Балық қорын құқықтық қорғау



Жоспар.

I. Балық қорын құқықтық қорғау.

II. Балыққа деген браконьерліктің көбеюі.
а) Балық шаруашылығы. тұрмыс көзі.
б) Балық қорын қорғау,молайту жолдары.

III. Қорытынды.
Балық қорын құқықтық қорғау.
Премиерь-Министр Даниель Ахметов «Оралал-Каспий балық түрлерін пайдалану және өңдіру,қорғау туралы»заң жобасын әзірлеу мәселелерге байланысты кеңес өткізді.Үкімет башысы заң жобасын жасаушылардың назарына мұндай құқықтық нормалардың құрылуы балық саласында бәсекелестік тетіктерін жасақтауға мүмкіндік берентініне аударды.Құқықтық мәртебесін айқындау шаралары инвесторлар бәсекелестік туғыза алатын шаруашылықтың бір нақты сектордың құрылуына әкелуі тиіс.Бірінші кезекте әңгіме мұндай жағдайда әзірлеу туралы болып яғни жеке кәсіпкер өз мүдесін дамыта отырып, аса құнды балық түрлерін өңдіруге,қорғауға және Орал –Каспий басейініне жаңа тұқымды балық түрлерін көбейтуге міндетті болуы тиіс. Балықтар мен уылдырықтардың бағалы түрлері туралы арнайы нормативтермен ерекшеленеді.
Заң жобасы өз міндеттері аңшылықты заңсыз рыноктан алуды көздейді.Балық қорын қорғау мақсатында 10 сәуір мен 1 маусымда «Бекіре 2007»шарасы өткізілді.Аталмыш шара барысында облыс ішкі істер департаментінің су комисиясы қызметкерлері жүргізген, жедел шаралар нәтижесіземес,мысалы Атырау Домбей тас жолы Ваз-21040 көлігін тақтатып тексеру барысында көлік толы бекіре және геш балықтары табылған. Ұсталған қылмыскерді заң жүзінде жауапқа тарттылды.
Шығыс Қазақстан табиғи және жасанды су қоры жағынан республикада алдыңғы қатардағы облыс саналады. Облыс аумағындағы үлкенді-кішілі өзендер мен көлдерді ауызға алмағанның өзінде Бұқтырма теңізі, Шүлбі су қоймасы, Алакөл мен Зайсан, Маркакөл көлдері, арналы Ертіс өзені Қазақстанда теңдегсі жоқ су көздері. Айталық, Буқтырма су қоймасының бір өзі 5500 шаршы шақырым, сол арқылы мыңдаған гектар шабынды жер суғарылады. Қойнауында сазан, табан басқа да кұнды балықтар өсіп өнуде. Ұзындығы 4248 шақырым Ертстің 1400 шақырымы республикамыздан өтеді.Шығыс Қазакстанның су қоры бірінші кезекте гидроэнергетика үшін пайдаланылса, одан кейін балық шаруашылығын дамытуда басты орын алады.
Суға бай өңірде балық шаруашылығын өркендетудің мүмкіндіктері мол Облыстағы су қоймаларының дені осы мақсатта пайдаланылып отыр. Мәселен, Бұқтырма су қоймасынан жылына 6-9 мың тонна, Шүлбіден 100-270, Алакөлден - 200, Ертістен 15 тоннага дей!н, басқа көлден 10-15 тонна балық ауланады. Мамандар есебінше бұл жеткілікті емес. Бұл есепке алынғандағысы, ал жырын кетіп жатқан балықтын мөлшерін ешкім білмейді.
Балық азық-түлік қорын толықтырудың бір көзі. Сондықтан облыста оны өндіруді жолга қоюдың шаралары қарастырылған. Су қоймаларындағы балық қоры табиғатта өзін-өзі толықтырып отыратын қорға жатады. Дей тұрғанымен, балық шаруашылығының жағдайы кебіне-көп су қоймаларының гидрологиялық және гидрохимиялық режиміне, балық азығының жағдайына тікелей байланысты. Бұл жағдай,әсіресе, Бұқтырма және Шүлбі су қоймалары үшін маңызды.
Ірі су қоймаларындағы балық қоры жыл сайын 11-12 мың тонна балық өнімдерін өндіруге мумкіндік береді екен, әрине, ол үшін бірқатар ауқымды шараларды жүзеге асыру қажет. Осы мақсатта облыста 2002-2004 жылдары балық шаруашылығын дамытудың аймақтық бағдарламасы жасалған. Бағдарламада су қоймаларындағы экологиялық жағдайды жақсарту балық шаруашылығы саласындағы жағдайды тұрақтандыру оның қорын молайтудың алғы шаттарын жасау, аулау мен өндірісін жолға қою, балық қорын қорғауды күшейту және қорды қорғау мен пайдалануды ғылыми тұрғыдан басқару мақсат етілген.
Бұқтырма су қоймасындақы балықты табиғи жолмен толықтыру арқылы жылына 600-700 тонна бағалы балық өнімдерін өндірудін мүмкінгі бар Алайда, Орта Азиядағы ең ірі саналатын Бұқтырмада шабақ өсіру шаруашылығының тіршілігі төмен болып отыр. Аймақтық бағдарламаға сәйкес,қазіргі күнгі шаруашылықты қайта кұру жұмыстары қолға алынуда. Мұндағы екі жылдық сазан сібір бекіресі мен сүйрек ( стерлядь) балықтарын өсіріп, кейіннен су қоймаларына жіберу қолға алынбақ. Бұқтырма шабақ өсіру шаруашылығын 2004 жылға дейін толыгымен жөндеу жоспарланған. Биыл бекіре өскіні мен оның тірі жемісін өсіру қолға алынды. 2004 жылы уылдырықты кең көлемде инкубациялау, бекіре шабағын өсіріп, су қоймаларына жіберу көзделуде. Балық өсіру бірер жылда атқарылатын шаруа емес. Мәселен, сазан төрт жылдан кейін, ал бекіре жеті-тоғыз жылдан соң кайтарымын береді екен.
Өткен жылдын шілде айында Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің жанынан балық шаруашышығы комитеті құрылып, 4 аймактық басқарма және 3 бассейндік инспекция құрылды. Сонын бірі — біздің Орталық-Шықыс аймақтық балық инспекциясы басқармасы. Осы мерзімде балық шаруашылығын қорғау, жүргізу және реттеу жөнінде біраз жұмыстар тындырылды. Мысалы, балық шаруашылығы маңызы бар су қоймаларына түгендеу жүргізіліп өндіруге жататын балық қоры биологиялық дәлелдемелермен толықтырады. Одан басқа су қоймаларын жаңадан балыктың бағалы түрлерімен, басқа да су жануарларымен көбейту, балық көлемін ұлгайтуға басты назарда ұсталып отыр.
Айта кету керек, осы уакытқа дейін табиғи және қолдан жасалған су қоймаларын шағын көлдерге есептеп келеді. Мұндай көлдерде балык өндіру көлемі өте төмен. Яғни, біраз сұранысына сай көлемі табысы мол пайдалы шаруашылык жүргізуге тиімсіз, өйткені шағын көлдерде гектарына 3-6 кг балык ауланады. Соған қарамастан, осындай көлдерде балык өндіретін шаруашылықтарды ұйымдастыру жалғасып келеді. Шындығында бұл баяғы экономикалық жағынан тиімсіз, шаруашышық - жүргізуге қолайсыз болашағы жоқ..
Біздің басқарма жыл сайын балық аулау көлемін ұлғайтып басталған 1СИ тұрақтандыру бағытын ұстанып отыр. Басқарманын кеш,ұйымдастырылғанына қарамастан, өткен жылғы нәтиже жаман емес Атап айтқанда, 2003 жылғы балык аулау лимиті 648 тонна болса. сонын 55,6 пайызын игердік. Онын ішінде әуесқой көпшілік бағыттағы балық аулау 3
Пайдаланылған әдебиеттер

1. Дүние журналы №2,№3,№8, 2004ж.
2. Атамекен №7 2003ж.
3. Байдилдинов ҚР-ның экологиялық құқығы.

Жоспар.

I. Балық қорын құқықтық қорғау.

II. Балыққа деген браконьерліктің көбеюі.
а) Балық шаруашылығы- тұрмыс көзі.
б) Балық қорын қорғау,молайту жолдары.

III. Қорытынды.
Балық қорын құқықтық қорғау.
Премиерь-Министр Даниель Ахметов Оралал-Каспий балық түрлерін
пайдалану және өңдіру,қорғау туралызаң жобасын әзірлеу мәселелерге
байланысты кеңес өткізді.Үкімет башысы заң жобасын жасаушылардың назарына
мұндай құқықтық нормалардың құрылуы балық саласында бәсекелестік
тетіктерін жасақтауға мүмкіндік берентініне аударды.Құқықтық мәртебесін
айқындау шаралары инвесторлар бәсекелестік туғыза алатын шаруашылықтың
бір нақты сектордың құрылуына әкелуі тиіс.Бірінші кезекте әңгіме мұндай
жағдайда әзірлеу туралы болып яғни жеке кәсіпкер өз мүдесін дамыта
отырып, аса құнды балық түрлерін өңдіруге,қорғауға және Орал –Каспий
басейініне жаңа тұқымды балық түрлерін көбейтуге міндетті болуы тиіс.
Балықтар мен уылдырықтардың бағалы түрлері туралы арнайы нормативтермен
ерекшеленеді.
Заң жобасы өз міндеттері аңшылықты заңсыз рыноктан алуды
көздейді.Балық қорын қорғау мақсатында 10 сәуір мен 1 маусымда Бекіре
2007шарасы өткізілді.Аталмыш шара барысында облыс ішкі істер
департаментінің су комисиясы қызметкерлері жүргізген, жедел шаралар
нәтижесіземес,мысалы Атырау Домбей тас жолы Ваз-21040 көлігін тақтатып
тексеру барысында көлік толы бекіре және геш балықтары табылған. Ұсталған
қылмыскерді заң жүзінде жауапқа тарттылды.
Шығыс Қазақстан табиғи және жасанды су қоры жағынан республикада
алдыңғы қатардағы облыс саналады. Облыс аумағындағы үлкенді-кішілі өзендер
мен көлдерді ауызға алмағанның өзінде Бұқтырма теңізі, Шүлбі су қоймасы,
Алакөл мен Зайсан, Маркакөл көлдері, арналы Ертіс өзені Қазақстанда
теңдегсі жоқ су көздері. Айталық, Буқтырма су қоймасының бір өзі 5500 шаршы
шақырым, сол арқылы мыңдаған гектар шабынды жер суғарылады. Қойнауында
сазан, табан басқа да кұнды балықтар өсіп өнуде. Ұзындығы 4248 шақырым
Ертстің 1400 шақырымы республикамыздан өтеді.Шығыс Қазакстанның су қоры
бірінші кезекте гидроэнергетика үшін пайдаланылса, одан кейін балық
шаруашылығын дамытуда басты орын алады.
Суға бай өңірде балық шаруашылығын өркендетудің мүмкіндіктері мол
Облыстағы су қоймаларының дені осы мақсатта пайдаланылып отыр. Мәселен,
Бұқтырма су қоймасынан жылына 6-9 мың тонна, Шүлбіден 100-270, Алакөлден -
200, Ертістен 15 тоннага дей!н, басқа көлден 10-15 тонна балық ауланады.
Мамандар есебінше бұл жеткілікті емес. Бұл есепке алынғандағысы, ал жырын
кетіп жатқан балықтын мөлшерін ешкім білмейді.
Балық азық-түлік қорын толықтырудың бір көзі. Сондықтан облыста оны
өндіруді жолга қоюдың шаралары қарастырылған. Су қоймаларындағы балық қоры
табиғатта өзін-өзі толықтырып отыратын қорға жатады. Дей тұрғанымен, балық
шаруашылығының жағдайы кебіне-көп су қоймаларының гидрологиялық және
гидрохимиялық режиміне, балық азығының жағдайына тікелей байланысты. Бұл
жағдай,әсіресе, Бұқтырма және Шүлбі су қоймалары үшін маңызды.
Ірі су қоймаларындағы балық қоры жыл сайын 11-12 мың тонна балық
өнімдерін өндіруге мумкіндік береді екен, әрине, ол үшін бірқатар ауқымды
шараларды жүзеге асыру қажет. Осы мақсатта облыста 2002-2004 жылдары балық
шаруашылығын дамытудың аймақтық бағдарламасы жасалған. Бағдарламада су
қоймаларындағы экологиялық жағдайды жақсарту балық шаруашылығы саласындағы
жағдайды тұрақтандыру оның қорын молайтудың алғы шаттарын жасау, аулау мен
өндірісін жолға қою, балық қорын қорғауды күшейту және қорды қорғау мен
пайдалануды ғылыми тұрғыдан басқару мақсат етілген.
Бұқтырма су қоймасындақы балықты табиғи жолмен толықтыру арқылы жылына 600-
700 тонна бағалы балық өнімдерін өндірудін мүмкінгі бар Алайда, Орта
Азиядағы ең ірі саналатын Бұқтырмада шабақ өсіру шаруашылығының тіршілігі
төмен болып отыр. Аймақтық бағдарламаға сәйкес,қазіргі күнгі шаруашылықты
қайта кұру жұмыстары қолға алынуда. Мұндағы екі жылдық сазан сібір бекіресі
мен сүйрек ( стерлядь) балықтарын өсіріп, кейіннен су қоймаларына жіберу
қолға алынбақ. Бұқтырма шабақ өсіру шаруашылығын 2004 жылға дейін толыгымен
жөндеу жоспарланған. Биыл бекіре өскіні мен оның тірі жемісін өсіру қолға
алынды. 2004 жылы уылдырықты кең көлемде инкубациялау, бекіре шабағын
өсіріп, су қоймаларына жіберу көзделуде. Балық өсіру бірер жылда
атқарылатын шаруа емес. Мәселен, сазан төрт жылдан кейін, ал бекіре жеті-
тоғыз жылдан соң кайтарымын береді екен.
Өткен жылдын шілде айында Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы
министрлігінің жанынан балық шаруашышығы комитеті құрылып, 4 аймактық
басқарма және 3 бассейндік инспекция құрылды. Сонын бірі — біздің Орталық-
Шықыс аймақтық балық инспекциясы басқармасы. Осы мерзімде балық
шаруашылығын қорғау, жүргізу және реттеу жөнінде біраз жұмыстар тындырылды.
Мысалы, балық шаруашылығы маңызы бар су қоймаларына түгендеу жүргізіліп
өндіруге жататын балық қоры биологиялық дәлелдемелермен толықтырады. Одан
басқа су қоймаларын жаңадан балыктың бағалы түрлерімен, басқа да су
жануарларымен көбейту, балық көлемін ұлгайтуға басты назарда ұсталып отыр.
Айта кету керек, осы уакытқа дейін табиғи және қолдан жасалған су
қоймаларын шағын көлдерге есептеп келеді. Мұндай көлдерде балык өндіру
көлемі өте төмен. Яғни, біраз сұранысына сай көлемі табысы мол пайдалы
шаруашылык жүргізуге тиімсіз, өйткені шағын көлдерде гектарына 3-6 кг балык
ауланады. Соған қарамастан, осындай көлдерде балык өндіретін
шаруашылықтарды ұйымдастыру жалғасып келеді. Шындығында бұл баяғы
экономикалық жағынан тиімсіз, шаруашышық - жүргізуге қолайсыз болашағы
жоқ..
Біздің басқарма жыл сайын балық аулау көлемін ұлғайтып басталған 1СИ
тұрақтандыру бағытын ұстанып отыр. Басқарманын кеш,ұйымдастырылғанына
қарамастан, өткен жылғы нәтиже жаман емес Атап айтқанда, 2003 жылғы балык
аулау лимиті 648 тонна болса. сонын 55,6 пайызын игердік. Онын ішінде
әуесқой көпшілік бағыттағы балық аулау 3 тоннаны құрады. Жоғарыда аталған
көрсеткіштер өткен жылдардағы – нәтижелермен салыстырғанда, анағұрлым
ілгері. Бейтұрғанмен. 1990 жылы Көкшетау облысында жылына 900 тоннаға дейін
балық ауланғаның ескерсек, қол жеткен табыстар көңіл көрсетпейді.
Балық аулауда және тұрғындарды балық өнімдерімен қамтамасыз етуде
айтарлықтай үлес қосып келе жатқан табиғатты пайдаланушылар бар.Әрине қол
жеткен табыстар аса қанағаттандырарлық емес. Дегенмен, бекітілген лимит
көлемінде балық аулау мен өндіруді молайтуға мүмкіншіліктер жетерлік.
Мақсат - қолда бар мумкіншіліктерді толық пайдалану. Осыған байланысты айта
кету керек, табиғатты пайдаланушылармен бірлесе отырып, жасырын балық
аулаудын жолын қию да бізге үлкен міндет жүктейді. Біздің есебімізше,
жасырын балық аулау көлемі накты жылдық балық аулау көлемінің екіден үш
бөлігін құрайды.
Сонымен қатар, табиғатты пайдаланушылардың арасында балық аулау
жұмыстарын мардымсыз жургізіп, селсоқтық танытып жатқандар да баршылык.
Олардың қатарына: Ақмола аграрлық университетінің, Жас сана ЖШС. Динамо
ФСҚ-гагы басқаларын атап өтуге болады. Аталған ұйымдар келісілген шарттарды
орындамағаны үшін алдағы конкурстар кезінде теріс баға алуды әбден мүмкін.
Сондай-ақ табиғатты пайдаланушылар арасында конкурсқа қатысып өздері балық
аулайтын су қоймаларын бекітіп отырса да, осы күнге дейін қарасын көрсетпей
кеткендер де жоқ емес. Олар (Одесское ЖШС, Бақытжан КХ, Әсемгүл КХ,
Ұшкын ЖШС, тағы басқалары. Өз міндеттерін орындамаған, келісім шарттарын
бұзған ұйымдар сенімнен шығатыны белгілі. Олай болса. алдағы уақытта
аталған ұжымдармен келісім-шартқа отырардан бұрын мүмкшдіктеріне,
уәделеріне беріктілігіне, міндеттемелеріне, жауапкершіліктеріне зер
салмақпыз.
Аталған кемшіліктерге қаралмастан карп және сига сияқты бағалы балық
түрлерін қайта өндіруді қолға алудамыз. Майбалық балық қорығына 57,2 млн.
уылдырық шашылды. Онын 17,8 млн сига түрі 1е, 39.4 млн карп. Мемлекетік
тапсырыс аумағында уылдырықтар басқа да қорықтарға таратылып. Арнайы су
қоймаларына шашылды. Балық көбейтетін, суға отырғызатын материалдар Зеренді
балық қорынан сатылып алынады. Сөйтіп, барған сайын балықтың жаңа бағалы
түрлерін кайта өндіру жұмыстары қарқын алып келеді. Онын дәлелі ретінде
мынадай фактіні келтіруге болады. Бұрынғы жылдарға Қарағанда, карп - 15
тонна, сига турі - 1 тоннаға артық өндіріледі. Ұжымның жетістіктерін
пайдалану арқылы, балық шаруашылығының
тиімділігін арттыруға мүмкіндік мол екенің жасыруға болмайды.
Табиғатты пайдаланушылар жыл өткен сайын биологиялық дәлелдемелерге
сүйенуді жақсы әдетке айналдырып келеді. Дейтұрғанмен, бекітілген балық
шаруашылығы су қоймаларының бестен бір бөлгінде ғана биологиялық
дәлелдемелер жүргізілді. Сондықтан алдағы уақытта табиғатты пайдаланушылар
бұл жұмыстарды ыждағаттылықпен атқарулары тиіс. Біздің баскарма биологиялык
дәлелдеме жұмыстарын бақылауға алып, шарттарды орындамаған ұжымдарға ыкпал
ету шараларын жүзеге асырмақ Өйткені сөз бен істің алшактығы атқарылар
жұмыстарға қоя байлау болары анық.
Балық шаруашылығына арналған су қоймаларын ветеринарлық зерттеу,
теқсеру жұмыстары да дер кезінде атқарылды, Соның нетижесінде Ижевское
ПК, Надежда-2000 ЖШС, Жаркел-2002 ЖШС ветеринарлық-санитарлық төлқужат
алған. Солай бола тұрса да, аталған ұжымдар басқармаға ақпарат бермейді,
мойынға алған жауапкершілке толық түсінбейді.
Облыс аумағында балық өнімдерін сатуды ұйымдастыруда кемшіліктер бар,
Мысалы, санитарлык, ветеринарлык зерттеулерсіз балық сатылуға тыйым салынуы
қажет, Балықты сатудан бұрын табиғат пайдаланушының белгісі, қандай су
қоймасынан әкелінгенін анытайтын құжаттары болуы тиіс. Егіндікөл, Атбасар.
Астрахань. Ақкөл. Қорғалжын аудандарына описторхоз ауруы орташа облыс
көрсеткішінен 1,5-нен 6.5 есеге дейін артып отыр. Орын алған кемшіліктердің
себебі алдын-ала гигиеналық, ветеринарлық-санитарлық бағалаудың жүргізуінің
салдарынан деп білген жөн. Ветеринарлық-санитарлық зерттеулер жургізуден
басты мақсат адамдарды балықтан тарайтын аурулардан сақтау, яғни, ауру
жұктыруды болдырмау екені аян. Сол себептен ветеринарлық - санитарлық
жұмыстарды атқаруды селқостыққа жол бермей тұрақты жүргізіп отыруды қолға
алмақпыз.
Өткен жылы алдын-ала бекітілген бағдарламалар мен шараларға сай
табиғат қорғау заңдарының орындалу барысынша тексерулер жургізуді. Соның
барысында, 12 - заң бұзушылық анықталып, 1с-қағаздары жауапқа тарту үшін
сотқа жіберілді. Заң бұзушылардан 69 - балық аулайтын кұрал-саймандар, 2 -
жүзу қайықтары және 270 кг балық тәркіленеді. Жалпы айып мөлшері 48073
теңгені кұрап, оның 7746 тенгесі өндірілді.
Бұқаралық ақпарат кұралдары аркылы халық арасында үгіт-насихат
жұмыстары тұрақты жургізіліп отырылады. өкінішке орай, заңдардың
кемшіліктерінен, жетіспеушілігінен бақылау-инспекциялық жұмыстарын жүргізу
барысындаәттеген-айлар жиі кездеседі. Көп аудандарда инспектор кадрлары
жетіспейді. Оларды материалдық-техникалық жабдықтау да ешқандай сын
көтермейді. Аталған кемшіліктердің салдарынан. бақылау инспекаиясынын
жұмысында жетіспеушіліктер көп. Әсіресе, балық инспекторларының заң
бұзушылармен күресуді дәрменсіздік танытуы барган сайын үдеп барады.
Өйткені казіргі заңдарда балық инспекторларының құқығы шектеулі. Бұрынғыдай
балық инспекторлары заң бұзылған жерде заң бұзушыларға салынатын әкімшілік
жазаны қолдана алмайды. Заңды бұзушылардың істерін балық қорғау
инспекторлары тергеу сот органдарына өткізеді. Олар шешім шығарып жаза
қолданғанша біраз уақыт өтеді. Заңды бұзушыларға қандай жаза колданғанын
қандай шаралар алынғаның балық қорғау бақылау инспекциялары білмейді. Оның
үстіне балық қорғау инспекторларының жалақысы өте төмен, материалдық
көтермелеу, ынталандыру шаралары жеткіліксіз. Сондықтан бұрынғы
тажірибелерді еске ала отырып, олардын пайдалы жақтарын іске асыру қажет.
Табиғатты қорғау заңдарыньң орындалу барысында жақсарту мақсатында әріптес
кұзыретті органдармен қоян-қолтық қызмет жасау шаралары, бірлесіп аткарар
түрлі жоспарлар ойластырылуда. Дейтұрғанымен табиғатты пайдаланушылар.
үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар тарапынан да заңды бұзушылармен күресте
айтарлықтай көмек болуы тиіс.Себебі біздің мақсатымыз ортақ.
Өткен жылдар тәрбиесінен түйген ой, конкурс (тендер) өткізу барысында
мүмкіншілігі бар лайықты үміткерлерді таңдай білу. Яғни, конкус өткізуде
салғылттыққа жол бермей, шарттардың орындалуын қамтамасыз ететін
жағдайларға көбірек мән беру. Алдын-ала қатан талап қою да оң нәтиже береді
деген сенімдеміз.
Су қоймаларындағы балық ресурстарынын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Экологиялық бақылауды ұйымдастыру
Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті: құрылымы және қызметі
Аңшылық шаруашылығындағы табиғат қорғау ісі
Нарық жағдайында өндіріс саласында экологиялық іс-шараларды ұйымдастыру
ҚР экология құқығы пәнінен лекция сабақтарының мазмұны
Каспий теңізінің құқықтық және экологиялық мәселелері
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану
Жер-су қатынастарын реттеу
«Қазақстан Республикасының экологиялық құқығы» пәні бойынша оқу-әдістемелік кешені
Табиғат пайдалану төлемдері
Пәндер