Ч.Дарвиннің эмоцияның көрінуі туралы түсінігі

Біз күнделікті қарым-қатынаста бір-бірімізді ұғамыз, көңіл-күйімізді білеміз, өзара бірлескен қарым-қатынасқа түсеміз, бір-біріміздің қуанышы-мызды, ыза, уайым, қорқыныш, таңдану, жиіркену секілді сезімдерімізді ақпаратты қалыппен де, эмоциямен де ұғынысамыз. Ч.Дарвин, бұған қоса, адамдардағы сыртқы эмоционалдық көріністердің, анатомия тәрізді, бірте-бірте өмірге бейімделе, өзгеріске ұшырай отырып дамып, биологиялық функция атқаратынын дәлелдейді.
Психологиялық және психолингвистикалық ғылымдар, ең алдымен, адам әрекетіндегі эмоция функцияларын зерттейді. Алайда, ғылыми позиция осылай нақты бола тұра, эмоция психологиясының зерттелуі әзірге жеткіліксіз, әлі күнге эмоцияның біртұтас психологиялық теориясын жасау мәселесі шешілмеген.
Ч. Дарвин осы күнгi адамда байқалатын мәнерлi қозғалыстардың бiразы бiздiң ерте кездегi ата-бабаларымыздың тiршiлiгiнде елеулi орын алған әрекеттiң қалдығы екендiгiн айтады. Мәселен, қатты ашу кернеген адам кейде жұдырығын түйiп тiстенедi, қабағын түйiп булығады, демiн әзер алып, танауы делдиiп кетедi, жүрегi тарс-тарс соғады. Осындай мәнерлi қозғалыстардың әрқайсысының өзiнше шығу тарихы бар. Жоғарыда келтiрiлген мысалдан жауымен (жабайы аңдармен) айқасқа түсейiн деп тұрған адамның келбетiн, даярлық белгiсiн байқауга болады. Ертедегi адамдар жабайы аңдармен арпалысқа түсердiң алдында денесiн соған бейiмдеп алып, сонан кейiн айқасатын болған. Қазiргi адамдар үшiн мұндай көрiнiстер дөрекi, ебдейсiз қимылдар болып табылады. Мұндай ебдейсiз қимылдар мәдениеттi адамның қылығына ешбiр сыйымсыз сипат. Бұған көбiнесе сотқар, ызақор, кекшiл адамдар бiр табан жақын тұрады. Адамдардың сана-сезiмi өскен сайын оның қимыл-қозғалыстары да мәдениеттене түседi. Эмоциялық жағдайлар адамның дем алу, қан айналу органдарына өзгерiстер түсiретiнiн, бет әлпетi мен (мимика) бүкiл дене қимылдарына (пантомимика), сөздiң интонациясы мен тембрiне, дикциясы мен паузасына да өзгерiстер енгiзетiндiгiн дәлелдейтiн мысалдар көп. Қорқу эмоциясы кезiнде адамда байқалатын мәнерлi қозғалыстарды алайық. Қорыққан адамның қасы тартылып, түсi бозарады, қозғалыстары баяулап не мүлде тоқтайды, денесi дiрiлдеп қалшылдайды, шашы үрпиiп, көзi шарасынаи шығып, даусы қарлығып, үнi кiбiртiктейдi, аузы кебiрсiп, тынысы өзгередi, бетi шiмiркенiп, бүкiл денесi қалтырап, салқын тер шып-шып шығады. Тiптi орнынан қозғала, сөйлей алмай, дауысы шықпай қалатын кездерi болады. Қорқыныштың жеңiл түрi тынышсыздану, ауыры — үрейi ұшу т. б.

1. «Жалпы психология» Алдамұратова Алматы 1996
«Жалпы психология» Жарықбаев Қ. (оқулық) Алматы 2004
2. Изард К. Психология эмоции., Питер, 1999 г.
3. Сәбет Балтаұлы Бап – Баба «Жантану негіздері»