Ғаламшарлардың көрінетін және нақты қозғалысы

Кіріспе

Ғаламшарлар көрінетін қозғалыстары бойынша 2 топқа бөлінеді: төменгі (Меркурий, Шолпан) және жоғарғы (Жерден басқа қалған ғаламшарлар).
Төменгі және жоғарғы топ ғаламшарларының шоқжұлдыздардағы қозғалыстары түрліше. Меркурий және Шолпан әрқашан Күн қай шоқжұлдызда орналасса, олар да сол немесе көршілес шоқжұлдызда орналасады. Олар Күннен шығыс немесе батысқа қарай орналасуы мүмкін. Ғаламшарлардың Күннен шығысқа қарай ең үлкен бұрыштық алшақтауы – ең үлкен шығыстық элонгация, ал батысқа қарай ең үлкен бұрыштық алшақтауы – батыстық элонгация деп аталады. Шығыстық элонгация кезінде ғаламшар батыстан Күн батқаннан кейін көрінеді және Күннен кейін аз уақыттан соң батады. Содан кейін кері қарай қозғалады. Алғашында жай, кейін қатты қозғалып Күнге жақындайды, төменгі бірігу процесі басталады. Біршама уақыттан соң ғаламшар қайта көрінеді, Күннен алшақтай бастайды да ең үлкен батыстық элонгацияға жетеді. Ғаламшар тоқтап, енді ол батыстан шығысқа қарай тік қозғалады, Күннен қашықтау қысқарады. Бұл уақытта ғаламшар Күннің артынан өтеді, екеуінің эклиптикалық бойлықтары тең болады – бұл Күн мен ғаламшардың жоғарғы бірігуі деп аталады. Әрі қарай ғаламшар қайтадан батыста көрінеді, яғни төменгі ғаламшарлар Күн маңайында тербелетіндей болып қозғалыс жасайды.
Ал, жоғарғы топ ғаламшарларының көрінетін қозғалыстары басқаша болады. Жоғарғы ғаламшар Күн батқаннан кейін батыста көрінеді, жұлдыздар арасымен түзу бойымен, яғни Күн сияқты батыстан шығысқа қарай қозғалады. Бірақ оның қозғалыс жылдамдығы Күннен төмен, Күн ғаламшарны қуып жетеді де ғаламшар уақытша көрінбей қалады, себебі ол Күнмен бір мезгілде шығып, бір мезгілде батады. Күн ғаламшардан озады, ғаламшар шығыста қайта көрінеді. Ғаламшарның қозғалыс жылдамдығы төмендейді, ол тоқтайды, ал әрі қарай жұлдыздар арасымен кері, яғни шығыстан батысқа қарай қозғалады. Біршама уақыттан соң ғаламшар қайта тоқтайды, қозғалыс бағытын түзуге өзгертеді, ал бұл уақытта оны батыс жақтан Күн қайта қуып жетеді, ол тағы да көрінбей қалады, осылайша құбылыстар қайталана береді.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Ғаламшарлардың көрінетін және нақты қозғалысы
Ғаламшарлардың көрінетін қозғалысы

Ғаламшарлар көрінетін қозғалыстары бойынша 2 топқа бөлінеді: төменгі (Меркурий, Шолпан) және жоғарғы (Жерден басқа қалған ғаламшарлар).
Төменгі және жоғарғы топ ғаламшарларының шоқжұлдыздардағы қозғалыстары түрліше. Меркурий және Шолпан әрқашан Күн қай шоқжұлдызда орналасса, олар да сол немесе көршілес шоқжұлдызда орналасады. Олар Күннен шығыс немесе батысқа қарай орналасуы мүмкін. Ғаламшарлардың Күннен шығысқа қарай ең үлкен бұрыштық алшақтауы - ең үлкен шығыстық элонгация, ал батысқа қарай ең үлкен бұрыштық алшақтауы - батыстық элонгация деп аталады. Шығыстық элонгация кезінде ғаламшар батыстан Күн батқаннан кейін көрінеді және Күннен кейін аз уақыттан соң батады. Содан кейін кері қарай қозғалады. Алғашында жай, кейін қатты қозғалып Күнге жақындайды, төменгі бірігу процесі басталады. Біршама уақыттан соң ғаламшар қайта көрінеді, Күннен алшақтай бастайды да ең үлкен батыстық элонгацияға жетеді. Ғаламшар тоқтап, енді ол батыстан шығысқа қарай тік қозғалады, Күннен қашықтау қысқарады. Бұл уақытта ғаламшар Күннің артынан өтеді, екеуінің эклиптикалық бойлықтары тең болады - бұл Күн мен ғаламшардың жоғарғы бірігуі деп аталады. Әрі қарай ғаламшар қайтадан батыста көрінеді, яғни төменгі ғаламшарлар Күн маңайында тербелетіндей болып қозғалыс жасайды.
Ал, жоғарғы топ ғаламшарларының көрінетін қозғалыстары басқаша болады. Жоғарғы ғаламшар Күн батқаннан кейін батыста көрінеді, жұлдыздар арасымен түзу бойымен, яғни Күн сияқты батыстан шығысқа қарай қозғалады. Бірақ оның қозғалыс жылдамдығы Күннен төмен, Күн ғаламшарны қуып жетеді де ғаламшар уақытша көрінбей қалады, себебі ол Күнмен бір мезгілде шығып, бір мезгілде батады. Күн ғаламшардан озады, ғаламшар шығыста қайта көрінеді. Ғаламшарның қозғалыс жылдамдығы төмендейді, ол тоқтайды, ал әрі қарай жұлдыздар арасымен кері, яғни шығыстан батысқа қарай қозғалады. Біршама уақыттан соң ғаламшар қайта тоқтайды, қозғалыс бағытын түзуге өзгертеді, ал бұл уақытта оны батыс жақтан Күн қайта қуып жетеді, ол тағы да көрінбей қалады, осылайша құбылыстар қайталана береді.
Птолемейдің әлемдік жүйесі

Ежелгі астрономдардың Ғалам туралы түсініктері Птолемейдің "Мегале синтаксис" атты шығармасында баяндалған. Араб ғалымдарының аудармасында ол "Альмагест" деген атпен тараған.
Птолемей жүйесінің негізін төмендегі төрт тұжырым құрайды: 1) Жер Ғалам центрінде орналасқан; 2) Жер қозғалмайды; 3) Барлық аспан денелері жерді айнала қозғалады; 4) Аспан денелері шеңбер бойымен және тұрақты жылдамдықпен, яғни бірқалыпты қозғалады.
Птолемей жасаған әлем жүйесі геоцентрлік деп аталады және оны былайша түсіндіруге болады: ғаламшарлар эпицикл деп аталатын дөңгелек бойымен қозғалады, ал өз кезегінде эпициклдардың центрлері деферент деп аталатын басқа дөңгелек бойымен қозғалады, ал олардың жалпы центрінде Жер орналасады. Күн мен Ай Жерді айнала деферентер бойымен (эпициклсыз) қозғалады (2.1-сурет).
Аспан шырақтарының тәуліктік қозғалысы тұтастай алғанда бүкіл Ғаламның Жерді айнала қозғалуымен түсіндірілді. Ғаламшарлардың тік және кері қозғалыстары былайша түсіндірілді: ғаламшар өз эпициклының А нүктесінде тұрған кезде оның Жерден бақыланатын бұрыштық жылдамдығы эпицикл центрінің деферент бойымен және ғаламшардың эпицикл бойымен қозғалыстарының қосындысынан құралады. Бұл жағдайда ғаламшар қозғалысының түрі жоғары жылдамдықпен тік қозғалып бара жатқандай болады. Ғаламшар В нүктесінде болса, онда оның эпицикл бойымен қозғалысы эпицикл центрінің қозғалысына қарама қарсы бағытта және оның жерден бақыланатын бұрыштық жылдамдығы ең аз мәнде болады. Егер эпициклдағы

2.1-сурет. Деферент және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.