Сілеусіндер. Бархатты мысық. Жанаттар Систематикасы. Құрылыс ерекшелігі. Таралуы. Көбеюі мен дамуы

1.Сілеусіндер. Систематикасы. Құрылыс ерекшелігі. Таралуы. Көбеюімен дамуы.
2.Бархатты мысық. Систематикасы. Құрылыс ерекшелігі. Таралуы. Көбеюімен дамуы.
3.Жанаттар. Систематикасы. Құрылыс ерекшелігі. Таралуы. Көбеюімен дамуы.

Сілеусін – (lynx lynx isabellinys Blyth, 1847) –сүтқоректілер класы жыртқыштар отрядының мысықтар тұқымдасына жататын жыртқыш аң. Оның Қазақстан аумағында 3 түр тармағы (еуропа, алтай және түркістан) кездеседі. Олардың таралу аумағы шағын алқапты қамтиды әрі саны да аз болғандықтан, Халықаралық Табиғат Қорғау Одағының және Қазақстанның қызыл кітабына (2010) тіркелген. Сілеусіннің еуропа түр тармағы – Орталық Қазақстанда, алтай түр тармағы – Оңтүстік Алтай тау сілемдерінде, ал түркістан түр тармағы еліміздің оңтүстік және оңтүстік-шығыс алқаптарындағы тау тізбектерін мекендейді.
Сілеусін таулы алқаптардың қылқан және жалпақ жапырақты орман өскен белдеулерінде таралған. Оның тұрқының ұзындығы 87-104 см., салмағы 13,2-23,2 кг. дейін жетеді. Дене тұлғасы мығым әрі жұмырланып келеді.
Басының пішіні жұмыр, құлақ қалқаны үшбұрышты әрі үшкір. Құлақ қалқанының ұшындағы шоқ қылшықты ұзын шашағы қара түсті болып айқын байқалады. Екі ұрт тұсындағы ұзын қылшықты түгі денесіндегі басқа түктерінен ерекшеленіп тұрады. Үстіңгі етті ернінде ірі қылшықты ұзын мұртшалары бар. Жон арқа тұсының түктері қызғылт-қоңырқай, ал құрсақ тұсындағы түктері ақшыл-бозғылт түсті. Сілеусіннің түгі қалың әрі үлпілдеп тұрады. Аяқтары біршама жуан әрі ұзын. Арқа тұсындағы түктерінде қарақошқыл көптеген ұсақ дақтары бар. Құйрығы жуан, оның ұзындығы 20-31 см жұмырланып ұшы шорт кескен бөренедей болып көрінеді. Табандары жалпақ жүрген кезде тырнақтарының ізі жерге түспейді. Тырнақтары мен тістері жақсы дамыған әрі өткір болып келеді.
Көзі өте қырағы, есту қабілеті де жақсы дамыған. Жүрген кезде ешбір дыбыс байқалмайды. Ол ағаш басына және жартастарға жылдам өрмелеп шыға алады. Қатты секірген кезде 3,5-4 метр қашықтықты қамтиды. Қорек іздеген кезде тәулігіне 10-15 шақырым жерге бара алады.
Сілеусін екі жаста жыныстық жетіледі. Ақпан айының соңында бір айға жуық ұйығады. Буаздық мерзімі 67-74 тәулікке созылып, жылына бір рет 2-3 күшік туады. Күшіктері алғашында соқыр, әлжуаз болады. Екі айдай тек ана сүтімен қоректеніп тез жетіледі де, одан соң өз бетінше қоректене алады. Күшіктеріне аталығы да, аналығы да бірдей қамқорлық жасайды, қорек ұстауға үйретеді.
Сілеусін көбіне ағаш тамырларының қуыстарына немесе таса жерлерге жасырынып жататын орын (жатақ) әзірлейді. Жатағының ішіне қураған шөп, қауырсын, жүн қалдықтарын төсеп ыңғайлап алады. Өте сақ жыртқыш аң. Сәл қауіп төнген кезде иіс сезу арқылы бірден байқайды.
Ерте кездерде сілеусін Солтүстік ¬Ам嬬рика және Еуразия құрлығының сол-түс¬¬тік өңірлеріндегі таулы орманды алқап¬тарда кеңінен таралған. Терісі қымбат баға¬лан¬¬ғандықтан көптеп ауланып, соңғы кезде барлық алқаптарда саны азайып кеткен.

1. Б.Есжанов Қ.С.Мұсабеков “Териология” Алматы 2011
2. Б.Есжанов О.Беркінбай Қ.Нұрғазы “Жалпы терриология” Алматы 2010