Тахеометрлік түсіріс жайлы

I) Кіріспе;
II) Негізгі бөлім:
a) Шартты белгілер;
b) Топография және жерге орналастыру шартты белгілердің құрылу қағидалары;
III) Қорытынды;

Кіріспе.Геодезиялық барлау және ізденіс жұмыстарының бірі – тахеометрлік түсіріс. Бұл топографиялық түсірістің бір түріне жатады.Топографиялық түсіріс – бұл жергілікті жердің карта мен планын жасау үшін орындалатын геодезиялық өлшеулер процесі түсіру деп аталады. Топографиялық түсірулер 1:25 000, 1:10 000, 1:5 000, 1:2 000, 1:1 000 жəне 1:500 масштабтарда орындалады және оған кіретін түсіру әдістер:
- теодеолиттік түсіріс;
- тахеометриялық түсіріс;
- мензулалық түсіріс;
- жердегі фототопографиялық түсіріс;
- әуе фототопографиялық түсіріс;
- көз мөлшермен түсіріс;
- буссольды түсіріс.
Соның ішінде тахеометрлік түсіріске тоқталайық.
Тахеометрлік түсіріс.Түсіру арнайы тахеометр – теодолиттің (теодолит) және өлшеу райкасының көмегімен іске асырылады.
Тахеометриялық топографиялық түсіру инженерлік 1:500 – 1:5000 масштабында қолданылады.
Тахеометрия – нүктелердің жер беті биіктігі бойынша және пландағы орналасуларын олардың горизонтальды және вертикалды бұрыштары мен ара қашықтығын бір уақытта өлшеу арқылы анықтайтын әдіс. Тахеометрияда айналма тахеометр немесе тахеометравтомат деп аталатын аспап қолданылады. Олардың көмегімен іздеген шаманы есептемей-ақ табуға болады.
Тахеометрлік суретке түсіру полярлық әдіс бойынша жүргізіліп, ситуация мен рельеф горизонтальдар арқылы жоспарға түсіріледі (біркелкі биіктіктер сызықтары). Тахеометрлік суретке түсіруде ситуациялық сипаттамалық нүктелерінің орны анықталып, солар арқылы берілген масштаб дәлдігі мен ситуацияның контуры салынады. Өлшеу нәтижелері тахеометрлік журналға толтырылып, қосымша крок жұмысы жүргізіледі. Крок – грекше «сурет нобайы». Кротың абристен ерекшелігі – онда бедер бейнеленеді де, өлшемдер жазылмайды.
Тахеометр (грек. tachyc, tacheos – шапшаң және …метр) – тахеометрлік түсіру кезінде қолданылатын геодезиялық аспап. Тахеометр арқылы белгілі бір нүктенің (пикеттің) бақылаушы тұрған (прибор орналасқан) нүктемен салыстырғандағы горизонталь және вертикаль бұрыштары, қашықтығы және өсімшесі (h) анықталады.
Тахеометриялық түсірісте түсірілетін нүктеде тұрған рейкадағы аспаптың дүрбісімен бір рет нысаналау арқылы осы нүктенің координаталарын, яғни бағытын, арақашықтығын және салыстырмалы биіктігін анықтайды.

1. http://bigox.kz/kartanyn-mazmuny-zhane-shartty-belgileri/
2. Нүрпейісова М.Б. «Геодезия», оқу-құралы. ГИК, 1993ж. 118б.
3. А.БЕРЛЯНТ., «Картографический метод исследования», Мәскеу, 2001
4. Н.СЕЙІТОВ., «ГЕОЛОГИЯ НЕГІЗДЕРІ», Алматы, 2000
5. И.П. ЗАРУЦКАЯ., Н.В. КРАСИЛЬНИКОВА «ПРОЕКТИРОВАНИЕ И СОСТАВЛЕНИЕ КАРТ»
6. Геодезия, картография, геоинформатика, кадастр: Энциклопедия. В 2-х т. / Под общ. Ред. А. В. Бородко, В. П. Савиных. – М.: Геоиздат, 2008 г
7. Нұрпеиісова М.Б. Геодезия - Оқулық. Алматы: «ЭВЕРО» баспаханасы, 2005.