пратикалық маңызы бар. Осындай мақсаттарды жүзеге асыруды оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау мәселесін біршама зерттеп, жаңа әлеуметтік - экономикалық кезеңде, нарықтық экономика жағдайында технология пәнін дұрыс оқытып, бұл мәселені ойдағыдай іске асыруға байланысты экономиканы түпкілікті өзгертуге орай жаңаша ойлай білетін, шығармашылық қабілтеі жоғары, өзіне жауапкершілікпен қарайтын жастарды дайындау қажеттігін айта отырып, қазіргі кезде оқушылардың келешекте қандай жұмыстар істеу керектігі жөнінде әдістемелік жағынан нұсқаулар беріліп отырылуы қажет.
Елімізде жаңа экономикалық арнаға көшу мәселесі қолға алынып, көптеген өзгерістер болып жатқанда, мектеп өмірінде көп бастама, жаңа түр, жаңа мазмұн, жаңаша еңбекті ұйымдастырудың, әсіресе, нарық жағдайында оқушыны еңбекке даярлаудың әдіс - тәсілдерін анықтау мүмкіншілктерін пайдалану керек.
Оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлау процесі заңымен үйлестіре отырылып, күрделі өзгерістер негізінде яғни, концептуальдық деңгейде жүргізілуі тиіс. Концепцияны жасауда тек өзінің жетістігімен шектеліп қан қоймай, өзге елдің теориялық біліммен мол қаруланып, олардың практикалық іс - әрекет барысында кемшіліктерден сақтануға көмектеседі.
Оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай даярлау, баспасөз құралдары, жүздесулер, пікір таласулар, қазіргі ақпараттар мен көне мұраларды зерттеу арқылы байытылып отырылады. Сондай - ақ, нормативті заңдар, теориялар мен концепциялар, білім беру мекемелері мен қоғам құныдылықтары. Салыстырмалы түрде жүргізілетін педагогикалық зерттеулер мәдениетті байытудың ең тиімді әдісі болып саналады. Олар материалдарды іріктеу мен сұрыптау, ұғындыру мен ойға түю және алынған нәтижелерді бір -бірімен салыстыру және даярлау жүйесі болып бөлінеді. Аталмыш үлгі оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау процесіндегі оң және теріс тенденцияларды анықтау, олардың шығу себептерін білу арқылы жүзеге асырылады.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінде талдау жасау, жаңа жүйенің қайта жаңғырту, қалыптасу кезеңдері де болады. Ал, еңбекке және кәсіпке даярлау процесі қазіргі заман мәдениетіне сай болып келуі үшін алдымен оған жан - жақты талдау жасауы оның дамуын айқындап, жаңа үлгілер мен жобаларды жасауға негіз қалайды. Сұраныс пен материалдық жағдай, сондай - ақ оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың міндеттері, мазмұны, тәсілдері мен ұйымдастыру түрлернің әр кезеңге тән өзіндік ерекшіліктері болады. Бұл орайда ғылыми - техникалық революция және осыдан туындайтын барлық әлеуметтік - экономикалық өзгерістер алдыңғы орынға шығады. Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың ерекшеліктері мен табиғаты сол елдің жағрапиялық жағдайы мен саяси құрылымына, ғылымы мен дініне және ұлттық дәстүрлеріне байланысты болып келеді де, заң артілерімен бекітіледі. Ал, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың алға қойған мақсаты оқушының қабілет - қарымы, дағдысы, бейімділігі және маман болып қалыптасуға деген құлшынысымен өлшенеді. Жалпы оқушыларды кәсіпке даярлау құрылымы кісіпке даярлық, кәсіптік бағдар, үйірмелерге қатысу т.б. болып жалғаса береді.
"Технология" интегративті білім саласы ғылыми - жаратылыс, гуманитарлық - технологиялық, жалпы адамдық және мәдениеттік мәселелерді қарастыруға қолайлы келеді. Себебі, жалпы мектептерде оқытылатын интегративті пәндерде оқушыларды өмір сүру рамкасында белсенділігін арттыруға даярлау дың мүмкіндігін тудырады. Бізідңше қазіргі заман мәдениетін екі жақта қарастыруға болады. Біріншісі - материалдық, екіншісі - рухани. Бірақ талап бойынша "Технология" интегративті білім саласында адам өміріне қажетті болашақтық технология жайында ақыл - ой, сезімдік әркеттері жүйесін қалыптастыру; жанұя шаруашылығы мен экономикасын жүргізуге қажетті білім мен іскерлікті таныстыру; қазіргі өндіріс негіздерімен, қызмет көрсету әдістерімен таныстыру; оқушылардың өз бетімен шығармашылық жұмыс жүргізе білуін дамыту; нарықтық экономика, менеджмент, маркетинг салаларына қатысты негізіг ұғымдарды меңгеру және оларды өз өнімдерін іске асыру мен қызмет көрсетуде қолдануға мүмкіндік беру; бұйымдарды еңбек объектісі ретінде пайдалана алуға және сәндік қолданбалы өнер негіздерін кәсіпке оқыту мазмұнын ескеру қажет болып саналады. Себебі мұнда кәсіптік оқытуға байланысты "Киім тарихы", "Киім композициясы", "Ақпаратты технологиялық тігін машиналары", "Тігін бұйымдарын конструкциялаудың дәстүрлі емес әдістері", "Тігін бұйымдарын сәндеу технологиясы", "Адам тұлғасын тану", "Түстану", т.б. тарауларына аз көңіл бөлінген. Осы мәселелерді оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлауда жүзеге асыру мақсатында біз диплом жұмысымыздың тақырыбын "Қазіргі мәдениет талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлау мүмкіндіктері" деп таңдап алуға мұрындық болды.
Мәдениет - халықтың шығармашылығы. Мәдениет дегеніміз - адамның өзін, қоғамды, әлеуметтік қатынастарды жасау процесі. Адамдық әрекет шеңберіне қамтылған қоғамдық функцияларға: пайдалыға, қажеттіге, әдеміге, ыңғайлыға айналып біздің тіршіліміздің тіректері болады. Оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлауда педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды ыждаһатты, жігерлі және жан - жақты дамыған тұлға етіп тәрбиелеу және оқыту үрдісі барысында оқушылар даярлығының қолданбалы экономикалық жағын күшейту мәселелері ескеріледі. Қазіргі уақытта әлеуметтік және қоғамдық өмірде болып жатқан елеулі өзгерістерге байланысты бұл тақырып әлі де болса тереңірек зерттеуді қажет етеді. Соның бірі, жастарды тіршілік иесі ретінде сыртқы сұлулықа тәнті болып қана қоймай, оның ішкі мазмұнына ерекше мән адам тұрғысының барлық жағына қатысы бар мәселелер және біз, зерттеу жұмысымызда ҚР елбасы Н.Назарбаевтың 5 - сәуірде Қазақстан халқына жолдауында атап көрсетілгендей "Жастарды өз халқының тарихи мұраларын сақтау және оларды оқу - тәрбие үрдісінде септігін тигізетін білім мазмұныда ескеріп отыру қажет" /39/ - жолдауы да ескерілді. Себебі, ертеден - ақ данагөй қариялар жас ұрпаққа ата - баба дәстүрін қасиетті танымдары мен сенідерін баян етті. Соынмен қатар өру, тоқу, тігу, иіру, өрнектеу тәсілдеріне баулыды. Қорыта келгенде, халық тәжірибесіндегі бала тәрбиесі бір - бірімен тығыз байланысып отыратын екі мақсатқа бағыттадық.
1. Баланы еңбекке үйрету барысында оның қабілет - икемін, дағдысын дамыту.
2. еңбек үстінде бала бойына халықтық ізгі қасиеттерді сіңіріп, дарыту. Бұл екі бағыт бір -бірімен жалғаса отырып, тәрбиенің барлық түрлерін қамтиды.
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында имандылық, адамгершілік тәрбиелерде бірқатар педагог - ғалымдардың еңбектерін зерделеуде байқауға болады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев /17/, С.Әбдіғаппарова /4/, К.Қожахметова /20/, Ғаббасов С /21/. Себебі, халық дәстүрлері жастар тәрбиесінде негізгі орын алады. Оқытудың жаңа технологиялары бойынша Қ.Қабдықайырұлы /16/, кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай /19/.
Қазіргі заман мәдениеті талабына сай бұйым әзірлеу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын маталар бойынша А.Байбатшаева /9/, киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова /13/ толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға Зюзин А.И., Исаев И.К., Осипова /15/, Бернина Артиста 180 /12/, балалар және әйелдер киімдерін сәндеу Бағжаева А./6/, сырт киімдерді әзірлеуде Литвина В /25/. Киімді конструкциялау және модельдеу бойынша Махмутова К /22/. Ал, стильдерді қазіргі заман талабына сай таңдауға Гофман А.Б. "Мода и люди" /10/, киімдерді жобалау Коробцева К /14/ т.б. "Тігін бұйымдарының техникасы мен технологиясы" Ұзақова А /31/.
Қазіргі заман мәдениеті стиліндегі киім үлгілерін пайдалануға, "Технология" интегративті білім саласы /34/, "Тігін бұйымдарын конструкциялау және моделдеу" /35/, "Қолөнер және дизайн" /36/, "Тұрмыста қызмет көрсету еңбегі" /38/ бағдарламаларына талдау жасалынды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Оқушыларды еңбекке баулу арқылы, технология сабағында оларды қазіргі заман талабына сай кәсіпке бейім болып өсуін, кемелденуін және нарық жағдайында оңтайлы жеке тұлға болып қалыптасуын қамтамасыз ете отырып оқушыға ұлттық киімде ою-өрнектердің орналасу тәсілдерін үйрету жолдары..
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп оқушыларын қазіргі талабына сай кәіспке оқыту үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні: оқушыларға қазіргі мәдениет талабына сай кәсіби білім беру.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауға болады: егерде:
- оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауда, оларды жаңа ағын көздері және ақпаратты технологиялармен жұмыс жасау мүмкіндігі ескерілсе.
Оқушыларды кәсіпке даярлау міндеттері әдетте еңбекке даярлау мақсаттарын туындайды. Сондықтан да жоғары сыныптарда аталмыш мақсаттарды инвариантты топтарға бөліп қарастыруды жөн көрдік. Даярлау - оқыту үрдісінің дамуын қамтамасыз етеді. Сондықтан да:
1. Оқушыларды кәсіпке бейімділігін, қабілетін, дағдысын шыңдауға және дамытуға бағытталған педагогикалық міндеттер:
- педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне қатысты ұғымдарды зерделеу;
- еңбекке және кәсіпке даярлау процесі барысында оқушылар бойында танымдық мәдениетті қалыптастыру;
- оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына байланысты мәдени - эстетикалық құндылықтармен қаруландыру.
2. Еңбекке және кәсіпке оқыту бағдарламасындағы қазіргі заман мәдениеті талабына сай мағлұматтарды зерделеуге және оқытуға қойылатын міндеттер:
- "Технология" интегративті білім саласының мазмұнындағы қазіргі мәдениет талабына сай мағлұматтарды зерделеу;
- оқушылар зердесінде қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай оқытудың тиімді әдістері мен формаларын қалыптастыру;
- оқушыларды кәсіпке даярлау бағдарламасының қазіргі заман талабына сай тарауларында талдау жасау;
3. Техника, технологиялық даярлығына байланысты міндеттер:
- еңбек объектісіне қажетті материалдарды таңдау;
- бұйымды конструкциялау және модельдеу;
- бұйымды өңдеу технологиясы;
- бұйымның құнын есептеу;
Зерттеу жұмысының ғылыми - әдістемелік жаңалығы:
- қазіргі заман мәдениеті талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлауда жаңа ақпараттық технологиялық тігін машиналары мен оларда әзірленетін сәндік элементтерін киім үлгілерінде қолдану ескерілді;
- ақпараттық технологиялық тігін машиналарына мәлімет берілді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Мектепте оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау барысында қазіргі заман мәдениетіне тән ұсыныстар, олардың танымдық ой - өрісі мен іс - әрекетінің өсуіне мүмкіндік береді.
Жұмыстың көкейкестілігі: Әрбір мемлекеттің мәдени - экономикалық дамуы қайсы бір тарихи кезеңде болмасын ондағы кәсіптік білім беру жүйесімен байласынты. Қазіргі өнім өндіру қызметі жаңа технологияға негізделген экономикалық жүйеге ұмтылуда. Кәсіптік білім алудың әлемдік, көкейкесті мәселері Қазақстан Республикасына оа ортақ. Үшінші мыңжылдық табалдырығына адамзат қоғамы ақпараттық техникамен қаруланып, өзінің еңбек дәстүрлеріне үлкен өзгкерістер енгізуде. Техника арқылы адам ақпаратты, құнды тауарға айналдыра бастады. Соған байланысты кәсіптің жаңа түрлері пайда бола бастады. Сондықтан жа жалпы білім беретін бағдарламаға кәсіпті игеруге қатысты басқа да білім аясымен байласыну қажет. Жеке бас пен табиғатқа қатысты барлық проблемаларды қамту керек.
Нарықтық экономика жағдайында жалпы білім беретін мектептерде оқушыны еңбекке даярлау, еңбек салтын үйрену және әр кезде ұрпақтарға берілуінің көп ғасырлық тарихын, мәдениетін технология пәнін оқыту барысында жүзеге асыруға болады.
Солай бола тұрса да, соңғы кезде еңбекке және кәсіпке даярлау мәселесін базалық кәсіпорындармен тығыз байланыстырып шешуде кәсіпорындар экономикалық тәуелсіздік алдық деген ұранмен еңбек тәрбиесінде оқу - өндірістік комбинаттардың жағдайы соңғы жылдары қайтадан қалыпқа келіп жатқандығын байқауға болады.
Қазіргі кезде нарықтық оқу - материалдық жағдайында жастарды мамандық алуға даярлаудың негізгі бағыттары алдымен жалпы білім беретін мектептерде, кейін оны оқу - өндірістік комбинаттарда, кәсіптік мектептерде жалғастырғанын есепке алып анықтаудың үлкен пратикалық маңызы бар. Осындай мақсаттарды жүзеге асыруды оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау мәселесін біршама зерттеп, жаңа әлеуметтік - экономикалық кезеңде, нарықтық экономика жағдайында технология пәнін дұрыс оқытып, бұл мәселені ойдағыдай іске асыруға байланысты экономиканы түпкілікті өзгертуге орай жаңаша ойлай білетін, шығармашылық қабілтеі жоғары, өзіне жауапкершілікпен қарайтын жастарды дайындау қажеттігін айта отырып, қазіргі кезде оқушылардың келешекте қандай жұмыстар істеу керектігі жөнінде әдістемелік жағынан нұсқаулар беріліп отырылуы қажет.
Елімізде жаңа экономикалық арнаға көшу мәселесі қолға алынып, көптеген өзгерістер болып жатқанда, мектеп өмірінде көп бастама, жаңа түр, жаңа мазмұн, жаңаша еңбекті ұйымдастырудың, әсіресе, нарық жағдайында оқушыны еңбекке даярлаудың әдіс - тәсілдерін анықтау мүмкіншілктерін пайдалану керек.
Оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлау процесі заңымен үйлестіре отырылып, күрделі өзгерістер негізінде яғни, концептуальдық деңгейде жүргізілуі тиіс. Концепцияны жасауда тек өзінің жетістігімен шектеліп қан қоймай, өзге елдің теориялық біліммен мол қаруланып, олардың практикалық іс - әрекет барысында кемшіліктерден сақтануға көмектеседі.
Оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай даярлау, баспасөз құралдары, жүздесулер, пікір таласулар, қазіргі ақпараттар мен көне мұраларды зерттеу арқылы байытылып отырылады. Сондай - ақ, нормативті заңдар, теориялар мен концепциялар, білім беру мекемелері мен қоғам құныдылықтары. Салыстырмалы түрде жүргізілетін педагогикалық зерттеулер мәдениетті байытудың ең тиімді әдісі болып саналады. Олар материалдарды іріктеу мен сұрыптау, ұғындыру мен ойға түю және алынған нәтижелерді бір -бірімен салыстыру және даярлау жүйесі болып бөлінеді. Аталмыш үлгі оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау процесіндегі оң және теріс тенденцияларды анықтау, олардың шығу себептерін білу арқылы жүзеге асырылады.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінде талдау жасау, жаңа жүйенің қайта жаңғырту, қалыптасу кезеңдері де болады. Ал, еңбекке және кәсіпке даярлау процесі қазіргі заман мәдениетіне сай болып келуі үшін алдымен оған жан - жақты талдау жасауы оның дамуын айқындап, жаңа үлгілер мен жобаларды жасауға негіз қалайды. Сұраныс пен материалдық жағдай, сондай - ақ оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың міндеттері, мазмұны, тәсілдері мен ұйымдастыру түрлернің әр кезеңге тән өзіндік ерекшіліктері болады. Бұл орайда ғылыми - техникалық революция және осыдан туындайтын барлық әлеуметтік - экономикалық өзгерістер алдыңғы орынға шығады. Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың ерекшеліктері мен табиғаты сол елдің жағрапиялық жағдайы мен саяси құрылымына, ғылымы мен дініне және ұлттық дәстүрлеріне байланысты болып келеді де, заң артілерімен бекітіледі. Ал, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың алға қойған мақсаты оқушының қабілет - қарымы, дағдысы, бейімділігі және маман болып қалыптасуға деген құлшынысымен өлшенеді. Жалпы оқушыларды кәсіпке даярлау құрылымы кісіпке даярлық, кәсіптік бағдар, үйірмелерге қатысу т.б. болып жалғаса береді.
"Технология" интегративті білім саласы ғылыми - жаратылыс, гуманитарлық - технологиялық, жалпы адамдық және мәдениеттік мәселелерді қарастыруға қолайлы келеді. Себебі, жалпы мектептерде оқытылатын интегративті пәндерде оқушыларды өмір сүру рамкасында белсенділігін арттыруға даярлау дың мүмкіндігін тудырады. Бізідңше қазіргі заман мәдениетін екі жақта қарастыруға болады. Біріншісі - материалдық, екіншісі - рухани. Бірақ талап бойынша "Технология" интегративті білім саласында адам өміріне қажетті болашақтық технология жайында ақыл - ой, сезімдік әркеттері жүйесін қалыптастыру; жанұя шаруашылығы мен экономикасын жүргізуге қажетті білім мен іскерлікті таныстыру; қазіргі өндіріс негіздерімен, қызмет көрсету әдістерімен таныстыру; оқушылардың өз бетімен шығармашылық жұмыс жүргізе білуін дамыту; нарықтық экономика, менеджмент, маркетинг салаларына қатысты негізіг ұғымдарды меңгеру және оларды өз өнімдерін іске асыру мен қызмет көрсетуде қолдануға мүмкіндік беру; бұйымдарды еңбек объектісі ретінде пайдалана алуға және сәндік қолданбалы өнер негіздерін кәсіпке оқыту мазмұнын ескеру қажет болып саналады. Себебі мұнда кәсіптік оқытуға байланысты "Киім тарихы", "Киім композициясы", "Ақпаратты технологиялық тігін машиналары", "Тігін бұйымдарын конструкциялаудың дәстүрлі емес әдістері", "Тігін бұйымдарын сәндеу технологиясы", "Адам тұлғасын тану", "Түстану", т.б. тарауларына аз көңіл бөлінген. Осы мәселелерді оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлауда жүзеге асыру мақсатында біз диплом жұмысымыздың тақырыбын "Қазіргі мәдениет талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлау мүмкіндіктері" деп таңдап алуға мұрындық болды.
Мәдениет - халықтың шығармашылығы. Мәдениет дегеніміз - адамның өзін, қоғамды, әлеуметтік қатынастарды жасау процесі. Адамдық әрекет шеңберіне қамтылған қоғамдық функцияларға: пайдалыға, қажеттіге, әдеміге, ыңғайлыға айналып біздің тіршіліміздің тіректері болады. Оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлауда педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды ыждаһатты, жігерлі және жан - жақты дамыған тұлға етіп тәрбиелеу және оқыту үрдісі барысында оқушылар даярлығының қолданбалы экономикалық жағын күшейту мәселелері ескеріледі. Қазіргі уақытта әлеуметтік және қоғамдық өмірде болып жатқан елеулі өзгерістерге байланысты бұл тақырып әлі де болса тереңірек зерттеуді қажет етеді. Соның бірі, жастарды тіршілік иесі ретінде сыртқы сұлулықа тәнті болып қана қоймай, оның ішкі мазмұнына ерекше мән адам тұрғысының барлық жағына қатысы бар мәселелер және біз, зерттеу жұмысымызда ҚР елбасы Н.Назарбаевтың 5 - сәуірде Қазақстан халқына жолдауында атап көрсетілгендей "Жастарды өз халқының тарихи мұраларын сақтау және оларды оқу - тәрбие үрдісінде септігін тигізетін білім мазмұныда ескеріп отыру қажет" /39/ - жолдауы да ескерілді. Себебі, ертеден - ақ данагөй қариялар жас ұрпаққа ата - баба дәстүрін қасиетті танымдары мен сенідерін баян етті. Соынмен қатар өру, тоқу, тігу, иіру, өрнектеу тәсілдеріне баулыды. Қорыта келгенде, халық тәжірибесіндегі бала тәрбиесі бір - бірімен тығыз байланысып отыратын екі мақсатқа бағыттадық.
1. Баланы еңбекке үйрету барысында оның қабілет - икемін, дағдысын дамыту.
2. еңбек үстінде бала бойына халықтық ізгі қасиеттерді сіңіріп, дарыту. Бұл екі бағыт бір -бірімен жалғаса отырып, тәрбиенің барлық түрлерін қамтиды.
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында имандылық, адамгершілік тәрбиелерде бірқатар педагог - ғалымдардың еңбектерін зерделеуде байқауға болады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев /17/, С.Әбдіғаппарова /4/, К.Қожахметова /20/, Ғаббасов С /21/. Себебі, халық дәстүрлері жастар тәрбиесінде негізгі орын алады. Оқытудың жаңа технологиялары бойынша Қ.Қабдықайырұлы /16/, кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай /19/.
Қазіргі заман мәдениеті талабына сай бұйым әзірлеу технологиясын жүзеге асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын маталар бойынша А.Байбатшаева /9/, киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова /13/ толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға Зюзин А.И., Исаев И.К., Осипова /15/, Бернина Артиста 180 /12/, балалар және әйелдер киімдерін сәндеу Бағжаева А./6/, сырт киімдерді әзірлеуде Литвина В /25/. Киімді конструкциялау және модельдеу бойынша Махмутова К /22/. Ал, стильдерді қазіргі заман талабына сай таңдауға Гофман А.Б. "Мода и люди" /10/, киімдерді жобалау Коробцева К /14/ т.б. "Тігін бұйымдарының техникасы мен технологиясы" Ұзақова А /31/.
Қазіргі заман мәдениеті стиліндегі киім үлгілерін пайдалануға, "Технология" интегративті білім саласы /34/, "Тігін бұйымдарын конструкциялау және моделдеу" /35/, "Қолөнер және дизайн" /36/, "Тұрмыста қызмет көрсету еңбегі" /38/ бағдарламаларына талдау жасалынды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Оқушыларды еңбекке баулу арқылы, технология сабағында оларды қазіргі заман талабына сай кәсіпке бейім болып өсуін, кемелденуін және нарық жағдайында оңтайлы жеке тұлға болып қалыптасуын қамтамасыз ете отырып оқушыға ұлттық киімде ою-өрнектердің орналасу тәсілдерін үйрету жолдары..
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп оқушыларын қазіргі талабына сай кәіспке оқыту үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні: оқушыларға қазіргі мәдениет талабына сай кәсіби білім беру.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауға болады: егерде:
- оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауда, оларды жаңа ағын көздері және ақпаратты технологиялармен жұмыс жасау мүмкіндігі ескерілсе.
Оқушыларды кәсіпке даярлау міндеттері әдетте еңбекке даярлау мақсаттарын туындайды. Сондықтан да жоғары сыныптарда аталмыш мақсаттарды инвариантты топтарға бөліп қарастыруды жөн көрдік. Даярлау - оқыту үрдісінің дамуын қамтамасыз етеді. Сондықтан да:
1. Оқушыларды кәсіпке бейімділігін, қабілетін, дағдысын шыңдауға және дамытуға бағытталған педагогикалық міндеттер:
- педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне қатысты ұғымдарды зерделеу;
- еңбекке және кәсіпке даярлау процесі барысында оқушылар бойында танымдық мәдениетті қалыптастыру;
- оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына байланысты мәдени - эстетикалық құндылықтармен қаруландыру.
2. Еңбекке және кәсіпке оқыту бағдарламасындағы қазіргі заман мәдениеті талабына сай мағлұматтарды зерделеуге және оқытуға қойылатын міндеттер:
- "Технология" интегративті білім саласының мазмұнындағы қазіргі мәдениет талабына сай мағлұматтарды зерделеу;
- оқушылар зердесінде қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай оқытудың тиімді әдістері мен формаларын қалыптастыру;
- оқушыларды кәсіпке даярлау бағдарламасының қазіргі заман талабына сай тарауларында талдау жасау;
3. Техника, технологиялық даярлығына байланысты міндеттер:
- еңбек объектісіне қажетті материалдарды таңдау;
- бұйымды конструкциялау және модельдеу;
- бұйымды өңдеу технологиясы;
- бұйымның құнын есептеу;
Зерттеу жұмысының ғылыми - әдістемелік жаңалығы:
- қазіргі заман мәдениеті талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлауда жаңа ақпараттық технологиялық тігін машиналары мен оларда әзірленетін сәндік элементтерін киім үлгілерінде қолдану ескерілді;
- ақпараттық технологиялық тігін машиналарына мәлімет берілді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Мектепте оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау барысында қазіргі заман мәдениетіне тән ұсыныстар, олардың танымдық ой - өрісі мен іс - әрекетінің өсуіне мүмкіндік береді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. "Азбука домоводства"
2. Әбдуәлиева Ш "Қазақтың қолөнері" - әдістемелік құрал
3. Әбдуәлиева Ш "Халық қолөнері" Алматы. Рауан. 1992
4. Байжігітов Б "Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері" Ақтөбе. "А-полиграфия" ЖШС 2003 ж
5. Болатбаев Қ, Ибрагимов Ұ "Бейнелеу өнері" Алматы "Ата-мұра" 2001 ж
6. Бапанов И.В. Бисер "Народное творчество" 2001
7. Бағдарлама "Қолөнер" (8-11 тереңдетілген сыныптар үшін) Шымкент 2002
8. Валя - Валентина Издательский дом "ОВА-Пресс" 2003
9. Вышитые картины ЗАО "Эдипресс конлига" 2004
10. Газарян "Прекрасная своими руками" Москва 1986
11. Джанибеков У "Культура Казахского ремесла" Өнер 1982
12. "Еңбекке баулу" Алматы "Атамұра" 2000
13. Егорова Р.И. Монастырная В.П. "Іс тіге біл" "Рауан" Алматы 1993
14. Жанибеков О. "Эхо" Өнер Алматы 1990
15. Исламгулова С.К. Дидактические условия проектирования учебгого процесса на основе технологического подхода. Творческая педагогика №2, 2001
16. Касиманов С. "Қазақ халқының қолөнері" Алматы 1995
17. Құтпанбаев Ә "Ұстаз ұлағаты" Ғылым 2002
18. Караев Ж.А. Момынбаев В.К. Устимиров К. Государственные стандарты начального профессионального образования РК-Алматы, Республиканский издательский кабинет, 1999
19. "Лена - рукоделие" ЗАО "Эдипресс-конлига" 2004
20. Литвинец Э.Н. "Низание Бисером и ручное вашивание" Хэлтон Харвест Астана 2001
21. Лученкова Е. "Как сделать нужные и полезные вещи" Минск Хор-вест 1999
22. Маргарита Максимова. Марина Кузмина "Вышываем крестом" Москва "Эксмо" 2004
23. Мектептегі технология Алматы 2004
24. Морков Л. Большая школа Энциклопедия, Москва 2000
25. Өмірбекова М.Ш. "Қазақ халқының дәстүрлі өнері" "Алматы кітап" 2004
26. Поеная энциклопедия женских рукоделий "перевод французского" 1992
27. Программа технологии 2000 года
28. Педагогика педагогические теории системы, технологии "Академия" 1999
29. Русакова М. "Аппликация" Москва "Посвещение" 1987
30. 8 жылдық мектеп программалары (еңбекке баулу 1-3, 4-8 сыныптар) Алматы "Мектеп" 1982
31. "Технология" Алматы "Атамұра" 2003
32. Тәжімұратов Ә "Шебердің қолы ортақ" Алматы 1977
33. "Шаңырақ" үй тұрмысы энциклопедия, Алматы 1989
34. "Энциклопедия рукоделие" Москва 2000 Борисовский Г: Красота и стандарт. М. 1968.
35 . Сенешаль М. Дж.Флекс. Узоры симметрии. 1980.
36 . Схнамеровская Т.П. Направление, творческий метод и стиль в искусстве. Лениздат. 1975.
37. Ақайқызы З. Ою-өрнек ой айтар. (Монғолия қазақтарының ою-өрнектері мен қолөнері). Алматы. 1996.
38. Әбдіғаппарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы.1999.
39. Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. 1-том. Алматы. 1986.
40. Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. Алматы. 1979.
41. Нурмухаммедов Н. Искусство Казахстана. М. 1970.
42. Тоқтабаева Ш.Ж. Қазақтың зергерлік әшекейлері. Алматы.1985.
43. Жәнібеков Ө. Жолайырықта. Алматы. Рауан. 1995.
44. Шаңырақ. Үй-тұрмыстық энциклопедиясы.
45. Маргулан А. Казахская юрта и ее убранство. М. 1964.
46. Қалиев С. Оразаев М. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Алматы. Рауан. 1994.
47. Әбдалаева Ш. Халық қолөнері. Алматы. Рауан. 1992.
1. "Азбука домоводства"
2. Әбдуәлиева Ш "Қазақтың қолөнері" - әдістемелік құрал
3. Әбдуәлиева Ш "Халық қолөнері" Алматы. Рауан. 1992
4. Байжігітов Б "Бейнелеу өнерінің теориялық мәселелері" Ақтөбе. "А-полиграфия" ЖШС 2003 ж
5. Болатбаев Қ, Ибрагимов Ұ "Бейнелеу өнері" Алматы "Ата-мұра" 2001 ж
6. Бапанов И.В. Бисер "Народное творчество" 2001
7. Бағдарлама "Қолөнер" (8-11 тереңдетілген сыныптар үшін) Шымкент 2002
8. Валя - Валентина Издательский дом "ОВА-Пресс" 2003
9. Вышитые картины ЗАО "Эдипресс конлига" 2004
10. Газарян "Прекрасная своими руками" Москва 1986
11. Джанибеков У "Культура Казахского ремесла" Өнер 1982
12. "Еңбекке баулу" Алматы "Атамұра" 2000
13. Егорова Р.И. Монастырная В.П. "Іс тіге біл" "Рауан" Алматы 1993
14. Жанибеков О. "Эхо" Өнер Алматы 1990
15. Исламгулова С.К. Дидактические условия проектирования учебгого процесса на основе технологического подхода. Творческая педагогика №2, 2001
16. Касиманов С. "Қазақ халқының қолөнері" Алматы 1995
17. Құтпанбаев Ә "Ұстаз ұлағаты" Ғылым 2002
18. Караев Ж.А. Момынбаев В.К. Устимиров К. Государственные стандарты начального профессионального образования РК-Алматы, Республиканский издательский кабинет, 1999
19. "Лена - рукоделие" ЗАО "Эдипресс-конлига" 2004
20. Литвинец Э.Н. "Низание Бисером и ручное вашивание" Хэлтон Харвест Астана 2001
21. Лученкова Е. "Как сделать нужные и полезные вещи" Минск Хор-вест 1999
22. Маргарита Максимова. Марина Кузмина "Вышываем крестом" Москва "Эксмо" 2004
23. Мектептегі технология Алматы 2004
24. Морков Л. Большая школа Энциклопедия, Москва 2000
25. Өмірбекова М.Ш. "Қазақ халқының дәстүрлі өнері" "Алматы кітап" 2004
26. Поеная энциклопедия женских рукоделий "перевод французского" 1992
27. Программа технологии 2000 года
28. Педагогика педагогические теории системы, технологии "Академия" 1999
29. Русакова М. "Аппликация" Москва "Посвещение" 1987
30. 8 жылдық мектеп программалары (еңбекке баулу 1-3, 4-8 сыныптар) Алматы "Мектеп" 1982
31. "Технология" Алматы "Атамұра" 2003
32. Тәжімұратов Ә "Шебердің қолы ортақ" Алматы 1977
33. "Шаңырақ" үй тұрмысы энциклопедия, Алматы 1989
34. "Энциклопедия рукоделие" Москва 2000 Борисовский Г: Красота и стандарт. М. 1968.
35 . Сенешаль М. Дж.Флекс. Узоры симметрии. 1980.
36 . Схнамеровская Т.П. Направление, творческий метод и стиль в искусстве. Лениздат. 1975.
37. Ақайқызы З. Ою-өрнек ой айтар. (Монғолия қазақтарының ою-өрнектері мен қолөнері). Алматы. 1996.
38. Әбдіғаппарова Ұ.М. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы.1999.
39. Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. 1-том. Алматы. 1986.
40. Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла. Алматы. 1979.
41. Нурмухаммедов Н. Искусство Казахстана. М. 1970.
42. Тоқтабаева Ш.Ж. Қазақтың зергерлік әшекейлері. Алматы.1985.
43. Жәнібеков Ө. Жолайырықта. Алматы. Рауан. 1995.
44. Шаңырақ. Үй-тұрмыстық энциклопедиясы.
45. Маргулан А. Казахская юрта и ее убранство. М. 1964.
46. Қалиев С. Оразаев М. Қазақ халқының салт-дәстүрлері. Алматы. Рауан. 1994.
47. Әбдалаева Ш. Халық қолөнері. Алматы. Рауан. 1992.
ДИМЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Оқушыларды зергерлік бұйымдардың жасалу технологиясының әдістемелік
ерекшеліктеріне бейімдеу
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке теориялық
негіздері
1.1. Оқушыларды кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізі
... ... ... ... ... ... ..10
1.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлау
жүйесі ... ..16
1.3. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың
мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай даярлаудың әдістемелік
ерекшеліктері
2.1. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай оқытудың мазмұны
... ... ...23
2.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына даярлаудың тиімді әдістері мен
формалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .27
ІІІ - тарау. Зергерлік бұйымдардың өңделу технологиясы.
3.1. Зергерлік бұйымдарға қажетті құралдар мен өңдеу тәсілдерін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2. Әшекей бұйымды өңдеу
тәртібі. Алқаның жасалутәсілі ... ... ... ... ...
3.3. Әшекей бұйымдарды дайындаудағы технологиялық реттіліктерді
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Жұмыстың көкейкестілігі: Әрбір мемлекеттің мәдени - экономикалық
дамуы қайсы бір тарихи кезеңде болмасын ондағы кәсіптік білім беру
жүйесімен байласынты. Қазіргі өнім өндіру қызметі жаңа технологияға
негізделген экономикалық жүйеге ұмтылуда. Кәсіптік білім алудың әлемдік,
көкейкесті мәселері Қазақстан Республикасына оа ортақ. Үшінші мыңжылдық
табалдырығына адамзат қоғамы ақпараттық техникамен қаруланып, өзінің еңбек
дәстүрлеріне үлкен өзгкерістер енгізуде. Техника арқылы адам ақпаратты,
құнды тауарға айналдыра бастады. Соған байланысты кәсіптің жаңа түрлері
пайда бола бастады. Сондықтан жа жалпы білім беретін бағдарламаға кәсіпті
игеруге қатысты басқа да білім аясымен байласыну қажет. Жеке бас пен
табиғатқа қатысты барлық проблемаларды қамту керек.
Нарықтық экономика жағдайында жалпы білім беретін мектептерде оқушыны
еңбекке даярлау, еңбек салтын үйрену және әр кезде ұрпақтарға берілуінің
көп ғасырлық тарихын, мәдениетін технология пәнін оқыту барысында жүзеге
асыруға болады.
Солай бола тұрса да, соңғы кезде еңбекке және кәсіпке даярлау мәселесін
базалық кәсіпорындармен тығыз байланыстырып шешуде кәсіпорындар
экономикалық тәуелсіздік алдық деген ұранмен еңбек тәрбиесінде оқу -
өндірістік комбинаттардың жағдайы соңғы жылдары қайтадан қалыпқа келіп
жатқандығын байқауға болады.
Қазіргі кезде нарықтық оқу - материалдық жағдайында жастарды мамандық
алуға даярлаудың негізгі бағыттары алдымен жалпы білім беретін мектептерде,
кейін оны оқу - өндірістік комбинаттарда, кәсіптік мектептерде
жалғастырғанын есепке алып анықтаудың үлкен пратикалық маңызы бар. Осындай
мақсаттарды жүзеге асыруды оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау
мәселесін біршама зерттеп, жаңа әлеуметтік - экономикалық кезеңде, нарықтық
экономика жағдайында технология пәнін дұрыс оқытып, бұл мәселені ойдағыдай
іске асыруға байланысты экономиканы түпкілікті өзгертуге орай жаңаша ойлай
білетін, шығармашылық қабілтеі жоғары, өзіне жауапкершілікпен қарайтын
жастарды дайындау қажеттігін айта отырып, қазіргі кезде оқушылардың
келешекте қандай жұмыстар істеу керектігі жөнінде әдістемелік жағынан
нұсқаулар беріліп отырылуы қажет.
Елімізде жаңа экономикалық арнаға көшу мәселесі қолға алынып, көптеген
өзгерістер болып жатқанда, мектеп өмірінде көп бастама, жаңа түр, жаңа
мазмұн, жаңаша еңбекті ұйымдастырудың, әсіресе, нарық жағдайында оқушыны
еңбекке даярлаудың әдіс - тәсілдерін анықтау мүмкіншілктерін пайдалану
керек.
Оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлау процесі заңымен үйлестіре отырылып,
күрделі өзгерістер негізінде яғни, концептуальдық деңгейде жүргізілуі тиіс.
Концепцияны жасауда тек өзінің жетістігімен шектеліп қан қоймай, өзге елдің
теориялық біліммен мол қаруланып, олардың практикалық іс - әрекет барысында
кемшіліктерден сақтануға көмектеседі.
Оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай даярлау, баспасөз құралдары,
жүздесулер, пікір таласулар, қазіргі ақпараттар мен көне мұраларды зерттеу
арқылы байытылып отырылады. Сондай - ақ, нормативті заңдар, теориялар мен
концепциялар, білім беру мекемелері мен қоғам құныдылықтары. Салыстырмалы
түрде жүргізілетін педагогикалық зерттеулер мәдениетті байытудың ең тиімді
әдісі болып саналады. Олар материалдарды іріктеу мен сұрыптау, ұғындыру мен
ойға түю және алынған нәтижелерді бір -бірімен салыстыру және даярлау
жүйесі болып бөлінеді. Аталмыш үлгі оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау
процесіндегі оң және теріс тенденцияларды анықтау, олардың шығу себептерін
білу арқылы жүзеге асырылады.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінде талдау жасау, жаңа
жүйенің қайта жаңғырту, қалыптасу кезеңдері де болады. Ал, еңбекке және
кәсіпке даярлау процесі қазіргі заман мәдениетіне сай болып келуі үшін
алдымен оған жан - жақты талдау жасауы оның дамуын айқындап, жаңа үлгілер
мен жобаларды жасауға негіз қалайды. Сұраныс пен материалдық жағдай, сондай
- ақ оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың міндеттері, мазмұны,
тәсілдері мен ұйымдастыру түрлернің әр кезеңге тән өзіндік ерекшіліктері
болады. Бұл орайда ғылыми - техникалық революция және осыдан туындайтын
барлық әлеуметтік - экономикалық өзгерістер алдыңғы орынға шығады.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың ерекшеліктері мен табиғаты сол
елдің жағрапиялық жағдайы мен саяси құрылымына, ғылымы мен дініне және
ұлттық дәстүрлеріне байланысты болып келеді де, заң артілерімен бекітіледі.
Ал, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың алға қойған мақсаты оқушының
қабілет - қарымы, дағдысы, бейімділігі және маман болып қалыптасуға деген
құлшынысымен өлшенеді. Жалпы оқушыларды кәсіпке даярлау құрылымы кісіпке
даярлық, кәсіптік бағдар, үйірмелерге қатысу т.б. болып жалғаса береді.
"Технология" интегративті білім саласы ғылыми - жаратылыс, гуманитарлық
- технологиялық, жалпы адамдық және мәдениеттік мәселелерді қарастыруға
қолайлы келеді. Себебі, жалпы мектептерде оқытылатын интегративті пәндерде
оқушыларды өмір сүру рамкасында белсенділігін арттыруға даярлау дың
мүмкіндігін тудырады. Бізідңше қазіргі заман мәдениетін екі жақта
қарастыруға болады. Біріншісі - материалдық, екіншісі - рухани. Бірақ талап
бойынша "Технология" интегративті білім саласында адам өміріне қажетті
болашақтық технология жайында ақыл - ой, сезімдік әркеттері жүйесін
қалыптастыру; жанұя шаруашылығы мен экономикасын жүргізуге қажетті білім
мен іскерлікті таныстыру; қазіргі өндіріс негіздерімен, қызмет көрсету
әдістерімен таныстыру; оқушылардың өз бетімен шығармашылық жұмыс жүргізе
білуін дамыту; нарықтық экономика, менеджмент, маркетинг салаларына қатысты
негізіг ұғымдарды меңгеру және оларды өз өнімдерін іске асыру мен қызмет
көрсетуде қолдануға мүмкіндік беру; бұйымдарды еңбек объектісі ретінде
пайдалана алуға және сәндік қолданбалы өнер негіздерін кәсіпке оқыту
мазмұнын ескеру қажет болып саналады. Себебі мұнда кәсіптік оқытуға
байланысты "Киім тарихы", "Киім композициясы", "Ақпаратты технологиялық
тігін машиналары", "Тігін бұйымдарын конструкциялаудың дәстүрлі емес
әдістері", "Тігін бұйымдарын сәндеу технологиясы", "Адам тұлғасын тану",
"Түстану", т.б. тарауларына аз көңіл бөлінген. Осы мәселелерді оқушыларды
кәсіптік еңбекке даярлауда жүзеге асыру мақсатында біз диплом жұмысымыздың
тақырыбын "Қазіргі мәдениет талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлау
мүмкіндіктері" деп таңдап алуға мұрындық болды.
Мәдениет - халықтың шығармашылығы. Мәдениет дегеніміз - адамның өзін,
қоғамды, әлеуметтік қатынастарды жасау процесі. Адамдық әрекет шеңберіне
қамтылған қоғамдық функцияларға: пайдалыға, қажеттіге, әдеміге, ыңғайлыға
айналып біздің тіршіліміздің тіректері болады. Оқушыларды кәсіптік еңбекке
даярлауда педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды ыждаһатты,
жігерлі және жан - жақты дамыған тұлға етіп тәрбиелеу және оқыту үрдісі
барысында оқушылар даярлығының қолданбалы экономикалық жағын күшейту
мәселелері ескеріледі. Қазіргі уақытта әлеуметтік және қоғамдық өмірде
болып жатқан елеулі өзгерістерге байланысты бұл тақырып әлі де болса
тереңірек зерттеуді қажет етеді. Соның бірі, жастарды тіршілік иесі ретінде
сыртқы сұлулықа тәнті болып қана қоймай, оның ішкі мазмұнына ерекше мән
адам тұрғысының барлық жағына қатысы бар мәселелер және біз, зерттеу
жұмысымызда ҚР елбасы Н.Назарбаевтың 5 - сәуірде Қазақстан халқына
жолдауында атап көрсетілгендей "Жастарды өз халқының тарихи мұраларын
сақтау және оларды оқу - тәрбие үрдісінде септігін тигізетін білім
мазмұныда ескеріп отыру қажет" 39 - жолдауы да ескерілді. Себебі, ертеден
- ақ данагөй қариялар жас ұрпаққа ата - баба дәстүрін қасиетті танымдары
мен сенідерін баян етті. Соынмен қатар өру, тоқу, тігу, иіру, өрнектеу
тәсілдеріне баулыды. Қорыта келгенде, халық тәжірибесіндегі бала тәрбиесі
бір - бірімен тығыз байланысып отыратын екі мақсатқа бағыттадық.
1. Баланы еңбекке үйрету барысында оның қабілет - икемін, дағдысын
дамыту.
2. еңбек үстінде бала бойына халықтық ізгі қасиеттерді сіңіріп, дарыту.
Бұл екі бағыт бір -бірімен жалғаса отырып, тәрбиенің барлық түрлерін
қамтиды.
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында имандылық, адамгершілік
тәрбиелерде бірқатар педагог - ғалымдардың еңбектерін зерделеуде байқауға
болады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев 17, С.Әбдіғаппарова 4, К.Қожахметова
20, Ғаббасов С 21. Себебі, халық дәстүрлері жастар тәрбиесінде негізгі
орын алады. Оқытудың жаңа технологиялары бойынша Қ.Қабдықайырұлы 16,
кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай 19.
Қазіргі заман мәдениеті талабына сай бұйым әзірлеу технологиясын жүзеге
асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын
маталар бойынша А.Байбатшаева 9, киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова
13 толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын
тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға Зюзин А.И., Исаев И.К.,
Осипова 15, Бернина Артиста 180 12, балалар және әйелдер киімдерін
сәндеу Бағжаева А.6, сырт киімдерді әзірлеуде Литвина В 25. Киімді
конструкциялау және модельдеу бойынша Махмутова К 22. Ал, стильдерді
қазіргі заман талабына сай таңдауға Гофман А.Б. "Мода и люди" 10,
киімдерді жобалау Коробцева К 14 т.б. "Тігін бұйымдарының техникасы мен
технологиясы" Ұзақова А 31.
Қазіргі заман мәдениеті стиліндегі киім үлгілерін пайдалануға,
"Технология" интегративті білім саласы 34, "Тігін бұйымдарын
конструкциялау және моделдеу" 35, "Қолөнер және дизайн" 36, "Тұрмыста
қызмет көрсету еңбегі" 38 бағдарламаларына талдау жасалынды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Оқушыларды еңбекке баулу арқылы, технология
сабағында оларды қазіргі заман талабына сай кәсіпке бейім болып өсуін,
кемелденуін және нарық жағдайында оңтайлы жеке тұлға болып қалыптасуын
қамтамасыз ете отырып оқушыға ұлттық киімде ою-өрнектердің орналасу
тәсілдерін үйрету жолдары..
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп оқушыларын қазіргі талабына сай
кәіспке оқыту үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні: оқушыларға қазіргі мәдениет талабына сай кәсіби
білім беру.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: оқушыларды қазіргі заман мәдениеті
талабына сай кәсіпке даярлауға болады: егерде:
- оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауда,
оларды жаңа ағын көздері және ақпаратты технологиялармен жұмыс
жасау мүмкіндігі ескерілсе.
Оқушыларды кәсіпке даярлау міндеттері әдетте еңбекке даярлау мақсаттарын
туындайды. Сондықтан да жоғары сыныптарда аталмыш мақсаттарды инвариантты
топтарға бөліп қарастыруды жөн көрдік. Даярлау - оқыту үрдісінің дамуын
қамтамасыз етеді. Сондықтан да:
1. Оқушыларды кәсіпке бейімділігін, қабілетін, дағдысын шыңдауға және
дамытуға бағытталған педагогикалық міндеттер:
- педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды қазіргі заман
мәдениетіне қатысты ұғымдарды зерделеу;
- еңбекке және кәсіпке даярлау процесі барысында оқушылар бойында
танымдық мәдениетті қалыптастыру;
- оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына байланысты мәдени - эстетикалық
құндылықтармен қаруландыру.
2. Еңбекке және кәсіпке оқыту бағдарламасындағы қазіргі заман мәдениеті
талабына сай мағлұматтарды зерделеуге және оқытуға қойылатын міндеттер:
- "Технология" интегративті білім саласының мазмұнындағы қазіргі
мәдениет талабына сай мағлұматтарды зерделеу;
- оқушылар зердесінде қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай оқытудың
тиімді әдістері мен формаларын қалыптастыру;
- оқушыларды кәсіпке даярлау бағдарламасының қазіргі заман талабына сай
тарауларында талдау жасау;
3. Техника, технологиялық даярлығына байланысты міндеттер:
- еңбек объектісіне қажетті материалдарды таңдау;
- бұйымды конструкциялау және модельдеу;
- бұйымды өңдеу технологиясы;
- бұйымның құнын есептеу;
Зерттеу жұмысының ғылыми - әдістемелік жаңалығы:
- қазіргі заман мәдениеті талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлауда
жаңа ақпараттық технологиялық тігін машиналары мен оларда
әзірленетін сәндік элементтерін киім үлгілерінде қолдану ескерілді;
- ақпараттық технологиялық тігін машиналарына мәлімет берілді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Мектепте оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау барысында қазіргі заман
мәдениетіне тән ұсыныстар, олардың танымдық ой - өрісі мен іс - әрекетінің
өсуіне мүмкіндік береді.
І - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың
теориялық негіздері
1.1.Оқушыларды кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізі
Жалпы білім беретін мектептерде соңғы екі жыл көлемінде "Еңбекке баулу"
пәнінің "Технология" болып өзгертілуі, оқушыларға оқу материалын жоғарғы
дәрежеде меңгертуде оқыту әдістемесінің жеткілікті болуын талап етуде.
Қазіргі жаңа технология интегративті білім саласы негізінде жазылған
оқулықтардың құрылымы мен мазмұнын оқытудың тиімділігін арттырудағы ең
басты тірек. Қандай пәнді оқытқанмен, ең алдымен оның оқулықтағы мазмұнына
байланысты болады. Осылардың ішінде білім беруді нақыштап, мазмұны мен
көлемін анықтауда оқулық негізгі орын алады. Өйткені оқулық мазмұны
берілетін білімнің неден басталып, қалай жалғасатынын, немен аяқталатынын
анықтайды. Басқа қолданылатын қосымша құралдар осы мазмұнға тәуелді түрде
пайдаланылады.
Оқулық қай заманда да сол тұстағы ғылым жетістіктерін, мәдениет деңгейі
мен халықтың салт - дәстүрін оқушыларға жеткізетін, білім беретін негізгі
құрал болып табылады. Білім негіздері ұрпақтан - ұрпаққа оқулықтар арқылы
беріліп келеді. Білім беруді жүзеге асыруда қолданылатын оқу құралдарының
мазмұны оқулық мазмұнына байланысты өзгереді. Әр пәннің көздейтін мақсатына
қарай оқулық мазмұны құрылады.
Оқулыққа нақтыланған, айқындалған, қоғам талабына сай зерттеу талқысынан
өтіп, ғылымға айналған шындықтар ғана енеді. Оқулыққа ендірілетін
материалдар ғылыми шындық болғандықтан, мұны меңгеру үстінде оқушылардың
зерттеушілік әркеттеріне жағдай тууы қажет. Себебі, оқулық мазмұны тікелей
сол пәнді оқытуға қойылатын талаптан туындайды.
Оқулық мазмұны оқытудың тиімділігін арттырудағы басты тірек. Қандай
пәнді оқытсақ ең алдымен оның оқулықтағы мазмұнына байланысты оқытудың
әдістемесі анықталады. Оқушыларға білім беру барысында мұғалімнің айналып
келген, әлде де пайдаланатын оқулықтар баршылық. Олардың қатарына - оқулық
және қосымша оқу құралдары (сыныптан тыс уақыттарға арналған, көркем
шығармалар, сөздіктер т.б.) жатады. Осылардың ішінде білім беруді бағыттап,
оның мазмұны мен көлемін айқындауда оқулық негізгі орын алады. Қазіргі
заман мәдениетіне байланысты мағлұматтарды, оқушының ой - өрісіне лайықты
мағлұматтарды бере отырып, олардың дамуына жағдай жасайтындай. Соның ішінде
қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай келетін оқушылардың жалпы дамуын
қамтамасыз етуге әлеуметтік - гуманитарлық (тарих, қоғамтану, жағрапия,
қазақ әдебиеті (орыс тілі) т.б.), жаратылыстану (математика, физика, химия,
информатика т.б.) пәндерді оқытуда ескеруге болады. Мұнда оқушылардың туған
елге, жерге, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттырып дүниеге
қызығушылығын күшейту үшін оларға алғашқы мәліметтер береді. Қоршаған
ортамен таныстыру - адам, табиғат, өсімдік, жануарлар болғандықтан білім
көзін
осылардан бастау керек. Экологиялық проблемалармен байланысты денсаулық
сақтау. Оқулықтардың әдістемелік нұсқаулары, ғылымилығы, тәрбиелік мәні,
өмірмен байланыстылығы ескеріліп, оқушылардың қазіргі заман талаптарындағы
өмірге деген икемділігін байқауға болады.
Сабақ барысында мұғалім оқушыларға қазіргі заман мәдениетіне тән
әлеуметтік - гуманитарлық пәндерде мынадай ерекшеліктерді ескеру қажет:
- оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты тақырыптар мазмұнын ашатын
материалдар көлемінің шағын, ықшам болуы;
- мәтін көлемі шағындығымен қатар, тақырып мазмұнының ғылымилығы,
әсерлілігі, бейнелілігі;
- берілген тапсырма оқушылардың ойын, тілін дамытуға, олардың сабақ
барысында өздігінен жұмыс орындауына, іс - әркетіне түрткі туғызуға сай
келуі;
- берілетін білімнің оқушылардың өмір тәжірбиесімен және қоршаған ортамен
байланыстылығын қамтамасыз етуге қолайлылығы.
Оқушылар жанұя, табиғат, қоғам мен ортамен арасындағы қатынас.
Мәдениетті танып білуі үшін, өзі табиғаттың бір бөлігі бола тұра, оқып
білген, тәжірибеден үйренген білім арқылы адам қоршаған ортамен қатысты
басқаларға да үйретеді. Біртіндеп өмір жағдайына баға беру деңгейіне
көтеріледі.
Оқушыларға білім беруге арналған құралдардың ең негізгісі оқулық болып
саналғанымен, оның мазмұны мемлекеттік құжат - бағдарлама талабынан алшақ
кете алмайды. Жеке пәндерді оқытуда оқушыларға ғылыми ұғым беру қажет, ол
ұғымдардың саналы меңгеруді жүзеге асырып, ептілікті қалыптастырудың
негізгі мүддесі. Нақты заттар мен құбылыстар негізінде бақылау ұйымдастыру
біртіндеп ұғымға ұласпақ. Ұғым - өте күрделі психологиялық процесс. Қазіргі
таңдағы алдыңғы қатарлы техникалар, түрлі машиналар, компьютерлер дәуірі
қоғамның өрлеуіне, әлеуметтік деңгейдің көтерілуіне әсерін тигізіп отыруда.
Бұлардың барлығы адамның өсіп - өнуіне әсер ететін негізгі фактор.
Сондықтанда ол қазіргі жастар өмірінде жаңаша мәдениетті талап етеді. Оны
алдымен оқушыларды еңбекке даярлау қолданылатын бағдарламаларды зерделеу
барысында қарастыру қажеттілігі туындайды.
Осы тұста Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының
Республикалық баспа ұсынған "Технология" жалпы білім беретін мектепке
арналған интегративті білім саласы негізінде жарыққа шыққан оқулықтарға
тоқталамыз.
Қазақстан тарихында алғаш шыққан "Технология" оқулығында бұрынғы кезде
еңбекке баулу сабағында өтілетін технология элементтері қамтылған.
"Технология" ежелгі гректің "tecno" - өнер, шебер, білгір және "logos"
ілім, ғылым деген сөздерінен шыққан. Сонымен технология - шеберлік,
өнерлік, білгірлік туралы ғылым. Адам баласының іс - әрекетіне қажет
технологияның да сан алуан түрі кездеседі. Дегенмен әрбір адамға үнемі
қажет технологиялар да жоқ емес. Олар: тамақ әзірлеу, үй мүлкін күту,
ақпараттандыру т.б. технологиялары. Сонымен бірге оқулықтарда бағдарлама
тарауларына байланысты шығармашылық жұмыстары, жоба берілген. Бағдарлама
тарауларына сәйкес қолөнер бұйымдарын әзірлеуге қолөнерге, тамақ әзірлеу
технологиясына, үй мәдениеті және тұрмыстағы техника, кәсіпкершілік және
жанұя экономикасының элементтері тарауларына оқытуда қазақ халқының көне
атауларына, оны қалай үйреткендігіне салыстырмалы талдаулар жасалынбаған.
Мысалы, қазақша мата атаулары, қазақтың ұлттық киімдерінің аттары, ыдыс
атаулары, қазақша өлшем аттары, қазақ халқының бояу жасау дәстүрі, сабын
жасау түрлері, бесіктің түрлері, киіз үй жиһаздары, киіз үй түрлері.
Ал, бағдарламаның мақсаты: оқушыларды ұлттық тәрбие негізінде өздігінен
еңбек етуге, бұқаралық кәсіпті бейімділіктерін айқындау үшін тәжірибе
элементтерін қалыптастыру қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңында және жалпы білім
беретін мектептер тұжырымдамасында қазақ халқының мәдениеті мен салт -
дәстүрлерін оқып - үйрену үшін жағдайлар жасау, оқушылардың санасына туған
халқына деген құрмет пен мақтаныш сезімін ұялатып, ұлттық рухты сіңіру,
сондай - ақ тілін, салт - дәстүрін меңгерту бұл мектеп алдындағы негізгі
міндет болып саналады. Бұл сала бойынша ғылыми - зерттеу жұмыстары қолға
алынып келгенімен, оны әлі де болса тереңдей білімді қажет етеді. Қазақ
халқында бұрын "Технология" деп атамаса да, май шайқап, құрт жасау, киімді
әр түрлі тәсілмен тігу, сәндеу, тері өңдеу, кесте және кілем тоқу, киіз
басу, арқан есу, ши тоқу, бала бағу, т.б. секілді жұмыстарды атқарған.
Міне, осы жоғарыда аталған технологиялар жайлы "Технология" оқулығында
мәліметтер толығымен қарастырылмаған. Сонымен қатар оқушылардың жас
ерекшеліктеріне аса көңіл бөлінбеген. Атап айтатын болсақ: 7-ші сыныптарда
иықтық киімдерді әзірлеу технологиясына түнгі көйлек және камзол берілген.
"Камзол" дегенде оқушы бірнеше киім түрлерін түсінуі мүмкін. Ал, егер
камзол жеңімен болатын болса онда оқушылар жеңнің сызбаларымен бейтаныс
болады. Егер камзол жеңсіз болса, онда киім атауларына көбірек көңіл бөлу
қажет болады.
Тарихи деректемелерде қарағанда "камзол","жилет" терминімен сәйкес
келеді. Мұндай жағдайда мұғалім камзол, бешпент әзірлеуді жоба тарауында
ескеруі тиіс. Оқу - тәрбие процесі мұғалім мен оқушының қарым - қатынасынан
тұратыны педагогика ғылымында дәлелденген, яғни мұғалім белгілі бір белгілі
тақырып бойынша жинақтаған білім жүйесін оқушыға меңгерту үшін оны оқып -
үйреніп, өз тәжірбиесінде қолдана бліуі тиіс. Сондықтанда болашақ маман
иесі бағдарламамен етене таныс болып қоймай оны оқушылардың тәлім -
тәрбиесінде тиімді пайдалану үшін, ондағы тақырыптар бойынша ғылыми -
теориялық, практикалық, кәсіби білімдермен жеткілікті дәрежеде қаруланған
болу қажет. "Фитодизайн" жайлы оқулықта мәліметтер қарастырылмаған.
Оыс секілді, 8-ші сыныпта "батик" технологиясы берілген. Батиктің суық
және ыстық түрлері болады. Ал, мектеп жағдайында батикті жасау қазіргі
экономикалық жағдайларда күрделі келеді. Сондықтанда жоғарыда келтірілген
бояу жасау дәстүрін мұғалімнің сабақ барысында пайдалануды ескергені жөн.
Себебі бояуларды рауғаштың тамырынан, талдың қабығынан, жосадан (қызыл
топырақтан), қынадан, анар жемісінен алуға болады.
9-ші сыныпта мынадай сөйлем берілген: "Моншақтан бас киім, камзол, жейде
тігу". Моншақтан киім жасау технологиясы берілмеген. Мүмкін, моншақпен бас
киімдерді сәндеу деп қарастыру қажет секілді. Сонымен қатар "камзол"
әзірлеу процесс 7-ші сыныпта қарастырылатындықтан ол қайталанып келген. Бұл
жайлы мәліметтер теориялық және графикалық түрде берілгені жөн. Сол сияқты,
моншақпен "камзол" әзірлеу емес, сәндеу келтірген дұрыс болар.
Кілем түрлері және тоқылу технологиялары жайлы мәліметтер оқулықтарда
өте аз берілген. Мұндай мәліметтерді мектеп оқулықтарында қарастыру аса
қажетті мәселе болып саналады. Себебі, оқушылардың бойында қазақи тәрбие
мен қазақи "технологияларды" қалыптастырудың бірден - бір жолы, ұлттық
қолөнер болып саналады.
Сол секілді, мектеп оқушыларын алаша, терме алаша, "жұлқыш", бау-
басқұр, жалпы айтқанда киіз үй жабыдқтары жайлы мәліметтермен мейлінше
толығырақ қаруландыру қажет.
Қазіргі таңда дамыған елдердің ақпараттары мен технологияларын кеңінен
қолдауына байланысты қойылып жатқан жаңа талаптар жастардың тек қана
өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай, оған қосымша жобалай
білу, шешім қабылдау, шығармашылық жұмыстарды да орындай білуі қажеттігін
байқатады. Соның біріне тігін машинасында кестелеу жұмыстарын орындау болып
табылады.
Кестелеу жұмыстары бүгінгі таңдағы тәрбиенің негізі болып саналатын
қолөнер туындыларының тарихы ретінде санап, оны естен шығармау қажет.
Осындай жұмыстарды орындау арқылы қазақ жастарына өздерінің дінін, тілін,
салт - дәстүрін естеріне түсіріп отыруға мүмкіндік береді. Еңбек пәнінің
бағдарламасына сай оқулықтарының мақсаттары, қарастырылатын ептіліктерінің
айқын тізбегіне, берілген нұсқауларға зейін аудар келе, бағдарламаның
мазмұны төмендегідей кемшіліктерге ие деп есептейміз:
1. Бағдарламада тақырып бойынша пәнаралық байланыстар берілмеген.
2. Қолөнер түрлері толық қамтылған.
3. Бағдарламаның түсінік хатында оқушыларды қалыптастырылуға тиіс
еңбектік және кәсіби ептіліктер тізбегі келтірілмеген.
4. Бағдарламада кейбір сөйлемдері үйлеспеген.
1.2.Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлау жүйесі
Оқушыларды кәсіпке даярлау жүйесі, оларды еңбекке даярлау жүйесінің үш
бірдей компоненттерінің бірлігі арқасында жүзеге асырылады. Ол
компоненттер: оқушылар, мақсат пен міндет, еңбекке даярлау мазмұны,
оқытушылар және еңбекке даярлау құралдары,тәрбие, оқу, еңбек прцестері,
ұйымдастыру түрлері және басқару. Осы құрылым шеңберінде оқушылар мен
үйірме, сынып жетекшілерінің бірлескен іс-қимылы жүзеге асырылады.
Ғылыми еңбектер, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінің өзге
де анықтамалары кездеседі. Айталық, интегралдық процестердің мынадай
бағыттары болады. Олар: политехникалық сипат арқылы оқыту, оқушылардың
жалпы білімге қоса еңбек дағдыларын алуын қамтамассыз ету. Сабақтан тыс
немесе демалыс кезеңдерінде қоғамдық белсенді еңбекке жұмылдыру, кәсіптік
бағдар беру.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау екі ерекшеліктен тұрады.
Біріншісі-интегралды процес болса, екіншісі-жұмыстың бағыт бағдары. Бұл
екеуі де басқару нәтижесінде жүзеге асырыл ады.
1. Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізін
зерттеуде алдымен оларды басқару аналитикалық, индуктивті,
дедуктивті, сандық, сапалық, құрылымдық, тарихи аспектілер
декөмекке келеді.
2. Оқушыларды кәсіпке даярлаудың негізгі диактикалық және
политехникалық методологисымен бір қатарда тұруы; даярлау
кезеңдері: мақсатты белгілеу, педагогикалық талдау, жобалау,
ұйымдасытыру, бақылау, бағалау, үйлестіру және түзету.
Оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуын қамтаммасыз ету;
оқушылардың физиология-гигеналық талаптарға сай келуі ескеріледі.
3. Оқушыларды кәсіпке даярлау жүйесі құрылымдық-функциональдық
жағынан үнемі дамып отырады. Оның түпкі мақсаты-оқу тәрбие
процесінің тиімділігін арттыру болып табылады. Оған қоса ішкі
және сыртқы (компонеттер) қоршаған орта, қоғамдық жағдайларға да
тығыз байланысты.
4. Жүйелік тәсіл кешенді тәсілді жоққа шығамайды. Кешенді тәсілге іс-
әрекет нәтижесін талдау, өзара байланысты анықтау, еңбекке
даярлау жағдайлары мен проблемалары, басқару технологиялары
кіреді. Негізгі белгілеріне: оның тұтастығы, құрылымы қабілеті
сияқты ұғымдар кіреді. Осы процестердің құрамдас компанеттерін
оқушылар мен мұғалімдер, мақсат пен міндеттер, мазмұн мен
тәрбиеісі, оқу мен кәсіби еңбек құрайды.
Орындалатын тапсырмалардың ерекшелігіне қарамастан өндіріске баулу мен
еңбек сабағының практикасы бір-біріне ұқсас келеді. Оқытудың бұл екі түрі
де оқытудың мазмұнына, топтарға жіктелу қағидалармен топтастыру реттілігі
оқытудың жүйесін қолдану негізінде анықталаады. Олардың көбінесе еңбекке
баулудың жүйесімен атап, еңбекке практикалықептілігі мен дағдысын
қалыптастырудың дидактикалық жолдарын түсінеміз.
Еңбекке баулудың негізгі 6 жүйесі белгілі:
1. Заттық жүйе (предметная) - оқушы өзі меңгеретін мамандығының
сипатына байланысты, типтік бұйымдар жиынтығы (набор)
әзірленеді. Мұндай барысы дидактикалық жоспары бойынша жеке
операцияларға жіктеледі. Оқушының жеке еңбек тәсілдерін орындау
ережелерімен арнайы таныстырмады. Олар тек қана шебердің
қозғалысы мен басқа да еңбек қимылдарын көшіруге ұмтылды. Мұндай
оқыту жаңа бұйым әзірлеу барысында оқушылар өздерінің ептілігі
мен дағдысын қолдана алмады. Сол себептен де олар қайтадан
оқытуды қажет етті. Бұл жүйенің негізгі кемшілігі де осы болды.
2. Заттық жүйе - өндірісте ұялы (кустарный) тәсілді айқындады,
сондықтанда ХІХ ғасырдың екінші жартысына дейін қолданылды.
Мануфактуралардың өркендеуіне байланысты еңбектің бөлінуі технологиялық
процесстерді бөлшектенуге әкеп соқты. Мұндай еңбек дайындығының мазмұнын
қайта қаралуына байланысты операциялық жүйе пайда болды.
3. Операциялық жүйе бойынша оқушылар мамандық мазмұнын өздері меңгеретін,
еңбек операцияларын орындайды. Осыған байланысты оқушылар әртүрлі
бұйымдарды әзірлеуді үйретеді. Тек қана жүйелілік негізінде жұмыс жасау,
мамандық рамкасында шектеледі.
Операциялық жүйе - кешенді оқу жүйесінде 2-3 операцияларды үйреніп,
содан кейін осы операциялардан құралатын жұмыстарға көшеді. Кейін кешенді
жұмыстарға сәйкес келетін жаңа операцияларды үйрене бастайды. Операцияларды
үйренуде жеке жұмыс қозғалыстары мен амалдарды орындау бойынша жаттығулар
жасаудан басталады.
4. Операциялық - заттық жүйе алғашқыларда қарағнада нәтижелі болды.
Бұл жүйеде оқытудың екі кезеңі қарастырылады. Бірінші кезеңде
еңбектік операциялардың бірлескен түрлері зерделенеді. Бұл
операциялар бұйым әзірлеу барысында жүзеге асады. Екінші кезеңде
оқушылар алдын - ала өтілген операциялардың технологиялары
негізінде, бұйым әзірлеуде кешенді жұмыстарды орындайды.
Операциялық - заттық жүйе бұйымның жеке бөлшектерін өңдеу барысында емес,
керісінше нақты бір бұйымды өңдеу процесінде қолданылады. Еңбек объектісі,
мектеп бағдарламасына сай қарастырылатын еңбек операцияларымен толық таныса
алатындай дәрежеде қамтылатын болуы тиіс. Күрделі еңбек операцияларымен
танысу, жалпы операциялар мен еңбектік тәсілдерді орындау жаттығуларында
басталады.
5. Моторлық - жаттығулар жүйесі 20-шы жылдары оқытуда кең тарады. Ол
еңбектің орталық институтында (ЕИО) дайындалды. Дегенмен де бұл
жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Мұнда, ептілік пен дағды,
оқулықтар арқылы саналы түрде меңгерілмеді. Ептілік пен дағдына
қалыптастыру, еңбек процесінің нақты түрін, боямалаушы арнай
аппараттар мен жаттығуларды қолдану негізінде жүргізілді. Көптеп
қайталау арқылы сананың қозғалысының қатынасынсыз, тек қана денені
"оқытумен" шектелді. Оқыту процесіне мұндай ықпал жасау қолдау
таппағандықтан, жуық арада өз құнын жойды.
ЕОИ жүйесінің өзіне тән жетістіктері де болды. Бірінші рет, еңбектік
ептілік пен дағдыны қалыптастырудың психофизиологиялық заңдылықтар
жүйеліліге сәйкес келетін дидактикалық негіз қолданылды: еңбек тәсілдері-
еңбек операциялары- еңбек процесі. Бұл жүйе бойынша ЕОИ еңбек қозғалысы мен
еңбек тәсілдерінің дұрыс құрастырылуы үшін қайтадан тереңірек талдау
жұмыстары жүргізілді. Сондықтан да бұл жүйе қазіргі күнге дейін өз құнын
жоймай келеді.
6. Операциялық - кешенді жүйе қазіргі уақытта кәсіби техникалық оқу
орындарында негізгі болып саналады. Бұл жүйемен оқытуда, оқушылар
алдымен, 2-3 операциялардың орындалу тәсілдерін меңгереді, содан
кейін осы операциялармен бірге кешенді жұмыстарды орындауға көшеді.
Одан әрі кешенді жұмыстарға сәйкес келетін жаңа операцияларды
меңгереді. Операцияларды оқып - үйрену, жеке жұмыстық қозғалыстар
мен тәсілдерді қайта өңдеу барысында жаттықтырушы жаттығулардан
басталады.
Еңбектік операцияларды меңгеру және оларды кешенді жұмыстарды орындауда
пайдлану- оқытудың бірінші кезеңінің негізгі міндеті болып саналады. Ал,
екінші кезеңде оқушылар өнімді еңбекті міндетті түрде өндірісте өткізеді.
Бұл жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Кешенді жұмыстарын оқушылардың
өндіріс орындарында жалғастыруы қиындық туғызды. Олардың жұмысшы қызметін
атқаруға бағытталды.
ЕОИ жүйесі техниканың дамуы мен технология жабдықтарының жетілуіне
байланысты маңызды орын алатын уақыт өлшемін жеке есептеу қызметін
айқындады. ЕОИ жүйесіне, өз міндеттерін шығармашылық түрде орындай алатын
жұмысшылар дайындау міндеті қойылды.
Автоматизация және механизация процесінің жетілуіне байланысты жаңа
жүйелерді басқаратын мамандар даярлау қажет болды.
1.3. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың
мүмкіндіктері
Даярлау - оқыту үрдісінің дамуын қамтамасыз ететіндіктен оның
ұйымдастырылуы мынадай кәсіби талаптарды қанағаттандыруы қажет:
1. Бұйымның практикалық сипатын
2. Практикалық тапсырмаларды орындау мен алған білімді
қалыптастыруда еңбектің шығармашылық бағыттылығын.
3. Еңбек іс - әрекетінің жалпы тәсілдерін
4. Дәстүрлі оқытуымен қатар ауыл мектептерінде белгіленген варианттар мен
жеке дара оқытуды жүзеге асыру.
Себебі оқыту процесі нәтижесінде технология жетістігі оқушы игілігіне
айналады. Қазіргі заман мәдениетін бағдарлама негізінде жүзеге асыру үшін
алдымен оны тереңінен зерделеу қажет. Технологияны білім құрылымының
дербес элементі ретінде қарап, оған сипаттама беру қажет. Бұл жерде
В.В.Краевскийдің пікрін негізге алуға болады. Автор білім мазмұнын
әлеумеуттік тапсырыстың педагогикалық моделі деп санайды. Білім мазмұны
өзінің әлеуметтік маңызына орай педагогикалық мән - мағынаға ие. Осыған
орай оқу заңдылықтарына тәуелді келеді. Қазіргі кезде оқу пәндерінің циклі
жекеленген оқу пәндерінен тұрады, яғни ол технология, техникалық сызу және
материалдарды жүргізу сияқты пәндерді қамтиды. Мұның бәрі, сайып келгенде,
адамның кісілік келбетін жоғарылата түседі. Сондықтан да, мектеп
қабырғасында оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай кәсіпке
даярлауда білім мазмұнының мынадай блоктарын бөліп алып, бұларды шартты
түрде былайша топтастыруға болар еді:
1. әлеуметтік - гумантарлық даярлық;
2. ғылыми даярлық;
3. эстетикалық даярлық;
4. физикалық даярлық;
5. арнайы даярлық;
6. оқушының өз таңдауы бойынша оқытылатын пәндер. Мұнда үшін алдымен
Республикалық деңгейдегі өзгерістер мынадай факторлармен өлшенеді.
Оқушыларды кәсіпке даярлаудың шартты түрдегі топтасуы.
Педагогика ғылымдарының жамып отыруына байланысты мұғалімдерге қойылатын
талап анықталғаннан кейін, бүгінгі таңдағы оқушының қазіргі заман талабына
сай кәсіпке даярлығын кесте 1 арқылы түсіндірдік. Бұл мәселенің теориялық
негіздерін жасау оқушылардың "кәсіптік даярлығы" ұғымының мәнін анықтауды
қажет етеді. Бүгінгі күнге дейінгі психологиялық - педагогикалық
әдебиеттерде "даярлық" ұғымы:
- белгілі бір психологиялық жағдай (Селиванов В.И.);
- жеке тұлғаның тұрақты сипаты (кандыбович Л.А. т.б.);
- мотивациялық және процессуалдық компоненттерінің ажырамас бірлігі.
"Оқушылардың әртүрлі іс - әрекеттерінде белгілі бір материалды пайдалану
арқылы оқушылардың даярлығы" ұғымы: озық дәстүрлерде қалыптасқан жеке
тұлғаны қалыптастырудың жалпы гумандық мұраттарына сай іске асыруға
мүмкіндік беретін біріктірілген (интеграциялы) қасиеті (Мағауова А.С.);
"Қазіргі уақыттың мәнділігін түсінуін, өнертану мен кәсіптік білім және
іскерліктің практикада қолдана алатын тәжірибесінің қалыптасуының өзегі
көркем мәдениет болып табылатын күрделі біртұтас білім" (Громакова С.В.)
деп түсіндірілетін ұғымды біздің проблемамызға байланысты ұстанамыз.
Себебі, мұндағы түсінікте педагогика ғылымындағы даярлықтың дәстүрлі
мотивациялық, мазмұндық, процессуалдық компоненттері қамтылған. Біздің
зерттеуімізде оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай кәсіпке даярлау
процесін жүзеге асырудың педагогикалық мүмкіндіктерін анықтау мен оны
негіздеу барысында жоғарыда көрсетілген даярлықтың компоненттері негізге
алынады.
Даярлықтың мотивациялық компонеті оқушылардың қазіргі заман мәдениетіне
дұрыс қатынасының болуымен сипатталады.
Мазмұндық компонент қазіргі мәдениет туралы теориялық білімдерінің
болуын білдіреді.
Процессуалдық компонент қазіргі заман мәдениетінің оқыту процесінде
пайдалануындағы ептіліктері мен дағдыларын білдіреді.
Сонымен біздіңше: "мәдениет - адамдардың рухани, қоғамдық және
өндірістік қатынастары жетістіктерінің жиынтығыарқылы кәсіби мәнде тұлғалық
қасиетінің қалыптасуын құрайтын қазіргі технологияларға негізделген күрделі
біртұтас білім" - деп санаймыз.
Анықтаманың мазмұны бізге "оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына
сай кәсіпке даярлаудың" үлгісін жасауға мүкіндік берді. (кесте 1). Үлгінің
негізінде оқушылардың кәсіптік даярлығының үш деңгейі анықталды: төмен,
орта, жоғары.
Төмен: қазіргі заман мәдениетіне деген қызығушылығы, қатынасы бар, оның
бүгінгі заман оқушылардың кәсіптік даярлығына дұрыс ықпалының бар екенін
жете түсіне бермейді. Мазмұндық, процессуалдық компоненттерінің бірін де
меңгермеген.
ІІ - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай даярлаудың әдістемелік
ерекшеліктері
2.1Оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлығының
мазмұны Кесте
№ Компоненттері Критерийлері Көрсеткіштері
1 Мотивациялық Оқушылардың қазіргі қазіргі заман мәдениетін
заман мәдениетке эмоционал- дық тұрғыда
дұрыс қатынасының қабылдауы;
болуымен сипатталады.қызығушылық болуы;
мәдениет оқушының кәсіптік
даярлығына дұрыс ықпалын
түсінуі;
әлеуметтік құбылыс
ретіндегі түйсігі;
іс-әркеттерде пайдалануы
2 Мазмұндық Қазіргі мәдениет мәдениеттің шығу тарихынан
туралы теориялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Оқушыларды зергерлік бұйымдардың жасалу технологиясының әдістемелік
ерекшеліктеріне бейімдеу
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
І - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке теориялық
негіздері
1.1. Оқушыларды кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізі
... ... ... ... ... ... ..10
1.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлау
жүйесі ... ..16
1.3. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың
мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 20
ІІ - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай даярлаудың әдістемелік
ерекшеліктері
2.1. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай оқытудың мазмұны
... ... ...23
2.2. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына даярлаудың тиімді әдістері мен
формалары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... .27
ІІІ - тарау. Зергерлік бұйымдардың өңделу технологиясы.
3.1. Зергерлік бұйымдарға қажетті құралдар мен өңдеу тәсілдерін
таңдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3.2. Әшекей бұйымды өңдеу
тәртібі. Алқаның жасалутәсілі ... ... ... ... ...
3.3. Әшекей бұйымдарды дайындаудағы технологиялық реттіліктерді
өңдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .
Пайдаланылған әдебиеттер
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Кіріспе
Жұмыстың көкейкестілігі: Әрбір мемлекеттің мәдени - экономикалық
дамуы қайсы бір тарихи кезеңде болмасын ондағы кәсіптік білім беру
жүйесімен байласынты. Қазіргі өнім өндіру қызметі жаңа технологияға
негізделген экономикалық жүйеге ұмтылуда. Кәсіптік білім алудың әлемдік,
көкейкесті мәселері Қазақстан Республикасына оа ортақ. Үшінші мыңжылдық
табалдырығына адамзат қоғамы ақпараттық техникамен қаруланып, өзінің еңбек
дәстүрлеріне үлкен өзгкерістер енгізуде. Техника арқылы адам ақпаратты,
құнды тауарға айналдыра бастады. Соған байланысты кәсіптің жаңа түрлері
пайда бола бастады. Сондықтан жа жалпы білім беретін бағдарламаға кәсіпті
игеруге қатысты басқа да білім аясымен байласыну қажет. Жеке бас пен
табиғатқа қатысты барлық проблемаларды қамту керек.
Нарықтық экономика жағдайында жалпы білім беретін мектептерде оқушыны
еңбекке даярлау, еңбек салтын үйрену және әр кезде ұрпақтарға берілуінің
көп ғасырлық тарихын, мәдениетін технология пәнін оқыту барысында жүзеге
асыруға болады.
Солай бола тұрса да, соңғы кезде еңбекке және кәсіпке даярлау мәселесін
базалық кәсіпорындармен тығыз байланыстырып шешуде кәсіпорындар
экономикалық тәуелсіздік алдық деген ұранмен еңбек тәрбиесінде оқу -
өндірістік комбинаттардың жағдайы соңғы жылдары қайтадан қалыпқа келіп
жатқандығын байқауға болады.
Қазіргі кезде нарықтық оқу - материалдық жағдайында жастарды мамандық
алуға даярлаудың негізгі бағыттары алдымен жалпы білім беретін мектептерде,
кейін оны оқу - өндірістік комбинаттарда, кәсіптік мектептерде
жалғастырғанын есепке алып анықтаудың үлкен пратикалық маңызы бар. Осындай
мақсаттарды жүзеге асыруды оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау
мәселесін біршама зерттеп, жаңа әлеуметтік - экономикалық кезеңде, нарықтық
экономика жағдайында технология пәнін дұрыс оқытып, бұл мәселені ойдағыдай
іске асыруға байланысты экономиканы түпкілікті өзгертуге орай жаңаша ойлай
білетін, шығармашылық қабілтеі жоғары, өзіне жауапкершілікпен қарайтын
жастарды дайындау қажеттігін айта отырып, қазіргі кезде оқушылардың
келешекте қандай жұмыстар істеу керектігі жөнінде әдістемелік жағынан
нұсқаулар беріліп отырылуы қажет.
Елімізде жаңа экономикалық арнаға көшу мәселесі қолға алынып, көптеген
өзгерістер болып жатқанда, мектеп өмірінде көп бастама, жаңа түр, жаңа
мазмұн, жаңаша еңбекті ұйымдастырудың, әсіресе, нарық жағдайында оқушыны
еңбекке даярлаудың әдіс - тәсілдерін анықтау мүмкіншілктерін пайдалану
керек.
Оқушыларды кәсіптік еңбекке даярлау процесі заңымен үйлестіре отырылып,
күрделі өзгерістер негізінде яғни, концептуальдық деңгейде жүргізілуі тиіс.
Концепцияны жасауда тек өзінің жетістігімен шектеліп қан қоймай, өзге елдің
теориялық біліммен мол қаруланып, олардың практикалық іс - әрекет барысында
кемшіліктерден сақтануға көмектеседі.
Оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай даярлау, баспасөз құралдары,
жүздесулер, пікір таласулар, қазіргі ақпараттар мен көне мұраларды зерттеу
арқылы байытылып отырылады. Сондай - ақ, нормативті заңдар, теориялар мен
концепциялар, білім беру мекемелері мен қоғам құныдылықтары. Салыстырмалы
түрде жүргізілетін педагогикалық зерттеулер мәдениетті байытудың ең тиімді
әдісі болып саналады. Олар материалдарды іріктеу мен сұрыптау, ұғындыру мен
ойға түю және алынған нәтижелерді бір -бірімен салыстыру және даярлау
жүйесі болып бөлінеді. Аталмыш үлгі оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау
процесіндегі оң және теріс тенденцияларды анықтау, олардың шығу себептерін
білу арқылы жүзеге асырылады.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінде талдау жасау, жаңа
жүйенің қайта жаңғырту, қалыптасу кезеңдері де болады. Ал, еңбекке және
кәсіпке даярлау процесі қазіргі заман мәдениетіне сай болып келуі үшін
алдымен оған жан - жақты талдау жасауы оның дамуын айқындап, жаңа үлгілер
мен жобаларды жасауға негіз қалайды. Сұраныс пен материалдық жағдай, сондай
- ақ оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың міндеттері, мазмұны,
тәсілдері мен ұйымдастыру түрлернің әр кезеңге тән өзіндік ерекшіліктері
болады. Бұл орайда ғылыми - техникалық революция және осыдан туындайтын
барлық әлеуметтік - экономикалық өзгерістер алдыңғы орынға шығады.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың ерекшеліктері мен табиғаты сол
елдің жағрапиялық жағдайы мен саяси құрылымына, ғылымы мен дініне және
ұлттық дәстүрлеріне байланысты болып келеді де, заң артілерімен бекітіледі.
Ал, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың алға қойған мақсаты оқушының
қабілет - қарымы, дағдысы, бейімділігі және маман болып қалыптасуға деген
құлшынысымен өлшенеді. Жалпы оқушыларды кәсіпке даярлау құрылымы кісіпке
даярлық, кәсіптік бағдар, үйірмелерге қатысу т.б. болып жалғаса береді.
"Технология" интегративті білім саласы ғылыми - жаратылыс, гуманитарлық
- технологиялық, жалпы адамдық және мәдениеттік мәселелерді қарастыруға
қолайлы келеді. Себебі, жалпы мектептерде оқытылатын интегративті пәндерде
оқушыларды өмір сүру рамкасында белсенділігін арттыруға даярлау дың
мүмкіндігін тудырады. Бізідңше қазіргі заман мәдениетін екі жақта
қарастыруға болады. Біріншісі - материалдық, екіншісі - рухани. Бірақ талап
бойынша "Технология" интегративті білім саласында адам өміріне қажетті
болашақтық технология жайында ақыл - ой, сезімдік әркеттері жүйесін
қалыптастыру; жанұя шаруашылығы мен экономикасын жүргізуге қажетті білім
мен іскерлікті таныстыру; қазіргі өндіріс негіздерімен, қызмет көрсету
әдістерімен таныстыру; оқушылардың өз бетімен шығармашылық жұмыс жүргізе
білуін дамыту; нарықтық экономика, менеджмент, маркетинг салаларына қатысты
негізіг ұғымдарды меңгеру және оларды өз өнімдерін іске асыру мен қызмет
көрсетуде қолдануға мүмкіндік беру; бұйымдарды еңбек объектісі ретінде
пайдалана алуға және сәндік қолданбалы өнер негіздерін кәсіпке оқыту
мазмұнын ескеру қажет болып саналады. Себебі мұнда кәсіптік оқытуға
байланысты "Киім тарихы", "Киім композициясы", "Ақпаратты технологиялық
тігін машиналары", "Тігін бұйымдарын конструкциялаудың дәстүрлі емес
әдістері", "Тігін бұйымдарын сәндеу технологиясы", "Адам тұлғасын тану",
"Түстану", т.б. тарауларына аз көңіл бөлінген. Осы мәселелерді оқушыларды
кәсіптік еңбекке даярлауда жүзеге асыру мақсатында біз диплом жұмысымыздың
тақырыбын "Қазіргі мәдениет талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлау
мүмкіндіктері" деп таңдап алуға мұрындық болды.
Мәдениет - халықтың шығармашылығы. Мәдениет дегеніміз - адамның өзін,
қоғамды, әлеуметтік қатынастарды жасау процесі. Адамдық әрекет шеңберіне
қамтылған қоғамдық функцияларға: пайдалыға, қажеттіге, әдеміге, ыңғайлыға
айналып біздің тіршіліміздің тіректері болады. Оқушыларды кәсіптік еңбекке
даярлауда педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды ыждаһатты,
жігерлі және жан - жақты дамыған тұлға етіп тәрбиелеу және оқыту үрдісі
барысында оқушылар даярлығының қолданбалы экономикалық жағын күшейту
мәселелері ескеріледі. Қазіргі уақытта әлеуметтік және қоғамдық өмірде
болып жатқан елеулі өзгерістерге байланысты бұл тақырып әлі де болса
тереңірек зерттеуді қажет етеді. Соның бірі, жастарды тіршілік иесі ретінде
сыртқы сұлулықа тәнті болып қана қоймай, оның ішкі мазмұнына ерекше мән
адам тұрғысының барлық жағына қатысы бар мәселелер және біз, зерттеу
жұмысымызда ҚР елбасы Н.Назарбаевтың 5 - сәуірде Қазақстан халқына
жолдауында атап көрсетілгендей "Жастарды өз халқының тарихи мұраларын
сақтау және оларды оқу - тәрбие үрдісінде септігін тигізетін білім
мазмұныда ескеріп отыру қажет" 39 - жолдауы да ескерілді. Себебі, ертеден
- ақ данагөй қариялар жас ұрпаққа ата - баба дәстүрін қасиетті танымдары
мен сенідерін баян етті. Соынмен қатар өру, тоқу, тігу, иіру, өрнектеу
тәсілдеріне баулыды. Қорыта келгенде, халық тәжірибесіндегі бала тәрбиесі
бір - бірімен тығыз байланысып отыратын екі мақсатқа бағыттадық.
1. Баланы еңбекке үйрету барысында оның қабілет - икемін, дағдысын
дамыту.
2. еңбек үстінде бала бойына халықтық ізгі қасиеттерді сіңіріп, дарыту.
Бұл екі бағыт бір -бірімен жалғаса отырып, тәрбиенің барлық түрлерін
қамтиды.
Жалпы оқушыларды еңбекке баулу барысында имандылық, адамгершілік
тәрбиелерде бірқатар педагог - ғалымдардың еңбектерін зерделеуде байқауға
болады. Атап айтқанда: М.Қоянбаев 17, С.Әбдіғаппарова 4, К.Қожахметова
20, Ғаббасов С 21. Себебі, халық дәстүрлері жастар тәрбиесінде негізгі
орын алады. Оқытудың жаңа технологиялары бойынша Қ.Қабдықайырұлы 16,
кәсіпке оқыту Д.Қоңыратбай 19.
Қазіргі заман мәдениеті талабына сай бұйым әзірлеу технологиясын жүзеге
асыруда келесі арнайы әдебиеттерге талдау жасалынды: киімге қолданылатын
маталар бойынша А.Байбатшаева 9, киімді көркемдеп сәндеу С.Жолдасбекова
13 толығымен өңдеудің жалпы кезеңдерін қамтитын және оларға қолданылатын
тігін машиналарының түрлері туралы мағлұматтарға Зюзин А.И., Исаев И.К.,
Осипова 15, Бернина Артиста 180 12, балалар және әйелдер киімдерін
сәндеу Бағжаева А.6, сырт киімдерді әзірлеуде Литвина В 25. Киімді
конструкциялау және модельдеу бойынша Махмутова К 22. Ал, стильдерді
қазіргі заман талабына сай таңдауға Гофман А.Б. "Мода и люди" 10,
киімдерді жобалау Коробцева К 14 т.б. "Тігін бұйымдарының техникасы мен
технологиясы" Ұзақова А 31.
Қазіргі заман мәдениеті стиліндегі киім үлгілерін пайдалануға,
"Технология" интегративті білім саласы 34, "Тігін бұйымдарын
конструкциялау және моделдеу" 35, "Қолөнер және дизайн" 36, "Тұрмыста
қызмет көрсету еңбегі" 38 бағдарламаларына талдау жасалынды.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Оқушыларды еңбекке баулу арқылы, технология
сабағында оларды қазіргі заман талабына сай кәсіпке бейім болып өсуін,
кемелденуін және нарық жағдайында оңтайлы жеке тұлға болып қалыптасуын
қамтамасыз ете отырып оқушыға ұлттық киімде ою-өрнектердің орналасу
тәсілдерін үйрету жолдары..
Зерттеу жұмысының объектісі: мектеп оқушыларын қазіргі талабына сай
кәіспке оқыту үрдісі.
Зерттеу жұмысының пәні: оқушыларға қазіргі мәдениет талабына сай кәсіби
білім беру.
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: оқушыларды қазіргі заман мәдениеті
талабына сай кәсіпке даярлауға болады: егерде:
- оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлауда,
оларды жаңа ағын көздері және ақпаратты технологиялармен жұмыс
жасау мүмкіндігі ескерілсе.
Оқушыларды кәсіпке даярлау міндеттері әдетте еңбекке даярлау мақсаттарын
туындайды. Сондықтан да жоғары сыныптарда аталмыш мақсаттарды инвариантты
топтарға бөліп қарастыруды жөн көрдік. Даярлау - оқыту үрдісінің дамуын
қамтамасыз етеді. Сондықтан да:
1. Оқушыларды кәсіпке бейімділігін, қабілетін, дағдысын шыңдауға және
дамытуға бағытталған педагогикалық міндеттер:
- педагогикалық әдебиеттерді зерделеу арқылы оқушыларды қазіргі заман
мәдениетіне қатысты ұғымдарды зерделеу;
- еңбекке және кәсіпке даярлау процесі барысында оқушылар бойында
танымдық мәдениетті қалыптастыру;
- оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына байланысты мәдени - эстетикалық
құндылықтармен қаруландыру.
2. Еңбекке және кәсіпке оқыту бағдарламасындағы қазіргі заман мәдениеті
талабына сай мағлұматтарды зерделеуге және оқытуға қойылатын міндеттер:
- "Технология" интегративті білім саласының мазмұнындағы қазіргі
мәдениет талабына сай мағлұматтарды зерделеу;
- оқушылар зердесінде қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай оқытудың
тиімді әдістері мен формаларын қалыптастыру;
- оқушыларды кәсіпке даярлау бағдарламасының қазіргі заман талабына сай
тарауларында талдау жасау;
3. Техника, технологиялық даярлығына байланысты міндеттер:
- еңбек объектісіне қажетті материалдарды таңдау;
- бұйымды конструкциялау және модельдеу;
- бұйымды өңдеу технологиясы;
- бұйымның құнын есептеу;
Зерттеу жұмысының ғылыми - әдістемелік жаңалығы:
- қазіргі заман мәдениеті талабына сай оқушыларды кәсіпке даярлауда
жаңа ақпараттық технологиялық тігін машиналары мен оларда
әзірленетін сәндік элементтерін киім үлгілерінде қолдану ескерілді;
- ақпараттық технологиялық тігін машиналарына мәлімет берілді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Мектепте оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау барысында қазіргі заман
мәдениетіне тән ұсыныстар, олардың танымдық ой - өрісі мен іс - әрекетінің
өсуіне мүмкіндік береді.
І - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың
теориялық негіздері
1.1.Оқушыларды кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізі
Жалпы білім беретін мектептерде соңғы екі жыл көлемінде "Еңбекке баулу"
пәнінің "Технология" болып өзгертілуі, оқушыларға оқу материалын жоғарғы
дәрежеде меңгертуде оқыту әдістемесінің жеткілікті болуын талап етуде.
Қазіргі жаңа технология интегративті білім саласы негізінде жазылған
оқулықтардың құрылымы мен мазмұнын оқытудың тиімділігін арттырудағы ең
басты тірек. Қандай пәнді оқытқанмен, ең алдымен оның оқулықтағы мазмұнына
байланысты болады. Осылардың ішінде білім беруді нақыштап, мазмұны мен
көлемін анықтауда оқулық негізгі орын алады. Өйткені оқулық мазмұны
берілетін білімнің неден басталып, қалай жалғасатынын, немен аяқталатынын
анықтайды. Басқа қолданылатын қосымша құралдар осы мазмұнға тәуелді түрде
пайдаланылады.
Оқулық қай заманда да сол тұстағы ғылым жетістіктерін, мәдениет деңгейі
мен халықтың салт - дәстүрін оқушыларға жеткізетін, білім беретін негізгі
құрал болып табылады. Білім негіздері ұрпақтан - ұрпаққа оқулықтар арқылы
беріліп келеді. Білім беруді жүзеге асыруда қолданылатын оқу құралдарының
мазмұны оқулық мазмұнына байланысты өзгереді. Әр пәннің көздейтін мақсатына
қарай оқулық мазмұны құрылады.
Оқулыққа нақтыланған, айқындалған, қоғам талабына сай зерттеу талқысынан
өтіп, ғылымға айналған шындықтар ғана енеді. Оқулыққа ендірілетін
материалдар ғылыми шындық болғандықтан, мұны меңгеру үстінде оқушылардың
зерттеушілік әркеттеріне жағдай тууы қажет. Себебі, оқулық мазмұны тікелей
сол пәнді оқытуға қойылатын талаптан туындайды.
Оқулық мазмұны оқытудың тиімділігін арттырудағы басты тірек. Қандай
пәнді оқытсақ ең алдымен оның оқулықтағы мазмұнына байланысты оқытудың
әдістемесі анықталады. Оқушыларға білім беру барысында мұғалімнің айналып
келген, әлде де пайдаланатын оқулықтар баршылық. Олардың қатарына - оқулық
және қосымша оқу құралдары (сыныптан тыс уақыттарға арналған, көркем
шығармалар, сөздіктер т.б.) жатады. Осылардың ішінде білім беруді бағыттап,
оның мазмұны мен көлемін айқындауда оқулық негізгі орын алады. Қазіргі
заман мәдениетіне байланысты мағлұматтарды, оқушының ой - өрісіне лайықты
мағлұматтарды бере отырып, олардың дамуына жағдай жасайтындай. Соның ішінде
қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай келетін оқушылардың жалпы дамуын
қамтамасыз етуге әлеуметтік - гуманитарлық (тарих, қоғамтану, жағрапия,
қазақ әдебиеті (орыс тілі) т.б.), жаратылыстану (математика, физика, химия,
информатика т.б.) пәндерді оқытуда ескеруге болады. Мұнда оқушылардың туған
елге, жерге, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілігін арттырып дүниеге
қызығушылығын күшейту үшін оларға алғашқы мәліметтер береді. Қоршаған
ортамен таныстыру - адам, табиғат, өсімдік, жануарлар болғандықтан білім
көзін
осылардан бастау керек. Экологиялық проблемалармен байланысты денсаулық
сақтау. Оқулықтардың әдістемелік нұсқаулары, ғылымилығы, тәрбиелік мәні,
өмірмен байланыстылығы ескеріліп, оқушылардың қазіргі заман талаптарындағы
өмірге деген икемділігін байқауға болады.
Сабақ барысында мұғалім оқушыларға қазіргі заман мәдениетіне тән
әлеуметтік - гуманитарлық пәндерде мынадай ерекшеліктерді ескеру қажет:
- оқушылардың жас ерекшелігіне байланысты тақырыптар мазмұнын ашатын
материалдар көлемінің шағын, ықшам болуы;
- мәтін көлемі шағындығымен қатар, тақырып мазмұнының ғылымилығы,
әсерлілігі, бейнелілігі;
- берілген тапсырма оқушылардың ойын, тілін дамытуға, олардың сабақ
барысында өздігінен жұмыс орындауына, іс - әркетіне түрткі туғызуға сай
келуі;
- берілетін білімнің оқушылардың өмір тәжірбиесімен және қоршаған ортамен
байланыстылығын қамтамасыз етуге қолайлылығы.
Оқушылар жанұя, табиғат, қоғам мен ортамен арасындағы қатынас.
Мәдениетті танып білуі үшін, өзі табиғаттың бір бөлігі бола тұра, оқып
білген, тәжірибеден үйренген білім арқылы адам қоршаған ортамен қатысты
басқаларға да үйретеді. Біртіндеп өмір жағдайына баға беру деңгейіне
көтеріледі.
Оқушыларға білім беруге арналған құралдардың ең негізгісі оқулық болып
саналғанымен, оның мазмұны мемлекеттік құжат - бағдарлама талабынан алшақ
кете алмайды. Жеке пәндерді оқытуда оқушыларға ғылыми ұғым беру қажет, ол
ұғымдардың саналы меңгеруді жүзеге асырып, ептілікті қалыптастырудың
негізгі мүддесі. Нақты заттар мен құбылыстар негізінде бақылау ұйымдастыру
біртіндеп ұғымға ұласпақ. Ұғым - өте күрделі психологиялық процесс. Қазіргі
таңдағы алдыңғы қатарлы техникалар, түрлі машиналар, компьютерлер дәуірі
қоғамның өрлеуіне, әлеуметтік деңгейдің көтерілуіне әсерін тигізіп отыруда.
Бұлардың барлығы адамның өсіп - өнуіне әсер ететін негізгі фактор.
Сондықтанда ол қазіргі жастар өмірінде жаңаша мәдениетті талап етеді. Оны
алдымен оқушыларды еңбекке даярлау қолданылатын бағдарламаларды зерделеу
барысында қарастыру қажеттілігі туындайды.
Осы тұста Ы.Алтынсарин атындағы Қазақтың білім академиясының
Республикалық баспа ұсынған "Технология" жалпы білім беретін мектепке
арналған интегративті білім саласы негізінде жарыққа шыққан оқулықтарға
тоқталамыз.
Қазақстан тарихында алғаш шыққан "Технология" оқулығында бұрынғы кезде
еңбекке баулу сабағында өтілетін технология элементтері қамтылған.
"Технология" ежелгі гректің "tecno" - өнер, шебер, білгір және "logos"
ілім, ғылым деген сөздерінен шыққан. Сонымен технология - шеберлік,
өнерлік, білгірлік туралы ғылым. Адам баласының іс - әрекетіне қажет
технологияның да сан алуан түрі кездеседі. Дегенмен әрбір адамға үнемі
қажет технологиялар да жоқ емес. Олар: тамақ әзірлеу, үй мүлкін күту,
ақпараттандыру т.б. технологиялары. Сонымен бірге оқулықтарда бағдарлама
тарауларына байланысты шығармашылық жұмыстары, жоба берілген. Бағдарлама
тарауларына сәйкес қолөнер бұйымдарын әзірлеуге қолөнерге, тамақ әзірлеу
технологиясына, үй мәдениеті және тұрмыстағы техника, кәсіпкершілік және
жанұя экономикасының элементтері тарауларына оқытуда қазақ халқының көне
атауларына, оны қалай үйреткендігіне салыстырмалы талдаулар жасалынбаған.
Мысалы, қазақша мата атаулары, қазақтың ұлттық киімдерінің аттары, ыдыс
атаулары, қазақша өлшем аттары, қазақ халқының бояу жасау дәстүрі, сабын
жасау түрлері, бесіктің түрлері, киіз үй жиһаздары, киіз үй түрлері.
Ал, бағдарламаның мақсаты: оқушыларды ұлттық тәрбие негізінде өздігінен
еңбек етуге, бұқаралық кәсіпті бейімділіктерін айқындау үшін тәжірибе
элементтерін қалыптастыру қамтамасыз етіледі.
Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңында және жалпы білім
беретін мектептер тұжырымдамасында қазақ халқының мәдениеті мен салт -
дәстүрлерін оқып - үйрену үшін жағдайлар жасау, оқушылардың санасына туған
халқына деген құрмет пен мақтаныш сезімін ұялатып, ұлттық рухты сіңіру,
сондай - ақ тілін, салт - дәстүрін меңгерту бұл мектеп алдындағы негізгі
міндет болып саналады. Бұл сала бойынша ғылыми - зерттеу жұмыстары қолға
алынып келгенімен, оны әлі де болса тереңдей білімді қажет етеді. Қазақ
халқында бұрын "Технология" деп атамаса да, май шайқап, құрт жасау, киімді
әр түрлі тәсілмен тігу, сәндеу, тері өңдеу, кесте және кілем тоқу, киіз
басу, арқан есу, ши тоқу, бала бағу, т.б. секілді жұмыстарды атқарған.
Міне, осы жоғарыда аталған технологиялар жайлы "Технология" оқулығында
мәліметтер толығымен қарастырылмаған. Сонымен қатар оқушылардың жас
ерекшеліктеріне аса көңіл бөлінбеген. Атап айтатын болсақ: 7-ші сыныптарда
иықтық киімдерді әзірлеу технологиясына түнгі көйлек және камзол берілген.
"Камзол" дегенде оқушы бірнеше киім түрлерін түсінуі мүмкін. Ал, егер
камзол жеңімен болатын болса онда оқушылар жеңнің сызбаларымен бейтаныс
болады. Егер камзол жеңсіз болса, онда киім атауларына көбірек көңіл бөлу
қажет болады.
Тарихи деректемелерде қарағанда "камзол","жилет" терминімен сәйкес
келеді. Мұндай жағдайда мұғалім камзол, бешпент әзірлеуді жоба тарауында
ескеруі тиіс. Оқу - тәрбие процесі мұғалім мен оқушының қарым - қатынасынан
тұратыны педагогика ғылымында дәлелденген, яғни мұғалім белгілі бір белгілі
тақырып бойынша жинақтаған білім жүйесін оқушыға меңгерту үшін оны оқып -
үйреніп, өз тәжірбиесінде қолдана бліуі тиіс. Сондықтанда болашақ маман
иесі бағдарламамен етене таныс болып қоймай оны оқушылардың тәлім -
тәрбиесінде тиімді пайдалану үшін, ондағы тақырыптар бойынша ғылыми -
теориялық, практикалық, кәсіби білімдермен жеткілікті дәрежеде қаруланған
болу қажет. "Фитодизайн" жайлы оқулықта мәліметтер қарастырылмаған.
Оыс секілді, 8-ші сыныпта "батик" технологиясы берілген. Батиктің суық
және ыстық түрлері болады. Ал, мектеп жағдайында батикті жасау қазіргі
экономикалық жағдайларда күрделі келеді. Сондықтанда жоғарыда келтірілген
бояу жасау дәстүрін мұғалімнің сабақ барысында пайдалануды ескергені жөн.
Себебі бояуларды рауғаштың тамырынан, талдың қабығынан, жосадан (қызыл
топырақтан), қынадан, анар жемісінен алуға болады.
9-ші сыныпта мынадай сөйлем берілген: "Моншақтан бас киім, камзол, жейде
тігу". Моншақтан киім жасау технологиясы берілмеген. Мүмкін, моншақпен бас
киімдерді сәндеу деп қарастыру қажет секілді. Сонымен қатар "камзол"
әзірлеу процесс 7-ші сыныпта қарастырылатындықтан ол қайталанып келген. Бұл
жайлы мәліметтер теориялық және графикалық түрде берілгені жөн. Сол сияқты,
моншақпен "камзол" әзірлеу емес, сәндеу келтірген дұрыс болар.
Кілем түрлері және тоқылу технологиялары жайлы мәліметтер оқулықтарда
өте аз берілген. Мұндай мәліметтерді мектеп оқулықтарында қарастыру аса
қажетті мәселе болып саналады. Себебі, оқушылардың бойында қазақи тәрбие
мен қазақи "технологияларды" қалыптастырудың бірден - бір жолы, ұлттық
қолөнер болып саналады.
Сол секілді, мектеп оқушыларын алаша, терме алаша, "жұлқыш", бау-
басқұр, жалпы айтқанда киіз үй жабыдқтары жайлы мәліметтермен мейлінше
толығырақ қаруландыру қажет.
Қазіргі таңда дамыған елдердің ақпараттары мен технологияларын кеңінен
қолдауына байланысты қойылып жатқан жаңа талаптар жастардың тек қана
өндірістік міндеттерді жақсы атқарып қана қоймай, оған қосымша жобалай
білу, шешім қабылдау, шығармашылық жұмыстарды да орындай білуі қажеттігін
байқатады. Соның біріне тігін машинасында кестелеу жұмыстарын орындау болып
табылады.
Кестелеу жұмыстары бүгінгі таңдағы тәрбиенің негізі болып саналатын
қолөнер туындыларының тарихы ретінде санап, оны естен шығармау қажет.
Осындай жұмыстарды орындау арқылы қазақ жастарына өздерінің дінін, тілін,
салт - дәстүрін естеріне түсіріп отыруға мүмкіндік береді. Еңбек пәнінің
бағдарламасына сай оқулықтарының мақсаттары, қарастырылатын ептіліктерінің
айқын тізбегіне, берілген нұсқауларға зейін аудар келе, бағдарламаның
мазмұны төмендегідей кемшіліктерге ие деп есептейміз:
1. Бағдарламада тақырып бойынша пәнаралық байланыстар берілмеген.
2. Қолөнер түрлері толық қамтылған.
3. Бағдарламаның түсінік хатында оқушыларды қалыптастырылуға тиіс
еңбектік және кәсіби ептіліктер тізбегі келтірілмеген.
4. Бағдарламада кейбір сөйлемдері үйлеспеген.
1.2.Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлау жүйесі
Оқушыларды кәсіпке даярлау жүйесі, оларды еңбекке даярлау жүйесінің үш
бірдей компоненттерінің бірлігі арқасында жүзеге асырылады. Ол
компоненттер: оқушылар, мақсат пен міндет, еңбекке даярлау мазмұны,
оқытушылар және еңбекке даярлау құралдары,тәрбие, оқу, еңбек прцестері,
ұйымдастыру түрлері және басқару. Осы құрылым шеңберінде оқушылар мен
үйірме, сынып жетекшілерінің бірлескен іс-қимылы жүзеге асырылады.
Ғылыми еңбектер, оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау жүйесінің өзге
де анықтамалары кездеседі. Айталық, интегралдық процестердің мынадай
бағыттары болады. Олар: политехникалық сипат арқылы оқыту, оқушылардың
жалпы білімге қоса еңбек дағдыларын алуын қамтамассыз ету. Сабақтан тыс
немесе демалыс кезеңдерінде қоғамдық белсенді еңбекке жұмылдыру, кәсіптік
бағдар беру.
Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлау екі ерекшеліктен тұрады.
Біріншісі-интегралды процес болса, екіншісі-жұмыстың бағыт бағдары. Бұл
екеуі де басқару нәтижесінде жүзеге асырыл ады.
1. Оқушыларды еңбекке және кәсіпке даярлаудың педагогикалық негізін
зерттеуде алдымен оларды басқару аналитикалық, индуктивті,
дедуктивті, сандық, сапалық, құрылымдық, тарихи аспектілер
декөмекке келеді.
2. Оқушыларды кәсіпке даярлаудың негізгі диактикалық және
политехникалық методологисымен бір қатарда тұруы; даярлау
кезеңдері: мақсатты белгілеу, педагогикалық талдау, жобалау,
ұйымдасытыру, бақылау, бағалау, үйлестіру және түзету.
Оқушылардың жеке тұлға болып қалыптасуын қамтаммасыз ету;
оқушылардың физиология-гигеналық талаптарға сай келуі ескеріледі.
3. Оқушыларды кәсіпке даярлау жүйесі құрылымдық-функциональдық
жағынан үнемі дамып отырады. Оның түпкі мақсаты-оқу тәрбие
процесінің тиімділігін арттыру болып табылады. Оған қоса ішкі
және сыртқы (компонеттер) қоршаған орта, қоғамдық жағдайларға да
тығыз байланысты.
4. Жүйелік тәсіл кешенді тәсілді жоққа шығамайды. Кешенді тәсілге іс-
әрекет нәтижесін талдау, өзара байланысты анықтау, еңбекке
даярлау жағдайлары мен проблемалары, басқару технологиялары
кіреді. Негізгі белгілеріне: оның тұтастығы, құрылымы қабілеті
сияқты ұғымдар кіреді. Осы процестердің құрамдас компанеттерін
оқушылар мен мұғалімдер, мақсат пен міндеттер, мазмұн мен
тәрбиеісі, оқу мен кәсіби еңбек құрайды.
Орындалатын тапсырмалардың ерекшелігіне қарамастан өндіріске баулу мен
еңбек сабағының практикасы бір-біріне ұқсас келеді. Оқытудың бұл екі түрі
де оқытудың мазмұнына, топтарға жіктелу қағидалармен топтастыру реттілігі
оқытудың жүйесін қолдану негізінде анықталаады. Олардың көбінесе еңбекке
баулудың жүйесімен атап, еңбекке практикалықептілігі мен дағдысын
қалыптастырудың дидактикалық жолдарын түсінеміз.
Еңбекке баулудың негізгі 6 жүйесі белгілі:
1. Заттық жүйе (предметная) - оқушы өзі меңгеретін мамандығының
сипатына байланысты, типтік бұйымдар жиынтығы (набор)
әзірленеді. Мұндай барысы дидактикалық жоспары бойынша жеке
операцияларға жіктеледі. Оқушының жеке еңбек тәсілдерін орындау
ережелерімен арнайы таныстырмады. Олар тек қана шебердің
қозғалысы мен басқа да еңбек қимылдарын көшіруге ұмтылды. Мұндай
оқыту жаңа бұйым әзірлеу барысында оқушылар өздерінің ептілігі
мен дағдысын қолдана алмады. Сол себептен де олар қайтадан
оқытуды қажет етті. Бұл жүйенің негізгі кемшілігі де осы болды.
2. Заттық жүйе - өндірісте ұялы (кустарный) тәсілді айқындады,
сондықтанда ХІХ ғасырдың екінші жартысына дейін қолданылды.
Мануфактуралардың өркендеуіне байланысты еңбектің бөлінуі технологиялық
процесстерді бөлшектенуге әкеп соқты. Мұндай еңбек дайындығының мазмұнын
қайта қаралуына байланысты операциялық жүйе пайда болды.
3. Операциялық жүйе бойынша оқушылар мамандық мазмұнын өздері меңгеретін,
еңбек операцияларын орындайды. Осыған байланысты оқушылар әртүрлі
бұйымдарды әзірлеуді үйретеді. Тек қана жүйелілік негізінде жұмыс жасау,
мамандық рамкасында шектеледі.
Операциялық жүйе - кешенді оқу жүйесінде 2-3 операцияларды үйреніп,
содан кейін осы операциялардан құралатын жұмыстарға көшеді. Кейін кешенді
жұмыстарға сәйкес келетін жаңа операцияларды үйрене бастайды. Операцияларды
үйренуде жеке жұмыс қозғалыстары мен амалдарды орындау бойынша жаттығулар
жасаудан басталады.
4. Операциялық - заттық жүйе алғашқыларда қарағнада нәтижелі болды.
Бұл жүйеде оқытудың екі кезеңі қарастырылады. Бірінші кезеңде
еңбектік операциялардың бірлескен түрлері зерделенеді. Бұл
операциялар бұйым әзірлеу барысында жүзеге асады. Екінші кезеңде
оқушылар алдын - ала өтілген операциялардың технологиялары
негізінде, бұйым әзірлеуде кешенді жұмыстарды орындайды.
Операциялық - заттық жүйе бұйымның жеке бөлшектерін өңдеу барысында емес,
керісінше нақты бір бұйымды өңдеу процесінде қолданылады. Еңбек объектісі,
мектеп бағдарламасына сай қарастырылатын еңбек операцияларымен толық таныса
алатындай дәрежеде қамтылатын болуы тиіс. Күрделі еңбек операцияларымен
танысу, жалпы операциялар мен еңбектік тәсілдерді орындау жаттығуларында
басталады.
5. Моторлық - жаттығулар жүйесі 20-шы жылдары оқытуда кең тарады. Ол
еңбектің орталық институтында (ЕИО) дайындалды. Дегенмен де бұл
жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Мұнда, ептілік пен дағды,
оқулықтар арқылы саналы түрде меңгерілмеді. Ептілік пен дағдына
қалыптастыру, еңбек процесінің нақты түрін, боямалаушы арнай
аппараттар мен жаттығуларды қолдану негізінде жүргізілді. Көптеп
қайталау арқылы сананың қозғалысының қатынасынсыз, тек қана денені
"оқытумен" шектелді. Оқыту процесіне мұндай ықпал жасау қолдау
таппағандықтан, жуық арада өз құнын жойды.
ЕОИ жүйесінің өзіне тән жетістіктері де болды. Бірінші рет, еңбектік
ептілік пен дағдыны қалыптастырудың психофизиологиялық заңдылықтар
жүйеліліге сәйкес келетін дидактикалық негіз қолданылды: еңбек тәсілдері-
еңбек операциялары- еңбек процесі. Бұл жүйе бойынша ЕОИ еңбек қозғалысы мен
еңбек тәсілдерінің дұрыс құрастырылуы үшін қайтадан тереңірек талдау
жұмыстары жүргізілді. Сондықтан да бұл жүйе қазіргі күнге дейін өз құнын
жоймай келеді.
6. Операциялық - кешенді жүйе қазіргі уақытта кәсіби техникалық оқу
орындарында негізгі болып саналады. Бұл жүйемен оқытуда, оқушылар
алдымен, 2-3 операциялардың орындалу тәсілдерін меңгереді, содан
кейін осы операциялармен бірге кешенді жұмыстарды орындауға көшеді.
Одан әрі кешенді жұмыстарға сәйкес келетін жаңа операцияларды
меңгереді. Операцияларды оқып - үйрену, жеке жұмыстық қозғалыстар
мен тәсілдерді қайта өңдеу барысында жаттықтырушы жаттығулардан
басталады.
Еңбектік операцияларды меңгеру және оларды кешенді жұмыстарды орындауда
пайдлану- оқытудың бірінші кезеңінің негізгі міндеті болып саналады. Ал,
екінші кезеңде оқушылар өнімді еңбекті міндетті түрде өндірісте өткізеді.
Бұл жүйенің өзіне тән кемшіліктері болды. Кешенді жұмыстарын оқушылардың
өндіріс орындарында жалғастыруы қиындық туғызды. Олардың жұмысшы қызметін
атқаруға бағытталды.
ЕОИ жүйесі техниканың дамуы мен технология жабдықтарының жетілуіне
байланысты маңызды орын алатын уақыт өлшемін жеке есептеу қызметін
айқындады. ЕОИ жүйесіне, өз міндеттерін шығармашылық түрде орындай алатын
жұмысшылар дайындау міндеті қойылды.
Автоматизация және механизация процесінің жетілуіне байланысты жаңа
жүйелерді басқаратын мамандар даярлау қажет болды.
1.3. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай кәсіпке даярлаудың
мүмкіндіктері
Даярлау - оқыту үрдісінің дамуын қамтамасыз ететіндіктен оның
ұйымдастырылуы мынадай кәсіби талаптарды қанағаттандыруы қажет:
1. Бұйымның практикалық сипатын
2. Практикалық тапсырмаларды орындау мен алған білімді
қалыптастыруда еңбектің шығармашылық бағыттылығын.
3. Еңбек іс - әрекетінің жалпы тәсілдерін
4. Дәстүрлі оқытуымен қатар ауыл мектептерінде белгіленген варианттар мен
жеке дара оқытуды жүзеге асыру.
Себебі оқыту процесі нәтижесінде технология жетістігі оқушы игілігіне
айналады. Қазіргі заман мәдениетін бағдарлама негізінде жүзеге асыру үшін
алдымен оны тереңінен зерделеу қажет. Технологияны білім құрылымының
дербес элементі ретінде қарап, оған сипаттама беру қажет. Бұл жерде
В.В.Краевскийдің пікрін негізге алуға болады. Автор білім мазмұнын
әлеумеуттік тапсырыстың педагогикалық моделі деп санайды. Білім мазмұны
өзінің әлеуметтік маңызына орай педагогикалық мән - мағынаға ие. Осыған
орай оқу заңдылықтарына тәуелді келеді. Қазіргі кезде оқу пәндерінің циклі
жекеленген оқу пәндерінен тұрады, яғни ол технология, техникалық сызу және
материалдарды жүргізу сияқты пәндерді қамтиды. Мұның бәрі, сайып келгенде,
адамның кісілік келбетін жоғарылата түседі. Сондықтан да, мектеп
қабырғасында оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талаптарына сай кәсіпке
даярлауда білім мазмұнының мынадай блоктарын бөліп алып, бұларды шартты
түрде былайша топтастыруға болар еді:
1. әлеуметтік - гумантарлық даярлық;
2. ғылыми даярлық;
3. эстетикалық даярлық;
4. физикалық даярлық;
5. арнайы даярлық;
6. оқушының өз таңдауы бойынша оқытылатын пәндер. Мұнда үшін алдымен
Республикалық деңгейдегі өзгерістер мынадай факторлармен өлшенеді.
Оқушыларды кәсіпке даярлаудың шартты түрдегі топтасуы.
Педагогика ғылымдарының жамып отыруына байланысты мұғалімдерге қойылатын
талап анықталғаннан кейін, бүгінгі таңдағы оқушының қазіргі заман талабына
сай кәсіпке даярлығын кесте 1 арқылы түсіндірдік. Бұл мәселенің теориялық
негіздерін жасау оқушылардың "кәсіптік даярлығы" ұғымының мәнін анықтауды
қажет етеді. Бүгінгі күнге дейінгі психологиялық - педагогикалық
әдебиеттерде "даярлық" ұғымы:
- белгілі бір психологиялық жағдай (Селиванов В.И.);
- жеке тұлғаның тұрақты сипаты (кандыбович Л.А. т.б.);
- мотивациялық және процессуалдық компоненттерінің ажырамас бірлігі.
"Оқушылардың әртүрлі іс - әрекеттерінде белгілі бір материалды пайдалану
арқылы оқушылардың даярлығы" ұғымы: озық дәстүрлерде қалыптасқан жеке
тұлғаны қалыптастырудың жалпы гумандық мұраттарына сай іске асыруға
мүмкіндік беретін біріктірілген (интеграциялы) қасиеті (Мағауова А.С.);
"Қазіргі уақыттың мәнділігін түсінуін, өнертану мен кәсіптік білім және
іскерліктің практикада қолдана алатын тәжірибесінің қалыптасуының өзегі
көркем мәдениет болып табылатын күрделі біртұтас білім" (Громакова С.В.)
деп түсіндірілетін ұғымды біздің проблемамызға байланысты ұстанамыз.
Себебі, мұндағы түсінікте педагогика ғылымындағы даярлықтың дәстүрлі
мотивациялық, мазмұндық, процессуалдық компоненттері қамтылған. Біздің
зерттеуімізде оқушыларды қазіргі заман мәдениетіне сай кәсіпке даярлау
процесін жүзеге асырудың педагогикалық мүмкіндіктерін анықтау мен оны
негіздеу барысында жоғарыда көрсетілген даярлықтың компоненттері негізге
алынады.
Даярлықтың мотивациялық компонеті оқушылардың қазіргі заман мәдениетіне
дұрыс қатынасының болуымен сипатталады.
Мазмұндық компонент қазіргі мәдениет туралы теориялық білімдерінің
болуын білдіреді.
Процессуалдық компонент қазіргі заман мәдениетінің оқыту процесінде
пайдалануындағы ептіліктері мен дағдыларын білдіреді.
Сонымен біздіңше: "мәдениет - адамдардың рухани, қоғамдық және
өндірістік қатынастары жетістіктерінің жиынтығыарқылы кәсіби мәнде тұлғалық
қасиетінің қалыптасуын құрайтын қазіргі технологияларға негізделген күрделі
біртұтас білім" - деп санаймыз.
Анықтаманың мазмұны бізге "оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына
сай кәсіпке даярлаудың" үлгісін жасауға мүкіндік берді. (кесте 1). Үлгінің
негізінде оқушылардың кәсіптік даярлығының үш деңгейі анықталды: төмен,
орта, жоғары.
Төмен: қазіргі заман мәдениетіне деген қызығушылығы, қатынасы бар, оның
бүгінгі заман оқушылардың кәсіптік даярлығына дұрыс ықпалының бар екенін
жете түсіне бермейді. Мазмұндық, процессуалдық компоненттерінің бірін де
меңгермеген.
ІІ - тарау. Оқушыларды қазіргі мәдениет талабына сай даярлаудың әдістемелік
ерекшеліктері
2.1Оқушыларды қазіргі заман мәдениеті талабына сай кәсіпке даярлығының
мазмұны Кесте
№ Компоненттері Критерийлері Көрсеткіштері
1 Мотивациялық Оқушылардың қазіргі қазіргі заман мәдениетін
заман мәдениетке эмоционал- дық тұрғыда
дұрыс қатынасының қабылдауы;
болуымен сипатталады.қызығушылық болуы;
мәдениет оқушының кәсіптік
даярлығына дұрыс ықпалын
түсінуі;
әлеуметтік құбылыс
ретіндегі түйсігі;
іс-әркеттерде пайдалануы
2 Мазмұндық Қазіргі мәдениет мәдениеттің шығу тарихынан
туралы теориялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz