Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде салықтан жалтарынудың әсері



Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде салық төлеуден жалтарудың әсері салықтық құқық бұзушылық, яғни мемлекетпен белгіленген салықтар мен міндетті төлемдерді төлеуден біле тұра бас тартуды білдіретін және қылмыстық жауапкершілікке тартылатын іс-әрекет болып табылады. Салық төлеушілердің мұндай заңсыз іс-әрекеті еліміздің экономика тұрақтылығына, мемлекет мүддесіне айтарлықтай нұқсан келтіреді: мемлекеттік бюджет едәуір қаражаттарды ала алмайды, салық заңнамасын бұзушылар кірістерінің қосымша криминалдық көздері жасалынады, кәсіпкерлік қызмет сферасында, салада, өңірде және т.б. құн қозғалысының негізгі үйлесімдері бұрмаланады. Қазіргі таңда салықтан жалтарынудың себептері әр түрлі болуы мүмкін: шаруашылық, кәсіпкерлік немесе өзге де қызметті қалыпты жүргізуге мүмкүндік бермейтін елеулі салық ауыртпалығы; салықтардың көптігі және жоғары мөлшерлемелері салық салынатын субъектінің «көлеңкелі» экономикаға кетуіне жәрдемдеседі; салық службасын ұйымдастырудағы кемшіліктер; жұмыскерлердің төмен біліктілігі мен біліксіздігі, экономикалық білімдер мен құқықтық мәселелердің шектес салаларын жеткіліксіз білу; тексерулер кезіндегі жұмыскерлердің адалдыққа жатпайтын іс-қылықтары және т.б. Сонымен қатар, «Көлеңкелі экономиканың» орасан зор ауқымы, басқа елдердің банк мекемелеріне ақша аудару, кәсіпкерлік қызметтің шын ауқымын, мүлік құнының мөлшерін төмендету жөніндегі табысты күш салулары – мемлекет бақылауынан салықтық түсімдердің аса ірі сомаларын шығарады.
Кейбір мәліметтер бойынша Қазақстандағы құпия экономика ішкі жалпы өнімнің үштен бірінен 30 пайызына дейін құрайтын көрінеді. Құпия экономикадағы жаман жағдай оның салық базасын мемлекеттің қаржы ресурстарын молайту үшін пайдалануға және экономиканы тұрақтандыруға мүмкіндік бермейді. Қазірде шаруашылық субьектілерінде «қосарлы» есеп жүргізудің практикасы қалыптасқан: ресми органдар үшін және кәсіпкерлердің меншікті пайдалануы үшін; біріншісінде қызметтің тек аз болуы мүмкін нәтижелері, екіншісінде басқару мен бизнесті дамытуға қажетті, ақиқатты нәтижелер көрсетіледі. Соның нәтижесінде, салық салудан жалтарынудың әр түрлі әдістері пайдаланады. Тура салықтарды төлеуден жалтарыну көбірек таралған. Жанама салықтар бойынша оларды өндіріп алудың ерекшелігіне байланысты жасырыну қиынға түседі. Бірақ банктердің катысуынсыз тауар-ақша операцияларын жасау, яғни сатып алу-сату операцияларын есепке алудан іс жүзінде жасыру акциздерді, қосылған құн салығын төлемеуді мүмкін етеді.

Пән: Экономика
Жұмыс түрі:  Материал
Тегін:  Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:   
Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде салықтан жалтарынудың
әсері

Қаржы кафедрасының доценті, э.ғ.к, Абиева С.Н.
Қаржы кафедрасының оқытушысы Иманалиев Б.Б.

Макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етуде салық төлеуден
жалтарудың әсері салықтық құқық бұзушылық, яғни мемлекетпен белгіленген
салықтар мен міндетті төлемдерді төлеуден біле тұра бас тартуды білдіретін
және қылмыстық жауапкершілікке тартылатын іс-әрекет болып табылады. Салық
төлеушілердің мұндай заңсыз іс-әрекеті еліміздің экономика тұрақтылығына,
мемлекет мүддесіне айтарлықтай нұқсан келтіреді: мемлекеттік бюджет едәуір
қаражаттарды ала алмайды, салық заңнамасын бұзушылар кірістерінің қосымша
криминалдық көздері жасалынады, кәсіпкерлік қызмет сферасында, салада,
өңірде және т.б. құн қозғалысының негізгі үйлесімдері бұрмаланады. Қазіргі
таңда салықтан жалтарынудың себептері әр түрлі болуы мүмкін: шаруашылық,
кәсіпкерлік немесе өзге де қызметті қалыпты жүргізуге мүмкүндік бермейтін
елеулі салық ауыртпалығы; салықтардың көптігі және жоғары мөлшерлемелері
салық салынатын субъектінің көлеңкелі экономикаға кетуіне жәрдемдеседі;
салық службасын ұйымдастырудағы кемшіліктер; жұмыскерлердің төмен
біліктілігі мен біліксіздігі, экономикалық білімдер мен құқықтық
мәселелердің шектес салаларын жеткіліксіз білу; тексерулер кезіндегі
жұмыскерлердің адалдыққа жатпайтын іс-қылықтары және т.б. Сонымен қатар,
Көлеңкелі экономиканың орасан зор ауқымы, басқа елдердің банк
мекемелеріне ақша аудару, кәсіпкерлік қызметтің шын ауқымын, мүлік құнының
мөлшерін төмендету жөніндегі табысты күш салулары – мемлекет бақылауынан
салықтық түсімдердің аса ірі сомаларын шығарады.
Кейбір мәліметтер бойынша Қазақстандағы құпия экономика ішкі жалпы
өнімнің үштен бірінен 30 пайызына дейін құрайтын көрінеді. Құпия
экономикадағы жаман жағдай оның салық базасын мемлекеттің қаржы ресурстарын
молайту үшін пайдалануға және экономиканы тұрақтандыруға мүмкіндік
бермейді. Қазірде шаруашылық субьектілерінде қосарлы есеп жүргізудің
практикасы қалыптасқан: ресми органдар үшін және кәсіпкерлердің меншікті
пайдалануы үшін; біріншісінде қызметтің тек аз болуы мүмкін нәтижелері,
екіншісінде басқару мен бизнесті дамытуға қажетті, ақиқатты нәтижелер
көрсетіледі. Соның нәтижесінде, салық салудан жалтарынудың әр түрлі
әдістері пайдаланады. Тура салықтарды төлеуден жалтарыну көбірек таралған.
Жанама салықтар бойынша оларды өндіріп алудың ерекшелігіне байланысты
жасырыну қиынға түседі. Бірақ банктердің катысуынсыз тауар-ақша
операцияларын жасау, яғни сатып алу-сату операцияларын есепке алудан іс
жүзінде жасыру акциздерді, қосылған құн салығын төлемеуді мүмкін етеді.
Табыстарға салық салу бойынша жалтарынудың неғұрлым сипатты әдісі
өндіріс немесе айналыс шығындарын арттыру арқылы табыстың мөлшерін азайту
болып табылады; материалдық шығындарды жалған көтеріңкі баға бойынша,
мысалы, оларды еркін бөлшек сауда бағасы бойынша сатып алынғанына сілтеме
жасау, немесе тікелей жалған есеп-қисап құжаттарын жасау жолымен өнімнің
өзіндік құнына жазады. Осылайша амортизациялық аударымдардың сомасын
көтеріңкілеу мақсатымен жабдықтың және басқа негізгі кұралдардың құны
көтеріңкіленуі мүмкін.
Табысқа салық салудан жалтарынудың тараған әдісі кәсіпкерлік қызметтен
түскен түсім-ақшаны кемітіп көрсету және жасырып қалу болып табылады. Бұл
бұзушылық қиын анықталады, өйткені нағыз түсім-ақшаны анықтау үшін
тексеріліп отырған төлеушінің тауарының қызметінің қозғалысымен
байланыстырылатын, сәйкестірілетін шоттары мүмкін көптеген баспа-бас
айырбас пен өзге де шаруашылық-қаржылық операцияларының фактілерін талдауы
қажет. Барлық төлеушілердің және олардың операцияларының толық
компьютерлендірілмеуі салықтық құқық бұзушылықты айқындауға көп уақыт кажет
етеді.
Салық салудан жалтарыну бухгалтерлік есептің қанағатсыз қойылуымен
немесе оның жоқтығымен мысалы, шаруа- фермер шаруашылықтарында байланысты
болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда шаруашылық қызметтің нәтижелерін қалпына
келтіру үшін: жұмсалынған электр қуаты, басқа ресурстар бойынша есептеу
приборлары бойынша, нақтылы шығындар, айналымдар, активтердің құны,
қызметтің ұқсас түрлерінің көрсеткіштері бойынша жанама немесе аналогиялық
әдіс қолданылады.
Жеке тұлғалардың табыстарына немесе мүлкіне салық салу кезінде салық
салудың прогрессиясын азайту, заң бойынша табыстарға шегерімдер таралатын
табыстарды көбейту үшін табыстарды бірнеше бөліктерге бөлшектеу әдісі
қолданылады. Өндіріс шығындарын есептеу ерекшеліктерімен, фирмаларды,
компанияларды, ұйымдарды тіркеу тәртібімен байланысты жалтарынудың басқа
әдістері де мүмкін. Көптеген жеңілдіктері бар немесе салық салу нормасы
төмен аумақта салық салынатын объектіні жалған тіркеу әдістері қолданылады.
Әсіресе еңбекке ақы төлеуді өсіруге шектеуді алып тастаумен, өнім
рентабелдігінің нормативтеріне және бағаны ырықтандыруға бақылаудың
тоқталуымен байланысты салық заңнаманасын бұзушылық кең таралған. Бұл
бағаларды шексіз өсіру арқылы салықтық төлемдерді кедергісіз тұтынушыларға
– халыққа аудара салуға мүмкіндік береді.
Салықтан жалтарынудың мүмкіндіктері халықаралық қаржы-экономикалык
қатынастарында да ашылып отыр. Бұл үшін шетелден кең салық жеңілдіктерін
беру жолымен капиталдарды тарту саясаты жүргізілетін елдің салықтан бас
сауғалауы деп аталынатын пайдаланылады. Мұндай елде бизнесті тіркеу
алынатын пайданы, пайыздық табыстарды, дивидендтерді салық салудан алып
шығаруға мүмкіндік жасайды. Мұндай мақсаттарға салық режімі нашарлайтын
немесе заңнама бойынша табыстарды мағлұмдамалау міндетті емес оффшорлық,
еркін, арнаулы аймақтарда тіркеу арқылы қол жетеді. Мұнда жалған еншілес
компаниялар, филиалдар ұйымдастырылуы мүмкін, олар арқылы төлемдер өтеді
және салықты азайту немесе одан толық құтылу мақсатымен салықтық
оңтайландыру жүзеге асырылады.
Салықтық қылмыстардың қазіргі таңда өзекті проблемалардың бірі
екендігіне мынадай көрсеткіштер дәлел: халықтың ресми және нақты
табыстарының арасындағы елеулі алшақтық; кейбір азаматтардың шығындары
(үлкен көлемде валюталық құндылықтарды, жылжымайтын мүлікті,
автокөліктерді, бағалы тұрмыстық заттарды және қымбат қызметтерді сатып
алу) мен декларацияланылатын табыстарының арасындағы айдан-анық
айырмашылық; халықтың жасырын жұмыспен қамсыздандырылуы (салықтық
органдарда тіркелмеген немесе заңсыз кәсіпкерлікпен айналысатын
кәсіпорындардағы жұмысшылардың болуы); банктен тыс айналымдағы қолма-қол
ақшаның мөлшерінің өсуі; салық төлемеу дағдарысының өршігуі, яғни
ұйымдардың комерциялық қызмет шегінде басқа шаруашылық субъектілерімен,
сондай-ақ бюджетпен ақшалай есептесуге қабілетсіздігі немесе ақшалай
есептескісі келемеуі және т.б.
Салықтық қылмыстар латенттілігі деңгейінің жоғары болу себебі:
салықтық қылмыстың ашылуына мүдделі жәбірленушінің немесе басқа да
тұлғалардың болмауы; салықтық қылмыскерлердің айлакерлігі; жасалынған
салықтық қылмыстарды тиімді жасырылуы; салықтық қылмыстың жасалғандығын
тікелей көрсететін  нақты іздің болмауы; салықтық қылмысты жасау мезеті мен
оны анықтаудың арасында елеулі уақыттың (бір жылдан жоғары) өтуі.
Қазақстанда жыл сайын 40 %-ға дейін салық салынатын табыс жасырылынады және
салық салынбайды
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасында салық заңнмасын бұзушылық
құбылысы ауқымды көлемге ие болып отыр. Жыл сайын салық төлеудан жалтаруға
байланысты қылмыстардың саны өсуде (кесте-1). Бірақ олардың латенттілігінің
жоғары болуы және қылмыстың аз ашылуы, қарастырылып отырған қылмыстарды
жасаған адамдардың барлығы жауапкершілікке тартыла бермейтіндігін алып
келеді.  Мұны салықтық және қылмыстық  құқықтық заңнамалардың әліде толық
жетілмегендігінен көруге болады.

Кесте 1 -Қазақстан Республикасының қаржы полициясы органдарымен анықталған
салықтық қылмыстардың саны
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж.
2008 ж.
3 айы ҚР ҚК 221 бабы 75 144 165 147 161 33 ҚР ҚК 222 бабы 278
430 450 497 540 157
Салық заңнамасын қолданы тәжрибесі көрсеткендей, салықтық қатынас
тараптарының бірінің мүдделеріне шек қою міндетті түрде екінщі тарапқа
жағымсыз салдар туғызады. Егер кәсіпкерлерге салық ауыртпалығы қатаңдатылса
онда бизнестің басым бөлігі көлеңкеге кетеді, яғни ол мемлекеттік
органдардың криминалдың және сыбайлас жемқорлықтың жандануына мүмкіндік
береді.
Мұндай жағдайда нәтижеде кәсіпкерлер де, мемлекетте зардап шегеді.
Сондықтан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Банктік қызметте салық салуды құқықтық реттеу
Салықтарды алу әдістері мен тәсілдері
Қазақстан Республикасының салық жүйесінің қалыптасуы
Салық төлеуден жалтарыну
Салықтардан жалтарыну проблемалары және оларды шешу жолдары
Қазақстан Республикасында салықтық заң бұзушылықтарға жауапкершілікті арттыру бағыттары
Пәннің оқу-әдістемелік кешенін дайындау бойынша ереже
Нарық экономикасы жағдайындағы салықтардың рөлі және уақытылы өндіріп алудың қажеттілігі
Салық жүйесі экономиканы мемлекеттік реттеу құралы ретінде
Салықтардың икемділік принципі
Пәндер