Жануарлар систематикасы

1. Қояндар
1.1 Қояндар систематикасы
1.2 Құрылыс ерекшелігі мен таралуы
1.3 Көбеюі мен дамуы
2. Шошқа
2.1 Шошқалар систематикасы
2.2 Құрылыс ерекшелігі мен таралуы
2.3 Көбеюі мен дамуы
3. Құндыздар
3.1 Құндыздар систематикасы
3.2 Құрылыс ерекшелігі мен таралуы
3.3 Көбеюі мен дамуы
4. Соқырлар
4.1 Соқырлар систематикасы
4.2 Құрылыс ерекшелігі мен таралуы
4.3 Көбеюі мен дамуы

Бұл отрядқа дене тұрқы 12 – 69 см болатын, ірі түрлерінің артқы аяқтары мен құлақ қалқандары ұзын, майдаларының алдыңғы және артқы аяқтарының ұзындығы бірдей, құлақ қалұандары кішкентай сүтқоректілер жатады. Құйрықтары қысқа немесе тері жамылғысынан әзер байқалады. Алдыңғы аяқтары 5, артқы аяқтары 4 не 5 башпайлы. Саусақтарында тырнақтары жақсы жетілген. Үстіңгі жағында екі жұп күрек тістері болады, оның бір жұбы екіншісінің артында орналасқан. Алдыңғы күрек тістері өте үлкен, қашау тәрізді, артқылары кішкентай. Төменгі жағында мұндай тістердің саны бір жұп. Олар өмір бойы өсіп отырады. Жыртқыш тістері болмайды. Күрек және жыртқыш тістерінің арасында «диастема» деп аталатын бос орын болады.
Тіс формуласы: І 2/1; С 0/0; Р 3/2; М 3-2/3
Ас қорту жүйесінде бүйені болады, жатыры қос тармақты, жыныс мүшесі сүйексіз.
Қоянтәрізділер шығу теі жағынан кеміргіштерге өте жақын. Шөппен қоректенеді, жылына 1-4 реткөбеюге қатысып, бірден онға дейін өсім береді.
Бұл отряд өкілдері барлық құрылықта таралған. Кейбір түрлері кәсіптік және әуесқойлық жолмен ауланады. Қазақстанда отрядтың 2 тұқымдасына (қояндар, шақылдақтар) жататын өкілдері мекендейді.

Құрылысы мен таралуы
Кемірушілер әр түрлі ландшфтыда өмір сүреді. Олар қилы өмір жағдайына бейімделген. Жабайы сүтқоректілердің ішіндегі кемірушілер ғана адам баласының мекенінде бірге жүреді. Олар қазіргі заманғы құрылыстарда және қалаларда жүре береді. Бұлардың қозғалу қабілеті де әр түрлі: жүгіретіндер, секіретіндер, өрмелегіштер. Кейбіреулері тіпті жоспарлап ұшады. Өсімдікпен қоректенеді. Экваторға дейін полярлы және жазықтан қарлы таулы жерге дейін таралған. Кемірушілердің таралуы өсімдік жамылғысымен байланысты, олардың қорғаныштық және азықтық маңызы бар. Әр түрлі температуралық режимдерді жақсы көтереді және соған байланысты жүнінің жыл мезгіліне қарай өзгереді. Кейбір кеміргіштер жайсыз уақытта азық жинаса, кейбірі ұйқыға кетеді. Кеміргіштердің кейбір топтары (мысалы тышқандары) кеуде алды аутотомиясы бар. Жауымен құйрығынан ұстаған жануардың терісі құйрық омыртқасынан сырғып түседі.

1. Б. Есжанов, О. Беркінбай, Қ.Нұрғазы «Жалпы териология» Алматы 2010
2. М.Қ. Жұмалиев, Б.Е.Есжанов «Жануарлардың биоалуантүрлілігі» 4 бөлім Алматы 2007