Темперамент жөнінде түсінік

Жоспары:
1. Темперамент жөншде түсінік.
2. Темперамент туралы теориялар.
3. Темперамент түрлері және олардың психо.тогиялық сипатгамасы.
4. Темперамент және іс.әрекет.

1. Темперамент жөнінде түсінік
Темперамент - 25 ғасырдан бері ғылыми ойды қызық-тырған мәселелердщ бірі. Оған деген қызьнушылыктың төркіні - адамдар бойында болатын дара өзгешеліктер. Әр адамның жан дүниесі өз алдына бір болмыс. Оның кайталан-бастығы, бір жағынан, адам тәнінің биологаялық және физиологиялық құрылымы мен дамуына байланысты болса, екіншіден - әлеуметпк ерекше байланыстар мен қатынастарға негіз бола алуында. Темперамент адамньщ биологиялық сипатынан көрінеді Адамдар арасындағы көптеген психика-лық айырмашылықтар: эмоция тереңдігі, қарқындылығы, түрақтылығы, ауыспалы-қозғалғыштығы - бэрі осы темпера-мент табиғатымен түсіндіріледі. Дегенмен, осы күнге дейін темперамент мәселесінің шешілмеген, талас-тартысты қыр-лары баршылық. Бірақ проблемаға байланысты көзқарас-тардың көптігіне қарамай, ғалымдардың бәрінің мойындай-гыны: темперамент - жеке адамның әлеуметгік тұлға ретінде қалыптасуыньщ биологиялық, яғни табиғи ірге тасы. Тем-яерамент кобіне адамға тума берілген әрекет-қылығының үдайы қозғалыстағы сипатын бейнелейді. Сондықтан, темпераменттік қасиеттер басқа психикалық құбылыстарға қарағанда түрактанған, өзгеріске келе бермейді Назар аударарлықтай ерекшелік, темпераментгің әрқилы қасиеттері бір-бірімен кездейсоқ қосылмай, заңдылықтар негізіяде түрлі темпераментгің бежілі қүрылымын түзедг
Сонымен, темперамент - адамның психикалык. әрекеті-нің накты динамикасын айкындайтын психиканың дара касиет-теріяің жиынтығы. Бұл психикалық ерекшеліктер адамның барша іс-әрекетінде оның мазмұны, мақсаты және сеп-түрткілеріне тәуелсіз бірқалыпты көрінеді, есейген шақта да өзгеріске туспей, езара байланыста темперамент кейпін өрнектейді
Темперамент түрлерінің жақсы не жаманы болмайды.
Олардың әрқайсысы өзінің ұнамды тараптарына ие, сондық-тан басты назар темпераментті реттеп, түзетуге қаратылмай, нақты іс әрекетге оның тиімді жақтарын саналы әрі өз орны-мен пайдаланудың жолдарын табуға бағытгалғаны жөн. Адам ежелден-ақ әрқилы тұлғалардың психикалық бітістерін айыра танумен, олардың барлығын жалпыланған аз санды саналык бейнелер тобына біріктіруге тырысқан. Мұндай жалпыланған бейнелер бірігімін психология тарихында алғашқыдан тем-перамент типтері деп атаған. Темпераменттердің бүл бірігімдік (типологиялық) жүйесі өмірлік іс-әрекет тұрғысынан өте тиімді, себебі оны пайдалана отырып, нақты тұрмыстық жағ-дайларда белгілі темперамент типіне жататын адамның бола-шақ әрекет-қылығын күні ілгері пайымдауға әбден болады.
2. Темперамент туралы теориялар
Темпераментгер жөніндегі ғылымның ірге тасын қалаған ежелгі грек дәрігері - Гиппократ (б.э.д V ғ.). Оның тұжырымы бойьшша, адамдар төрт "дене шырындарының" -қан, шырыш, өт, запыран - өзара қатынасымен ажыраты-лады. Осы психологаялық тағылымды арқау ете отырып, ежелгі дүние дәрігері Клавдий Гален (б.э.д II ғ.) алгашқы рет гемперамент түрлеріне ғылымдьгқ сипат берді. 'Гален темпера-мент түрін денеде жоғарыда аталган шырындардың бірінің басымдылығымен байланыстырды. Ол біздің заманымызға дейін жеткен темперамент атауларын, белгіледі: сангвиник sangius - қан), флегматик phlegma - шырыш), холерик (chole - өт), меланхолик (melaschole - запыран). Гален ендірген бұл ғажайып жаңалық кейінгі жүзжылдықтар желісінде көптеген галымдар ізденісіне күшті ықпалын тигізді
Ежелгі дәуірлерден бастап зерттеушілер адамдардьщ дене қүрылымы және физиологиялық қызметінің ерекшелік-герімен сай келетін көп түрлі әрекет-қылықтарды топтап, ретке келтіруге ат салысты.