«бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру»
I.Кіріспе 1.1 Бастауыш сынып оқушыларына халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді түсіндіру 1.2 Экология және экологиялық тәрбие туралы түсінік 1.3 Экологиялық тәрбиенің пайда болу, даму тарихынан II. Негізгі бөлім Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру 2.1 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру міндеттері 2.2 Экологиялық тәрбие беру мазмұны 2.3 Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдары III. Практикалық бөлім 3.1 Сабақтың жоспарлары 3.2 Мектептегі экологиялық үйірмелердің жоспарлары 3.3 Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары IV. Зерттеу бөлімі 4.1 Балалардың экологиялық көзқарастарын анықтауға арналған сауалнама 4.2 Балалардың экологиялық тақырыбына байланысты мақал . мәтел талдату V. Шығармашылық жұмыс 5.1 Бастауыш сынып мұғаліміне арналған әдістемелік нұсқау
Осы Курстық жұмыста мен «Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру» тақырыбын тереңірек талдап, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Ең алдымен жалпы «табиғатқа» қысқаша тоқталып өтетін болсам - адам баласы өмірінің материалдық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз. Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады. Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын қоғам.
Қоршаған ортаны қорғау – мемлекетаралық, мемлекеттік маңызды жайт екені дау тудырмайтын мәселе. Табиғатты қорғау, қоршаған орта тазалығы үшін күрес, табиғат байлығын ұқыпты пайдалану мәселелерін мемлекеттік саясат деңгейінде қарастыру әбден заңды да.
Табиғат қорғау проблемасын іс жүзінде шешудің негізгі бір мақсаты жастарды туған жерге, Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Табиғатты қорғау мәселесі педагогикалық мәселелердің бірі. Педагогика ғылымының негізгі міндеті оқыту, білім беру, тәрбилеу және жеке басы қасиеттерін қалыптастыру.
Жоғарыда айтылғандарды осы «Курстық жұмыстың» бірінші бөлімінде - бастауыш сынып оқушыларының табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиенің алатын орны қарастырылды .
Ал екінші бөлімде бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін қалыптастыру берілген.
Табиғат сұлулығын сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның экологиялық мәдениеттілігінің басты көрсеткіші болу тиіс.
Ең алдымен жалпы «табиғатқа» қысқаша тоқталып өтетін болсам - адам баласы өмірінің материалдық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз. Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады. Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын қоғам.
Қоршаған ортаны қорғау – мемлекетаралық, мемлекеттік маңызды жайт екені дау тудырмайтын мәселе. Табиғатты қорғау, қоршаған орта тазалығы үшін күрес, табиғат байлығын ұқыпты пайдалану мәселелерін мемлекеттік саясат деңгейінде қарастыру әбден заңды да.
Табиғат қорғау проблемасын іс жүзінде шешудің негізгі бір мақсаты жастарды туған жерге, Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Табиғатты қорғау мәселесі педагогикалық мәселелердің бірі. Педагогика ғылымының негізгі міндеті оқыту, білім беру, тәрбилеу және жеке басы қасиеттерін қалыптастыру.
Жоғарыда айтылғандарды осы «Курстық жұмыстың» бірінші бөлімінде - бастауыш сынып оқушыларының табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиенің алатын орны қарастырылды .
Ал екінші бөлімде бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін қалыптастыру берілген.
Табиғат сұлулығын сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның экологиялық мәдениеттілігінің басты көрсеткіші болу тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Аймағамбетова, Қазына. Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың теориялық негізі.- Алматы: Балауса, 2003.- 144 б.
2. Аманбаева, М.Б., Ходжашева, М.Р. Табиғатты аялау-ата салтымыз, тәрбиеге мән берген дана халқымыз [Мәтін]: Экологиялық тәрбие// Экологическое образование в Казахстане.- 2007.- № 1.- 30-31 б.
3. Бекішов, Қайыржан. Табиғатты аялауға тәрбиелей білейік: [5 маусым - қоршаған ортаны қорғаудың бүкілдүниежүзілік күні ]// Орталық Қазақстан.- 2005.- 4 маусым.- 5 б.
4. Бекмағамбетова, Райса. Табиғат - адам тәрбиешісі: [Ұстаз талғамы]// Жас өркен - Қостанай.- 2005.- № 4.- 20-22 б.
5. Бекмағамбетова, Светлана. Тал бесігім-табиғат (экологиялық сайыс турнирін өткізу жобасы) : [Экологиялыќ білім]// Атамекен.- 2006.- 24 мамыр.- 5 б
6. Жұбанов, Н. Табиғатты тек қана аялау керек :Қоршаған орта: нәтиже,проблема // Атамекен.- 2007.- 5желтоқсан.- 3 б
7. Елеусізов, Мэлс. "Табиғат" табиғат тазалығы үшін күресе береді: [Қоршаған ортақ іс, нәтиже, проблема]// Атамекен.- 2005.- 15 шілде.- 2б.
8. Материалы региональной студенческой научно-практической конференции на тему: Экологическое состояние Семиречья: проблемы и пути ред. кол.: Е. У. Медеуов [и др.].- Талдықорған: І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік ун-т, 2004.- 137 с.: таб.
9. Молдасанова, Н. Экологиялыќ білім және табиғат // Экологическое
образование в Казахстане.- 2006.- №3.- 19-20 б.
10. Сүйербаев, Р. Х. Қоршаған ортаны қорғау - басты назарда : Экология// - Тропинка.- 2007.- № 2(9).- 2-4 б.
11. Тіршіліктану [Мјтін]: Жалпы білім беретін мектептің 10-11-сыныптарына арналған оқулық / Т. Ќасымбаева, Л. Аманжолова, Ж. Әкімов, Р. Сәтімбекұлы.- 6-бас.- Алматы: Мектеп, 2003.- 320 б.: сур.
12. Тасатарова, Қарлығаш. Экологиялық білім-көп сатылы үрдіс: [Экологиялық білім беру]// Қазақстан мектебі.- 2005.- № 7.- 14-16
13.Өтетілеуов Е. “Әдептілік - әдемілік” Алматы 1976 ж.
14.Серікбаева “Адам болам десеңіз” Сынып жетекшісі 2003 ж. №3
15.Сәрсембаева А. “Адамгершілік, отансүйгіштікке тәрбиелеу” Отбасы және балабақша 1999 №3-4
16.Савин “Педагогика” Алматы 1975 ж.
17.Төлекова З. “Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу негізі” Ұлт тағлымы 2001 ж. №1
18.Табылдиев Ә. “Әдеп әліппесі”
19.Төреқұлұлы Н. “Қазақтың би - шешендері” Алматы 1995 ж.
20.Тәлім – тәрбие тұжырымдамасы “Қазақстан мұғалімі” 1993 ж.
21.Үркембаева “Асыл қасиет” Алматы 1987 ж.
22.Шотамбекова А. “Азаматтану сабағында” Қазақстан тарихы 1997ж.
1. Аймағамбетова, Қазына. Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың теориялық негізі.- Алматы: Балауса, 2003.- 144 б.
2. Аманбаева, М.Б., Ходжашева, М.Р. Табиғатты аялау-ата салтымыз, тәрбиеге мән берген дана халқымыз [Мәтін]: Экологиялық тәрбие// Экологическое образование в Казахстане.- 2007.- № 1.- 30-31 б.
3. Бекішов, Қайыржан. Табиғатты аялауға тәрбиелей білейік: [5 маусым - қоршаған ортаны қорғаудың бүкілдүниежүзілік күні ]// Орталық Қазақстан.- 2005.- 4 маусым.- 5 б.
4. Бекмағамбетова, Райса. Табиғат - адам тәрбиешісі: [Ұстаз талғамы]// Жас өркен - Қостанай.- 2005.- № 4.- 20-22 б.
5. Бекмағамбетова, Светлана. Тал бесігім-табиғат (экологиялық сайыс турнирін өткізу жобасы) : [Экологиялыќ білім]// Атамекен.- 2006.- 24 мамыр.- 5 б
6. Жұбанов, Н. Табиғатты тек қана аялау керек :Қоршаған орта: нәтиже,проблема // Атамекен.- 2007.- 5желтоқсан.- 3 б
7. Елеусізов, Мэлс. "Табиғат" табиғат тазалығы үшін күресе береді: [Қоршаған ортақ іс, нәтиже, проблема]// Атамекен.- 2005.- 15 шілде.- 2б.
8. Материалы региональной студенческой научно-практической конференции на тему: Экологическое состояние Семиречья: проблемы и пути ред. кол.: Е. У. Медеуов [и др.].- Талдықорған: І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік ун-т, 2004.- 137 с.: таб.
9. Молдасанова, Н. Экологиялыќ білім және табиғат // Экологическое
образование в Казахстане.- 2006.- №3.- 19-20 б.
10. Сүйербаев, Р. Х. Қоршаған ортаны қорғау - басты назарда : Экология// - Тропинка.- 2007.- № 2(9).- 2-4 б.
11. Тіршіліктану [Мјтін]: Жалпы білім беретін мектептің 10-11-сыныптарына арналған оқулық / Т. Ќасымбаева, Л. Аманжолова, Ж. Әкімов, Р. Сәтімбекұлы.- 6-бас.- Алматы: Мектеп, 2003.- 320 б.: сур.
12. Тасатарова, Қарлығаш. Экологиялық білім-көп сатылы үрдіс: [Экологиялық білім беру]// Қазақстан мектебі.- 2005.- № 7.- 14-16
13.Өтетілеуов Е. “Әдептілік - әдемілік” Алматы 1976 ж.
14.Серікбаева “Адам болам десеңіз” Сынып жетекшісі 2003 ж. №3
15.Сәрсембаева А. “Адамгершілік, отансүйгіштікке тәрбиелеу” Отбасы және балабақша 1999 №3-4
16.Савин “Педагогика” Алматы 1975 ж.
17.Төлекова З. “Балаларды адамгершілікке тәрбиелеу негізі” Ұлт тағлымы 2001 ж. №1
18.Табылдиев Ә. “Әдеп әліппесі”
19.Төреқұлұлы Н. “Қазақтың би - шешендері” Алматы 1995 ж.
20.Тәлім – тәрбие тұжырымдамасы “Қазақстан мұғалімі” 1993 ж.
21.Үркембаева “Асыл қасиет” Алматы 1987 ж.
22.Шотамбекова А. “Азаматтану сабағында” Қазақстан тарихы 1997ж.
Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Пәні: Педагогика
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру
Орындаған: Темірғалиева А.
Жетекшісі: Қыдыралиева А.Қ
I.Кіріспе
1.1 Бастауыш сынып оқушыларына халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді түсіндіру
1.2 Экология және экологиялық тәрбие туралы түсінік
1.3 Экологиялық тәрбиенің пайда болу, даму тарихынан
II. Негізгі бөлім Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру
2.1 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру міндеттері
2.2 Экологиялық тәрбие беру мазмұны
2.3 Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдары
III. Практикалық бөлім
3.1 Сабақтың жоспарлары
3.2 Мектептегі экологиялық үйірмелердің жоспарлары
3.3 Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары
IV. Зерттеу бөлімі
4.1 Балалардың экологиялық көзқарастарын анықтауға арналған сауалнама
4.2 Балалардың экологиялық тақырыбына байланысты мақал - мәтел талдату
V. Шығармашылық жұмыс
5.1 Бастауыш сынып мұғаліміне арналған әдістемелік нұсқау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Осы Курстық жұмыста мен Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру тақырыбын тереңірек талдап, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Ең алдымен жалпы табиғатқа қысқаша тоқталып өтетін болсам - адам баласы өмірінің материалдық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз. Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады. Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын қоғам.
Қоршаған ортаны қорғау - мемлекетаралық, мемлекеттік маңызды жайт екені дау тудырмайтын мәселе. Табиғатты қорғау, қоршаған орта тазалығы үшін күрес, табиғат байлығын ұқыпты пайдалану мәселелерін мемлекеттік саясат деңгейінде қарастыру әбден заңды да.
Табиғат қорғау проблемасын іс жүзінде шешудің негізгі бір мақсаты жастарды туған жерге, Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Табиғатты қорғау мәселесі педагогикалық мәселелердің бірі. Педагогика ғылымының негізгі міндеті оқыту, білім беру, тәрбилеу және жеке басы қасиеттерін қалыптастыру.
Жоғарыда айтылғандарды осы Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде - бастауыш сынып оқушыларының табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиенің алатын орны қарастырылды .
Ал екінші бөлімде бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін қалыптастыру берілген.
Табиғат сұлулығын сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның экологиялық мәдениеттілігінің басты көрсеткіші болу тиіс.
Табиғат - халық қазынасы дегендей, оның байлықтарын пайдалана отырып, қорғау бәрімізге қажет екенін бастауыш сынып оқушыларына ғана емес, жалпы жастардың бойына сіңіре білдіруіміз керек. Бәріміздің міндетіміз - экологиялық түсінікті қалыптастырып, оқырмандарды табиғатты қорғау жұмыстарына белсенді сауаттылықпен араластыруға баулу. Табиғат ананы қорғау, аялау барша жұрт үшін тіршілік қамы, табиғи қажеттілікке жататындықтан, оқырмандарды табиғатты қорғауға тәрбиелеу баршамыздың борышымыз екенін ұмытпайық. Адамзат алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі - экология болғандықтан, бастауыш сынып оқушыларының қоршаған ортаны қорғау туралы көзқарастарының дұрыс қалыптасуына бағыт-бағдар берерде олардың табиғатқа деген көзқарастарын нығайта, экологиялық білім мен тәрбиелерін жетілдіре, туған өлке табиғатын аялап, сақтауды, қастерлеуді насихаттауда төмендегідей шараларды ұсынамыз.
Аталмыш бағыттағы Табиғат-сұлулықтың кәусар бұлағы, Табиғат лебі, Табиғатым - тағдырым - сынды экологиялық сағат, Жасыл әлемге саяхат - ойын-саяхат, Қазақстан қорықтары - ауызша журнал, Табиғат және Поэзия-жыр кеші, Табиғат тамашалары, Таңғажайып табиғат - экологиялық лотолар, Семей сынақ полигонына арналған Апат аймақтары, Ажал сепкен аждаһа - экологиялық - танымдық сағаттар, Туған өлкем - қандай көркем, Табиғат - тіршіліктің құтты қоныс мекені, Жер тағдыры - ел тағдыры, Табиғат - тіршіліктің қайнар көзі, Қоршаған орта және Табиғат - тіршілік бастауы, "Қоршаған ортаны қорғайық!", Табиғат аясы, Табиғат әлемі, Қоршаған орта - қорғаның, Аралым - арым, Балқашым - бағым, Өзендер неге өксиді?, Арал да апат аймағы, Қазақстан өзендері Қазақстан - туған өлкем, Экологиялық құқық тақырыптарындағы дөңгелек үстел, интеллектуалдық ойын, экологиялық идеялар байқауы, талқылау, экологиялық мереке, экологиялық әңгіме, пікір алмасу, жарыс сөз, брейн-ринг, экологиялық жыр кеші, пікірталас, шолу, әңгіме сияқты шаралар, осы орайда дайындалған тақырыптық папкалар, кітап көрмелері, тақырыптық сөрелер қолданушылардың туған өлке, оның байлығы, алуан түрлі табиғаты туралы білімдерін кеңейту мен экологиялық түсініктерін қалыптастыруға ықпал етіп, олардың туған жерге деген сүйіспеншіліктерін арттырып,, табиғатты қорғай білуге тәрбиелейді. Бұл жұмыстармен шектелмей, Экология сақшысы, Мөлдір бұлақ сияқты үйірме жұмыстарын да жандандыра аласыздар.
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру - олардың тіршіліктану жөніндегі сауатын ашуға қажет және қоршаған ортаны сақтауда маңызы зор екенін білесіздер. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімдерін қалыптастырып, экологиялық білім мен тәрбие беруге, барлық адамдардың экологиялық деңгейі, соны ұғынуы мен білім дәрежесінің жоғары болуларына әсер етіп, қордағы басылымдардың бар түрін кеңінен пайдалана, бастауыш сынып оқушыларының экологиялық ақпараттандырылуын қанағаттандыра білу қажет.
Сұлулыққа тәрбиелемей тұрып жақсы ниеттегі, адамгершілігі бар, шығармашылықпен жұмыс істейтін адамды қалыптастыру мүмкін емес. Сұлулық бала бойында қуаныш сияқты ең жақсы сезімдерді тудыра отырып, баланың белсенді түрде шығармашылықпен жұмыс істеуі мен денсаулығына оң ықпалын тигізеді. Бірақ бала мұның бәрін сезіну үшін сұлулықты өз көзімен көріп, оны қабылдай білуі керек.
Балалар тәрбие арқылы, ересектердің өнегесі арқылы дүниені таниды, көруді, сезінуді, тыңдауды үйренеді. Тәрбиелеуші жақсы өнегені беруге неғұрлым қабілетті болса бала да соғұрлым көбірек үйренеді.
Балаларды табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу барысында оларды сұлулықты көріп қана қоймай, сол сұлулық жолында еңбектене білуге үйретудің маңызы зор
Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білім мен тәрбие беру - олардың тіршіліктану жөніндегі сауатын ашуға қажет және қоршаған ортаны сақтауда маңызы зор екенін білесіздер. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімдерін қалыптастырып, экологиялық білім мен тәрбие беруге, барлық адамдардың экологиялық деңгейі, соны ұғынуы мен білім дәрежесінің жоғары болуларына әсер етіп, қордағы басылымдардың бар түрін кеңінен пайдалана, оқырмандардың экологиялық ақпараттандырылуын қанағаттандыра білу педагогтердің міндеті екенін сіздер жақсы білесіздер.
Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты қорғауға тәрбилеу маңызды міндет. Педагогика ғылымы дүниетану және табиғат қорғау ғылымының негіздерін тереңдетіп, халықтың дәстүрлерін жинақтап, оны бүкіл жұртшылыққа үйреткенде елді табиғат қорғау бағытында тәрбиелегенде ғана жағдай түзеледі. Ешбір қиыншылыққа қарамай ұстаздар әрбір бастауыш сынып оқушыларының ғана емес, әр бір жасты табиғат қорғау тәрбиесінен өткізіп, оларды табиғат қорғау жұмыстарына қатынастырса өмірді де аман сақтаймыз.
Сондықтан осы курыстық жұмысымның үшінші бөлімін бастауыш сынып оқушыларының табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдарымен сол дүниетану білімін тереңдетіп, үлкен мән беруге, болашақ мамандардың, бастауыш сынып оқушыларының бойына ұлттық сана сезім, табиғатқа деген аялы қамқорлық жасай білуді үйрету жолдарына бағыттадым.
Бастауыш сынып оқушыларына халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді түсіндіру.
Бұл құнды құжатта халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау мен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, еліміздегі экологиялық ахуалды жақсартуға, экологияға айрықша көңіл бөлінген.
Жақында Давоста өткен әлемдік экономикалық форумда 133 елдердің экологиялық рейтингі хабарланған болатын. Бұл тізімді Йель және Колумбия университеттері дайындаған екен. Тізімге енген елдер 6 топқа бөлінген, 133 ел кірген тізімде Қазақстан орта жағында, 70 орынды иеленген екен. Бұл дерек елімізде қоршаған ортаның ластанып, экологиялық ахуалының төмендегенінің айғақтайды.
Қоршаған ортаны қорғау - мемлекетаралық, мемлекеттік маңызды жайт екені дау тудырмайтын мәселе. Табиғатты қорғау, қоршаған орта тазалығы үшін күрес, табиғат байлығын ұқыпты пайдалану мәселелерін мемлекеттік саясат деңгейінде қарастыру әбден заңды да. Қазіргі таңда экология атом қаупінен де қауіпті қатерге айналуда. Бүкіл әлемде экологиялық дағдарыстар мен апаттар ұлғая түсіп, қоршаған ортаны қорғау мәселесі бүгіндері әлемдік мәселеге айналып келеді. Ғылыми- техникалық прогресс, қоғамдағы әлеуметтік және экономикалық өзгерістер табиғат тепе-теңдігінің бұзылуына себепкер болуда. Бүгінде адамзат тіршілігіне қауіп төніп, табиғат қорлары үзіліссіз сарқылысқа түсіп, қоршаған ортаның ластануынан адам өміріне өлшеусіз қатер төне, денсаулық та төмендеп, бұзыла бастады. Деректер бойынша адамдардың денсаулығы 55%-ы өмір салтына, 17%-ы экологиялық факторларға байланысты екен. Экологиялық нашар ахуал адам өлімінің 20%-ына себепкер болып отыр. Экологиялық жағдай тұрғындардың өмір сүру жағдайын күрт төмендетіп, адамдардың аз өмір сүруі мен демографиялық шегіністерге әсер етуде. Және де ғалымдар соңғы жылдары әлемдегі түрлі табиғи апаттардың болуын адам баласының қоршаған ортаға тигізген техногенді әсерінен деген ойды айтуда. Сондықтан да бүгіндері экологиялық мәселе алға қойылып, қоғамды қоршаған ортаны қорғау мәселесіне ерекше көңіл бөлуге, табиғатты сақтау мен қалпына келтіру мәселесімен жақсырақ айналысуға итермелеуде.
Сондықтан да экологиялық мәдениетке ие болып, табиғатқа туған анасындай аяулы сезіммен қарауды бастауыш сынып оқушыларына кең танымал ету - мұғалімдердің абыройлы борыштарының бірі болып табылады. Табиғат - адамның өз үйі дегенді қайталай, экологиялық күресті өмір үшін күрес деп танып, мектептер экологиялық проблемаларды оқып-үйрету мен жүзеге асыруға арналған шараларды насихаттаулары қажет. Ол үшін Елбасы қолдау көрсетіп отырған экологиялық саясатын іске асыру, көпшілікке экологиялық білім беруді жүйелі түрде жүргізу керек.
Жолдаудағы міндеттерді жүзеге асыру үшін қолданушыларға қоршаған орта туралы білім беріп табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін оятып, табиғат сақтау мен қорғауға тартып, бастауыш сынып оқушыларының экологиялық ойлау қабілетін қалыптастыру жұмыстарын жүзеге асыру керек, экология саласына арналған басылымдарды насихаттай табиғатты қорғауға, сақтай білуге тәрбиелеу мұғалімдердің де басты борыштарының бірі екені анық. Бұл шаралар қолданушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Табиғат сұлулығын сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның экологиялық мәдениеттілігінің басты көрсеткіші болу тиіс
Табиғат - халық қазынасы дей келе, оның байлықтарын пайдалана отырып, қорғау бәрімізге қажет екенін бастауыш сынып оқушыларына бойына сіңіре білейік. Бәріміздің міндетіміз - экологиялық түсінікті қалыптастырып, бастауыш сынып оқушыларының табиғатты қорғау жұмыстарына белсенді сауаттылықпен араластыруға баулу. Табиғат ананы қорғау, аялау барша жұрт үшін тіршілік қамы, табиғи қажеттілікке жататындықтан, оқырмандарды табиғатты қорғауға тәрбиелеу баршамыздың борышымыз екенін ұмытпайық. Адамзат алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі - экология болғандықтан, қолданушылардың қоршаған ортаны қорғау туралы көзқарастарының дұрыс қалыптасуына бағыт-бағдар берерде олардың табиғатқа деген көзқарастарын нығайта, экологиялық білім мен тәрбиелерін жетілдіре, туған өлке табиғатын аялап, сақтауды, қастерлеуді насихаттауда төмендегідей шараларды өткізуді оқытушылар қолға алулары қажеті.
Өміріміздің тіршілік етіп отырған табиғатты қорғау және оның сан алуан байлықтарын барынша ұқыпты пайдалану бүкіл адамзат алдында тұрған келелі де күрделі мәселелердің біріне айналды.
Жер бетінде бейбітшілікті сақтаудың өзі, тікелей табиғат қорғау мәселесімен өте тығыз байланысты. Сондықтан мемлекеттер арасындағы келіссөздердің бәрін де экологиялық проблемалар еш уақытта күн тәртібінен түскен емес.
Қазір елімізде халық шаруашылығының әр салаларының тез дамуы нәтижесінде табиғатқа орны толмас зиян келіп отырғанда, бастауыш сынып оқушылары жағынан тәрбиелеудің зор маңызы бар. Себебі, табиғатты ластанудың шегі бар деп айтуға болмайды. Ауа да, су да мол мөлшерде ластануда. Ал олар бұдан былай да осы дәрежеде ластан бертін болса, болашақ ұрпақтардың өмір сүруіне үлкен нұқсан келетіні сөзсіз. Сондықтан да, табиғатты қорғау оқушылардың тек міндеті ғана емес, абыройлы борышы. Әркім өзін қоршаған табиғи ортаның құрылысын, оның ерекшеліктерін, оларды бұзбай сақтаудың жолдарын, табиғат аясындағы өзінің жауапкершілігін білуге міндетті деп есептеймін. Кішкентай ғана бүлдіршіннен, еңкейген қарияға дейін жас кәрінің бәрі табиғат анасымен қиянаттасуға бармай, сыйластықпен өмір сүру керек.
Адам баласы өмірінің материаладық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз. Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады. Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын қоғам.
Қазіргі дүниетану ғылымы - стратегиялық, тактикалық бағыты айқындалға ғалымдардың ғылыми деңгейіне көтерілуде. Ғылым ретінде өзіндік теориялық методологиясы айқындалға зерттеу облысы мен зерттеу әдістері қалыптасқан жараталыстану ғылымының ірі саласына айналды.
Дүнеитану ғылымының басты міндеті болашақта табиғат қорларының сарқылуына жол бермеу, жер шарының тұрақтылығын сақтау, тіршілік әлемінің тепе-теңдігін, ырғақты өмір сүруін қадағалау және адам-қоғам-табиғат арасындағы қарым-қатысты үйлестіру болып табылады.
Табиғат қорғау проблемасын іс жүзінде шешудің негізгі бір мақсаты бастауыш саынып оқушыларынан бастап туған жерге, Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Табиғатты қорғау мәселесі педагогикалық мәселелердің бірі. Педагогика ғылымының негізгі міндеті оқыту, білім беру, тәрбилеу және жеке басы қасиеттерін қалыптастыру.
Атақты ғалым академик И.Д. Зверев ұстаздарға қойылатын негізгі үш талапқа ерекше көңіл бөлді. Біріншіден, мұғалімнің санасыда табиғат үшін қоғам алдындағы жауапкершілік сезім болуға тиіс, яғни табиғат қорғау халықтық ісі екенін және оның халықаралық маңызы ерекше екенін есте ұстауы қажет. Әрбір ұстаз өз-ой пікірі арқылы бүкіл адамзат иілігі үшін, болашақ ұрпақтар үшін табиғатты қорғау және оның байлықтарын барынша ұқыпты пайдалану қажетілігінен түсінуі шарт. Екіншіден, ұстаздың өзі күнделікті өмірі мен қызметінде табиғаттың нағыз жанашыр қамқоршысы ретінде басқаларды біліммен қаруландыруы қажет.
Әр халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан, өзіне тән салт-сана, дәстүрлері болады. Бұл салт-сана сол халықтың дүниеге, өмірге көзқарасы мен рухани күйінен туған. Сондықтан да ол халықтың жан дүниесінің айнасы, ұрпақтарының қайнар тұтас мұрасы болып сақталып қалады.
Кең даламызда көшпелі күн кешіп, аттың жалында, түйенің қолында жүрсе де, халқымыз жас ұрпағына жақсы тәрбие берудің салтын, дәстүрін, әдет-ғұрпын қалыптастырған. Халқымыздың табиғатқа деген зор сүйіспеншілігі табиғаттың көркем келбетінен, арайлы ажарынан, сұлулық сымбатынан, әдемілігінен, әсемділігінен бойына қуат, жүрегіне шуақ алып және оны аялау қажетігін ерекше ескерткен. Табиғат қамқоршысы бола білген халқымыздың дәстүрлі бір жүйеге келтіріп, оларды мектеп оқушыларына таратуымыз керек.
Дүниетану білім беруің қазіргі заман педагогикасының теориясы мен практикасында үш үлгісі қалыптасып келеді. Бірінші - көппәнді үлгі. Мұнда дәстүрлі пәндердің мазмұнына жеке бөлім, тақырып енгізіледі және бұрынан бар тақырыптардың мазмұнына экологиялық мәліметтермен байытылады. Екіншісі - бір пәнді үлгі, орта мектептің оқу жоспарына арнайы экология курсын енгізу арқылы жүзеге асады. Үшінші - аралас үлгі. Мұнда дүниетану білімінің жеке мәселелері дәстүрлі пәндерде қарастырылып, соңынан сол пәндерді біріктіріп, қорытындылайтын арнайы пән бойынша оқытылады.
Қазақ халқының халық педагогикасындағы асыл мұраларының бірі - табиғатқа деген аса зор сүйіспеншілігі мен оған деген асқан адамгершілік қасиеті. Халық ұғымында табиғат деген қасиетті сөз. Ғалым Ақселеу Сейдімбеков өз шығармаларында халқымыз бен табиғат арасындағы үндестікті, бірлікті, сабақтастықты ерекше атап көрсеткен. Көшпелі өмір салты табиғи географиялық дара білімдегі биосфераға бірден-бір үйлесетін. Ата - бабамыз туған жеріне кіндік қанын ғана тамызып қоймаған, қажет болса, жүрек қанын да төге білген деп табиғат пен халқымыз арасындағы өзара байланысты орынды бағалаған.
Осы кезге дейін табиғатты қорғау, оның байлықтарын арттыру туралы көп сөздер айтылып жүрсе де, бірақ іс жүзінде қорғау орнына талап, қиратып жатқандар аз емес. Не жасап жүргенімізді қайда бара жатқанымызды ойланатын кез жеткен сияқты.
Дүниетану жаңа ашылған ғылым, сондықтан қазіргі кезде бастауыш сынып оқушыларына арналған қоршаған ортаны қорғау мен табиғат байлықтарын пайдалану туралы жазылған ғылыми еңбектер, көмекші құралдар жоқтың қасы.
Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты қорғауға тәрбилеу маңызды міндет. Педагогика ғылымы дүниетану және табиғат қорғау ғылымының негіздерін тереңдетіп, халықтың дәстүрлерін жинақтап, оны бүкіл жұртшылыққа үйреткенде елді табиғат қорғау бағытында тәрбиелегенде ғана жағдай түзеледі. Ешбір қиыншылыққа қарамай ұстаздар әрбір бастауыш сынып оқушыларының ғана емес, әр бір жасты табиғат қорғау тәрбиесінен өткізіп, оларды табиғат қорғау жұмыстарына қатынастырса өмірді де аман сақтаймыз.
Даму тарихы.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру жалпы білім берудің бір тармағы ретінде оқушыны жан-жақты дамытуға, оның адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуге бағыттайды. Кезінде орта ғасыр ғұламалары Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, Қ.А. Яссауи, М. Қашқари, А. Иүгінеки, С. Бақырғани және т.б. өз шығармаларында табиғатты аялап, қорғауға байланысты көзқарастарын білдіріп, жаратылыстану жайында бағалы пайымдаулар мен ғылыми тұжырымдар жасаған. Мәселен, Әл-Фараби Ғылымдардың шығуы туралы трактатында табиғаттану ғылымдарының шығу төркінін, себептерін ашып көрсетуге тырысады.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мәселесін шешуде прогресшіл педагогтарымыздың орны ерекше.Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоций, А.Гумбольдт классикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді. Чех халқының атақты педагогы Я.А.Коменский Тәрбиенің негізі - табиғат, ал адам табиғаттың бір бөлігі және оның заңдылықтарына бағынушы,- деді. Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо өзінің педагогикалық еңбектерінде Баланы табиғатпен байланыста тәрбиелеу керек, табиғат баланың ересектігінен бұрын бала болғанын қалайды, - деп жазды. Ол тәрбиенің үш қайнар көзі: табиғат, адамдар, заттар деп есептеді[8].
ХІХ ғасырдағы орыс ағартушылары В.Г. Белинский, Н.Н. Герцен,Л.А.Добролюбов, Д.И.Писарев т.б. мектепте табиғатты немқұрайлық оқытуға және оған мейірімсіздік қатынасқа қарсы шықты[9,10,11].
Н.Н.Герцен жас баланың жан дүниесін қалыптастырудағы табиғаттың маңызын көрсете отырып: Біз адам дүниесін табиғат дүниесінен тас қабырға арқылы бөліп тастауға әдеттендік, бұл әділетсіздік,- деді[10]. Д.И.Писарев патриотизмді қалыптастырудағы табиғаттың мәнін ерекше бағалап, өз денесін сүю және қорғауға адамға тән қасиет болғаны сияқты, дәл солайша өзінің балалық шағының 1-ші күнінен үйренгендерін, жақсы көрген сол адамдарды, сол жерді, сол өмір құрылымы мен ұғымды қорғауда оған тән қасиет, - деген болатын[11]. Орыс ағартушылары жас ұрпаққа табиғат туралы сапалы білім беру және адамның табиғи мінез-құлқын айқындайтындықтан, моральдық сапалардың қалыптасуына әсер ететіндіктен айрықша мән берді.
Белгілі философтар В.Г. Афанасьев, В.В. Журавлев, А.Г. Спиркин, Г.С. Смирнова, А. Қасабеков, Ж. Алтаев т.б. жасөспірімдерге экологиялық білім мен тәрбие беруде қоғам-адам-табиғат арасындағы дүние-танымдық сана формаларын саралау тұрғысынан қарастырады. Себебі, адамның тұрмыс-тіршілігінің әлеуметтік мәнге ие болуының нәтижесінде санасы дамып, жетіледі. Сана - адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын реттеп, бағыт-бағдар беріп отырады. Ол әрекетінен көрініс табады. Жеке адамның басқа адамдармен - табиғи ортамен көрініс табады. Жеке адамның басқа адамдармен - табиғи ортамен қарым-қатынаста болып, сана-сезімінің дамуы, өзіне басқа адамдарға қоршаған заттық дүниеге көзқарас-пікірінің қалыптасуы жеке адамның жетілдірудің негізгі факторы болып саналады. Сонымен, адамның ақыл-ойы мен сана-сезім бірлігін дәлелдейтін тұжырым жеке тұлғаны экологиялық проблемаларға жаңама көзқараспен қарауға бағыттады[12].
Психологтар А.А.Люблинская, М.Мұқанов, Қ. Жарықбаев, т.б. өз еңбектерінде оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру жұмысы, қоршаған ортамен қарым-қатынаста психологиялық жас ерекшеліктерін ескергенде ғана нәтижелі болады деген пікірлер айтқан[13,14]. С.Л. Рубенштейн әрбір жеке адамның қоршаған ортамен байланысының басты компоненттерінің бірі қарым-қатынас деп санайды. Ол табиғатқа адамгершілік қатынасын қалыптастыру, мінез-құлық нормаларын қалыптастыру екенін көрсете отырып, басқа адамдармен жарамды қатынасқа ену, басқа адамдардың адамша тіршілік етуіне жағдай жасай білу тек толы бағалы адамның ғана қолынан келуі мүмкін, ал ол дегеніміз дүниеге, өмірге, табиғатқа мың дос қатынастағы адам, - дейді.
Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білім мен тәрбие беру - олардың тіршіліктану жөніндегі сауатын ашуға қажет және қоршаған ортаны сақтауда маңызы зор екенін білесіздер. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімдерін қалыптастырып, экологиялық білім мен тәрбие беруге, барлық адамдардың экологиялық деңгейі, соны ұғынуы мен білім дәрежесінің жоғары болуларына әсер етіп, қордағы басылымдардың бар түрін кеңінен пайдалана, оқырмандардың экологиялық ақпараттандырылуын қанағаттандыра біліңіздер.
Аталмыш бағыттағы Табиғат-сұлулықтың кәусар бұлағы, Табиғат лебі, Табиғатым - тағдырым - сынды экологиялық сағат, Жасыл әлемге саяхат - ойын-саяхат, Қазақстан қорықтары - ауызша журнал, Табиғат және Поэзия-жыр кеші, Табиғат тамашалары, Таңғажайып табиғат - экологиялық лотолар, Семей сынақ полигонына арналған Апат аймақтары, Ажал сепкен аждаһа - экологиялық - танымдық сағаттар, Туған өлкем - қандай көркем, Табиғат - тіршіліктің құтты қоныс мекені, Жер тағдыры - ел тағдыры, Табиғат - тіршіліктің қайнар көзі, Қоршаған орта және Табиғат - тіршілік бастауы, "Қоршаған ортаны қорғайық!", Табиғат аясы, Табиғат әлемі, Қоршаған орта - қорғаның, Аралым - арым, Балқашым - бағым, Өзендер неге өксиді?, Арал да апат аймағы, Қазақстан өзендері Қазақстан - туған өлкем, Экологиялық құқық тақырыптарындағы дөңгелек үстел, интеллектуалдық ойын, экологиялық идеялар байқауы, талқылау, экологиялық мереке, экологиялық әңгіме, пікір алмасу, жарыссөз, брейн-ринг, экологиялық жыр кеші, пікірталас, шолу, әңгіме сияқты шаралар, осы орайда дайындалған тақырыптық папкалар, кітап көрмелері, тақырыптық сөрелер қолданушылардың туған өлке, оның байлығы, алуан түрлі табиғаты туралы білімдерін кеңейту мен экологиялық түсініктерін қалыптастыруға ықпал етіп, олардың туған жерге деген сүйіспеншіліктерін арттырып,, табиғатты қорғай білуге тәрбиелейді. Бұл жұмыстармен шектелмей, Экология сақшысы, Мөлдір бұлақ сияқты үйірме жұмыстарын да жандандыра аласыздар.
Қоршаған ортаны қорғауды насихатау мен экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыздандыруды кең танымал етуде мол түсінік беретін қағаздағы және электронды тасымалдалдаушылардағы ақпараттар мен Интернет қызметін де ұсына, бастауыш сынып оқушыларының туған өлке, оның байлығы мен алуан түрлі табиғаты турасында білімдерін кеңейте түсесіздер.
Сондықтан осы курыстық жұмысымды сол дүниетану білімін тереңдетіп, үлкен мән беруге, болашақ мамандардың, бастауыш сынып оқушыларының бойына ұлттық сана сезім, табиғатқа деген аялы қамқорлық жасай білуді үйретуге бағыттадым.
Оқушыларды айналадағы табиғатпен тиімді байланыс жасауға үйрету, оларда экологиялық сананы қалыптастыру жалпы білім беретін мектептердің, гимназия, лицей, колледждердің маңызды міндеттерінің бірі.
Біздің зертуіміздің негізгі мақсаты бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру жүйесіне өз үлесімізді қосып, оқушылардың табиғатқа сүйіспеншілігін қалыптастырудың тиімді жолдарын қалыптастыру.
В.А.Сухомлинский балалардың бойына табиғатқа деген сүйіспеншілік сезімін дамытудың еш нәрсеге айырбастауға болмайтын эстетикалық, адамгершілік тәрбиенің негізі деп санады. Ол табиғаттың сыйын пайдаланып, сезімін қабылдай білуге педагогикалық басшылық жасаудың айқын үрдісін экологиялық білім беру әдісімен тығыз ұштастырады.
К.Д.Ушинский адам мен табиғат арасындағы қатынастарды педагогикалық аспектілерде қарастырып, Табиғат дауын ата-аналар да, қоғамда тәрбиленушілер де заң шығарушылар да аяғына дейін тыңдауы тиіс, табиғатпен егесу, оған қарсы тұру жақсы емес... адам табиғат заңдылықтарын жақсы меңгеруі қажет-дейді.
Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің басты міндеттері мен мақсаттары И.Д.Зверьев, Б.Г.Иоганзен, А.Н. Захлебный еңбектерінде де қарастырылған.
Жастарды табиғатты қорғауға тәрбиелеу мен олардың бойында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға көмектесетін көптеген педагогикалық проблемалар педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Н. Сарыбековтың еңбектеріде жан-жақты зертелген. Бұл ғылыми еңбектер мектептерде, гимназияларда, лицейлерде, колледждерде оқушылардың табиғатқа сүйіспеншілігін арттыруда, жоғары оқу орындарында студенттерді табиғатты қорғауға тәрбилеуде кеңінен қолданылып жүр.
Оқушылардың табиғатты оқып үйренудегі білімділік және тәрбиелік міндеттерін бөліп қарауға болмайды. Сыныптағы сабақтар мен түрлі саяхаттар арқылы туған өлкенің табиғатты мен оның байлығы туралы оқушылар үнемі мағлұмат алуы қажет. Табиғатты белсенді танумен байланысты жүргізілетін жұмыс түрі неғұрлым көп болса, айналадағы дүние туралы түсінік соғұрлым терең, аялау, ардақтау сезімі күшті болмақ. Оқушылар түсінігі кеңіген сайын айналасындағы бұрын көңіл аудармаған құбылыстардың сырына үңіле түсері анық.
Оқушының табиғат құпияларын білуге деген ынтасы өте ерте пайда болды. Табиғат ортаны адамзаттың жан-жақты қажетін мәңгілікке қамтамасыз етуге жарайтындай етіп сақтай білуі мейлінше үлкен іс. Өкінішке орай, адам баласының табиғатты қорғауы, оның табиғатты тоздыруы, ластануы, уландыруы шашып-төгіп пайдаланумен қатар жүріп келеді.
Табиғатты таза, сұлу, мол қалпында келешекте сақтап қалу үшін әрбір адамды табиғаттың шын мәніндегі саналы сақшысы етіп бастауыш мектепте қалыптастыруы қажет.Сол үшін де баланы бірінші сыныпқа келгеннен-ақ олардың ой-өрісін жан-жақты, жеке басын үйлесімді дамытуда экологиялық мәдениет комплексті тұрғыда қарастырулы қажет.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің мұны жүзеге асыруына мүмкіндігі мол, себебі экологиялық тәрбиені кез-келген сабақта және сынып сағаттарында беруге болады. Оқушылар демалыс күндерден басқа күндері мектепте болады. Сонымен бірге оқу-тәрбие жұмыстарында экологиялық білім мен тәрбие нәтижесінде адамдардың табиғи ортаға орнықты қатынаста болуы қажеттігін түсінеді. Сайып келгенде оқушылар адамдардың айналадағы табиғи ортаға ілтипатпен қарау негізгі қоғам байлығы болып есептелетін әрбір адамның денсаулығына қамқорлық жасау екендігіне көз жеткізе алатындай болу керек.
Сондықтан да қазіргі уақытта әрбір оқушыны айналадағы табиғи орта жағдайына жауапкершілік сезіммен қарап, жануарлар мен өсімдіктерді қорғуға тәрбиелеу көзделіп отыр. Оқушылардың экологиялық мәдениетін тек сонда ғана жоғары сатыға көтеруге болады. Бұл үшін экологиялық мәдениетті психологиялық тұрғыдан шешу тиімді. Оның құрамдас бөлігі - экологиялық білім және экологиялық тәрбие.
Біз педагогикалық практика кезінде прфессор Н. Сарыбекав еңбектерін негізге алып, сабақ және сабақтан тыс тәрбие сағаттарын жүргіздік.
Мысалы, Құстар біздің досымыз, Балалыққа да көмек керек, Су тіршілік көзіт.б. Біз бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа сүйіспеншілігін қалыптастыруда өзімідің іс-тәжірибемізде, әрбір оқушының өзінің іс-әрекетіне қызығып, белсенділік көрсете білуіне аса назар аударылды. Біз және қоршаған орта атты ашық сабақ өткізіліп, табиғат пен адам бір-бірімен тығыз байланыста екені, адам баласы табиғат байлығын өз игілігіне орынсыз жұмсамай, құстарды өлтірмей, бөлме өсімдіктерін бақылап, оны күтіп баптау керектігі ескеріліп, түрлі мысалдар арқылы түсіндірілді.
Бүгінгі таңда мектепте мұғалімдерінің аса жауапты міндеттерінің бірі - оқушылардың санасына қоршаған ортаға, туған өлке табиғатына жергілікті флораға сүйіспеншілікті қалыптастыру, ол арқылы туған өлке табиғатының байлығын сақтау және молайта түсуге өз үлесін қосатындай азамат тәрбиелеу.
Қоршаған ортаны қорғау адамзаттың алдында тұрған басты міндеттерінің бірі. Табиғатқа жанашыр болу-адамзаттың келешегіне жанашырлық жасау болып табылады.
Қазақстан ойшыл ағартушыларының қайсысын алсақ та, олар табиғатқа еліктемей, оның сырын ашып, еліне, халқына танытуға талпынбай қалған емес. Адам баласы табиғат аясында өмір сүре отырып, оның терең сырын білуге қызықпай қоймайды. Өйткені табиғат өз ерекшелігі, сұлулығы, құпиялылығымен адамды еліктіріп, өзіне тартып, көңіл күйге әсер етеді. Сондықтан да ойшыл-ағартушыларымыздың бірі табиғат тамашасын өлеңмен жеткізсе, енді бірі сөзбен өрнектеді. Сөйтіп келешек жастарға өшпес, жоғалмас мұра қалдырды.
Қазақ халқының мәдениеті мен ағарту тарихынан көрнекті орын алатын ұлы қайраткерлері, халқымыздың ұлы ағартушылары Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин шығармаларында табиғатқа деген сүйіспеншілік көзқарастарының негізі көшпелі елдің өміріне, ата-ананың шаруашылығына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Пәні: Педагогика
Тақырыбы: Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру
Орындаған: Темірғалиева А.
Жетекшісі: Қыдыралиева А.Қ
I.Кіріспе
1.1 Бастауыш сынып оқушыларына халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді түсіндіру
1.2 Экология және экологиялық тәрбие туралы түсінік
1.3 Экологиялық тәрбиенің пайда болу, даму тарихынан
II. Негізгі бөлім Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру
2.1 Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру міндеттері
2.2 Экологиялық тәрбие беру мазмұны
2.3 Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдары
III. Практикалық бөлім
3.1 Сабақтың жоспарлары
3.2 Мектептегі экологиялық үйірмелердің жоспарлары
3.3 Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары
IV. Зерттеу бөлімі
4.1 Балалардың экологиялық көзқарастарын анықтауға арналған сауалнама
4.2 Балалардың экологиялық тақырыбына байланысты мақал - мәтел талдату
V. Шығармашылық жұмыс
5.1 Бастауыш сынып мұғаліміне арналған әдістемелік нұсқау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Осы Курстық жұмыста мен Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие беру тақырыбын тереңірек талдап, толығырақ зерттеп көрсетемін.
Ең алдымен жалпы табиғатқа қысқаша тоқталып өтетін болсам - адам баласы өмірінің материалдық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз. Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады. Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын қоғам.
Қоршаған ортаны қорғау - мемлекетаралық, мемлекеттік маңызды жайт екені дау тудырмайтын мәселе. Табиғатты қорғау, қоршаған орта тазалығы үшін күрес, табиғат байлығын ұқыпты пайдалану мәселелерін мемлекеттік саясат деңгейінде қарастыру әбден заңды да.
Табиғат қорғау проблемасын іс жүзінде шешудің негізгі бір мақсаты жастарды туған жерге, Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Табиғатты қорғау мәселесі педагогикалық мәселелердің бірі. Педагогика ғылымының негізгі міндеті оқыту, білім беру, тәрбилеу және жеке басы қасиеттерін қалыптастыру.
Жоғарыда айтылғандарды осы Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде - бастауыш сынып оқушыларының табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиенің алатын орны қарастырылды .
Ал екінші бөлімде бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін қалыптастыру берілген.
Табиғат сұлулығын сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның экологиялық мәдениеттілігінің басты көрсеткіші болу тиіс.
Табиғат - халық қазынасы дегендей, оның байлықтарын пайдалана отырып, қорғау бәрімізге қажет екенін бастауыш сынып оқушыларына ғана емес, жалпы жастардың бойына сіңіре білдіруіміз керек. Бәріміздің міндетіміз - экологиялық түсінікті қалыптастырып, оқырмандарды табиғатты қорғау жұмыстарына белсенді сауаттылықпен араластыруға баулу. Табиғат ананы қорғау, аялау барша жұрт үшін тіршілік қамы, табиғи қажеттілікке жататындықтан, оқырмандарды табиғатты қорғауға тәрбиелеу баршамыздың борышымыз екенін ұмытпайық. Адамзат алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі - экология болғандықтан, бастауыш сынып оқушыларының қоршаған ортаны қорғау туралы көзқарастарының дұрыс қалыптасуына бағыт-бағдар берерде олардың табиғатқа деген көзқарастарын нығайта, экологиялық білім мен тәрбиелерін жетілдіре, туған өлке табиғатын аялап, сақтауды, қастерлеуді насихаттауда төмендегідей шараларды ұсынамыз.
Аталмыш бағыттағы Табиғат-сұлулықтың кәусар бұлағы, Табиғат лебі, Табиғатым - тағдырым - сынды экологиялық сағат, Жасыл әлемге саяхат - ойын-саяхат, Қазақстан қорықтары - ауызша журнал, Табиғат және Поэзия-жыр кеші, Табиғат тамашалары, Таңғажайып табиғат - экологиялық лотолар, Семей сынақ полигонына арналған Апат аймақтары, Ажал сепкен аждаһа - экологиялық - танымдық сағаттар, Туған өлкем - қандай көркем, Табиғат - тіршіліктің құтты қоныс мекені, Жер тағдыры - ел тағдыры, Табиғат - тіршіліктің қайнар көзі, Қоршаған орта және Табиғат - тіршілік бастауы, "Қоршаған ортаны қорғайық!", Табиғат аясы, Табиғат әлемі, Қоршаған орта - қорғаның, Аралым - арым, Балқашым - бағым, Өзендер неге өксиді?, Арал да апат аймағы, Қазақстан өзендері Қазақстан - туған өлкем, Экологиялық құқық тақырыптарындағы дөңгелек үстел, интеллектуалдық ойын, экологиялық идеялар байқауы, талқылау, экологиялық мереке, экологиялық әңгіме, пікір алмасу, жарыс сөз, брейн-ринг, экологиялық жыр кеші, пікірталас, шолу, әңгіме сияқты шаралар, осы орайда дайындалған тақырыптық папкалар, кітап көрмелері, тақырыптық сөрелер қолданушылардың туған өлке, оның байлығы, алуан түрлі табиғаты туралы білімдерін кеңейту мен экологиялық түсініктерін қалыптастыруға ықпал етіп, олардың туған жерге деген сүйіспеншіліктерін арттырып,, табиғатты қорғай білуге тәрбиелейді. Бұл жұмыстармен шектелмей, Экология сақшысы, Мөлдір бұлақ сияқты үйірме жұмыстарын да жандандыра аласыздар.
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру - олардың тіршіліктану жөніндегі сауатын ашуға қажет және қоршаған ортаны сақтауда маңызы зор екенін білесіздер. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімдерін қалыптастырып, экологиялық білім мен тәрбие беруге, барлық адамдардың экологиялық деңгейі, соны ұғынуы мен білім дәрежесінің жоғары болуларына әсер етіп, қордағы басылымдардың бар түрін кеңінен пайдалана, бастауыш сынып оқушыларының экологиялық ақпараттандырылуын қанағаттандыра білу қажет.
Сұлулыққа тәрбиелемей тұрып жақсы ниеттегі, адамгершілігі бар, шығармашылықпен жұмыс істейтін адамды қалыптастыру мүмкін емес. Сұлулық бала бойында қуаныш сияқты ең жақсы сезімдерді тудыра отырып, баланың белсенді түрде шығармашылықпен жұмыс істеуі мен денсаулығына оң ықпалын тигізеді. Бірақ бала мұның бәрін сезіну үшін сұлулықты өз көзімен көріп, оны қабылдай білуі керек.
Балалар тәрбие арқылы, ересектердің өнегесі арқылы дүниені таниды, көруді, сезінуді, тыңдауды үйренеді. Тәрбиелеуші жақсы өнегені беруге неғұрлым қабілетті болса бала да соғұрлым көбірек үйренеді.
Балаларды табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу барысында оларды сұлулықты көріп қана қоймай, сол сұлулық жолында еңбектене білуге үйретудің маңызы зор
Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білім мен тәрбие беру - олардың тіршіліктану жөніндегі сауатын ашуға қажет және қоршаған ортаны сақтауда маңызы зор екенін білесіздер. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімдерін қалыптастырып, экологиялық білім мен тәрбие беруге, барлық адамдардың экологиялық деңгейі, соны ұғынуы мен білім дәрежесінің жоғары болуларына әсер етіп, қордағы басылымдардың бар түрін кеңінен пайдалана, оқырмандардың экологиялық ақпараттандырылуын қанағаттандыра білу педагогтердің міндеті екенін сіздер жақсы білесіздер.
Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты қорғауға тәрбилеу маңызды міндет. Педагогика ғылымы дүниетану және табиғат қорғау ғылымының негіздерін тереңдетіп, халықтың дәстүрлерін жинақтап, оны бүкіл жұртшылыққа үйреткенде елді табиғат қорғау бағытында тәрбиелегенде ғана жағдай түзеледі. Ешбір қиыншылыққа қарамай ұстаздар әрбір бастауыш сынып оқушыларының ғана емес, әр бір жасты табиғат қорғау тәрбиесінен өткізіп, оларды табиғат қорғау жұмыстарына қатынастырса өмірді де аман сақтаймыз.
Сондықтан осы курыстық жұмысымның үшінші бөлімін бастауыш сынып оқушыларының табиғатты аялау мен қорғауға тәрбиелеу жолдарымен сол дүниетану білімін тереңдетіп, үлкен мән беруге, болашақ мамандардың, бастауыш сынып оқушыларының бойына ұлттық сана сезім, табиғатқа деген аялы қамқорлық жасай білуді үйрету жолдарына бағыттадым.
Бастауыш сынып оқушыларына халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуді түсіндіру.
Бұл құнды құжатта халықаралық стандарттарға сәйкес қоршаған ортаны қорғау мен қауіпсіздікті қамтамасыз етуге, еліміздегі экологиялық ахуалды жақсартуға, экологияға айрықша көңіл бөлінген.
Жақында Давоста өткен әлемдік экономикалық форумда 133 елдердің экологиялық рейтингі хабарланған болатын. Бұл тізімді Йель және Колумбия университеттері дайындаған екен. Тізімге енген елдер 6 топқа бөлінген, 133 ел кірген тізімде Қазақстан орта жағында, 70 орынды иеленген екен. Бұл дерек елімізде қоршаған ортаның ластанып, экологиялық ахуалының төмендегенінің айғақтайды.
Қоршаған ортаны қорғау - мемлекетаралық, мемлекеттік маңызды жайт екені дау тудырмайтын мәселе. Табиғатты қорғау, қоршаған орта тазалығы үшін күрес, табиғат байлығын ұқыпты пайдалану мәселелерін мемлекеттік саясат деңгейінде қарастыру әбден заңды да. Қазіргі таңда экология атом қаупінен де қауіпті қатерге айналуда. Бүкіл әлемде экологиялық дағдарыстар мен апаттар ұлғая түсіп, қоршаған ортаны қорғау мәселесі бүгіндері әлемдік мәселеге айналып келеді. Ғылыми- техникалық прогресс, қоғамдағы әлеуметтік және экономикалық өзгерістер табиғат тепе-теңдігінің бұзылуына себепкер болуда. Бүгінде адамзат тіршілігіне қауіп төніп, табиғат қорлары үзіліссіз сарқылысқа түсіп, қоршаған ортаның ластануынан адам өміріне өлшеусіз қатер төне, денсаулық та төмендеп, бұзыла бастады. Деректер бойынша адамдардың денсаулығы 55%-ы өмір салтына, 17%-ы экологиялық факторларға байланысты екен. Экологиялық нашар ахуал адам өлімінің 20%-ына себепкер болып отыр. Экологиялық жағдай тұрғындардың өмір сүру жағдайын күрт төмендетіп, адамдардың аз өмір сүруі мен демографиялық шегіністерге әсер етуде. Және де ғалымдар соңғы жылдары әлемдегі түрлі табиғи апаттардың болуын адам баласының қоршаған ортаға тигізген техногенді әсерінен деген ойды айтуда. Сондықтан да бүгіндері экологиялық мәселе алға қойылып, қоғамды қоршаған ортаны қорғау мәселесіне ерекше көңіл бөлуге, табиғатты сақтау мен қалпына келтіру мәселесімен жақсырақ айналысуға итермелеуде.
Сондықтан да экологиялық мәдениетке ие болып, табиғатқа туған анасындай аяулы сезіммен қарауды бастауыш сынып оқушыларына кең танымал ету - мұғалімдердің абыройлы борыштарының бірі болып табылады. Табиғат - адамның өз үйі дегенді қайталай, экологиялық күресті өмір үшін күрес деп танып, мектептер экологиялық проблемаларды оқып-үйрету мен жүзеге асыруға арналған шараларды насихаттаулары қажет. Ол үшін Елбасы қолдау көрсетіп отырған экологиялық саясатын іске асыру, көпшілікке экологиялық білім беруді жүйелі түрде жүргізу керек.
Жолдаудағы міндеттерді жүзеге асыру үшін қолданушыларға қоршаған орта туралы білім беріп табиғатқа деген сүйіспеншіліктерін оятып, табиғат сақтау мен қорғауға тартып, бастауыш сынып оқушыларының экологиялық ойлау қабілетін қалыптастыру жұмыстарын жүзеге асыру керек, экология саласына арналған басылымдарды насихаттай табиғатты қорғауға, сақтай білуге тәрбиелеу мұғалімдердің де басты борыштарының бірі екені анық. Бұл шаралар қолданушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастыруға ықпал етеді. Табиғат сұлулығын сақтай білу, одан ләззат ала білу әр адамның экологиялық мәдениеттілігінің басты көрсеткіші болу тиіс
Табиғат - халық қазынасы дей келе, оның байлықтарын пайдалана отырып, қорғау бәрімізге қажет екенін бастауыш сынып оқушыларына бойына сіңіре білейік. Бәріміздің міндетіміз - экологиялық түсінікті қалыптастырып, бастауыш сынып оқушыларының табиғатты қорғау жұмыстарына белсенді сауаттылықпен араластыруға баулу. Табиғат ананы қорғау, аялау барша жұрт үшін тіршілік қамы, табиғи қажеттілікке жататындықтан, оқырмандарды табиғатты қорғауға тәрбиелеу баршамыздың борышымыз екенін ұмытпайық. Адамзат алдында тұрған негізгі мәселелердің бірі - экология болғандықтан, қолданушылардың қоршаған ортаны қорғау туралы көзқарастарының дұрыс қалыптасуына бағыт-бағдар берерде олардың табиғатқа деген көзқарастарын нығайта, экологиялық білім мен тәрбиелерін жетілдіре, туған өлке табиғатын аялап, сақтауды, қастерлеуді насихаттауда төмендегідей шараларды өткізуді оқытушылар қолға алулары қажеті.
Өміріміздің тіршілік етіп отырған табиғатты қорғау және оның сан алуан байлықтарын барынша ұқыпты пайдалану бүкіл адамзат алдында тұрған келелі де күрделі мәселелердің біріне айналды.
Жер бетінде бейбітшілікті сақтаудың өзі, тікелей табиғат қорғау мәселесімен өте тығыз байланысты. Сондықтан мемлекеттер арасындағы келіссөздердің бәрін де экологиялық проблемалар еш уақытта күн тәртібінен түскен емес.
Қазір елімізде халық шаруашылығының әр салаларының тез дамуы нәтижесінде табиғатқа орны толмас зиян келіп отырғанда, бастауыш сынып оқушылары жағынан тәрбиелеудің зор маңызы бар. Себебі, табиғатты ластанудың шегі бар деп айтуға болмайды. Ауа да, су да мол мөлшерде ластануда. Ал олар бұдан былай да осы дәрежеде ластан бертін болса, болашақ ұрпақтардың өмір сүруіне үлкен нұқсан келетіні сөзсіз. Сондықтан да, табиғатты қорғау оқушылардың тек міндеті ғана емес, абыройлы борышы. Әркім өзін қоршаған табиғи ортаның құрылысын, оның ерекшеліктерін, оларды бұзбай сақтаудың жолдарын, табиғат аясындағы өзінің жауапкершілігін білуге міндетті деп есептеймін. Кішкентай ғана бүлдіршіннен, еңкейген қарияға дейін жас кәрінің бәрі табиғат анасымен қиянаттасуға бармай, сыйластықпен өмір сүру керек.
Адам баласы өмірінің материаладық және рухани тіршілігінің бір-ақ табиғи тірегі бар. Ол табиғат.
Табиғатсыз адам жоқ, онсыз адам жайлы сөз етуге болмайды. Ал табиғат адам өмірінің барлық қажетін толық өтей алу үшін, ол міндетті түрде ештеңемен ластанып, уланбаған болуы тиіс. Мұны біз табиғат тазалығы дейміз. Табиғаттың тазалығын сақтайтын да, оны ластап улайтын да адам. Адам өзінің де, табиғаттың да қаласа досы, санасы іс-әрекет жасаса жауы бола алады. Табиғаттың мол қазынасын парықсыз шашып, төгетін- адам, адам құрайтын қоғам.
Қазіргі дүниетану ғылымы - стратегиялық, тактикалық бағыты айқындалға ғалымдардың ғылыми деңгейіне көтерілуде. Ғылым ретінде өзіндік теориялық методологиясы айқындалға зерттеу облысы мен зерттеу әдістері қалыптасқан жараталыстану ғылымының ірі саласына айналды.
Дүнеитану ғылымының басты міндеті болашақта табиғат қорларының сарқылуына жол бермеу, жер шарының тұрақтылығын сақтау, тіршілік әлемінің тепе-теңдігін, ырғақты өмір сүруін қадағалау және адам-қоғам-табиғат арасындағы қарым-қатысты үйлестіру болып табылады.
Табиғат қорғау проблемасын іс жүзінде шешудің негізгі бір мақсаты бастауыш саынып оқушыларынан бастап туған жерге, Отанға, табиғатқа деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу. Табиғатты қорғау мәселесі педагогикалық мәселелердің бірі. Педагогика ғылымының негізгі міндеті оқыту, білім беру, тәрбилеу және жеке басы қасиеттерін қалыптастыру.
Атақты ғалым академик И.Д. Зверев ұстаздарға қойылатын негізгі үш талапқа ерекше көңіл бөлді. Біріншіден, мұғалімнің санасыда табиғат үшін қоғам алдындағы жауапкершілік сезім болуға тиіс, яғни табиғат қорғау халықтық ісі екенін және оның халықаралық маңызы ерекше екенін есте ұстауы қажет. Әрбір ұстаз өз-ой пікірі арқылы бүкіл адамзат иілігі үшін, болашақ ұрпақтар үшін табиғатты қорғау және оның байлықтарын барынша ұқыпты пайдалану қажетілігінен түсінуі шарт. Екіншіден, ұстаздың өзі күнделікті өмірі мен қызметінде табиғаттың нағыз жанашыр қамқоршысы ретінде басқаларды біліммен қаруландыруы қажет.
Әр халықтың ғасырлар бойы қалыптасқан, өзіне тән салт-сана, дәстүрлері болады. Бұл салт-сана сол халықтың дүниеге, өмірге көзқарасы мен рухани күйінен туған. Сондықтан да ол халықтың жан дүниесінің айнасы, ұрпақтарының қайнар тұтас мұрасы болып сақталып қалады.
Кең даламызда көшпелі күн кешіп, аттың жалында, түйенің қолында жүрсе де, халқымыз жас ұрпағына жақсы тәрбие берудің салтын, дәстүрін, әдет-ғұрпын қалыптастырған. Халқымыздың табиғатқа деген зор сүйіспеншілігі табиғаттың көркем келбетінен, арайлы ажарынан, сұлулық сымбатынан, әдемілігінен, әсемділігінен бойына қуат, жүрегіне шуақ алып және оны аялау қажетігін ерекше ескерткен. Табиғат қамқоршысы бола білген халқымыздың дәстүрлі бір жүйеге келтіріп, оларды мектеп оқушыларына таратуымыз керек.
Дүниетану білім беруің қазіргі заман педагогикасының теориясы мен практикасында үш үлгісі қалыптасып келеді. Бірінші - көппәнді үлгі. Мұнда дәстүрлі пәндердің мазмұнына жеке бөлім, тақырып енгізіледі және бұрынан бар тақырыптардың мазмұнына экологиялық мәліметтермен байытылады. Екіншісі - бір пәнді үлгі, орта мектептің оқу жоспарына арнайы экология курсын енгізу арқылы жүзеге асады. Үшінші - аралас үлгі. Мұнда дүниетану білімінің жеке мәселелері дәстүрлі пәндерде қарастырылып, соңынан сол пәндерді біріктіріп, қорытындылайтын арнайы пән бойынша оқытылады.
Қазақ халқының халық педагогикасындағы асыл мұраларының бірі - табиғатқа деген аса зор сүйіспеншілігі мен оған деген асқан адамгершілік қасиеті. Халық ұғымында табиғат деген қасиетті сөз. Ғалым Ақселеу Сейдімбеков өз шығармаларында халқымыз бен табиғат арасындағы үндестікті, бірлікті, сабақтастықты ерекше атап көрсеткен. Көшпелі өмір салты табиғи географиялық дара білімдегі биосфераға бірден-бір үйлесетін. Ата - бабамыз туған жеріне кіндік қанын ғана тамызып қоймаған, қажет болса, жүрек қанын да төге білген деп табиғат пен халқымыз арасындағы өзара байланысты орынды бағалаған.
Осы кезге дейін табиғатты қорғау, оның байлықтарын арттыру туралы көп сөздер айтылып жүрсе де, бірақ іс жүзінде қорғау орнына талап, қиратып жатқандар аз емес. Не жасап жүргенімізді қайда бара жатқанымызды ойланатын кез жеткен сияқты.
Дүниетану жаңа ашылған ғылым, сондықтан қазіргі кезде бастауыш сынып оқушыларына арналған қоршаған ортаны қорғау мен табиғат байлықтарын пайдалану туралы жазылған ғылыми еңбектер, көмекші құралдар жоқтың қасы.
Бастауыш сынып оқушыларын табиғатты қорғауға тәрбилеу маңызды міндет. Педагогика ғылымы дүниетану және табиғат қорғау ғылымының негіздерін тереңдетіп, халықтың дәстүрлерін жинақтап, оны бүкіл жұртшылыққа үйреткенде елді табиғат қорғау бағытында тәрбиелегенде ғана жағдай түзеледі. Ешбір қиыншылыққа қарамай ұстаздар әрбір бастауыш сынып оқушыларының ғана емес, әр бір жасты табиғат қорғау тәрбиесінен өткізіп, оларды табиғат қорғау жұмыстарына қатынастырса өмірді де аман сақтаймыз.
Даму тарихы.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру жалпы білім берудің бір тармағы ретінде оқушыны жан-жақты дамытуға, оның адамгершілік қасиеттерін тәрбиелеуге бағыттайды. Кезінде орта ғасыр ғұламалары Әл-Фараби, Ж. Баласағұн, Қ.А. Яссауи, М. Қашқари, А. Иүгінеки, С. Бақырғани және т.б. өз шығармаларында табиғатты аялап, қорғауға байланысты көзқарастарын білдіріп, жаратылыстану жайында бағалы пайымдаулар мен ғылыми тұжырымдар жасаған. Мәселен, Әл-Фараби Ғылымдардың шығуы туралы трактатында табиғаттану ғылымдарының шығу төркінін, себептерін ашып көрсетуге тырысады.
Оқушыларға экологиялық тәрбие беру мәселесін шешуде прогресшіл педагогтарымыздың орны ерекше.Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, Г.Песталоций, А.Гумбольдт классикалық педагогикада баланың табиғатпен қатынасы арқылы білім беру, тәрбиелеу, дүниетанымын қалыптастыру заңдылықтарын негіздеді. Чех халқының атақты педагогы Я.А.Коменский Тәрбиенің негізі - табиғат, ал адам табиғаттың бір бөлігі және оның заңдылықтарына бағынушы,- деді. Француз ағартушысы Ж.Ж.Руссо өзінің педагогикалық еңбектерінде Баланы табиғатпен байланыста тәрбиелеу керек, табиғат баланың ересектігінен бұрын бала болғанын қалайды, - деп жазды. Ол тәрбиенің үш қайнар көзі: табиғат, адамдар, заттар деп есептеді[8].
ХІХ ғасырдағы орыс ағартушылары В.Г. Белинский, Н.Н. Герцен,Л.А.Добролюбов, Д.И.Писарев т.б. мектепте табиғатты немқұрайлық оқытуға және оған мейірімсіздік қатынасқа қарсы шықты[9,10,11].
Н.Н.Герцен жас баланың жан дүниесін қалыптастырудағы табиғаттың маңызын көрсете отырып: Біз адам дүниесін табиғат дүниесінен тас қабырға арқылы бөліп тастауға әдеттендік, бұл әділетсіздік,- деді[10]. Д.И.Писарев патриотизмді қалыптастырудағы табиғаттың мәнін ерекше бағалап, өз денесін сүю және қорғауға адамға тән қасиет болғаны сияқты, дәл солайша өзінің балалық шағының 1-ші күнінен үйренгендерін, жақсы көрген сол адамдарды, сол жерді, сол өмір құрылымы мен ұғымды қорғауда оған тән қасиет, - деген болатын[11]. Орыс ағартушылары жас ұрпаққа табиғат туралы сапалы білім беру және адамның табиғи мінез-құлқын айқындайтындықтан, моральдық сапалардың қалыптасуына әсер ететіндіктен айрықша мән берді.
Белгілі философтар В.Г. Афанасьев, В.В. Журавлев, А.Г. Спиркин, Г.С. Смирнова, А. Қасабеков, Ж. Алтаев т.б. жасөспірімдерге экологиялық білім мен тәрбие беруде қоғам-адам-табиғат арасындағы дүние-танымдық сана формаларын саралау тұрғысынан қарастырады. Себебі, адамның тұрмыс-тіршілігінің әлеуметтік мәнге ие болуының нәтижесінде санасы дамып, жетіледі. Сана - адамның іс-әрекеті мен мінез-құлқын реттеп, бағыт-бағдар беріп отырады. Ол әрекетінен көрініс табады. Жеке адамның басқа адамдармен - табиғи ортамен көрініс табады. Жеке адамның басқа адамдармен - табиғи ортамен қарым-қатынаста болып, сана-сезімінің дамуы, өзіне басқа адамдарға қоршаған заттық дүниеге көзқарас-пікірінің қалыптасуы жеке адамның жетілдірудің негізгі факторы болып саналады. Сонымен, адамның ақыл-ойы мен сана-сезім бірлігін дәлелдейтін тұжырым жеке тұлғаны экологиялық проблемаларға жаңама көзқараспен қарауға бағыттады[12].
Психологтар А.А.Люблинская, М.Мұқанов, Қ. Жарықбаев, т.б. өз еңбектерінде оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие беру жұмысы, қоршаған ортамен қарым-қатынаста психологиялық жас ерекшеліктерін ескергенде ғана нәтижелі болады деген пікірлер айтқан[13,14]. С.Л. Рубенштейн әрбір жеке адамның қоршаған ортамен байланысының басты компоненттерінің бірі қарым-қатынас деп санайды. Ол табиғатқа адамгершілік қатынасын қалыптастыру, мінез-құлық нормаларын қалыптастыру екенін көрсете отырып, басқа адамдармен жарамды қатынасқа ену, басқа адамдардың адамша тіршілік етуіне жағдай жасай білу тек толы бағалы адамның ғана қолынан келуі мүмкін, ал ол дегеніміз дүниеге, өмірге, табиғатқа мың дос қатынастағы адам, - дейді.
Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білім мен тәрбие беру - олардың тіршіліктану жөніндегі сауатын ашуға қажет және қоршаған ортаны сақтауда маңызы зор екенін білесіздер. Сондықтан да бастауыш сынып оқушыларының экологиялық білімдерін қалыптастырып, экологиялық білім мен тәрбие беруге, барлық адамдардың экологиялық деңгейі, соны ұғынуы мен білім дәрежесінің жоғары болуларына әсер етіп, қордағы басылымдардың бар түрін кеңінен пайдалана, оқырмандардың экологиялық ақпараттандырылуын қанағаттандыра біліңіздер.
Аталмыш бағыттағы Табиғат-сұлулықтың кәусар бұлағы, Табиғат лебі, Табиғатым - тағдырым - сынды экологиялық сағат, Жасыл әлемге саяхат - ойын-саяхат, Қазақстан қорықтары - ауызша журнал, Табиғат және Поэзия-жыр кеші, Табиғат тамашалары, Таңғажайып табиғат - экологиялық лотолар, Семей сынақ полигонына арналған Апат аймақтары, Ажал сепкен аждаһа - экологиялық - танымдық сағаттар, Туған өлкем - қандай көркем, Табиғат - тіршіліктің құтты қоныс мекені, Жер тағдыры - ел тағдыры, Табиғат - тіршіліктің қайнар көзі, Қоршаған орта және Табиғат - тіршілік бастауы, "Қоршаған ортаны қорғайық!", Табиғат аясы, Табиғат әлемі, Қоршаған орта - қорғаның, Аралым - арым, Балқашым - бағым, Өзендер неге өксиді?, Арал да апат аймағы, Қазақстан өзендері Қазақстан - туған өлкем, Экологиялық құқық тақырыптарындағы дөңгелек үстел, интеллектуалдық ойын, экологиялық идеялар байқауы, талқылау, экологиялық мереке, экологиялық әңгіме, пікір алмасу, жарыссөз, брейн-ринг, экологиялық жыр кеші, пікірталас, шолу, әңгіме сияқты шаралар, осы орайда дайындалған тақырыптық папкалар, кітап көрмелері, тақырыптық сөрелер қолданушылардың туған өлке, оның байлығы, алуан түрлі табиғаты туралы білімдерін кеңейту мен экологиялық түсініктерін қалыптастыруға ықпал етіп, олардың туған жерге деген сүйіспеншіліктерін арттырып,, табиғатты қорғай білуге тәрбиелейді. Бұл жұмыстармен шектелмей, Экология сақшысы, Мөлдір бұлақ сияқты үйірме жұмыстарын да жандандыра аласыздар.
Қоршаған ортаны қорғауды насихатау мен экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыздандыруды кең танымал етуде мол түсінік беретін қағаздағы және электронды тасымалдалдаушылардағы ақпараттар мен Интернет қызметін де ұсына, бастауыш сынып оқушыларының туған өлке, оның байлығы мен алуан түрлі табиғаты турасында білімдерін кеңейте түсесіздер.
Сондықтан осы курыстық жұмысымды сол дүниетану білімін тереңдетіп, үлкен мән беруге, болашақ мамандардың, бастауыш сынып оқушыларының бойына ұлттық сана сезім, табиғатқа деген аялы қамқорлық жасай білуді үйретуге бағыттадым.
Оқушыларды айналадағы табиғатпен тиімді байланыс жасауға үйрету, оларда экологиялық сананы қалыптастыру жалпы білім беретін мектептердің, гимназия, лицей, колледждердің маңызды міндеттерінің бірі.
Біздің зертуіміздің негізгі мақсаты бастауыш сынып оқушыларына экологиялық білім мен тәрбие беру жүйесіне өз үлесімізді қосып, оқушылардың табиғатқа сүйіспеншілігін қалыптастырудың тиімді жолдарын қалыптастыру.
В.А.Сухомлинский балалардың бойына табиғатқа деген сүйіспеншілік сезімін дамытудың еш нәрсеге айырбастауға болмайтын эстетикалық, адамгершілік тәрбиенің негізі деп санады. Ол табиғаттың сыйын пайдаланып, сезімін қабылдай білуге педагогикалық басшылық жасаудың айқын үрдісін экологиялық білім беру әдісімен тығыз ұштастырады.
К.Д.Ушинский адам мен табиғат арасындағы қатынастарды педагогикалық аспектілерде қарастырып, Табиғат дауын ата-аналар да, қоғамда тәрбиленушілер де заң шығарушылар да аяғына дейін тыңдауы тиіс, табиғатпен егесу, оған қарсы тұру жақсы емес... адам табиғат заңдылықтарын жақсы меңгеруі қажет-дейді.
Оқушыларға экологиялық білім мен тәрбие берудің басты міндеттері мен мақсаттары И.Д.Зверьев, Б.Г.Иоганзен, А.Н. Захлебный еңбектерінде де қарастырылған.
Жастарды табиғатты қорғауға тәрбиелеу мен олардың бойында адамгершілік қасиеттерді қалыптастыруға көмектесетін көптеген педагогикалық проблемалар педагогика ғылымдарының докторы, профессор, Н. Сарыбековтың еңбектеріде жан-жақты зертелген. Бұл ғылыми еңбектер мектептерде, гимназияларда, лицейлерде, колледждерде оқушылардың табиғатқа сүйіспеншілігін арттыруда, жоғары оқу орындарында студенттерді табиғатты қорғауға тәрбилеуде кеңінен қолданылып жүр.
Оқушылардың табиғатты оқып үйренудегі білімділік және тәрбиелік міндеттерін бөліп қарауға болмайды. Сыныптағы сабақтар мен түрлі саяхаттар арқылы туған өлкенің табиғатты мен оның байлығы туралы оқушылар үнемі мағлұмат алуы қажет. Табиғатты белсенді танумен байланысты жүргізілетін жұмыс түрі неғұрлым көп болса, айналадағы дүние туралы түсінік соғұрлым терең, аялау, ардақтау сезімі күшті болмақ. Оқушылар түсінігі кеңіген сайын айналасындағы бұрын көңіл аудармаған құбылыстардың сырына үңіле түсері анық.
Оқушының табиғат құпияларын білуге деген ынтасы өте ерте пайда болды. Табиғат ортаны адамзаттың жан-жақты қажетін мәңгілікке қамтамасыз етуге жарайтындай етіп сақтай білуі мейлінше үлкен іс. Өкінішке орай, адам баласының табиғатты қорғауы, оның табиғатты тоздыруы, ластануы, уландыруы шашып-төгіп пайдаланумен қатар жүріп келеді.
Табиғатты таза, сұлу, мол қалпында келешекте сақтап қалу үшін әрбір адамды табиғаттың шын мәніндегі саналы сақшысы етіп бастауыш мектепте қалыптастыруы қажет.Сол үшін де баланы бірінші сыныпқа келгеннен-ақ олардың ой-өрісін жан-жақты, жеке басын үйлесімді дамытуда экологиялық мәдениет комплексті тұрғыда қарастырулы қажет.
Бастауыш сынып мұғалімдерінің мұны жүзеге асыруына мүмкіндігі мол, себебі экологиялық тәрбиені кез-келген сабақта және сынып сағаттарында беруге болады. Оқушылар демалыс күндерден басқа күндері мектепте болады. Сонымен бірге оқу-тәрбие жұмыстарында экологиялық білім мен тәрбие нәтижесінде адамдардың табиғи ортаға орнықты қатынаста болуы қажеттігін түсінеді. Сайып келгенде оқушылар адамдардың айналадағы табиғи ортаға ілтипатпен қарау негізгі қоғам байлығы болып есептелетін әрбір адамның денсаулығына қамқорлық жасау екендігіне көз жеткізе алатындай болу керек.
Сондықтан да қазіргі уақытта әрбір оқушыны айналадағы табиғи орта жағдайына жауапкершілік сезіммен қарап, жануарлар мен өсімдіктерді қорғуға тәрбиелеу көзделіп отыр. Оқушылардың экологиялық мәдениетін тек сонда ғана жоғары сатыға көтеруге болады. Бұл үшін экологиялық мәдениетті психологиялық тұрғыдан шешу тиімді. Оның құрамдас бөлігі - экологиялық білім және экологиялық тәрбие.
Біз педагогикалық практика кезінде прфессор Н. Сарыбекав еңбектерін негізге алып, сабақ және сабақтан тыс тәрбие сағаттарын жүргіздік.
Мысалы, Құстар біздің досымыз, Балалыққа да көмек керек, Су тіршілік көзіт.б. Біз бастауыш сынып оқушыларының табиғатқа сүйіспеншілігін қалыптастыруда өзімідің іс-тәжірибемізде, әрбір оқушының өзінің іс-әрекетіне қызығып, белсенділік көрсете білуіне аса назар аударылды. Біз және қоршаған орта атты ашық сабақ өткізіліп, табиғат пен адам бір-бірімен тығыз байланыста екені, адам баласы табиғат байлығын өз игілігіне орынсыз жұмсамай, құстарды өлтірмей, бөлме өсімдіктерін бақылап, оны күтіп баптау керектігі ескеріліп, түрлі мысалдар арқылы түсіндірілді.
Бүгінгі таңда мектепте мұғалімдерінің аса жауапты міндеттерінің бірі - оқушылардың санасына қоршаған ортаға, туған өлке табиғатына жергілікті флораға сүйіспеншілікті қалыптастыру, ол арқылы туған өлке табиғатының байлығын сақтау және молайта түсуге өз үлесін қосатындай азамат тәрбиелеу.
Қоршаған ортаны қорғау адамзаттың алдында тұрған басты міндеттерінің бірі. Табиғатқа жанашыр болу-адамзаттың келешегіне жанашырлық жасау болып табылады.
Қазақстан ойшыл ағартушыларының қайсысын алсақ та, олар табиғатқа еліктемей, оның сырын ашып, еліне, халқына танытуға талпынбай қалған емес. Адам баласы табиғат аясында өмір сүре отырып, оның терең сырын білуге қызықпай қоймайды. Өйткені табиғат өз ерекшелігі, сұлулығы, құпиялылығымен адамды еліктіріп, өзіне тартып, көңіл күйге әсер етеді. Сондықтан да ойшыл-ағартушыларымыздың бірі табиғат тамашасын өлеңмен жеткізсе, енді бірі сөзбен өрнектеді. Сөйтіп келешек жастарға өшпес, жоғалмас мұра қалдырды.
Қазақ халқының мәдениеті мен ағарту тарихынан көрнекті орын алатын ұлы қайраткерлері, халқымыздың ұлы ағартушылары Шоқан Уәлиханов, Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин шығармаларында табиғатқа деген сүйіспеншілік көзқарастарының негізі көшпелі елдің өміріне, ата-ананың шаруашылығына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz