Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде. "Әдебиет танытқыш" - ұлттық әдебиет туралы ғылымның алғашқы қарлығашы



1. Ә.Бөкейханов зерттеуіндегі Шәкәрім Құдайбердіұлы
II."Әдебиет танытқыш" . әдебиеттану ғылымының іргетасы ретінде
2.1. А.Байтұрсынұлының әдеби мұрасы туралы ғалымдар көзқарасы
2.2. Еңбек жайлы құнды пікірлер
III. Шәкәрім шығармаларының текстологиясы.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақ әдебиетінде Шәкәрімтанудың негізін салып, іргетасын қалаған Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов сияқты ойшыл қайраткерлері. Шәкәрімнің Абайдан кейін қазақ поэзиясын жаңа сатыға көтеруші екендігін жан-жақты дәлелдеп, ақын поэзиясының ерекшеліктерін, дүниетанымының күрделігін анықтады. Әлихан Бөкейханов Шәкәрімнің адам, қоғам, дін мәселелеріне ерекше назар аударғандығын алғаш тілге тиек еткен. Қазақ қоғамының саяси-әлеуметтік мәселелеріне қатысты Шәкәрім пікірлерін қуаттайтын Ә.Бөкейханов «Түрік, қырғыз, қазақ hәм ханлар шежіресі», «Қалқаман-Мамыр» поэмалары жөнінде жазған сын мақалаларында Шәкәрімнің творчестволық лабараториясына жоғары баға беретін ой *- тұжырымдарын шәкәрімтанудың бастауы ретінде қарастыруға болады. ХХ ғасырдың басында Шәкәрімнің жарыққа шыққан шығармаларына айырықша назар аударып, баспа бетінде пікір білдіріп отырған Әлихан Бөкейханов екендігі көрсетілді. Ш.Құдайбердіұлы мен Ә.Бөкейхановтың бір-бірімен таныстығы 1900 жылдан басталса керек. Олардың рухани қарым-қатынаста болғандығын Семей қаласында кездесіп тұрғандықтарын кейбір саяси мәселелерге байланысты хат жазысып, пікір алысып отырғандықтары жайлы ғалымдардың дәлелді дәйектері бар. «Түрік, қырғыз қазақ һәм хандар шежіресі» жайында жазған мақаласына пікірін айтып жазған мақаласында Ә.Бөкейханов Шәкәрім мұрасын бүкіл халықтың тануы керектігіне мән бере отырып, оны насихаттау керектігін жете түсінген [6]. Демек, аталған халық зиялыларынан басқа елге қамқор, зерек ойлы азаматтар да Шәкәрім шығармаларына дер кезінде үн қосып, өз ойларын білдіріп, құнды еңбектер екендігін бағалап отырған.
«Әдебиет танытқыш» — Ахмет Байтұрсыновтың эстетикалық-философиялық танымын, әдебиетшілік көзқарасын, сыншылық келбетін толық танытатын жүйелі зерттеу, қазақ филологиясының орны ерекше зор, айтылған ойларының тереңдігі мен дәлдігі арқасында болашақта да қызмет ететін, ешқашан маңызын жоймайтын қымбат, асыл еңбек. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы әдебиет теориясының негізін салушы Ахмет Байтұрсынұлының – сөз өнерінің теориялық сипаты жөніндегі тұжырымдары талқыланып отыр. Ол тұжырымдар ғалымның 1926 жылы Қызылорда қаласында жарық көрген «Әдебиет танытқыш» атты еңбегінде баяндалғаны белгілі.
1. 1.Қазақ әдебиетінің тарихы.Алматы, 2006. - т. 6. - 249 - 292 бет

2. Бөкейханов Ә. Түрік, қырғыз, қазақ һәм хандар шежіресі (1911 жылы басылып шыққан кітап жайлы) // Қазақ, 1913. 28 сәуір №12 («Қыр баласы» деп қол қойған).

3. Байтұрсынов А.Әдебиет танытқыш.Зерттеу мен өлеңдер.Алм:Атамұра,2003.-208 бет.
4. Ахметов З. Өлең сөздің теориясы. – Алматы: Ғылым, 1973. – 213 б.
5. “ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі:  Реферат
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:   
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы:Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде. "Әдебиет танытқыш" - ұлттық әдебиет туралы ғылымның алғашқы қарлығашы. Шәкәрім шығармаларының текстологиясы.

Орындаған: Қажыбекова А.С.
Тексерген: Еспенбетов А.С.

Семей 2015
Жоспар:

1. Ә.Бөкейханов зерттеуіндегі Шәкәрім Құдайбердіұлы
II."Әдебиет танытқыш" - әдебиеттану ғылымының іргетасы ретінде
2.1. А.Байтұрсынұлының әдеби мұрасы туралы ғалымдар көзқарасы
2.2. Еңбек жайлы құнды пікірлер
III. Шәкәрім шығармаларының текстологиясы.
IV. Пайдаланылған әдебиеттер

Қазақ әдебиетінде Шәкәрімтанудың негізін салып, іргетасын қалаған Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов сияқты ойшыл қайраткерлері. Шәкәрімнің Абайдан кейін қазақ поэзиясын жаңа сатыға көтеруші екендігін жан-жақты дәлелдеп, ақын поэзиясының ерекшеліктерін, дүниетанымының күрделігін анықтады. Әлихан Бөкейханов Шәкәрімнің адам, қоғам, дін мәселелеріне ерекше назар аударғандығын алғаш тілге тиек еткен. Қазақ қоғамының саяси-әлеуметтік мәселелеріне қатысты Шәкәрім пікірлерін қуаттайтын Ә.Бөкейханов Түрік, қырғыз, қазақ hәм ханлар шежіресі, Қалқаман-Мамыр поэмалары жөнінде жазған сын мақалаларында Шәкәрімнің творчестволық лабараториясына жоғары баға беретін ой *- тұжырымдарын шәкәрімтанудың бастауы ретінде қарастыруға болады. ХХ ғасырдың басында Шәкәрімнің жарыққа шыққан шығармаларына айырықша назар аударып, баспа бетінде пікір білдіріп отырған Әлихан Бөкейханов екендігі көрсетілді. Ш.Құдайбердіұлы мен Ә.Бөкейхановтың бір-бірімен таныстығы 1900 жылдан басталса керек. Олардың рухани қарым-қатынаста болғандығын Семей қаласында кездесіп тұрғандықтарын кейбір саяси мәселелерге байланысты хат жазысып, пікір алысып отырғандықтары жайлы ғалымдардың дәлелді дәйектері бар. Түрік, қырғыз қазақ һәм хандар шежіресі жайында жазған мақаласына пікірін айтып жазған мақаласында Ә.Бөкейханов Шәкәрім мұрасын бүкіл халықтың тануы керектігіне мән бере отырып, оны насихаттау керектігін жете түсінген [6]. Демек, аталған халық зиялыларынан басқа елге қамқор, зерек ойлы азаматтар да Шәкәрім шығармаларына дер кезінде үн қосып, өз ойларын білдіріп, құнды еңбектер екендігін бағалап отырған.
Әдебиет танытқыш -- Ахмет Байтұрсыновтың эстетикалық-философиялық танымын, әдебиетшілік көзқарасын, сыншылық келбетін толық танытатын жүйелі зерттеу, қазақ филологиясының орны ерекше зор, айтылған ойларының тереңдігі мен дәлдігі арқасында болашақта да қызмет ететін, ешқашан маңызын жоймайтын қымбат, асыл еңбек. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы әдебиет теориясының негізін салушы Ахмет Байтұрсынұлының - сөз өнерінің теориялық сипаты жөніндегі тұжырымдары талқыланып отыр. Ол тұжырымдар ғалымның 1926 жылы Қызылорда қаласында жарық көрген Әдебиет танытқыш атты еңбегінде баяндалғаны белгілі.
Ұлттық әдебиеттану ғылымы қазір қолданып жүрген негізгі терминдер, категориялар, ұғымдардың қазақша өте дәл, ықшам, оңтайлы баламаларының басым көпшілігі тұңғыш рет осы зерттеуде жасалғанын ашып айтатын уақыт жетті. Бұл ретте, Ахмет Байтұрсынов -- тіл терминдерін жасауда қандай кемеңгер, данышпан болса, әдебиеттану, өнертану, фольклортану терминдерін жасауда да сондай кемеңгер, данышпан.
Ғасырлар тоғысындағы қоғамдық-экономиканың қалыптасуы, жаңа үкіметтің орнығуы, халықты жаппай сауаттандыру үшін оқу-ағарту шаралары жедел жүзеге асырылған кезең. А.Байтұрсынұлының әдеби-эстетикалық тұжырымдары мен әдебиеттегі жүйелеуге қосқан үлесі туралы әдебиеттанушы-ғалымдар: ХХ-шы ғасырдың басын-да әдебиеттану салада нақты іс атқарған, өзгелерге үлгі көрсеткен А.Байтұрсынұлы болды дейді.
1989 жылы ғылыми айналысқа қайта оралған Әдебиет танытқыш ұлттық әдебиеттану ғылымында өзінің лайықты бағасын алып үлгерді. Еңбектің теориялық салмағын саралай келе академик З. Қабдолов Әдебиет танытқыштың ең бір құнды жері деп, жекелеген әдеби-теориялық категориялардың этимологиясын, олардың мән-мағыналық жүгін төл әдебиетіміздің өз ішінен тапқандығын дөп баса айтады. Мәселен, ..әдебиеттің Аристотель белгілеген негізгі үш тегін, яки жанрын (эпос, лирика, драма) грек тілінен түп-түгел қазақ тіліне ауыстырып алады да (А. Байтұрсынов Дарынды сөз тарауында: эпосты - әуезе, лириканы - толғау, драманы - айтыс деп атайды - Ұ.Е.), әр жанрдың түрлерін өзіміздің төл әдебиетімізден іздейді. Мысалы, лириканың алғашқы үлгілерін қазақтың сонау тұрмыс- салт жырларынан іздеп табады. Сонда, ең жеңілі жоқтау - эпитафияға, мақтау - одаға, даттау - сатираға балама болып шыға келеді. Дәл осы ретпен әдебиеттің үшінші тегін Аристотельше драма деп емес, Ақаңша айтыс-тартыс деп алады да, осы жанрдың түрлерін, айталық, трагедияны - мерт, яки әлекті тартыс, драманы - сергелдең, яки азапты тартыс, комедияны - арамтер, яки әурешілік деп атайды [1, 25-26]. Академик З. Ахметов болса, Әдебиет танытқышта қазақ өлеңінің ырғақтық құрылыс-жүйесін айқындайтын өлең сөздің бунақ, тармақ, шумақ сынды категорияларының алғаш қалыптасқандығын атап айтады [1, 64].
А. Байтұрсыновтың Әдебиет танытқышы - қазақ әдебиеттану ғылымының үлкен көрсеткіші болуымен қатар, теориялық ой-жүйесіне мықтап түрен салған, қазақтың парасатты толғамын, ойшылдығын эстетикалық таным-білігінің молдығын танытқан кезеңдік туынды [2, 275] екендігі еңбектің жалпы гуманитарлық ғылымдар жүйесіндегі бөлекше орнын білдірсе, автордың төңкерістер дәуірінде өмір сүрсе де, әдебиет мәселелеріне саясатты, партия мақсаттарын, араластырмай негізінен ғылыми өлшем, талғам арқылы, жеке бөлшектерге, бұтақтарға, тармақтарға назар аударуы, қазіргі терминологиямен айтқанда, структуралық поэтика тұрғысынан талдау жасап, қорытындылар шығаруы; үнемі дәлдік пен деректің бірінші қатарға шығуы [3, 51], әр категорияның өзінің логикалық дамуы, қалыптасқан жүйесі бар түсінік ретінде айқындалуы .., яғни, әр тұжырымның ішкі заңдылықтары ашылып, парадигма ретінде дәлелденуі [4, 26.] - Әдебиет танытқыштың ғылыми тереңдігі мен зерттеушілік стратегиясының ауқымдылығынан хабар білдірсе керек.
Еңбектің құндылығына жан-жақты тоқтала келе әдебиет сыншысы Т. Кәкішев: Мұндай еңбек бізде бұған дейін де, бұдан кейін де қайталанған жоқ. Ол - әдебиет теориясы мен әдебиеттану ғылымының міндет-парызын қатар атқарып, біздің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде
Шәкәрім мұрасы
Шәкәрім мұрасы туралы
Шәкәрім Қ. мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде
Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде. "Әдебиет танытқыш" - ұлттық әдебиет туралы ғылымның алғашқы қарлығашы. Шәкәрім шығармаларының текстологиясы
Шәкәрім мұрасы Ә.Бөкейханов зерттеуінде жайлы ақпарат
Ахмет Байтұрсыновтың ғылыми - педагогикалық мұралары
С.Сейфуллин – әдебиет сыншысы
Фольклор және әдебиет
Қазақ әдебиеттану ғылымындағы абайтану мәселелері
Пәндер