Халықаралық қатынастардың қазіргі проблемалары
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Негізгі бөлім:
1. Халықаралық қатынастардың қазіргі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2. Халықаралық лаңкестікке, экстремизмге және есірткі саудасына қарсы
күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
3. Халықаралық қауіпсіздік жүйесі дағдарыста ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
4. Қырып жоятын қару.жарақ қауіпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
5. Халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қазақстанның орны мен рөлі ... ... ... 23
6. Халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға қосылған зор үлес ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 3
Негізгі бөлім:
1. Халықаралық қатынастардың қазіргі проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5
2. Халықаралық лаңкестікке, экстремизмге және есірткі саудасына қарсы
күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
3. Халықаралық қауіпсіздік жүйесі дағдарыста ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
4. Қырып жоятын қару.жарақ қауіпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20
5. Халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қазақстанның орны мен рөлі ... ... ... 23
6. Халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға қосылған зор үлес ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 33
Кіріспе
Мақсаты бүкіл әлемде соғыс қауіпін болдыртпау, және мемлекетаралық қатынастың дамуы болып табылатын – халықаралық ұйым құру туралы ең бірінші 1945 жылы 4-17 ақпан аралығында Ялта (Крым) конференциясында антигитлерлік мемлекет басшылары (СССР дан – Иосиф Сталин, АҚШ тан – Франклин Делано Рузвельт, Ұлыбританиядан – Уинстон Черчилль) шешім қабылдады. Бұл сұрақ жөнінде мұндай ұсыныстар бұрын СССР, АҚШ, Ұлыбританияның 1944 жылғы 21 тамызынан 28 қыркүйек аралығында болған конференциясында қаралған болатын. Думбартон – Оксе (АҚШ). Әсіресе осы конференция Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) басты принциптерін, оның функциялары мен құрылымын анықтады. Ялта (Крым) конференциясында Рузвельт және Черчилль БҰҰ ның негізін қалаушылардың бірі ретінде өз келісімдерін берді. Антигитлерлік коалация басшылары 1945 ж 25 сәуірде Сан-Франциско конференциясында БҰҰ ны құру жөнінде шешім қабылдады.
БҰҰ ның ең басты мақсаты әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып табылады. 1945 ж болған конференцияда 50 мемлекет делегациясы қатысты. Конференцияның ашылуына антигитлерлік коалацияның дамыған елдерінің министрлері – В Молотов (СССР), Э Иден (Ұлыбритания), Г Стеттиниус (АҚШ) қатысты.
1945 ж 24 қазанында БҰҰ жарғысы ресми түрде өз күшіне енді. Бұл күн БҰҰ ның құрылған күні болып есептеледі. БҰҰ жарғысы бойынша негізгі ұйымдар болып :
1. БҰҰ ның Бас Ассамблеясы
2. Қауіпсіздік Кеңесі
3. Экономикалық Кеңес
4. Қоғамдық Кеңес
5. Опекунский Кеңес
6. Халықаралық Сот және
7. Хатшылық
Хатшылық қызметін БҰҰ ның Бас Хатшысы атқарады. БҰҰ ның құрылған күніне қазіргі күнге дейін 7 Бас хатшы ауысты.
1. Трюгве Ли (Норвегия)
2. Даг Хаммершельд (Швеция)
3. У Тон (Бирма)
4. Курт Вальдхайм (Австрия)
5. Хавьер Перес де Куэльяр (Перу)
6. Бутрос Бутрос Гали (Египет)
7. Кофи Атта Аннан (Гана)
БҰҰ ның Бас хатшысы Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынылуымен БҰҰ Бас Ассамблеясының отырысында тағайындалады. Бас хатшы Халықаралық Соттан басқа, БҰҰ ның барлық жұмысына араласа алады. БҰҰ ның Бас Ассамблеясынан кейінгі маңызды орынды Қауіпсіздік Кеңесі алады. БҰҰ жарғысы бойынша жер бетіндегі адамдар арасындағы бейбітшілікті сақтау жауапкершілігі осында жатады. Қауіпсіздік Кеңесі 15 мүшеден тұрады : оның 5 тұрақты (СССР 1991 ге дейін, содан кейін Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, 1949 жылдан 1971 жылға дейін Тайвань, ал одан кейін КХР) және БҰҰ Бас Ассамблеясында 2 жыл мерзімге сайланатын 10 уақытша. Тұрақты мүше болып тек БҰҰ ны құру кезінде әлемнің ірі державалары болған мемлекеттер бола алады. БҰҰ ның әрбір тұрақты мүшесі өэі келіспейтін шешімге тиым сала алады. Қауіпсіздік Кеңесінің шешімі барлық тұрақты мүшелерінің келісімімен шешіледі және бұл шешімді БҰҰ ның барлық мүшелері орындау тиіс. Себебі Қауіпсіздік Кеңесі барлық жер бетіндегі бейбітшілікті сақтау жолдарын қарастырады.
1948 ж желтоқсан айында БҰҰ Бас Ассамблеясы адам құқығы жөнінде Әлемдік Декларация қабылдады. Бұл декларацияға әлемнің барлық мемлекеттері ұмтылып орындау керек деген мақсат қойылды.
БҰҰ тек қана жаңа дүние жүзілік соғысты болдыртпау мәселесімен ған емес, сонымен қатар жер бетіндегі қоғамдық, экономикалық, мәдениет және экологиялық жағдайды жақсартумен айналысады.
Мақсаты бүкіл әлемде соғыс қауіпін болдыртпау, және мемлекетаралық қатынастың дамуы болып табылатын – халықаралық ұйым құру туралы ең бірінші 1945 жылы 4-17 ақпан аралығында Ялта (Крым) конференциясында антигитлерлік мемлекет басшылары (СССР дан – Иосиф Сталин, АҚШ тан – Франклин Делано Рузвельт, Ұлыбританиядан – Уинстон Черчилль) шешім қабылдады. Бұл сұрақ жөнінде мұндай ұсыныстар бұрын СССР, АҚШ, Ұлыбританияның 1944 жылғы 21 тамызынан 28 қыркүйек аралығында болған конференциясында қаралған болатын. Думбартон – Оксе (АҚШ). Әсіресе осы конференция Біріккен Ұлттар Ұйымының (БҰҰ) басты принциптерін, оның функциялары мен құрылымын анықтады. Ялта (Крым) конференциясында Рузвельт және Черчилль БҰҰ ның негізін қалаушылардың бірі ретінде өз келісімдерін берді. Антигитлерлік коалация басшылары 1945 ж 25 сәуірде Сан-Франциско конференциясында БҰҰ ны құру жөнінде шешім қабылдады.
БҰҰ ның ең басты мақсаты әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып табылады. 1945 ж болған конференцияда 50 мемлекет делегациясы қатысты. Конференцияның ашылуына антигитлерлік коалацияның дамыған елдерінің министрлері – В Молотов (СССР), Э Иден (Ұлыбритания), Г Стеттиниус (АҚШ) қатысты.
1945 ж 24 қазанында БҰҰ жарғысы ресми түрде өз күшіне енді. Бұл күн БҰҰ ның құрылған күні болып есептеледі. БҰҰ жарғысы бойынша негізгі ұйымдар болып :
1. БҰҰ ның Бас Ассамблеясы
2. Қауіпсіздік Кеңесі
3. Экономикалық Кеңес
4. Қоғамдық Кеңес
5. Опекунский Кеңес
6. Халықаралық Сот және
7. Хатшылық
Хатшылық қызметін БҰҰ ның Бас Хатшысы атқарады. БҰҰ ның құрылған күніне қазіргі күнге дейін 7 Бас хатшы ауысты.
1. Трюгве Ли (Норвегия)
2. Даг Хаммершельд (Швеция)
3. У Тон (Бирма)
4. Курт Вальдхайм (Австрия)
5. Хавьер Перес де Куэльяр (Перу)
6. Бутрос Бутрос Гали (Египет)
7. Кофи Атта Аннан (Гана)
БҰҰ ның Бас хатшысы Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынылуымен БҰҰ Бас Ассамблеясының отырысында тағайындалады. Бас хатшы Халықаралық Соттан басқа, БҰҰ ның барлық жұмысына араласа алады. БҰҰ ның Бас Ассамблеясынан кейінгі маңызды орынды Қауіпсіздік Кеңесі алады. БҰҰ жарғысы бойынша жер бетіндегі адамдар арасындағы бейбітшілікті сақтау жауапкершілігі осында жатады. Қауіпсіздік Кеңесі 15 мүшеден тұрады : оның 5 тұрақты (СССР 1991 ге дейін, содан кейін Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, 1949 жылдан 1971 жылға дейін Тайвань, ал одан кейін КХР) және БҰҰ Бас Ассамблеясында 2 жыл мерзімге сайланатын 10 уақытша. Тұрақты мүше болып тек БҰҰ ны құру кезінде әлемнің ірі державалары болған мемлекеттер бола алады. БҰҰ ның әрбір тұрақты мүшесі өэі келіспейтін шешімге тиым сала алады. Қауіпсіздік Кеңесінің шешімі барлық тұрақты мүшелерінің келісімімен шешіледі және бұл шешімді БҰҰ ның барлық мүшелері орындау тиіс. Себебі Қауіпсіздік Кеңесі барлық жер бетіндегі бейбітшілікті сақтау жолдарын қарастырады.
1948 ж желтоқсан айында БҰҰ Бас Ассамблеясы адам құқығы жөнінде Әлемдік Декларация қабылдады. Бұл декларацияға әлемнің барлық мемлекеттері ұмтылып орындау керек деген мақсат қойылды.
БҰҰ тек қана жаңа дүние жүзілік соғысты болдыртпау мәселесімен ған емес, сонымен қатар жер бетіндегі қоғамдық, экономикалық, мәдениет және экологиялық жағдайды жақсартумен айналысады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Абдулпаттаев С.И. «Халықаралық қатынастар және Қазақстанның сыртқы саясаты» Алматы: Қарасай, 2006
2. Гоулдман К.«Международные отношения: общие проблемы»
Москва, 1999
3. Моргентау Г.«Международная политика» Москва, 1999
4. Назарбаев Н.А. «Қазақстан - 2030» Алматы,2000
1. Абдулпаттаев С.И. «Халықаралық қатынастар және Қазақстанның сыртқы саясаты» Алматы: Қарасай, 2006
2. Гоулдман К.«Международные отношения: общие проблемы»
Москва, 1999
3. Моргентау Г.«Международная политика» Москва, 1999
4. Назарбаев Н.А. «Қазақстан - 2030» Алматы,2000
Мазмұны:
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
Негізгі бөлім:
1. Халықаралық қатынастардың қазіргі
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2. Халықаралық лаңкестікке, экстремизмге және есірткі саудасына қарсы
күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
3. Халықаралық қауіпсіздік жүйесі
дағдарыста ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
4. Қырып жоятын қару-жарақ
қауіпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.20
5. Халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қазақстанның орны мен
рөлі ... ... ... 23
6. Халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға қосылған зор
үлес ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 33
Кіріспе
Мақсаты бүкіл әлемде соғыс қауіпін болдыртпау, және мемлекетаралық
қатынастың дамуы болып табылатын – халықаралық ұйым құру туралы ең бірінші
1945 жылы 4-17 ақпан аралығында Ялта (Крым) конференциясында антигитлерлік
мемлекет басшылары (СССР дан – Иосиф Сталин, АҚШ тан – Франклин Делано
Рузвельт, Ұлыбританиядан – Уинстон Черчилль) шешім қабылдады. Бұл сұрақ
жөнінде мұндай ұсыныстар бұрын СССР, АҚШ, Ұлыбританияның 1944 жылғы 21
тамызынан 28 қыркүйек аралығында болған конференциясында қаралған болатын.
Думбартон – Оксе (АҚШ). Әсіресе осы конференция Біріккен Ұлттар Ұйымының
(БҰҰ) басты принциптерін, оның функциялары мен құрылымын анықтады. Ялта
(Крым) конференциясында Рузвельт және Черчилль БҰҰ ның негізін
қалаушылардың бірі ретінде өз келісімдерін берді. Антигитлерлік коалация
басшылары 1945 ж 25 сәуірде Сан-Франциско конференциясында БҰҰ ны құру
жөнінде шешім қабылдады.
БҰҰ ның ең басты мақсаты әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып
табылады. 1945 ж болған конференцияда 50 мемлекет делегациясы қатысты.
Конференцияның ашылуына антигитлерлік коалацияның дамыған елдерінің
министрлері – В Молотов (СССР), Э Иден (Ұлыбритания), Г Стеттиниус (АҚШ)
қатысты.
1945 ж 24 қазанында БҰҰ жарғысы ресми түрде өз күшіне енді. Бұл күн
БҰҰ ның құрылған күні болып есептеледі. БҰҰ жарғысы бойынша негізгі ұйымдар
болып :
1. БҰҰ ның Бас Ассамблеясы
2. Қауіпсіздік Кеңесі
3. Экономикалық Кеңес
4. Қоғамдық Кеңес
5. Опекунский Кеңес
6. Халықаралық Сот және
7. Хатшылық
Хатшылық қызметін БҰҰ ның Бас Хатшысы атқарады. БҰҰ ның құрылған
күніне қазіргі күнге дейін 7 Бас хатшы ауысты.
1. Трюгве Ли (Норвегия)
2. Даг Хаммершельд (Швеция)
3. У Тон (Бирма)
4. Курт Вальдхайм (Австрия)
5. Хавьер Перес де Куэльяр (Перу)
6. Бутрос Бутрос Гали (Египет)
7. Кофи Атта Аннан (Гана)
БҰҰ ның Бас хатшысы Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынылуымен БҰҰ Бас
Ассамблеясының отырысында тағайындалады. Бас хатшы Халықаралық Соттан
басқа, БҰҰ ның барлық жұмысына араласа алады. БҰҰ ның Бас Ассамблеясынан
кейінгі маңызды орынды Қауіпсіздік Кеңесі алады. БҰҰ жарғысы бойынша жер
бетіндегі адамдар арасындағы бейбітшілікті сақтау жауапкершілігі осында
жатады. Қауіпсіздік Кеңесі 15 мүшеден тұрады : оның 5 тұрақты (СССР 1991 ге
дейін, содан кейін Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, 1949 жылдан 1971 жылға
дейін Тайвань, ал одан кейін КХР) және БҰҰ Бас Ассамблеясында 2 жыл
мерзімге сайланатын 10 уақытша. Тұрақты мүше болып тек БҰҰ ны құру кезінде
әлемнің ірі державалары болған мемлекеттер бола алады. БҰҰ ның әрбір
тұрақты мүшесі өэі келіспейтін шешімге тиым сала алады. Қауіпсіздік
Кеңесінің шешімі барлық тұрақты мүшелерінің келісімімен шешіледі және бұл
шешімді БҰҰ ның барлық мүшелері орындау тиіс. Себебі Қауіпсіздік Кеңесі
барлық жер бетіндегі бейбітшілікті сақтау жолдарын қарастырады.
1948 ж желтоқсан айында БҰҰ Бас Ассамблеясы адам құқығы жөнінде
Әлемдік Декларация қабылдады. Бұл декларацияға әлемнің барлық мемлекеттері
ұмтылып орындау керек деген мақсат қойылды.
БҰҰ тек қана жаңа дүние жүзілік соғысты болдыртпау мәселесімен ған
емес, сонымен қатар жер бетіндегі қоғамдық, экономикалық, мәдениет және
экологиялық жағдайды жақсартумен айналысады.
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Біріккен Ұлттар Ұйымының мың жылдық саммитінде БҰҰ-ның Бас хатшысы
Кофи Аннан баяндама жасап, онда негізінен үш мәселені қозғады. Олар —
әлемдегі кауіпсіздік, кедейшілікпен күрес және қоршаған ортаны қорғау.
Бұлар XXI ғасырдың ең басты проблемалары ретінде айрыкша аталып өтті.
Бірінші проблема — қауіпсіздік мәселесі. Ядролық, биологиялық және
химиялық қаруды, сондай-ақ оларды жеткізу кұралдарын (зымырандарды) тарату
- ғаламдық және аймактық деңгейде зор қауіп-қатер тудырып отырғаны баршаға
мәлім. Халықаралық лаңкестердің жаппай қырып-жою қаруын пайдалану
мүмкіндігі де қосымша кауіп төндіретіні сөзсіз.
1972 жылғы 26 мамырдағы АҚШ пен КСРО арасындағы ракетаға қарсы
корғаныс жүйесін шектеу туралы (РҚҚ) шарт әлемдегі стратегиялық
тұрақтылыктың негізі болып келіп еді. АҚШ-тың 2001 жылғы желтоксандағы РҚҚ
туралы шарттан шығу жөніндегі мәлімдемесі Ресей, Қытай т. б. елдер
тарапынан наразылық тудырды. Ядролық қаруды таратпау туралы келісімге қол
қойған 187 мемлекет делегаттарына өзінің арнауында К. Аннан АҚШ-тың Ұлттық
зымыранға қарсы қалқанды жаңғырту ниетін ядролық карусыздану саясатына
қарсы қадам деп бағалады. Бас хатшының айтуынша, АҚШ-тың бұл әрекеті
ядролық карусыздану ісіне кері әсерін тигізіп қана коймай, оны таратуға
ықпал ететін болады.
БҰҰ-ның көп жылғы жұмысының нәтижесінде 2001 жылы жеңіл қару-жарақпен
және атыс қаруымен заңсыз сауда-саттыққа жол бермеу жөніндегі іс-қимыл
бағдарламасы кабылданды.
Азия кұрлығының ерекшелігі — мұнда ядролық мемлекеттер және осындай
мәртебе алуға жақын, яғни, ядролық қару табалдырығындағы елдер шоғырланған,
ядролық қарулану процесі барынша қауырт жүріп жатыр.
Қазіргі заманның қауіпті қатерлері — халықаралық ылаңкестік
(терроризм), ұйымдасқан қылмыс, сепаратизм мен діни экстремизм, этностык
қақтығыстар, кару-жарақтың заңсыз айналымы, есірткі саудасы, тағы басқалар
екпіндеп ене түсуде.
2001 жылғы кыркүйектің 11-күні АҚШ-қа өзінің катыгездігі жағынан
жойқын соққы болып тиген оқиғалар бүкіл әлемге адамзаттың басына төнген
кауіптің ауқымын айқын көрсетіп берді.
Бұдан бұрын да ылаңкестік болды, олардың ең ірілері: 1998 жылы 7
тамызда Найроби (Кения) мен Дар-Эс-Саламдағы (Танзания) жарылыстан АҚШ
елшілігі қиратылып, 250 адам қаза тапты, 1999 жылғы 9 және 13 қыркүйекте
Мәскеуде екі ірі жарылыстан екі тұрғын үй қиратылып, 212 адам қаза тапты,
300-і жараланды.
Осы заманғы халықаралық ылаңкестік өзінің сипаты жағынан ұлтаралық
болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесі өзінің № 1373
шешімімен (қаңтар, 2002 ж.) Терроризммен күрес жөніндегі комитетін құрды.
Бұған осы ұйымға мүше 189 мемлекеттің бәрі катысады, олар ланкестік
әрекеттің бәрін де қылмыстық іс санауға тиіс, ылаңкестер мен оларды
қолдаушылардың қаржылық кұралдары мен активтерін тоқтатып, оны оларға
беруге тыйым салады. Ылаңкестерге баспана беруден бас тартуға міндетті.
Барлық елдер бұл талаптарға байланысты есептер беріп отыруға жауапты
екендігі көрсетілді.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше мемлекеттер Сыртқы істер
министрлерінің 2002 жылғы 11 қыркүйектегі мәлімдемесінде былай деп атап
көрсетілді: Бір жыл бойы әлем мемлекеттері БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 1373
қарарының және баска да тиісті қарарларының негізінде лаңкестікке жан-жақты
қарсы тұрудың екіжақты және көпжақты ынтымақтастығын түбегейлі нығайтып,
кеңейтті. Осынау ортақ серпінді күш-жігердің арқасында ылаңкестікке қарсы
күрес шын мәнінде жаһандық сипат алды. Ылаңкестікпен, сепаратизммен және
экстремизммен күрес туралы Шанхай конвенциясын бекіту рәсімін аяктады, ШЫҰ-
ның Аймақтық ыланкестікке қарсы құрылымы туралы келісімге қол қойылды.
2002 жылғы 4 маусымда Алматыда Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім
шаралары жөніндегі кеңестің бірінші саммиті болып, онда Алматы актісі,
ылаңкестікті аластау және өркениеттер арасындағы үн катысуға жәрдемдесу
туралы декларация қабылданды. Онда былай деп көрсетілді: Біз қайда, қашан
және кімнің жасағанына қарамастан, ылаңкестіктің барлық түрлері мен
көріністерін жазықсыз жандардың өмірі мен игілігіне алалаусыз кез-келген
тағылық қол сұғушылық пен қылмыстық әрекет ретінде бағалап, халықтардың
бейбіт қатар өмір сүруіне қатер төндіретін әрекет ретінде айыптаймыз.
Ылаңкестіктің қатері оның есірткінің заңсыз айналысымен, женіл атыс
қаруын астыртын сатумен және оны кез-келген пошымда ылаңкестік
топтарға берумен, нәсілшілдік идеологиямен және сепаратистік үйымдармен
ылаңкестік қызметті қаржыландырудың және адам күшімен толықтырудың негізгі
қайнары болып табылатын экстремизмнің барлық көріністерімен тығыз
байланыста болуы салдарынан ұлғая түседі. Сепаратизм - мемлекеттердің
қауіпсіздігіне, түрақтылығына, егемендігіне, бірлігі мен аумақтық
тұтастығына төнген негізгі қатер мен қауіптің бірі... Біз дінді ылаңкестік
және сепаратистік қозғалыстар мен топтардың өз мақсатына жету үшін сылтау
ретінде пайдала-нуын жоққа шығарамыз.
Американ ғалымы Самуэль Хантингтон: XXI ғасыр өркениеттер тоғысуы
емес, өркениеттер кақтығысы ғасыры болады, мұсылман және христиан
өркениеттері арасындағы кайшылық тек күшпен шешіледі деп болжады. Ондаған
жылдар бойы АҚШ пен көптеген араб елдері арасындағы шиеленістер
қордаланған. 1980 жылдан бері АҚШ ислам елдеріне қарсы 19 рет қару
жұмсаған, әскери интервенциялар ұйымдастырған. 11 қыркүйектегі террордың
себебін араб елдерінен іздеудің де негізі бар. Дегенмен, Ислам
конференциясы ұйымына кіретін 54 мемлекет исламды желеу етуге тырысқан
ылаңкестікті өздерінің қатаң айыптайтынын әрі ыланкестіктің кез-келген
пошымының исламға қатысы жок екенін батыл мәлімдеді.
1999 жылғы қарашада Ыстамбұлда өткен Еуропа қауіпсіздігі және
ынтымақтастығы ұйымының бас қосуына Ислам конференциясы ұйымы да шақырылып,
олардың арасында үндесу форумы өткізілді.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Таяу Шығыстағы қақтығыс мәселесіне айрықша назар
аударып, № 1397 шешімді қабылдап, күш колдану мен ыланды тоқтатып, екі
мемлекетті (Израилъ және Палестина) танылған шекара шегінде қатар өмір
сүруге шақырған болатын. Бұл шешімде Палестинаның мемлекеттігі айтылады.
Қазір ұйымдасқан қылмыс жеке елдердің ауқымынан асып, ұлтаралық сипат
алып отыр. 2001 жылғы ақпан айында Италияның Палермо қаласында әлемнің 124
елінен үкімет басшылары қатысқан қылмысқа қарсы күрес жөніндегі конвенцияға
қол қойылды. Мұнда қылмыстың бір түрі — адам саудасының кең етек ала
бастағандығы атап көрсетілді. Қазір жыл сайын миллиондай әйел мен бала бір
елден екінші елге сатылатындығы, тіпті 1999 жылы Қырғызстаннан төрт мың
адам басқа елге сатылғаны хабарланды. Қазақстанда 1999-2001 жыл-дар
арасында 1797 жетім бала шетелге шығарылғаны, олардың болашағы туралы
мәселе Парламент мәжілісінде каралуда.
2002 жылғы маусым айында БҰҰ Бас Ассамблеясының арнаулы сессиясы
болып, онда Бала еңбегін пайдаланбайтын болашақ деген баяндама
талқыланды. Дүние жүзінде 246 миллион бала жұмысқа жегіліп, олардың еңбегі
қаналып отыр. Жоғарыдағы баяндаманы Халықаралық еңбек ұйымы даярлаған.
Балалардың тағы бір тобы — 8,4 миллион бала құлдық бұғауда. Оларды
кепілдікте ұстайды, жыныстық ләззаттың нысандарына айналдырады. Бала
еңбегін пайдалану дамушы елдерде, экономикасы күйзелген елдерде кең етек
алған. Азия-Тынық мұхит аймағында 127 миллион, Африканың Сахарадан төменгі
жағында 48 миллион, Латын Америкасында 17,4 миллион жетім балалар жұмыс
істейді.
Қазіргі кезде әлемде нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес
ерекше маңызға ие болып отыр. Себебі, есірткі саудасының айналымы жылына
300-500 миллиард долларға жеткен. Әлемде нашақорлар саны 180 миллион адамға
жетті. Дүние жүзінде өндірілетін аса күшті есірткі түрлерінің 75-80 пайызы
Ауғанстанда өндіріледі. Ауғанстандағы ыланкестерге қарсы жүргізілген
операциялар кезінде есірткі заттары жойылған жоқ. 2002 жылғы қыркүйек
айындағы мәлімет бойынша Қазақстанда 46.800-ден астам адам есірткі заттарын
пайдаланады. 2002 жылы 24 қыркүйекте қауіпсіздік кеңесінің кезекті отырысы
осы мәселені қарап, арнаулы қарар қабылдады.
Екінші проблема — кедейшілікпен күрес. Дүние жүзіндегі 6 миллиард
халықтың 3 миллиардқа жуығы кедейшілік жағдайда өмір сүруде, 100 миллиондай
бала баспанасыздар санатында. Қазіргі кезде әлемде 800 миллион адам аштық
азабын тартып отыр.
1996 жылы бүкіләлемдік аштықпен күрес туралы халықаралық конференция
өтті. 2002 жылғы маусым айында Римде 182 ел өкілдері "Бес жыл өткен соң"
деп аталатын азық-түлік бас қосуында декларация қабылдап, 2015 жылға дейін
ашаршылыққа ұшырағандар санын екі есе қысқарту жөніндегі өз міндеттемелерін
мәлімдеді.
Тұрақты даму мәселелері жөніндегі дүние жүзілік саммит он жылда бір
рет өткізілетін беделді басқосу. Кезінде Бразилия кереметі бой көрсеткен
тұста таңдаудың Рио-де-Жанейроға түсуінің себебі де сол болатын. Сонда 1992
жылы қабылданған тұрақты дамуға қол жеткізу бағдарламасы — XXI ғасыр
бағдарламасы деп аталған құжатты ойдағыдай жүзеге асырудың нақты міндеттері
көрсетілген болатын.
2002 жылдың 2-4 қыркүйегінде Йоханнесбургте (Оңтүстік Африка
Республикасы) дүние жүзінің 110 елінен келген ресми делегациялар, бейресми
ұйымдар, кәсіподақтар, іскер топтар өкілдері Тұрақты даму жөніндегі
Йоханнесбург міндеттемелері атты саяси декларация қабылдады. Саммитке
қатысушылар үш блокқа бөлінуге бейім болғанын атауға болады, олар Америка
Құрама Штаттары, Еуропа Одағының өкілдері және дамушы елдердің делегаттары.
Декларацияда әлемдік кездесуде бас косқан мемлекеттер мен үкіметтер
басшылары адамгершілікке және қамқорлық ниетке негізделген жаһандық қоғам
құру ісіне адал екенімізді айғақтаймыз, ондай коғамның басты мақсаты барша
адам баласының адам атына лайықты өмір сүруіне қол жеткізу болып
табылатынын мәлімдейміз, — деп жариялады.
Жердің табиғи ресурстарын шектен тыс пайдаланбай-ақ әлемдегі барлық
халықтардың әл-ауқатын арттыру көзделді. Бұл үшін ең басты үш салада -
экономикалық даму, табиғи ресурстар мен айналадағы ортаны сақтауда және
әлеуметтік өркендеуде іс-кимылды өзара ықпалдастық жолымен жүргізу шарт.
Сонымен саммит басты екі мәсеелені — кедейшілікпен күрес және экология
жағдайын талқылады. Сонымен бірге зиянды заттармен атмосфераны ластау,
планетадағы демографиялық жағдай, табиғат ресурстарын тиімді және ысырапсыз
пайдалану мәселелері күн тәртібіне енгізілді.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев әлемдік саммиттің мінберінен
былай деді: Мен осыдан 10 жыл бұрын Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясында барлық мемлекеттердін әскери шығындарын 1 пайыз қысқарту
және үнемделген акшаны аса кедей елдердің дамуына аудару жөнінде жасаған
ұсынысымды кайталап айтқым келеді". Сонымен бірге Президент Н. Назарбаев
Біріккен Ұлттар Ұйымын жаһандық экологиялық проблемалардың тізімін жасай
бастауға шақырды. "Біздің ойымызша, айналадағы ортаға келгірілетін зиянды
күн тәртібіне барынша өткір қоймай болмайды деді Елбасы.
Үшінші проблема - қоршаған ортаны қорғау. 2001 жылғ ақпан айында Кения
астанасы Найробиде Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған орта жөніндегі
бағдарламасы (ЮНЕП) басқарушылар кеңесінің мәжілісі өтті. Онда қазіргі
кезде қалыптасып отырған жағдайда атмосфераға түрлі газдардың ұшуынан пайда
болатын парник әсерінен келетін зиянның мөлшері орасан екендігі аталды.
Әлемнің жүздей елінен келген лауазымды шенеуніктер, ғалымдар, мамандар
ғаламдық жылудың салдарын азайтудың жолдарына тоқталды.
Бұрын атмосфераға парник әсері тудыратын көміркышқыл газының
жіберілуін азайтуға көбірек назар аударылса, бүгінде сол газдардан пайда
болған ғаламдық жылудың салдарына ұшыраған аймаққа көмек көрсету мәселесі
де айрықша маңыз алып отыр.
Бүкіл жер шарында температураның бір градусқа артуы орасан өзгерістер
әкеледі. Барлық жерде су деңгейі көтеріліп, көп аймақ су астында калады,
XXI ғасырдың аяғына дейін қоршаған ортаның температурасы 1,4 градустан 5,8
градусқа дейін артуы мүмкін. Антрактикада да, мәңгі мұз болып қатып жатқан
жерде әлемдік көмір қышқыл газының 14 пайызы сақталады деген ғылыми
қорытынды жасалып отыр. Климат өзгеріп, ғаламдық жылу басталған кезде сол
мәңгі мұздақ жер өзіндегі көмір қышқыл газын босатады. Қоршаған ортадағы
температураның артуы Гренландия және Солтүстік мұзды мұхит мұздық-тарының
еруіне әкелуі мүмкін. Ол Гольфстрим жылы ағысын бұза алады. Нәтижесінде,
әлемдік мұхиттың су деңгейі 1990 жылмен салыстырғанда 9-98 см -
ге көтеріледі. Бангладеш және Вьетнамның бір бөлігі су астында қалу қаупі
бар. Климаттың өзгеруіне байланысты бір аймақтарда құрғақшылық болса, оның
есесіне екінші бір аймақта нөсер жауын болып, егіс алқаптарын су астында
қалдыруы мүмкін.
2001 жылғы желтоқсан айында Боннда адамзатты ауыз сумен қам-тамасыз
ету мәселесіне арналған халықаралық конференция болып өтті. Онда мынадай
мәліметтер аталды: әлемде 1,1 миллиард адам ауыз суға зәру, 2,4 миллиард
адам қанып су іше алмайды.
Жер бетіндегі әр адам орташа есеппен күніне 2 литрден 5 литрге дейін
су ішеді, тағы да 20-50 литр жеке тұтынуға (жуыну т. б.) кетеді.
Экология тұрғысынан алғанда, мұнайлы аймақтарда жүргізілген жұмыстардың
салдары — жер бетінің кұнарлы қыртысының біржола жойылуына, оның қойнауына
орасан зор зиянын тигізіп, ауыз су тапшылығына апарып соқтыратыны белгілі.
Тағы бір қатер — мұнай, газ өндірісі орналасқан аудандардағы жер
астындағы жасанды бос кеңістіктердің пайда болуы. Ол шектеулі жер
сілкіністерінің шақыртқысы. Мысалы, Өзбекстандағы Газли, Түрікмениядағы Кұм-
Даги, Татарстан, Башкұртстандағы, әлемдегі басқа да мұнайлы елдерде болған
осы тектес күшті жер дүмпулері соған дәлел.
Қара дақ Атлант мұхитының үстіне сәйкес келгендіктен Батыс Еуропа
мен Америка Кұрама Штаттарындағы ауа райы бұзылып, тосын кұбылыстар
көбеюде. Озон қабатында кара дақтың пайда болуы өндіріс орындарынан
шығатын көмір кышқыл газдың әсерінен деп ғалымдар дәлелдеп отыр.
Казакстандағы Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарыш кемелері ұшырылған сайын да
озон кабаты тесілуде. Нәтижесінде сол аймақтың ауа райы бұзылып, желдің
жылдамдығы артып, кейбір уакытта шілде айында бұршақ жауа бастады.
Демек, барлық мемлекеттер XXI ғасырдын күрделі проблемаларын шешу үшін
БҰҰ көрсеткен міндеттерді нақты орындау жолында қызмет етуге тиіс.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛАҢКЕСТІККЕ, ЭКСТРЕМИЗМГЕ ЖӘНЕ ЕСІРТКІ САУДАСЫНА ҚАРСЫ
КҮРЕС
Егер XX ғсырдың бірінші жартысында лаңкестік кұрылымдар әлемнің
әртүрлі жерлерінде жеке-дара, бірікпеген қимыл жасаған болса және олар
көбінесе ұлт-азаттық қозғалысы туының астында жүргізілген болса, бүгінде
олардың көпшілігі ірі ұлтаралық ұйымдарға біріккен. Қазіргі кездегі
коммуникация құралдары, әлемдік шаруашылықтың жаһандасуы, бір елден екінші
елге өтудің жеңілдігі, жаппай көші-қонның (көбінесе жасырын) көбеюі осының
бәрі ірі ұлтаралық лаңкестік ұйымдардың кұрылуына алып келді. Іске
басшылықта олар идеологиялық, діни, этникалык негіздерге сүйенді.
Лаңкестік қимылдардың жиынтығы халықаралық лаңкестік деген терминмен
аталып, XXI ғасырдағы адамзаттың негізгі проблемасына айнала бастады.
Көптеген эксперттің көрсетуінше, бұл проблема — жаһандастырудың теріс
жақтарының бірі.
Лаңкестіктің негізгі себептері: әртүрлі елдердің экономикалык дамуының
әркелкілігі, әлеуметтік жіктелудің өршуі, байлар мен кедейлер арасындағы
қарама-қайшылықтын шиеленісуі (әлемдегі халықтың 20 пайызы дүниежүзілік
табыстың 83 пайызына ие болып, ал қалған халықтың 80 пайызы тек қана
әлемдік табыстың 17 пайызына ғана қанағат жасауға мәжбүр болып отыр),
көптеген дамушы елдерде жұмыссыздықтын көбеюі, заңсыз көші-қон, ұлтаралық
қақтығыстардың кең етек алуы, халықтардың өмір сүру салт-дәстүрлеріне
Батыстың үлгісін енгізу әрекеті тағы басқа факторлар.
Сонымен қатар, дамыған елдер жасырын қару-жарақ сатумен ай-налысуда.
Соңғы он жылда бүкіл әлемде жеңіл атыс қаруын заңсыз сату үш есе өскен.
Бірсыпыра дамушы елдерде жастар жұмыссыздықтың қасіретінен шығудың жолы
етіп, қолдарына кару алуға мәжбүр болыл отыр.
Біріккен Ұлттар Ұйымы ұлтаралык ұйымдаскан қылмысқа қарсы күрес
жөніндегі конвенциясының шеңберінде әзірленген оқ ату қаруы жөнінде
хаттама, Ныо-Йоркте 2001 жылғы шілдеде өткен жеңіл және атыс қаруының
заңсыз саудасы жөніндегі конференциясы іс-қимыл бағдарламасын кабылдады.
Казіргі кезенде лаңкестіктің адамзатқа каупінің аса көлемді болғаның
дәлелдеу үшін төмендегі мәліметті келтіреміз. 1970 жылдан 1985 жылды қоса
есептегенде, Еуропада үш мыңға таяу лаңкестік актілер жасалды, Латын
Америкасында — 1573, Таяу Шығыста — 1330, Солтүстік Америкада — 448.
Азияда 1993 жылдан бастап 1999 жылғы дейін 158 лаңкестік акт жасалды, осы
кезеңде Таяу Шығыста ол 374-ке жетті. Қатігездік лаңкестік кең етек алуда.
Егер 70-жылдарда террорлық актінің 80 пайызы меншікке қарсы жасалған болса,
90-жылдарда террорлық актінің 70 пайызы адамдарға қарсы жасалды.
Халықаралық құқық және барлық елдердің заңдары — лаңкестердің кимылын, атап
айтқанда, адамдар ұрлау, өлтіру, ұшақтарды немесе көліктерді айдап әкету,
адамдарды кепілдікте ұстап ақша талап ету, жарылыс пен өрттер жасауды, тағы
басқаларды қоғамға және мемлекетке қауіпті деп жариялады.
Кейбір көзқарас бойынша, лаңкестік деген әскери қимыл ретінде саналып
отыр.
Лаңкестіктің басты мақсаты — адамдарды түңілушілік жағдайға келтіру,
террор деген сөз латынша — страх деген мағынаға келеді. Этно-саяси
лаңкестіктің мақсаты — өзінің этникалық топтарына арналған жеке мемлекет
ұйымдастыру, олар өздерін өз халқының азаттығы жолындағы күрескерлер деп
жариялады. Оған мысал ретінде Испаниядағы Отан және азаттық деп аталатын
бакс ұйымын атауға болады, олар 40 жылдан аса уақыт қимыл жасап отыр.
Ирландия республикалық армиясы - біріккен Ирландия құруды жоспар етіп
алған, Күрдистан еңбекшілер партиясы — Түркия аймағында өз мемлекетін
құруды талап етіп жария салды.
Діни лаңкестік — географиялық, этникалық және әлеуметтік шекараны
мойындамайды. 90-жылдарда бүкіл лаңкестік ұйымдардың жартысы — діни негізде
құрылды. Олардың ірілері: "Әл-Каида", Ливанның шиит топтарын ұйымдастырған
Хез болла, Хамас, Әл-Джихад — аль-ислами тағы басқалар...
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халыктары
Ассамблеясының сегізінші сессиясында (2001 жыл) сөйлеген сөзінде, ислам
дінін лаңкестіктен айыра білудің қажеттігін атап көрсетті. Американ
Президенті Дж. Буш 2001 жылғы 11 қыркүйектегі оқиға кезінде, лаңкестіктің
ислам дініне еш қатысы жоқ екендігін мойындады.
2002 жылдың қаңтарында Біріккен Ұлттар ¥йымы Қауіпсіздік Кеңесі өзінің
№ 1373 шешімімен Кеңестің терроризммен күрес жөніндегі комитетін құрды.
Қауіпсіздік Кеңесінің шешіміне сай БҰҰ-ға мүше елдер лаңкестік әрекеттердің
бәрін де қылмыстық іс санауға тиіс, терроршылар мен оларды қолдаушылардың
қаржылық құралдары мен активтерін тоқтатып, оны оларға беруге тыйым салады.
Терроршыларға баспана беруден бас тартуға міндетті. Комитет осы талаптардың
орындалуын бақылауға алады.
2003 жылдың ақпанында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Сыртқы істер министрлері
деңгейінде болып өткен лаңкестікпен күрес мәселелері жөніндегі мәжіліс
қорытындысы бойынша арнайы Декларация қабылданды. Онда лаңкестік іс-
кимылдар, әсіресе бейбіт тұрғындарға қарсы бағытталған жағдайда ерекше
анықталатыны, сондай-ақ лаңкестіктердің ядролық, биологиялық және басқа
кауіпті материалдарға қол жеткізу катерінің артып келе жатқандығы, оған
қарсы күрес шаралары аталды.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы 2002 жылы 18 сәуірде Лаңкестікке,
сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясын
жариялады. Сол жылдың 22-23 мамырында Астана каласында Бішкек тобының
мүшелері арнайы қызметтері басшыларының кезекті отырысы болды. ТМД
елдерінің Ланкестікке қарсы күрес орталығы кұрылды.
Қазакстан Республикасында 1999 ж. Лаңкестікке қарсы күрес туралы
Заң, Лаңкестік пен экстремизм көріністерінің алдын алу және тыю жөніндегі
шаралар туралы Президент жарлығы жарияланды. Қазақстан лаңкестікке қарсы
бірлесіп әрекет ету мақсатында 12 мемлекетпен келісім жасасты.
Экстремизм (французша крайний) өте қатал қимылдарға сүйенеді. Соңғы
онжылдықтағы оның ерекшелігі — діни экстремизмді саяси экстремизмнен бөліп
алудың қиын екендігі. Діни фундаментализмнің негізі тек қана исламмен
байланысты деген кейбір саясатшылардың көз қарасы қате. Діни экстремизм
тобына АҚШ-тағы ультра оңшыл христиандарды қосуға болады, олар антисемитизм
мен расизмді өршітуде. Ирландия республикалық армиясы құрамындағы
католиктік экстремистердің кызметі, Израилдегі иудей фун-даментализмін
едәуір саяси партиялар мен экстремистік ұйымдар қолдап отыр.
Хизб-ут-Тахрир-аль-Ислами (Ислам азат ету) діни партиясы 1953 жылы
Мұсылман бауырлар (Братья мусульмане) ұйымының Палестинадагы бөлімінде
құрылған болатын. Оның негізін салушы Иерусалим судьясы Такиуддин ан-
Набхади болды, ал ол 1977 жылы қайтыс болғаннан кейін партия басшысы болып
палестиналық Абдул Кадим Заллум Келді. Жарты ғасырдан аса қызметінде бұл
партиянын Египетте, Иранда, Иракта, Алжирде, Суданда, Иеменде, Пәкістанда,
Ауғанстанда, Еуропада, Солтүстік Америкада көптеген бөлімшелері қалыптасты.
Олар өздерінің стратегиялық міндеті етіп мұсылман әлемінде біріккен діни
мемлекет кұруды кажет деп санайды. Қазіргі кезде Хизб-ут-Тахрир Азияда
американдық әскери күштердің күшеюіне қарсылық білдіруде.
80-жылдардың ортасында тахрирліктердің әдебиеттері Өзбекстанда пайда
бола бастады. Әсіресе 1992 жылдан бастап мұнда аталған партияның жасырын
бастауыш ұйымдары кұрылып, ол кейіннен күрделі саяси күшке айналды.
2001 жылғы қазан айында Қазақстанның оңтүстігіндегі қалаларында
(Кентау, Түркістан) Хизб-ут-Тахрир атынан үндеу хаттар таратылды, сол
жылы қараша айында Алматыда аталған ұйымның үш мүшесі ұсталды.
Тахрир басшыларының көрсетуінше, олардың ұйымы Орталық Азия аймағындағы
елдердегі мемлекеттік құрылысты күшпен құлатуды мақсат етпейді, партия
қызметі тек кана бейбіт жолмен жүргізіледі, әдебиеттердің бұқара арасында
кең тарауына күш жұмсап, насихат пен үгітке ерекше маңыз беріледі деп
жариялап отыр.
Дегенмен, іс жүзінде олай емес. Аталған партия мүшелері тарапынан 2001
жылдың қазан-қараша айларында және 2002 жылдың сәуірінде антиамерикалық
және антисемиттік мазмұндағы паракшалар тарату фактілері болды.
Осы шаралар кезінде аталған ұйымның төрт мүшесі заңға қайшы әрекеттері
үстінде ұсталды. Олардан қару-жарақ, жарылғыш құрылғылар мен
антиконституциялық мазмұндағы парақшалар тәркіленді.
1999 жылдың акпанында Өзбекстан ислам козғалысының ұйымдастыруымен
Ташкент қаласында болған жарылысқа қатысы бар деген күдікті жеті адам
Қазакстан және Өзбекстан арнаулы бөлімшелерінің бірлесіп өткізген операция
нәтижесінде ұсталды. Өз отанында экстремистік іс-әрекет жасағаны үшін
қылмыстық кудалаудан қашып, Қазақстан аумағында тығылып жүрген ҚХР
азаматтары ұсталып, Қытай өкіметіне берілді. Президент Н. Назарбаев
Қазақстан халықтары Ассамблеясының ІХ-сессиясында (караша 2002 ж.) былай
деді: Фундаментализм — ислам дінінің ғана маңдайына жазылған сипат емес.
XX ғасырдың басында бұл ұғым Америка Құрама Штаттарындағы кейбір
христиандық топтардың сипаттамасы ретінде пайда болған еді. Бұл термин тек
ислам дінінің ғана емес, сондай-ақ бүкіл әлемде әрекет етіп, өз сенім-
нанымының әу бастағы кағидаларына қайтып оралуды уағыздайтын христиандық,
буддалық, иудалық бағыттағы сан түрлі діни топтардың теологиялық және іс
жүзіндегі қимыл-әрекетіне қатысты қолданылған.
Тек исламда ғана емес, басқа діндерде де, фундаментализмнің
ұстанымдары мен қағидаларының негізінде саяси партиялар мен қозғалы-стардың
тұжырымдамалары мен доктриналары өріле бастады. Оларды кейбір экстремистік
саяси күштер, сондай-ақ лаңкестер кез келген діннің шынайы канондарына
ешқандай қатысы жоқ қылмыстарын бүркемелеу үшін ту ретінде жалаулатып
ұстайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясында: Республиканың
конституциялыкқ құрылысын күшпен өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды,
мемлекет кауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік,
ұлттық, діни тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік
пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол
берілмейді, — деп көрсетілген.
Әлемде солшыл экстремистер капиталистік құрылыстың негізіне қарсы
күресуді мақсат етіп қойып, азаматтар капиталистік қанаудың құрбанына
айналып отыр дегенді дәлелдеуге тырысуда. Олардың қатарына Италиядағы
Қызыл бригадаларды жатқызуға болады. Соңғы кезде бұл ұйымның қызметі
тоқтатылды.
Оңшыл экстремистерге Батыс Еуропадағы неонацистік топтарды қосуға
болады, олардың мақсаты — демократиялық үкіметтерді құлатып, фашистік
мемлекеттер құру, идеологиясы нәсілдік жеккөрушілікке және антисемитизмге
негізделген. Сондықтан да неонацистер ұйымдаспаған топтардың ғана жиынтығы.
Әлемде есірткі саудасы адамзатқа аса зор қауіп төндірді. БҰҰ мәліметі
бойынша қазіргі кезде (2002 ж.) бүкіл әлемде нашақорлар саны 200 миллион
адамға жеткен (тек тіркелгендері ғана). Есірткі саудасымен айналысушылар
жылына 500 миллиард доллар пайда тауып отыр, мақта өсіру бидай өсіруден
отыз есе пайдалы екендігі анықталды. Әлемдік есірткі саудасы әлемдік
көлемде сататын темір, болат, автомобильді қоса есептегендегіден жоғары
тұр.
Есірткі саудасының өршуінің себептері, алдымен, әртүрлі елдердегі
соңғы жылдардағы қоғамдағы әлеуметтік қиыншылықтар, шекаралардан өтудің
жеңілдігі, тәуелсіздік алған мемлекеттердің алғашқы кезеңде есірткіге қарсы
күрес саясатының қалыптаспауы аталады.
Есірткі заттарын (героин) өндіру Оңтүстік Батыс Азияның, Алтын жарты
ай — Ауғанстанның оңтүстігі, Пәкістанның солтүстігі, Иранның шығысы —
ауданында мықтап қолға алынған.
Ауғанстаннан Еуропа елдеріне есірткі апару үш бағытта (жолмен)
жүргізіледі: бірінші жол — Пәкістан теңіз порттары арқылы тасылады, мұнда
есірткінің тен жартысынан көбі кетеді, екінші жол - Орталык Азия,
Қазақстан, Ресей, Украина, Белоруссия арқылы өтеді, мұнда есірткінің үштен
бірі тасылады, үшінші жол — Иран арқылы салынған.
Наркобизнеспен айналысушылар жас кыздарды пайдаланады. Егер
Тәжікстанда оларға героині бар капсулды жұткызып асқазан арқылы
тасымалдайтын болса, ал Қырғызстанда мұндай тәсілден гөрі жыныс жолдарын
пайдалануға мәжбүрлейді. Ал бұл өз кезегінде қыздарды бала туу
кабілеттерінен біржола айырады. Мұндай соракылыктар ис-ламның ешкандай
кағидасымен жанаспайды.
Онтүстік Шығыс Азияда Алтын ұшбұрыш аймағы (ауданы) - Лаос, Таиланд,
Мьянма (Бирма) мак өндіруді кең жолға қойған. 2002 жылы мұнда өндірілген
2500 тонна апиынның 90 пайыздайы Бирманың үлесінде. Ал аталмыш ел Жапония,
Австралия, Солтүстік Америка рыноктарына героин жеткізіп отырады. Латын
Америкасында Мексика мен Колумбия есірткі саудасын дамыта отырып, көрші
елдердің тұрғындарына ақ өлім апарып тұрады.
Есірткі саудасының өсуін тек қана адамдардың материалдық әл-ауқатының
нашарлауына байланысты деп қарауға да негіз жоқ. Оған дәлел Америка Құрама
Штаттарында жан басына шаққанда нашақорлар саны Қытай, Иран, Қазақстанға
қарағанда көп.
Әлемдегі елдер есірткі саудасына қарсы күрес жүргізуде үш топқа
бөлінеді. Бірінші топқа Нидерланды, Бельгия, Германия, Португалия, Испания,
Швейцария енеді. Бұларда есірткі заттарын сату жартылай жариялылық
дәрежесінде, яғни әр адамның 30 грамға дейін гашиш, марихуана сақтауына
рұксат берілген. Нәтижесінде, соңғы жылда Нидерланды Батыс Еуропаның
есірткі астанасына айналды, сөйтіп, көрші елдеріне қауіп төндіріп отыр.
Екінші топқа Түркия, Иран, Үндістан, Оңтүстік Корея, Қытай, Бан-
гладеш, Индонезия, Малайзия, Таиланд, Египет, Сауд Арабиясы енеді. Бұл
елдерде есірткі саудасына қатаң жаза колданады, есірткі таратканы және
балаларды нашакорлыққа үйреткені үшін кез келген адам өлім жазасына дейін
кесіледі.
Қытайда 1950 жылдан бастап есірткі саудасына қарсы мемлекеттік саясат
жүргізіліп, ол жақсы нәтижелерін берді. 1995 жылдан бастап нашақорларды
күштеп емдеу ережесі енгізілді, ол бойынша алғашқы курс — 6 ай, егер ол
мерзімде ауру жазылмаса, ол адамды сот шешімі бойынша үш жылға еңбек
лагеріне немесе түрмеге жібереді. Дегенмен осыған қарамастан Қытайда
нашақорлар саны 900 мыңға жетеді деген мәліметтер бар.
Үшінші топқа Америка Құрама Штаттары, Үлыбритания, Франция енеді. Бұл
елдерде есірткіні заңсыз сатумен айналысқандарға қатаң бақылау жасалған.
Ұлыбритания мен Францияда нашақорларды күштеп емдеу жолға қойылған. Америка
Құрама Штаттарында есірткі саудасымен айналысқандарға қылмыстық іс
қозғалады, жазаның көлемі — өмір бойы түрмеде отыруға кесіледі, ал
Еуропада, мұндай жаза мерзімі — 20-25 жыл. Қазақстан осы үшінші топқа
енеді, мұнда жазаның мерзімі — 15 жыл бас бостандығынан айыру. Қазақстанда
арнаулы мекеме — нашақорлық және есірткі саудасына қарсы күрес Агенттігі
құрылды, ол Интерполмен қатынасты дамытып келеді.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының
Декларациясында (маусым 2002 жыл) былай көрсетілген: ШЫҰ-ға мүше
мемлекеттер лаңкестікке, сепаратизм мен экстремизмге, ұйымдасқан қылмысқа,
есірткі құралдары мен психотроптық заттардың, сондай-ақ қару-жарақтың
заңсыз айналымына қарсы күрестегі ынтымактастықты жандандыруға бекем бел
буған. Олар бұл құбылыстарды трансұлттық қатерлер ретінде қарастырды,
бұларға қарсы тиімді әрекет халықаралық қауымдастықтың ұжымдық күш-
жігерімен ғана ұйымдастырыла алады.
Сонымен, халықаралык лаңкестікке, экстремизмге және есірткі саудасына
қарсы әлемдік мемлекеттердің күресі өз нәтижесін береді деген сенім жоғары.
3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІ ДАҒДАРЫСТА
Соңғы жылдары халықаралық кауіпсіздік жүйесі терең дағдарысқа ұшырап
отыр. Ал оның себептері кандай?
XX ғасырдын соңына қарай дүниежүзілік дамуда жаһандану үрдісі
басталып, тез қарқын алды. Дамыған елдер үстемдік жүргізу әрекеттеріне
қарай (АҚШ және оның ең жақын әріптестері), географиялық орналасуына қарай
(Батыс Еуропадағы мемлекеттер, Шығыс Азия ел-дері), көмірсутегі шикізатын
шығару мүмкіндігіне қарай (ОПЕК елдері) топтасып алып, ықпал жүргізу
аймақтары үшін, тауар шығару елдері үшін нағыз талас басталды.
АҚШ жаһанданудың көш бастаушысына айналды. Кырғи кабақ соғыс
аяқталғаннан кейін Кеңес Одағы құлап, күштердің ара салмағы өзгергеннен
кейін тепе-тендік бұзылды. АҚШ бұрынғы карсыластары - ТМД және Шығыс Еуропа
елдерін кредит және инвестиция беру арқылы өзіне тәуелді етті. Сонымен
қатар, ол аймақтардағы шиеленістер мен жанжалдарға байланысты әскери
қимылдарға еркін кірісе бастады. Бұл мәселеде АҚШ тіпті Біріккен Ұлттар
Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің қарарларын мойындамады. Оған дәлел ретінде
Ирактағы соғыс қалай басталды, соған қысқаша тоқтала кетейік.
2002 жылдын 30 каңтары күні АҚШ Президенті Джордж Буш конгресс
мүшелерімен кездесуінде жаппай қырып-жоятын қарулар иеленуге ұмтылып
отырған Солтүстік Корея, Иран және Ирак режимдері уакыт өткен сайын үлкен
қатер төндіре бастағанын баяндады. Атап айтқанда, Ирак он жылдан астам
уақыттан бері химиялық, биологиялық және ядролық қару-жарақ өндіруге
ұмтылып отыр деді.
Сол жылғы 10 қазанда АҚШ конгресінің өкілдер палатасы Президентке
Иракқа қарсы қару қолдануға рұксат беретін арнайы қарарды макұлдады. Мұндай
шешімді сенатта қабылдады. 8 қарашада БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Иракта
инспекция жұмыстарын жүргізу туралы 1441-ші қарар шығарды, инспекторлар 60
күнде БҰҰ қауіпсіздік кеңесіне тексеру нәтижелері жөнінде есеп беруге тиіс
болды. Ирак 1441-ші қарарды ешқандай талапсыз қабылдады.
2003 жылдың 9 қаңтарында инспекторлар басшысы Ханс Бликс БҰҰ
Қауіпсіздік Кеңесінің өкілдерін Иракта жаппай қырып-жоятын қару шығаратын
өндіріс орындары бар екендігін дәлелдейтін айғақ табылмағанынан хабардар
етті. 23 қаңтарда Германия мен Франция басшылары өздерінің Берлиндегі
кездесулерінде Ирак төңірегіндегі жанжалды бейбіт шешуге болатынына сенімді
екендіктерін қуаттады. 10 акпанда Ресей, Франция және Германия Ирак жөнінде
біріккен мәлімдеме қабылдады. Онда 1441-ші қарар талаптарын орындау
мүмкіндіктері толық пайдаланылмағаны айтылды.
19 акпанда БҰҰ мүшелерініц 90 пайызы Ирак дағдарысын бейбіт реттеу
жөніндегі күш-жігерді жалғастыруға қолдау білдірді. 10 наурызда БҰҰ Бас
хатшысы Кофи Аннан Гаагадағы баспасөз мәслихатында соғысты проблеманы
шешудің соңғы жолы екенін, сондықтан Иракты басқа жолмен қарусыздандыру жөн
болып табылатынын мәлімдеді.
12 наурызда Пентагон басшысы Дональд Рамсфелд АҚШ бастаған коалицияның
Иракка қарсы соғысты БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің санкциясынсыз бастауға дайын
екенін жариялады. 18 наурызда Президент Буш ұлтқа үндеуінде БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесінің өз міндеттерін орындамағанын, бірак АҚШ-тың өз уәдесінде тұрып,
Саддам Хүсейн режимін қарусыздандыратынын атап көрсетті.
Одақтастар армиясының қолбасшысы, Америка генералы Томми Фрэнкс Иракта
химиялық кару табылды деген ақпарды теріске шығарды. 24 наурызда Араб
мемлекеттері лигасына мүше елдер сыртқы істер министрлері Каирде бас қосқан
мәжілісінде Иракқа қарсы американ-британ шабуылын айыптаған мәлімдеме
таратты, одақтастардан Ирак аумағынан шұғыл түрде өз әскерін алып шығуды
талап етті. Президент Нұрсұлтан Назарбаев: Біздің мемлекетіміз Ирак
төңірегіндегі оқиғаларды бейбіт жолмен, келісімдер арқылы реттеу жөнін-дегі
халықаралық қауымдастықтың ұйғарымын қолдады деп атап көрсетті. Дегенмен
ТМД-нын төрт елі: Әзірбайжан, Грузия, Өзбекстан, Украина Иракқа қарсы
каолицияға кіріп, АҚШ-ты қолдады.
Сонымен, халықаралық қауіпсіздік жүйесінін дағдарысқа ұшырауының
бірінші себебі - Біріккен Ұлттар Ұйымы және оның Қауіпсіздік Кеңесінің
әлемдік қақтығыстарды реттеудегі рөлінің төмендеуі болып табылады. Бұл
туралы Президент Н. Назарбаев: Соңғы кездері көптеген мемлекеттер
қақтығыстарды реттеуде Біріккен Ұлттар Ұйымының рөлін көтеру қажеттігін
айтуда. Бәріміз үшін саяси тұрақтылықтың кепілі болып табылатын БҰҰ үдей
түскен қақтығысты оқиғаларды тоқтатуда кейде әлсіздік танытып отырғанын
көріп отырмыз... Осының бәрі бізді БҰҰ-ны, сонымен қатар Қауіпсіздік
Кеңесін, оның рөлі мен бейбітшілікті, жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз
етудегі дәрежесін нығайта отырып, қайта кұрудың қажеттігі ойландырмай кой-
майды. БҰҰ адамзаттың көптеген проблемаларын шешуде, бірінші кезекте
бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау саласында бәрімізге ортақ айтулы форум
болып қалуы керек. Сондықтан да БҰҰ өзінің дәрежесін сақтай отырып,
қақтығыстар болған елдердегі қалпына келтіру процестерінде негізгі рөлді
атқаруы керек деп атап көрсетті. Сонымен қатар ол: Соңғы он жылға талдау
жасайтын болсақ, онда қақтығыстарды шешуде барлық жауапкершілікті аймақтық
ұйымдар ала бастады деген қорытынды жасауға болады — деді.
10 жыл бойы Қазақстан Азияда өзара ықпалдастық және сенім шаралары кеңесін
шақыру үшін белсенді жұмыс істеді. 2002 жылғы маусымда Азияның 16 елінің
мемлекет басшылары қатысуымен қауіпсіздікке арналған Алматы Актісі
кабылданды. Онда мүше мемлекеттер өркениеттер арасындағы қатынастарда өзара
құрметтеушілікті, өзара түсіністік пен сабырлылықты нығайта беру осы
заманның маңызды міндеті деп санайтындығын, аймақтық және халықаралық
қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге ұмтылатындығын, Азияда
ядролық қару болмайтын аймақтар құруды қолдайтындығын, мемлекеттердің
егемендігіне, аймақтық тұтастығына және саяси тәуелсіздігіне қарсы БҰҰ
жарғысы мен халықаралық құкықты бұзу арқылы тікелей немесе жанама күш
қолдану қатерін төндіру немесе оны қол-дану, шетел басып алған жерлердегі
халықтардың өзін-өзі билеу кұқығын жоққа шығару, мемлекеттердің ішкі ісіне
араласу жөне шабуылдаудың стратегиялық доктриналары өңірлік және
халықаралық бейбітшілікке қатер төндіретіндігін атап көрсетті.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының да қауіпсіздікті нығайтудағы рөлі зор.
2001 жылғы 14 қыркүйекте Алматыда ШЫҰ-на қатысушы мемлекеттер үкімет
басшыларының бірінші кездесуінде жарияланған мәлімдемесінде: Терроризмге,
экстремизм мен сепаратизмге қарсы іс-әрекет — біздің ұйымның аса маңызды
міндеттерінің бірі. Оның аясында терроризмге, сепаратизм мен экстремизмге
қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясы қабылданды. Аймақтық антитеррорлык
құрылым жасақтауды жеделдету жөнінде қадамдар жасалуда деп атап
көрсетілген.
2003 жылғы 28 сәуірде ұжымдық қауіпсіздік шартына қатысушы мемлекетгер
(Ресей, Қазақстан, Белоруссия, Қырғызстан, Армения, Тәжікстан) Кеңесінің
кезекті сессиясы болып, оған мемлекет басшылары қатысты. Күн тәртібіндегі
ең негізгі мәселе — 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап жұмысқа кірісетін
ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымының біріккен штабын құру болып табылды. 2002
жылдың мамыр айында ұжымдық қауіпсіздік туралы шартты Халықаралык өңірлік
ұйымға айналдыру туралы шешім қабылданған болатын. Онын басты мақсаты —
әскери-саяси қарым-қатынастың тетіктерін қалыптас-тыру. Күн тәртібіндегі ең
негізгі мәселе қатысушы мемлекетке әскери көмекті қосканда, қажетті көмек
көрсетуді үйлестіру және тереңдету, Орталық Азиядағы ұжымдық ұтқыр күштерді
қалыптастыру, әскери кадрларды бірлесіп окыту т. б.
Орталық Азиядағы ұжымдық ұтқыр күштер Ресей, Қазақстан, Қырғызстан
және Тәжікстан мемлекеттері басшыларының Еревандағы шешімі бойынша 2001
жылы 25 мамырда құрылған болатын. 2003 жылғы сәуірде оның құрамында 1500
адам болды. Олар Ресей, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстаннан жасақталып,
төрт батальонда топтастырылды. 2002 жылғы 7 қазанда қатысушы-мемлекеттер
басшылары Ұйымның Жарғысы мен құқықтық мәртебесі туралы келісімге қол
қойды.
Жаһандану — замана талабы. Дегенмен казіргі кезенде оның жемістері
халықтар арасында тең бөлініп отырған жоқ. Президент Н. Назарбаев бұл
туралы өзінің Сындарлы он жыл атты кітабында былай жазды: Дамыған
елдердегі халықтың 20 пайызы өзінің жоғары тұрмыс деңгейін қалпында ұстау
үшін әлемдік ресурстардың 80 пайызына дейін пайдаланатынын қашанғы айта
береміз... Өздерін қайыршыланғандар қатарында санап, жағдайды түзетудің
ешкандай жолын таппағандар не істеуі керек? Олар ешқашан жөнге келмейді.
Өздерінің лаңкестері үшін олар ақшаны қайдан алады? Қару-жарақ, есірткі
сатудан, бір сөзбен айтқанда, қылмыстық әрекеттен. Сондықтан да, меніңше,
қатер белдеуі туралы емес, осы заманғы өркениеттің іргелі
келеңсіздіктеріне барып тірелетін қатер спиралі туралы айтқан жөн
секілді. Мемлекетаралық, ұлтаралык қатынастарда күштілер өз үстемдігін
жүргізе берсе, жапа шеккен қауымдастықтың өшігетіні де белгілі.
Халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 3
Негізгі бөлім:
1. Халықаралық қатынастардың қазіргі
проблемалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 5
2. Халықаралық лаңкестікке, экстремизмге және есірткі саудасына қарсы
күрес ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 9
3. Халықаралық қауіпсіздік жүйесі
дағдарыста ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
4. Қырып жоятын қару-жарақ
қауіпі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.20
5. Халықаралық қатынастар жүйесіндегі Қазақстанның орны мен
рөлі ... ... ... 23
6. Халықаралық қауіпсіздікті нығайтуға қосылған зор
үлес ... ... ... ... ... ... ... ... 28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 32
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... 33
Кіріспе
Мақсаты бүкіл әлемде соғыс қауіпін болдыртпау, және мемлекетаралық
қатынастың дамуы болып табылатын – халықаралық ұйым құру туралы ең бірінші
1945 жылы 4-17 ақпан аралығында Ялта (Крым) конференциясында антигитлерлік
мемлекет басшылары (СССР дан – Иосиф Сталин, АҚШ тан – Франклин Делано
Рузвельт, Ұлыбританиядан – Уинстон Черчилль) шешім қабылдады. Бұл сұрақ
жөнінде мұндай ұсыныстар бұрын СССР, АҚШ, Ұлыбританияның 1944 жылғы 21
тамызынан 28 қыркүйек аралығында болған конференциясында қаралған болатын.
Думбартон – Оксе (АҚШ). Әсіресе осы конференция Біріккен Ұлттар Ұйымының
(БҰҰ) басты принциптерін, оның функциялары мен құрылымын анықтады. Ялта
(Крым) конференциясында Рузвельт және Черчилль БҰҰ ның негізін
қалаушылардың бірі ретінде өз келісімдерін берді. Антигитлерлік коалация
басшылары 1945 ж 25 сәуірде Сан-Франциско конференциясында БҰҰ ны құру
жөнінде шешім қабылдады.
БҰҰ ның ең басты мақсаты әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз ету болып
табылады. 1945 ж болған конференцияда 50 мемлекет делегациясы қатысты.
Конференцияның ашылуына антигитлерлік коалацияның дамыған елдерінің
министрлері – В Молотов (СССР), Э Иден (Ұлыбритания), Г Стеттиниус (АҚШ)
қатысты.
1945 ж 24 қазанында БҰҰ жарғысы ресми түрде өз күшіне енді. Бұл күн
БҰҰ ның құрылған күні болып есептеледі. БҰҰ жарғысы бойынша негізгі ұйымдар
болып :
1. БҰҰ ның Бас Ассамблеясы
2. Қауіпсіздік Кеңесі
3. Экономикалық Кеңес
4. Қоғамдық Кеңес
5. Опекунский Кеңес
6. Халықаралық Сот және
7. Хатшылық
Хатшылық қызметін БҰҰ ның Бас Хатшысы атқарады. БҰҰ ның құрылған
күніне қазіргі күнге дейін 7 Бас хатшы ауысты.
1. Трюгве Ли (Норвегия)
2. Даг Хаммершельд (Швеция)
3. У Тон (Бирма)
4. Курт Вальдхайм (Австрия)
5. Хавьер Перес де Куэльяр (Перу)
6. Бутрос Бутрос Гали (Египет)
7. Кофи Атта Аннан (Гана)
БҰҰ ның Бас хатшысы Қауіпсіздік Кеңесінің ұсынылуымен БҰҰ Бас
Ассамблеясының отырысында тағайындалады. Бас хатшы Халықаралық Соттан
басқа, БҰҰ ның барлық жұмысына араласа алады. БҰҰ ның Бас Ассамблеясынан
кейінгі маңызды орынды Қауіпсіздік Кеңесі алады. БҰҰ жарғысы бойынша жер
бетіндегі адамдар арасындағы бейбітшілікті сақтау жауапкершілігі осында
жатады. Қауіпсіздік Кеңесі 15 мүшеден тұрады : оның 5 тұрақты (СССР 1991 ге
дейін, содан кейін Ресей, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, 1949 жылдан 1971 жылға
дейін Тайвань, ал одан кейін КХР) және БҰҰ Бас Ассамблеясында 2 жыл
мерзімге сайланатын 10 уақытша. Тұрақты мүше болып тек БҰҰ ны құру кезінде
әлемнің ірі державалары болған мемлекеттер бола алады. БҰҰ ның әрбір
тұрақты мүшесі өэі келіспейтін шешімге тиым сала алады. Қауіпсіздік
Кеңесінің шешімі барлық тұрақты мүшелерінің келісімімен шешіледі және бұл
шешімді БҰҰ ның барлық мүшелері орындау тиіс. Себебі Қауіпсіздік Кеңесі
барлық жер бетіндегі бейбітшілікті сақтау жолдарын қарастырады.
1948 ж желтоқсан айында БҰҰ Бас Ассамблеясы адам құқығы жөнінде
Әлемдік Декларация қабылдады. Бұл декларацияға әлемнің барлық мемлекеттері
ұмтылып орындау керек деген мақсат қойылды.
БҰҰ тек қана жаңа дүние жүзілік соғысты болдыртпау мәселесімен ған
емес, сонымен қатар жер бетіндегі қоғамдық, экономикалық, мәдениет және
экологиялық жағдайды жақсартумен айналысады.
1. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ПРОБЛЕМАЛАРЫ
Біріккен Ұлттар Ұйымының мың жылдық саммитінде БҰҰ-ның Бас хатшысы
Кофи Аннан баяндама жасап, онда негізінен үш мәселені қозғады. Олар —
әлемдегі кауіпсіздік, кедейшілікпен күрес және қоршаған ортаны қорғау.
Бұлар XXI ғасырдың ең басты проблемалары ретінде айрыкша аталып өтті.
Бірінші проблема — қауіпсіздік мәселесі. Ядролық, биологиялық және
химиялық қаруды, сондай-ақ оларды жеткізу кұралдарын (зымырандарды) тарату
- ғаламдық және аймактық деңгейде зор қауіп-қатер тудырып отырғаны баршаға
мәлім. Халықаралық лаңкестердің жаппай қырып-жою қаруын пайдалану
мүмкіндігі де қосымша кауіп төндіретіні сөзсіз.
1972 жылғы 26 мамырдағы АҚШ пен КСРО арасындағы ракетаға қарсы
корғаныс жүйесін шектеу туралы (РҚҚ) шарт әлемдегі стратегиялық
тұрақтылыктың негізі болып келіп еді. АҚШ-тың 2001 жылғы желтоксандағы РҚҚ
туралы шарттан шығу жөніндегі мәлімдемесі Ресей, Қытай т. б. елдер
тарапынан наразылық тудырды. Ядролық қаруды таратпау туралы келісімге қол
қойған 187 мемлекет делегаттарына өзінің арнауында К. Аннан АҚШ-тың Ұлттық
зымыранға қарсы қалқанды жаңғырту ниетін ядролық карусыздану саясатына
қарсы қадам деп бағалады. Бас хатшының айтуынша, АҚШ-тың бұл әрекеті
ядролық карусыздану ісіне кері әсерін тигізіп қана коймай, оны таратуға
ықпал ететін болады.
БҰҰ-ның көп жылғы жұмысының нәтижесінде 2001 жылы жеңіл қару-жарақпен
және атыс қаруымен заңсыз сауда-саттыққа жол бермеу жөніндегі іс-қимыл
бағдарламасы кабылданды.
Азия кұрлығының ерекшелігі — мұнда ядролық мемлекеттер және осындай
мәртебе алуға жақын, яғни, ядролық қару табалдырығындағы елдер шоғырланған,
ядролық қарулану процесі барынша қауырт жүріп жатыр.
Қазіргі заманның қауіпті қатерлері — халықаралық ылаңкестік
(терроризм), ұйымдасқан қылмыс, сепаратизм мен діни экстремизм, этностык
қақтығыстар, кару-жарақтың заңсыз айналымы, есірткі саудасы, тағы басқалар
екпіндеп ене түсуде.
2001 жылғы кыркүйектің 11-күні АҚШ-қа өзінің катыгездігі жағынан
жойқын соққы болып тиген оқиғалар бүкіл әлемге адамзаттың басына төнген
кауіптің ауқымын айқын көрсетіп берді.
Бұдан бұрын да ылаңкестік болды, олардың ең ірілері: 1998 жылы 7
тамызда Найроби (Кения) мен Дар-Эс-Саламдағы (Танзания) жарылыстан АҚШ
елшілігі қиратылып, 250 адам қаза тапты, 1999 жылғы 9 және 13 қыркүйекте
Мәскеуде екі ірі жарылыстан екі тұрғын үй қиратылып, 212 адам қаза тапты,
300-і жараланды.
Осы заманғы халықаралық ылаңкестік өзінің сипаты жағынан ұлтаралық
болып табылады. Біріккен Ұлттар Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесі өзінің № 1373
шешімімен (қаңтар, 2002 ж.) Терроризммен күрес жөніндегі комитетін құрды.
Бұған осы ұйымға мүше 189 мемлекеттің бәрі катысады, олар ланкестік
әрекеттің бәрін де қылмыстық іс санауға тиіс, ылаңкестер мен оларды
қолдаушылардың қаржылық кұралдары мен активтерін тоқтатып, оны оларға
беруге тыйым салады. Ылаңкестерге баспана беруден бас тартуға міндетті.
Барлық елдер бұл талаптарға байланысты есептер беріп отыруға жауапты
екендігі көрсетілді.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше мемлекеттер Сыртқы істер
министрлерінің 2002 жылғы 11 қыркүйектегі мәлімдемесінде былай деп атап
көрсетілді: Бір жыл бойы әлем мемлекеттері БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 1373
қарарының және баска да тиісті қарарларының негізінде лаңкестікке жан-жақты
қарсы тұрудың екіжақты және көпжақты ынтымақтастығын түбегейлі нығайтып,
кеңейтті. Осынау ортақ серпінді күш-жігердің арқасында ылаңкестікке қарсы
күрес шын мәнінде жаһандық сипат алды. Ылаңкестікпен, сепаратизммен және
экстремизммен күрес туралы Шанхай конвенциясын бекіту рәсімін аяктады, ШЫҰ-
ның Аймақтық ыланкестікке қарсы құрылымы туралы келісімге қол қойылды.
2002 жылғы 4 маусымда Алматыда Азиядағы өзара ықпалдастық және сенім
шаралары жөніндегі кеңестің бірінші саммиті болып, онда Алматы актісі,
ылаңкестікті аластау және өркениеттер арасындағы үн катысуға жәрдемдесу
туралы декларация қабылданды. Онда былай деп көрсетілді: Біз қайда, қашан
және кімнің жасағанына қарамастан, ылаңкестіктің барлық түрлері мен
көріністерін жазықсыз жандардың өмірі мен игілігіне алалаусыз кез-келген
тағылық қол сұғушылық пен қылмыстық әрекет ретінде бағалап, халықтардың
бейбіт қатар өмір сүруіне қатер төндіретін әрекет ретінде айыптаймыз.
Ылаңкестіктің қатері оның есірткінің заңсыз айналысымен, женіл атыс
қаруын астыртын сатумен және оны кез-келген пошымда ылаңкестік
топтарға берумен, нәсілшілдік идеологиямен және сепаратистік үйымдармен
ылаңкестік қызметті қаржыландырудың және адам күшімен толықтырудың негізгі
қайнары болып табылатын экстремизмнің барлық көріністерімен тығыз
байланыста болуы салдарынан ұлғая түседі. Сепаратизм - мемлекеттердің
қауіпсіздігіне, түрақтылығына, егемендігіне, бірлігі мен аумақтық
тұтастығына төнген негізгі қатер мен қауіптің бірі... Біз дінді ылаңкестік
және сепаратистік қозғалыстар мен топтардың өз мақсатына жету үшін сылтау
ретінде пайдала-нуын жоққа шығарамыз.
Американ ғалымы Самуэль Хантингтон: XXI ғасыр өркениеттер тоғысуы
емес, өркениеттер кақтығысы ғасыры болады, мұсылман және христиан
өркениеттері арасындағы кайшылық тек күшпен шешіледі деп болжады. Ондаған
жылдар бойы АҚШ пен көптеген араб елдері арасындағы шиеленістер
қордаланған. 1980 жылдан бері АҚШ ислам елдеріне қарсы 19 рет қару
жұмсаған, әскери интервенциялар ұйымдастырған. 11 қыркүйектегі террордың
себебін араб елдерінен іздеудің де негізі бар. Дегенмен, Ислам
конференциясы ұйымына кіретін 54 мемлекет исламды желеу етуге тырысқан
ылаңкестікті өздерінің қатаң айыптайтынын әрі ыланкестіктің кез-келген
пошымының исламға қатысы жок екенін батыл мәлімдеді.
1999 жылғы қарашада Ыстамбұлда өткен Еуропа қауіпсіздігі және
ынтымақтастығы ұйымының бас қосуына Ислам конференциясы ұйымы да шақырылып,
олардың арасында үндесу форумы өткізілді.
Біріккен Ұлттар Ұйымы Таяу Шығыстағы қақтығыс мәселесіне айрықша назар
аударып, № 1397 шешімді қабылдап, күш колдану мен ыланды тоқтатып, екі
мемлекетті (Израилъ және Палестина) танылған шекара шегінде қатар өмір
сүруге шақырған болатын. Бұл шешімде Палестинаның мемлекеттігі айтылады.
Қазір ұйымдасқан қылмыс жеке елдердің ауқымынан асып, ұлтаралық сипат
алып отыр. 2001 жылғы ақпан айында Италияның Палермо қаласында әлемнің 124
елінен үкімет басшылары қатысқан қылмысқа қарсы күрес жөніндегі конвенцияға
қол қойылды. Мұнда қылмыстың бір түрі — адам саудасының кең етек ала
бастағандығы атап көрсетілді. Қазір жыл сайын миллиондай әйел мен бала бір
елден екінші елге сатылатындығы, тіпті 1999 жылы Қырғызстаннан төрт мың
адам басқа елге сатылғаны хабарланды. Қазақстанда 1999-2001 жыл-дар
арасында 1797 жетім бала шетелге шығарылғаны, олардың болашағы туралы
мәселе Парламент мәжілісінде каралуда.
2002 жылғы маусым айында БҰҰ Бас Ассамблеясының арнаулы сессиясы
болып, онда Бала еңбегін пайдаланбайтын болашақ деген баяндама
талқыланды. Дүние жүзінде 246 миллион бала жұмысқа жегіліп, олардың еңбегі
қаналып отыр. Жоғарыдағы баяндаманы Халықаралық еңбек ұйымы даярлаған.
Балалардың тағы бір тобы — 8,4 миллион бала құлдық бұғауда. Оларды
кепілдікте ұстайды, жыныстық ләззаттың нысандарына айналдырады. Бала
еңбегін пайдалану дамушы елдерде, экономикасы күйзелген елдерде кең етек
алған. Азия-Тынық мұхит аймағында 127 миллион, Африканың Сахарадан төменгі
жағында 48 миллион, Латын Америкасында 17,4 миллион жетім балалар жұмыс
істейді.
Қазіргі кезде әлемде нашақорлық пен есірткі бизнесіне қарсы күрес
ерекше маңызға ие болып отыр. Себебі, есірткі саудасының айналымы жылына
300-500 миллиард долларға жеткен. Әлемде нашақорлар саны 180 миллион адамға
жетті. Дүние жүзінде өндірілетін аса күшті есірткі түрлерінің 75-80 пайызы
Ауғанстанда өндіріледі. Ауғанстандағы ыланкестерге қарсы жүргізілген
операциялар кезінде есірткі заттары жойылған жоқ. 2002 жылғы қыркүйек
айындағы мәлімет бойынша Қазақстанда 46.800-ден астам адам есірткі заттарын
пайдаланады. 2002 жылы 24 қыркүйекте қауіпсіздік кеңесінің кезекті отырысы
осы мәселені қарап, арнаулы қарар қабылдады.
Екінші проблема — кедейшілікпен күрес. Дүние жүзіндегі 6 миллиард
халықтың 3 миллиардқа жуығы кедейшілік жағдайда өмір сүруде, 100 миллиондай
бала баспанасыздар санатында. Қазіргі кезде әлемде 800 миллион адам аштық
азабын тартып отыр.
1996 жылы бүкіләлемдік аштықпен күрес туралы халықаралық конференция
өтті. 2002 жылғы маусым айында Римде 182 ел өкілдері "Бес жыл өткен соң"
деп аталатын азық-түлік бас қосуында декларация қабылдап, 2015 жылға дейін
ашаршылыққа ұшырағандар санын екі есе қысқарту жөніндегі өз міндеттемелерін
мәлімдеді.
Тұрақты даму мәселелері жөніндегі дүние жүзілік саммит он жылда бір
рет өткізілетін беделді басқосу. Кезінде Бразилия кереметі бой көрсеткен
тұста таңдаудың Рио-де-Жанейроға түсуінің себебі де сол болатын. Сонда 1992
жылы қабылданған тұрақты дамуға қол жеткізу бағдарламасы — XXI ғасыр
бағдарламасы деп аталған құжатты ойдағыдай жүзеге асырудың нақты міндеттері
көрсетілген болатын.
2002 жылдың 2-4 қыркүйегінде Йоханнесбургте (Оңтүстік Африка
Республикасы) дүние жүзінің 110 елінен келген ресми делегациялар, бейресми
ұйымдар, кәсіподақтар, іскер топтар өкілдері Тұрақты даму жөніндегі
Йоханнесбург міндеттемелері атты саяси декларация қабылдады. Саммитке
қатысушылар үш блокқа бөлінуге бейім болғанын атауға болады, олар Америка
Құрама Штаттары, Еуропа Одағының өкілдері және дамушы елдердің делегаттары.
Декларацияда әлемдік кездесуде бас косқан мемлекеттер мен үкіметтер
басшылары адамгершілікке және қамқорлық ниетке негізделген жаһандық қоғам
құру ісіне адал екенімізді айғақтаймыз, ондай коғамның басты мақсаты барша
адам баласының адам атына лайықты өмір сүруіне қол жеткізу болып
табылатынын мәлімдейміз, — деп жариялады.
Жердің табиғи ресурстарын шектен тыс пайдаланбай-ақ әлемдегі барлық
халықтардың әл-ауқатын арттыру көзделді. Бұл үшін ең басты үш салада -
экономикалық даму, табиғи ресурстар мен айналадағы ортаны сақтауда және
әлеуметтік өркендеуде іс-кимылды өзара ықпалдастық жолымен жүргізу шарт.
Сонымен саммит басты екі мәсеелені — кедейшілікпен күрес және экология
жағдайын талқылады. Сонымен бірге зиянды заттармен атмосфераны ластау,
планетадағы демографиялық жағдай, табиғат ресурстарын тиімді және ысырапсыз
пайдалану мәселелері күн тәртібіне енгізілді.
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев әлемдік саммиттің мінберінен
былай деді: Мен осыдан 10 жыл бұрын Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас
Ассамблеясында барлық мемлекеттердін әскери шығындарын 1 пайыз қысқарту
және үнемделген акшаны аса кедей елдердің дамуына аудару жөнінде жасаған
ұсынысымды кайталап айтқым келеді". Сонымен бірге Президент Н. Назарбаев
Біріккен Ұлттар Ұйымын жаһандық экологиялық проблемалардың тізімін жасай
бастауға шақырды. "Біздің ойымызша, айналадағы ортаға келгірілетін зиянды
күн тәртібіне барынша өткір қоймай болмайды деді Елбасы.
Үшінші проблема - қоршаған ортаны қорғау. 2001 жылғ ақпан айында Кения
астанасы Найробиде Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған орта жөніндегі
бағдарламасы (ЮНЕП) басқарушылар кеңесінің мәжілісі өтті. Онда қазіргі
кезде қалыптасып отырған жағдайда атмосфераға түрлі газдардың ұшуынан пайда
болатын парник әсерінен келетін зиянның мөлшері орасан екендігі аталды.
Әлемнің жүздей елінен келген лауазымды шенеуніктер, ғалымдар, мамандар
ғаламдық жылудың салдарын азайтудың жолдарына тоқталды.
Бұрын атмосфераға парник әсері тудыратын көміркышқыл газының
жіберілуін азайтуға көбірек назар аударылса, бүгінде сол газдардан пайда
болған ғаламдық жылудың салдарына ұшыраған аймаққа көмек көрсету мәселесі
де айрықша маңыз алып отыр.
Бүкіл жер шарында температураның бір градусқа артуы орасан өзгерістер
әкеледі. Барлық жерде су деңгейі көтеріліп, көп аймақ су астында калады,
XXI ғасырдың аяғына дейін қоршаған ортаның температурасы 1,4 градустан 5,8
градусқа дейін артуы мүмкін. Антрактикада да, мәңгі мұз болып қатып жатқан
жерде әлемдік көмір қышқыл газының 14 пайызы сақталады деген ғылыми
қорытынды жасалып отыр. Климат өзгеріп, ғаламдық жылу басталған кезде сол
мәңгі мұздақ жер өзіндегі көмір қышқыл газын босатады. Қоршаған ортадағы
температураның артуы Гренландия және Солтүстік мұзды мұхит мұздық-тарының
еруіне әкелуі мүмкін. Ол Гольфстрим жылы ағысын бұза алады. Нәтижесінде,
әлемдік мұхиттың су деңгейі 1990 жылмен салыстырғанда 9-98 см -
ге көтеріледі. Бангладеш және Вьетнамның бір бөлігі су астында қалу қаупі
бар. Климаттың өзгеруіне байланысты бір аймақтарда құрғақшылық болса, оның
есесіне екінші бір аймақта нөсер жауын болып, егіс алқаптарын су астында
қалдыруы мүмкін.
2001 жылғы желтоқсан айында Боннда адамзатты ауыз сумен қам-тамасыз
ету мәселесіне арналған халықаралық конференция болып өтті. Онда мынадай
мәліметтер аталды: әлемде 1,1 миллиард адам ауыз суға зәру, 2,4 миллиард
адам қанып су іше алмайды.
Жер бетіндегі әр адам орташа есеппен күніне 2 литрден 5 литрге дейін
су ішеді, тағы да 20-50 литр жеке тұтынуға (жуыну т. б.) кетеді.
Экология тұрғысынан алғанда, мұнайлы аймақтарда жүргізілген жұмыстардың
салдары — жер бетінің кұнарлы қыртысының біржола жойылуына, оның қойнауына
орасан зор зиянын тигізіп, ауыз су тапшылығына апарып соқтыратыны белгілі.
Тағы бір қатер — мұнай, газ өндірісі орналасқан аудандардағы жер
астындағы жасанды бос кеңістіктердің пайда болуы. Ол шектеулі жер
сілкіністерінің шақыртқысы. Мысалы, Өзбекстандағы Газли, Түрікмениядағы Кұм-
Даги, Татарстан, Башкұртстандағы, әлемдегі басқа да мұнайлы елдерде болған
осы тектес күшті жер дүмпулері соған дәлел.
Қара дақ Атлант мұхитының үстіне сәйкес келгендіктен Батыс Еуропа
мен Америка Кұрама Штаттарындағы ауа райы бұзылып, тосын кұбылыстар
көбеюде. Озон қабатында кара дақтың пайда болуы өндіріс орындарынан
шығатын көмір кышқыл газдың әсерінен деп ғалымдар дәлелдеп отыр.
Казакстандағы Байқоңыр ғарыш айлағынан ғарыш кемелері ұшырылған сайын да
озон кабаты тесілуде. Нәтижесінде сол аймақтың ауа райы бұзылып, желдің
жылдамдығы артып, кейбір уакытта шілде айында бұршақ жауа бастады.
Демек, барлық мемлекеттер XXI ғасырдын күрделі проблемаларын шешу үшін
БҰҰ көрсеткен міндеттерді нақты орындау жолында қызмет етуге тиіс.
2. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛАҢКЕСТІККЕ, ЭКСТРЕМИЗМГЕ ЖӘНЕ ЕСІРТКІ САУДАСЫНА ҚАРСЫ
КҮРЕС
Егер XX ғсырдың бірінші жартысында лаңкестік кұрылымдар әлемнің
әртүрлі жерлерінде жеке-дара, бірікпеген қимыл жасаған болса және олар
көбінесе ұлт-азаттық қозғалысы туының астында жүргізілген болса, бүгінде
олардың көпшілігі ірі ұлтаралық ұйымдарға біріккен. Қазіргі кездегі
коммуникация құралдары, әлемдік шаруашылықтың жаһандасуы, бір елден екінші
елге өтудің жеңілдігі, жаппай көші-қонның (көбінесе жасырын) көбеюі осының
бәрі ірі ұлтаралық лаңкестік ұйымдардың кұрылуына алып келді. Іске
басшылықта олар идеологиялық, діни, этникалык негіздерге сүйенді.
Лаңкестік қимылдардың жиынтығы халықаралық лаңкестік деген терминмен
аталып, XXI ғасырдағы адамзаттың негізгі проблемасына айнала бастады.
Көптеген эксперттің көрсетуінше, бұл проблема — жаһандастырудың теріс
жақтарының бірі.
Лаңкестіктің негізгі себептері: әртүрлі елдердің экономикалык дамуының
әркелкілігі, әлеуметтік жіктелудің өршуі, байлар мен кедейлер арасындағы
қарама-қайшылықтын шиеленісуі (әлемдегі халықтың 20 пайызы дүниежүзілік
табыстың 83 пайызына ие болып, ал қалған халықтың 80 пайызы тек қана
әлемдік табыстың 17 пайызына ғана қанағат жасауға мәжбүр болып отыр),
көптеген дамушы елдерде жұмыссыздықтын көбеюі, заңсыз көші-қон, ұлтаралық
қақтығыстардың кең етек алуы, халықтардың өмір сүру салт-дәстүрлеріне
Батыстың үлгісін енгізу әрекеті тағы басқа факторлар.
Сонымен қатар, дамыған елдер жасырын қару-жарақ сатумен ай-налысуда.
Соңғы он жылда бүкіл әлемде жеңіл атыс қаруын заңсыз сату үш есе өскен.
Бірсыпыра дамушы елдерде жастар жұмыссыздықтың қасіретінен шығудың жолы
етіп, қолдарына кару алуға мәжбүр болыл отыр.
Біріккен Ұлттар Ұйымы ұлтаралык ұйымдаскан қылмысқа қарсы күрес
жөніндегі конвенциясының шеңберінде әзірленген оқ ату қаруы жөнінде
хаттама, Ныо-Йоркте 2001 жылғы шілдеде өткен жеңіл және атыс қаруының
заңсыз саудасы жөніндегі конференциясы іс-қимыл бағдарламасын кабылдады.
Казіргі кезенде лаңкестіктің адамзатқа каупінің аса көлемді болғаның
дәлелдеу үшін төмендегі мәліметті келтіреміз. 1970 жылдан 1985 жылды қоса
есептегенде, Еуропада үш мыңға таяу лаңкестік актілер жасалды, Латын
Америкасында — 1573, Таяу Шығыста — 1330, Солтүстік Америкада — 448.
Азияда 1993 жылдан бастап 1999 жылғы дейін 158 лаңкестік акт жасалды, осы
кезеңде Таяу Шығыста ол 374-ке жетті. Қатігездік лаңкестік кең етек алуда.
Егер 70-жылдарда террорлық актінің 80 пайызы меншікке қарсы жасалған болса,
90-жылдарда террорлық актінің 70 пайызы адамдарға қарсы жасалды.
Халықаралық құқық және барлық елдердің заңдары — лаңкестердің кимылын, атап
айтқанда, адамдар ұрлау, өлтіру, ұшақтарды немесе көліктерді айдап әкету,
адамдарды кепілдікте ұстап ақша талап ету, жарылыс пен өрттер жасауды, тағы
басқаларды қоғамға және мемлекетке қауіпті деп жариялады.
Кейбір көзқарас бойынша, лаңкестік деген әскери қимыл ретінде саналып
отыр.
Лаңкестіктің басты мақсаты — адамдарды түңілушілік жағдайға келтіру,
террор деген сөз латынша — страх деген мағынаға келеді. Этно-саяси
лаңкестіктің мақсаты — өзінің этникалық топтарына арналған жеке мемлекет
ұйымдастыру, олар өздерін өз халқының азаттығы жолындағы күрескерлер деп
жариялады. Оған мысал ретінде Испаниядағы Отан және азаттық деп аталатын
бакс ұйымын атауға болады, олар 40 жылдан аса уақыт қимыл жасап отыр.
Ирландия республикалық армиясы - біріккен Ирландия құруды жоспар етіп
алған, Күрдистан еңбекшілер партиясы — Түркия аймағында өз мемлекетін
құруды талап етіп жария салды.
Діни лаңкестік — географиялық, этникалық және әлеуметтік шекараны
мойындамайды. 90-жылдарда бүкіл лаңкестік ұйымдардың жартысы — діни негізде
құрылды. Олардың ірілері: "Әл-Каида", Ливанның шиит топтарын ұйымдастырған
Хез болла, Хамас, Әл-Джихад — аль-ислами тағы басқалар...
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан халыктары
Ассамблеясының сегізінші сессиясында (2001 жыл) сөйлеген сөзінде, ислам
дінін лаңкестіктен айыра білудің қажеттігін атап көрсетті. Американ
Президенті Дж. Буш 2001 жылғы 11 қыркүйектегі оқиға кезінде, лаңкестіктің
ислам дініне еш қатысы жоқ екендігін мойындады.
2002 жылдың қаңтарында Біріккен Ұлттар ¥йымы Қауіпсіздік Кеңесі өзінің
№ 1373 шешімімен Кеңестің терроризммен күрес жөніндегі комитетін құрды.
Қауіпсіздік Кеңесінің шешіміне сай БҰҰ-ға мүше елдер лаңкестік әрекеттердің
бәрін де қылмыстық іс санауға тиіс, терроршылар мен оларды қолдаушылардың
қаржылық құралдары мен активтерін тоқтатып, оны оларға беруге тыйым салады.
Терроршыларға баспана беруден бас тартуға міндетті. Комитет осы талаптардың
орындалуын бақылауға алады.
2003 жылдың ақпанында БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Сыртқы істер министрлері
деңгейінде болып өткен лаңкестікпен күрес мәселелері жөніндегі мәжіліс
қорытындысы бойынша арнайы Декларация қабылданды. Онда лаңкестік іс-
кимылдар, әсіресе бейбіт тұрғындарға қарсы бағытталған жағдайда ерекше
анықталатыны, сондай-ақ лаңкестіктердің ядролық, биологиялық және басқа
кауіпті материалдарға қол жеткізу катерінің артып келе жатқандығы, оған
қарсы күрес шаралары аталды.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы 2002 жылы 18 сәуірде Лаңкестікке,
сепаратизмге және экстремизмге қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясын
жариялады. Сол жылдың 22-23 мамырында Астана каласында Бішкек тобының
мүшелері арнайы қызметтері басшыларының кезекті отырысы болды. ТМД
елдерінің Ланкестікке қарсы күрес орталығы кұрылды.
Қазакстан Республикасында 1999 ж. Лаңкестікке қарсы күрес туралы
Заң, Лаңкестік пен экстремизм көріністерінің алдын алу және тыю жөніндегі
шаралар туралы Президент жарлығы жарияланды. Қазақстан лаңкестікке қарсы
бірлесіп әрекет ету мақсатында 12 мемлекетпен келісім жасасты.
Экстремизм (французша крайний) өте қатал қимылдарға сүйенеді. Соңғы
онжылдықтағы оның ерекшелігі — діни экстремизмді саяси экстремизмнен бөліп
алудың қиын екендігі. Діни фундаментализмнің негізі тек қана исламмен
байланысты деген кейбір саясатшылардың көз қарасы қате. Діни экстремизм
тобына АҚШ-тағы ультра оңшыл христиандарды қосуға болады, олар антисемитизм
мен расизмді өршітуде. Ирландия республикалық армиясы құрамындағы
католиктік экстремистердің кызметі, Израилдегі иудей фун-даментализмін
едәуір саяси партиялар мен экстремистік ұйымдар қолдап отыр.
Хизб-ут-Тахрир-аль-Ислами (Ислам азат ету) діни партиясы 1953 жылы
Мұсылман бауырлар (Братья мусульмане) ұйымының Палестинадагы бөлімінде
құрылған болатын. Оның негізін салушы Иерусалим судьясы Такиуддин ан-
Набхади болды, ал ол 1977 жылы қайтыс болғаннан кейін партия басшысы болып
палестиналық Абдул Кадим Заллум Келді. Жарты ғасырдан аса қызметінде бұл
партиянын Египетте, Иранда, Иракта, Алжирде, Суданда, Иеменде, Пәкістанда,
Ауғанстанда, Еуропада, Солтүстік Америкада көптеген бөлімшелері қалыптасты.
Олар өздерінің стратегиялық міндеті етіп мұсылман әлемінде біріккен діни
мемлекет кұруды кажет деп санайды. Қазіргі кезде Хизб-ут-Тахрир Азияда
американдық әскери күштердің күшеюіне қарсылық білдіруде.
80-жылдардың ортасында тахрирліктердің әдебиеттері Өзбекстанда пайда
бола бастады. Әсіресе 1992 жылдан бастап мұнда аталған партияның жасырын
бастауыш ұйымдары кұрылып, ол кейіннен күрделі саяси күшке айналды.
2001 жылғы қазан айында Қазақстанның оңтүстігіндегі қалаларында
(Кентау, Түркістан) Хизб-ут-Тахрир атынан үндеу хаттар таратылды, сол
жылы қараша айында Алматыда аталған ұйымның үш мүшесі ұсталды.
Тахрир басшыларының көрсетуінше, олардың ұйымы Орталық Азия аймағындағы
елдердегі мемлекеттік құрылысты күшпен құлатуды мақсат етпейді, партия
қызметі тек кана бейбіт жолмен жүргізіледі, әдебиеттердің бұқара арасында
кең тарауына күш жұмсап, насихат пен үгітке ерекше маңыз беріледі деп
жариялап отыр.
Дегенмен, іс жүзінде олай емес. Аталған партия мүшелері тарапынан 2001
жылдың қазан-қараша айларында және 2002 жылдың сәуірінде антиамерикалық
және антисемиттік мазмұндағы паракшалар тарату фактілері болды.
Осы шаралар кезінде аталған ұйымның төрт мүшесі заңға қайшы әрекеттері
үстінде ұсталды. Олардан қару-жарақ, жарылғыш құрылғылар мен
антиконституциялық мазмұндағы парақшалар тәркіленді.
1999 жылдың акпанында Өзбекстан ислам козғалысының ұйымдастыруымен
Ташкент қаласында болған жарылысқа қатысы бар деген күдікті жеті адам
Қазакстан және Өзбекстан арнаулы бөлімшелерінің бірлесіп өткізген операция
нәтижесінде ұсталды. Өз отанында экстремистік іс-әрекет жасағаны үшін
қылмыстық кудалаудан қашып, Қазақстан аумағында тығылып жүрген ҚХР
азаматтары ұсталып, Қытай өкіметіне берілді. Президент Н. Назарбаев
Қазақстан халықтары Ассамблеясының ІХ-сессиясында (караша 2002 ж.) былай
деді: Фундаментализм — ислам дінінің ғана маңдайына жазылған сипат емес.
XX ғасырдың басында бұл ұғым Америка Құрама Штаттарындағы кейбір
христиандық топтардың сипаттамасы ретінде пайда болған еді. Бұл термин тек
ислам дінінің ғана емес, сондай-ақ бүкіл әлемде әрекет етіп, өз сенім-
нанымының әу бастағы кағидаларына қайтып оралуды уағыздайтын христиандық,
буддалық, иудалық бағыттағы сан түрлі діни топтардың теологиялық және іс
жүзіндегі қимыл-әрекетіне қатысты қолданылған.
Тек исламда ғана емес, басқа діндерде де, фундаментализмнің
ұстанымдары мен қағидаларының негізінде саяси партиялар мен қозғалы-стардың
тұжырымдамалары мен доктриналары өріле бастады. Оларды кейбір экстремистік
саяси күштер, сондай-ақ лаңкестер кез келген діннің шынайы канондарына
ешқандай қатысы жоқ қылмыстарын бүркемелеу үшін ту ретінде жалаулатып
ұстайды.
Қазақстан Республикасы Конституциясында: Республиканың
конституциялыкқ құрылысын күшпен өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды,
мемлекет кауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік,
ұлттық, діни тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік
пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол
берілмейді, — деп көрсетілген.
Әлемде солшыл экстремистер капиталистік құрылыстың негізіне қарсы
күресуді мақсат етіп қойып, азаматтар капиталистік қанаудың құрбанына
айналып отыр дегенді дәлелдеуге тырысуда. Олардың қатарына Италиядағы
Қызыл бригадаларды жатқызуға болады. Соңғы кезде бұл ұйымның қызметі
тоқтатылды.
Оңшыл экстремистерге Батыс Еуропадағы неонацистік топтарды қосуға
болады, олардың мақсаты — демократиялық үкіметтерді құлатып, фашистік
мемлекеттер құру, идеологиясы нәсілдік жеккөрушілікке және антисемитизмге
негізделген. Сондықтан да неонацистер ұйымдаспаған топтардың ғана жиынтығы.
Әлемде есірткі саудасы адамзатқа аса зор қауіп төндірді. БҰҰ мәліметі
бойынша қазіргі кезде (2002 ж.) бүкіл әлемде нашақорлар саны 200 миллион
адамға жеткен (тек тіркелгендері ғана). Есірткі саудасымен айналысушылар
жылына 500 миллиард доллар пайда тауып отыр, мақта өсіру бидай өсіруден
отыз есе пайдалы екендігі анықталды. Әлемдік есірткі саудасы әлемдік
көлемде сататын темір, болат, автомобильді қоса есептегендегіден жоғары
тұр.
Есірткі саудасының өршуінің себептері, алдымен, әртүрлі елдердегі
соңғы жылдардағы қоғамдағы әлеуметтік қиыншылықтар, шекаралардан өтудің
жеңілдігі, тәуелсіздік алған мемлекеттердің алғашқы кезеңде есірткіге қарсы
күрес саясатының қалыптаспауы аталады.
Есірткі заттарын (героин) өндіру Оңтүстік Батыс Азияның, Алтын жарты
ай — Ауғанстанның оңтүстігі, Пәкістанның солтүстігі, Иранның шығысы —
ауданында мықтап қолға алынған.
Ауғанстаннан Еуропа елдеріне есірткі апару үш бағытта (жолмен)
жүргізіледі: бірінші жол — Пәкістан теңіз порттары арқылы тасылады, мұнда
есірткінің тен жартысынан көбі кетеді, екінші жол - Орталык Азия,
Қазақстан, Ресей, Украина, Белоруссия арқылы өтеді, мұнда есірткінің үштен
бірі тасылады, үшінші жол — Иран арқылы салынған.
Наркобизнеспен айналысушылар жас кыздарды пайдаланады. Егер
Тәжікстанда оларға героині бар капсулды жұткызып асқазан арқылы
тасымалдайтын болса, ал Қырғызстанда мұндай тәсілден гөрі жыныс жолдарын
пайдалануға мәжбүрлейді. Ал бұл өз кезегінде қыздарды бала туу
кабілеттерінен біржола айырады. Мұндай соракылыктар ис-ламның ешкандай
кағидасымен жанаспайды.
Онтүстік Шығыс Азияда Алтын ұшбұрыш аймағы (ауданы) - Лаос, Таиланд,
Мьянма (Бирма) мак өндіруді кең жолға қойған. 2002 жылы мұнда өндірілген
2500 тонна апиынның 90 пайыздайы Бирманың үлесінде. Ал аталмыш ел Жапония,
Австралия, Солтүстік Америка рыноктарына героин жеткізіп отырады. Латын
Америкасында Мексика мен Колумбия есірткі саудасын дамыта отырып, көрші
елдердің тұрғындарына ақ өлім апарып тұрады.
Есірткі саудасының өсуін тек қана адамдардың материалдық әл-ауқатының
нашарлауына байланысты деп қарауға да негіз жоқ. Оған дәлел Америка Құрама
Штаттарында жан басына шаққанда нашақорлар саны Қытай, Иран, Қазақстанға
қарағанда көп.
Әлемдегі елдер есірткі саудасына қарсы күрес жүргізуде үш топқа
бөлінеді. Бірінші топқа Нидерланды, Бельгия, Германия, Португалия, Испания,
Швейцария енеді. Бұларда есірткі заттарын сату жартылай жариялылық
дәрежесінде, яғни әр адамның 30 грамға дейін гашиш, марихуана сақтауына
рұксат берілген. Нәтижесінде, соңғы жылда Нидерланды Батыс Еуропаның
есірткі астанасына айналды, сөйтіп, көрші елдеріне қауіп төндіріп отыр.
Екінші топқа Түркия, Иран, Үндістан, Оңтүстік Корея, Қытай, Бан-
гладеш, Индонезия, Малайзия, Таиланд, Египет, Сауд Арабиясы енеді. Бұл
елдерде есірткі саудасына қатаң жаза колданады, есірткі таратканы және
балаларды нашакорлыққа үйреткені үшін кез келген адам өлім жазасына дейін
кесіледі.
Қытайда 1950 жылдан бастап есірткі саудасына қарсы мемлекеттік саясат
жүргізіліп, ол жақсы нәтижелерін берді. 1995 жылдан бастап нашақорларды
күштеп емдеу ережесі енгізілді, ол бойынша алғашқы курс — 6 ай, егер ол
мерзімде ауру жазылмаса, ол адамды сот шешімі бойынша үш жылға еңбек
лагеріне немесе түрмеге жібереді. Дегенмен осыған қарамастан Қытайда
нашақорлар саны 900 мыңға жетеді деген мәліметтер бар.
Үшінші топқа Америка Құрама Штаттары, Үлыбритания, Франция енеді. Бұл
елдерде есірткіні заңсыз сатумен айналысқандарға қатаң бақылау жасалған.
Ұлыбритания мен Францияда нашақорларды күштеп емдеу жолға қойылған. Америка
Құрама Штаттарында есірткі саудасымен айналысқандарға қылмыстық іс
қозғалады, жазаның көлемі — өмір бойы түрмеде отыруға кесіледі, ал
Еуропада, мұндай жаза мерзімі — 20-25 жыл. Қазақстан осы үшінші топқа
енеді, мұнда жазаның мерзімі — 15 жыл бас бостандығынан айыру. Қазақстанда
арнаулы мекеме — нашақорлық және есірткі саудасына қарсы күрес Агенттігі
құрылды, ол Интерполмен қатынасты дамытып келеді.
Шанхай Ынтымақтастық Ұйымына мүше мемлекеттер басшыларының
Декларациясында (маусым 2002 жыл) былай көрсетілген: ШЫҰ-ға мүше
мемлекеттер лаңкестікке, сепаратизм мен экстремизмге, ұйымдасқан қылмысқа,
есірткі құралдары мен психотроптық заттардың, сондай-ақ қару-жарақтың
заңсыз айналымына қарсы күрестегі ынтымактастықты жандандыруға бекем бел
буған. Олар бұл құбылыстарды трансұлттық қатерлер ретінде қарастырды,
бұларға қарсы тиімді әрекет халықаралық қауымдастықтың ұжымдық күш-
жігерімен ғана ұйымдастырыла алады.
Сонымен, халықаралык лаңкестікке, экстремизмге және есірткі саудасына
қарсы әлемдік мемлекеттердің күресі өз нәтижесін береді деген сенім жоғары.
3. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІК ЖҮЙЕСІ ДАҒДАРЫСТА
Соңғы жылдары халықаралық кауіпсіздік жүйесі терең дағдарысқа ұшырап
отыр. Ал оның себептері кандай?
XX ғасырдын соңына қарай дүниежүзілік дамуда жаһандану үрдісі
басталып, тез қарқын алды. Дамыған елдер үстемдік жүргізу әрекеттеріне
қарай (АҚШ және оның ең жақын әріптестері), географиялық орналасуына қарай
(Батыс Еуропадағы мемлекеттер, Шығыс Азия ел-дері), көмірсутегі шикізатын
шығару мүмкіндігіне қарай (ОПЕК елдері) топтасып алып, ықпал жүргізу
аймақтары үшін, тауар шығару елдері үшін нағыз талас басталды.
АҚШ жаһанданудың көш бастаушысына айналды. Кырғи кабақ соғыс
аяқталғаннан кейін Кеңес Одағы құлап, күштердің ара салмағы өзгергеннен
кейін тепе-тендік бұзылды. АҚШ бұрынғы карсыластары - ТМД және Шығыс Еуропа
елдерін кредит және инвестиция беру арқылы өзіне тәуелді етті. Сонымен
қатар, ол аймақтардағы шиеленістер мен жанжалдарға байланысты әскери
қимылдарға еркін кірісе бастады. Бұл мәселеде АҚШ тіпті Біріккен Ұлттар
Ұйымы Қауіпсіздік Кеңесінің қарарларын мойындамады. Оған дәлел ретінде
Ирактағы соғыс қалай басталды, соған қысқаша тоқтала кетейік.
2002 жылдын 30 каңтары күні АҚШ Президенті Джордж Буш конгресс
мүшелерімен кездесуінде жаппай қырып-жоятын қарулар иеленуге ұмтылып
отырған Солтүстік Корея, Иран және Ирак режимдері уакыт өткен сайын үлкен
қатер төндіре бастағанын баяндады. Атап айтқанда, Ирак он жылдан астам
уақыттан бері химиялық, биологиялық және ядролық қару-жарақ өндіруге
ұмтылып отыр деді.
Сол жылғы 10 қазанда АҚШ конгресінің өкілдер палатасы Президентке
Иракқа қарсы қару қолдануға рұксат беретін арнайы қарарды макұлдады. Мұндай
шешімді сенатта қабылдады. 8 қарашада БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі Иракта
инспекция жұмыстарын жүргізу туралы 1441-ші қарар шығарды, инспекторлар 60
күнде БҰҰ қауіпсіздік кеңесіне тексеру нәтижелері жөнінде есеп беруге тиіс
болды. Ирак 1441-ші қарарды ешқандай талапсыз қабылдады.
2003 жылдың 9 қаңтарында инспекторлар басшысы Ханс Бликс БҰҰ
Қауіпсіздік Кеңесінің өкілдерін Иракта жаппай қырып-жоятын қару шығаратын
өндіріс орындары бар екендігін дәлелдейтін айғақ табылмағанынан хабардар
етті. 23 қаңтарда Германия мен Франция басшылары өздерінің Берлиндегі
кездесулерінде Ирак төңірегіндегі жанжалды бейбіт шешуге болатынына сенімді
екендіктерін қуаттады. 10 акпанда Ресей, Франция және Германия Ирак жөнінде
біріккен мәлімдеме қабылдады. Онда 1441-ші қарар талаптарын орындау
мүмкіндіктері толық пайдаланылмағаны айтылды.
19 акпанда БҰҰ мүшелерініц 90 пайызы Ирак дағдарысын бейбіт реттеу
жөніндегі күш-жігерді жалғастыруға қолдау білдірді. 10 наурызда БҰҰ Бас
хатшысы Кофи Аннан Гаагадағы баспасөз мәслихатында соғысты проблеманы
шешудің соңғы жолы екенін, сондықтан Иракты басқа жолмен қарусыздандыру жөн
болып табылатынын мәлімдеді.
12 наурызда Пентагон басшысы Дональд Рамсфелд АҚШ бастаған коалицияның
Иракка қарсы соғысты БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің санкциясынсыз бастауға дайын
екенін жариялады. 18 наурызда Президент Буш ұлтқа үндеуінде БҰҰ Қауіпсіздік
Кеңесінің өз міндеттерін орындамағанын, бірак АҚШ-тың өз уәдесінде тұрып,
Саддам Хүсейн режимін қарусыздандыратынын атап көрсетті.
Одақтастар армиясының қолбасшысы, Америка генералы Томми Фрэнкс Иракта
химиялық кару табылды деген ақпарды теріске шығарды. 24 наурызда Араб
мемлекеттері лигасына мүше елдер сыртқы істер министрлері Каирде бас қосқан
мәжілісінде Иракқа қарсы американ-британ шабуылын айыптаған мәлімдеме
таратты, одақтастардан Ирак аумағынан шұғыл түрде өз әскерін алып шығуды
талап етті. Президент Нұрсұлтан Назарбаев: Біздің мемлекетіміз Ирак
төңірегіндегі оқиғаларды бейбіт жолмен, келісімдер арқылы реттеу жөнін-дегі
халықаралық қауымдастықтың ұйғарымын қолдады деп атап көрсетті. Дегенмен
ТМД-нын төрт елі: Әзірбайжан, Грузия, Өзбекстан, Украина Иракқа қарсы
каолицияға кіріп, АҚШ-ты қолдады.
Сонымен, халықаралық қауіпсіздік жүйесінін дағдарысқа ұшырауының
бірінші себебі - Біріккен Ұлттар Ұйымы және оның Қауіпсіздік Кеңесінің
әлемдік қақтығыстарды реттеудегі рөлінің төмендеуі болып табылады. Бұл
туралы Президент Н. Назарбаев: Соңғы кездері көптеген мемлекеттер
қақтығыстарды реттеуде Біріккен Ұлттар Ұйымының рөлін көтеру қажеттігін
айтуда. Бәріміз үшін саяси тұрақтылықтың кепілі болып табылатын БҰҰ үдей
түскен қақтығысты оқиғаларды тоқтатуда кейде әлсіздік танытып отырғанын
көріп отырмыз... Осының бәрі бізді БҰҰ-ны, сонымен қатар Қауіпсіздік
Кеңесін, оның рөлі мен бейбітшілікті, жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз
етудегі дәрежесін нығайта отырып, қайта кұрудың қажеттігі ойландырмай кой-
майды. БҰҰ адамзаттың көптеген проблемаларын шешуде, бірінші кезекте
бейбітшілік пен қауіпсіздікті сақтау саласында бәрімізге ортақ айтулы форум
болып қалуы керек. Сондықтан да БҰҰ өзінің дәрежесін сақтай отырып,
қақтығыстар болған елдердегі қалпына келтіру процестерінде негізгі рөлді
атқаруы керек деп атап көрсетті. Сонымен қатар ол: Соңғы он жылға талдау
жасайтын болсақ, онда қақтығыстарды шешуде барлық жауапкершілікті аймақтық
ұйымдар ала бастады деген қорытынды жасауға болады — деді.
10 жыл бойы Қазақстан Азияда өзара ықпалдастық және сенім шаралары кеңесін
шақыру үшін белсенді жұмыс істеді. 2002 жылғы маусымда Азияның 16 елінің
мемлекет басшылары қатысуымен қауіпсіздікке арналған Алматы Актісі
кабылданды. Онда мүше мемлекеттер өркениеттер арасындағы қатынастарда өзара
құрметтеушілікті, өзара түсіністік пен сабырлылықты нығайта беру осы
заманның маңызды міндеті деп санайтындығын, аймақтық және халықаралық
қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге ұмтылатындығын, Азияда
ядролық қару болмайтын аймақтар құруды қолдайтындығын, мемлекеттердің
егемендігіне, аймақтық тұтастығына және саяси тәуелсіздігіне қарсы БҰҰ
жарғысы мен халықаралық құкықты бұзу арқылы тікелей немесе жанама күш
қолдану қатерін төндіру немесе оны қол-дану, шетел басып алған жерлердегі
халықтардың өзін-өзі билеу кұқығын жоққа шығару, мемлекеттердің ішкі ісіне
араласу жөне шабуылдаудың стратегиялық доктриналары өңірлік және
халықаралық бейбітшілікке қатер төндіретіндігін атап көрсетті.
Шанхай ынтымақтастық ұйымының да қауіпсіздікті нығайтудағы рөлі зор.
2001 жылғы 14 қыркүйекте Алматыда ШЫҰ-на қатысушы мемлекеттер үкімет
басшыларының бірінші кездесуінде жарияланған мәлімдемесінде: Терроризмге,
экстремизм мен сепаратизмге қарсы іс-әрекет — біздің ұйымның аса маңызды
міндеттерінің бірі. Оның аясында терроризмге, сепаратизм мен экстремизмге
қарсы күрес туралы Шанхай конвенциясы қабылданды. Аймақтық антитеррорлык
құрылым жасақтауды жеделдету жөнінде қадамдар жасалуда деп атап
көрсетілген.
2003 жылғы 28 сәуірде ұжымдық қауіпсіздік шартына қатысушы мемлекетгер
(Ресей, Қазақстан, Белоруссия, Қырғызстан, Армения, Тәжікстан) Кеңесінің
кезекті сессиясы болып, оған мемлекет басшылары қатысты. Күн тәртібіндегі
ең негізгі мәселе — 2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап жұмысқа кірісетін
ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымының біріккен штабын құру болып табылды. 2002
жылдың мамыр айында ұжымдық қауіпсіздік туралы шартты Халықаралык өңірлік
ұйымға айналдыру туралы шешім қабылданған болатын. Онын басты мақсаты —
әскери-саяси қарым-қатынастың тетіктерін қалыптас-тыру. Күн тәртібіндегі ең
негізгі мәселе қатысушы мемлекетке әскери көмекті қосканда, қажетті көмек
көрсетуді үйлестіру және тереңдету, Орталық Азиядағы ұжымдық ұтқыр күштерді
қалыптастыру, әскери кадрларды бірлесіп окыту т. б.
Орталық Азиядағы ұжымдық ұтқыр күштер Ресей, Қазақстан, Қырғызстан
және Тәжікстан мемлекеттері басшыларының Еревандағы шешімі бойынша 2001
жылы 25 мамырда құрылған болатын. 2003 жылғы сәуірде оның құрамында 1500
адам болды. Олар Ресей, Қазақстан, Қырғызстан және Тәжікстаннан жасақталып,
төрт батальонда топтастырылды. 2002 жылғы 7 қазанда қатысушы-мемлекеттер
басшылары Ұйымның Жарғысы мен құқықтық мәртебесі туралы келісімге қол
қойды.
Жаһандану — замана талабы. Дегенмен казіргі кезенде оның жемістері
халықтар арасында тең бөлініп отырған жоқ. Президент Н. Назарбаев бұл
туралы өзінің Сындарлы он жыл атты кітабында былай жазды: Дамыған
елдердегі халықтың 20 пайызы өзінің жоғары тұрмыс деңгейін қалпында ұстау
үшін әлемдік ресурстардың 80 пайызына дейін пайдаланатынын қашанғы айта
береміз... Өздерін қайыршыланғандар қатарында санап, жағдайды түзетудің
ешкандай жолын таппағандар не істеуі керек? Олар ешқашан жөнге келмейді.
Өздерінің лаңкестері үшін олар ақшаны қайдан алады? Қару-жарақ, есірткі
сатудан, бір сөзбен айтқанда, қылмыстық әрекеттен. Сондықтан да, меніңше,
қатер белдеуі туралы емес, осы заманғы өркениеттің іргелі
келеңсіздіктеріне барып тірелетін қатер спиралі туралы айтқан жөн
секілді. Мемлекетаралық, ұлтаралык қатынастарда күштілер өз үстемдігін
жүргізе берсе, жапа шеккен қауымдастықтың өшігетіні де белгілі.
Халықаралық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz