Кәсіпорындағы еңбек төлемінің нысандары мен жүйелері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.Кәсіпорындағы қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік актілер.
1.1.Кәсіпорын мен қызметкерлерінің құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.6
1.2.Еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік актілер ... ... ... ... ... ... ... ...7.12
2.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі.
2.1.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ...13.18
2.2.Еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19.22
2.3.Еңбекақыдан ұсталатын ұсталым түрлері мен еңбекақыны төлеу
реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23.28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30.31
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.Кәсіпорындағы қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік актілер.
1.1.Кәсіпорын мен қызметкерлерінің құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5.6
1.2.Еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік актілер ... ... ... ... ... ... ... ...7.12
2.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі.
2.1.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ...13.18
2.2.Еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19.22
2.3.Еңбекақыдан ұсталатын ұсталым түрлері мен еңбекақыны төлеу
реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...23.28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .30.31
Кіріспе.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында, яғни елімізде нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты, бірлескен кәсіпорындардың, меншікті кәсіпорындардың, шағын кәсіпорындардың жалпы шаруашылық субъектілері мен іс - әрекет етушілердің, яғни кәсіпорын еңбеккерлерінің саны жылдан – жылға көбеюде. Осы орайда бухгалтерлік есеп қызметін атқарушы мамандардың, яғни бухгалтерлік есеп қызметінің негізгі міндеті – бұл бастапқы құжаттардың дұрыстығын тексеру мен құжат айналысын қадағалау, тиісті қаржылық қорытынды құжаттарды дұрыс жасау, салық жөніндегі заңдылықты, жылдық жинақ табыс жөніндегі декларацияның дұрыстығын қадағалау, ал түпкі мақсаты басқару жүйесін керекті ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Демек, бірінші кезекте бухгалтерлік есепке алудың және есеп берудің барлық қызметтерін жақсы меңгере білулері, оларды оңай шешу жолдарын қарастырулары қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Бұл курстық жұмысым екі бөлімнен тұрады: «Кәсіпорындағы қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік актілер» және «Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі».
Бірінші бөлімде қызметкерлердің құрамы және Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңының 4,5,6 және 7,8 тараулар қарастырылады.
Екінші бөлімде еңбекақы есебінің түрлері мен олардың, яғни еңбекақының құжатпен рәсімделуі және осы еңбекақыны қызметкерлерге тарату жөніндегі мәселелер қарастырылады.
Жалпы бұл курстық жұмыстың орындалу барысында екі негізгі бөліміде керекті мысалдар мен және сызбанұсқалармен түсіндіріледі.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында, яғни елімізде нарықтық қатынастардың қалыптасуына байланысты, бірлескен кәсіпорындардың, меншікті кәсіпорындардың, шағын кәсіпорындардың жалпы шаруашылық субъектілері мен іс - әрекет етушілердің, яғни кәсіпорын еңбеккерлерінің саны жылдан – жылға көбеюде. Осы орайда бухгалтерлік есеп қызметін атқарушы мамандардың, яғни бухгалтерлік есеп қызметінің негізгі міндеті – бұл бастапқы құжаттардың дұрыстығын тексеру мен құжат айналысын қадағалау, тиісті қаржылық қорытынды құжаттарды дұрыс жасау, салық жөніндегі заңдылықты, жылдық жинақ табыс жөніндегі декларацияның дұрыстығын қадағалау, ал түпкі мақсаты басқару жүйесін керекті ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Демек, бірінші кезекте бухгалтерлік есепке алудың және есеп берудің барлық қызметтерін жақсы меңгере білулері, оларды оңай шешу жолдарын қарастырулары қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Бұл курстық жұмысым екі бөлімнен тұрады: «Кәсіпорындағы қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік актілер» және «Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі».
Бірінші бөлімде қызметкерлердің құрамы және Қазақстан Республикасының «Еңбек туралы» заңының 4,5,6 және 7,8 тараулар қарастырылады.
Екінші бөлімде еңбекақы есебінің түрлері мен олардың, яғни еңбекақының құжатпен рәсімделуі және осы еңбекақыны қызметкерлерге тарату жөніндегі мәселелер қарастырылады.
Жалпы бұл курстық жұмыстың орындалу барысында екі негізгі бөліміде керекті мысалдар мен және сызбанұсқалармен түсіндіріледі.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Т. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»- Алматы: «Экономика», 2001.
2. Көкенов Ү.Ж., Көкенова Ф.Ү. «Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі».-Алматы: «Рауан», «Демеу» 1992ж.
3. Кеулімжанов Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә., «Қаржылық есеп».-Алматы: «Экономика», 2001.
4. Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаев Н.Ә., Радостовец В.К. «Қаржы есебі»- Алматы. «Дәуір», 1998ж.
5. Радостовец В.К., Ғабидуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп».- Алматы, 2002.
6. Қазақстан Республикасының Еңбек туралы негізгі заң актілері.
7. Тасмағанбетов Т.А., Әбленов Д.О. «Бизнестегі есеп талдау»- Алматы: «Дәуір», 2002.
8. Әбдіманапов Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері» - Алматы,2001.
9. Тасмағанбетов Т.А. «Басқарушы есеп стратегиялық жоспарлау және талдау»- Алматы: «Дәуір»,2002.
10.
Мерзімді басылымдар.
1.//Егемен Қазақстан -2004-18 тамыз – 3б «Зейнетақы мен бейнет хақы». Аманбаев Қ.
2.//Заң-1999-№3-53б. «Зейнетақы қоры»
3.//Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы -2004-№24-9б. «ҚР Еңбек туралы ҚР-ң Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.
4.//Заң-2003-№1-32б. «Қазақстандағы ебек заңнамасы проблемалар мен келешегі».
5.//Бухгалтер бюллетені.-2005-№3-4-36-37б.
6.//Бухгалтер бюллетені-2005-№33-8б «Пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін өтемақыға салық салу туралы»
1. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Т. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»- Алматы: «Экономика», 2001.
2. Көкенов Ү.Ж., Көкенова Ф.Ү. «Кәсіпорындардың бухгалтерлік есебі».-Алматы: «Рауан», «Демеу» 1992ж.
3. Кеулімжанов Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.Ә., «Қаржылық есеп».-Алматы: «Экономика», 2001.
4. Тасмағанбетов Т.А., Омаров А.Ш., Әлібекова Б.А., Рабатов О.Ж., Байболтаев Н.Ә., Радостовец В.К. «Қаржы есебі»- Алматы. «Дәуір», 1998ж.
5. Радостовец В.К., Ғабидуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп».- Алматы, 2002.
6. Қазақстан Республикасының Еңбек туралы негізгі заң актілері.
7. Тасмағанбетов Т.А., Әбленов Д.О. «Бизнестегі есеп талдау»- Алматы: «Дәуір», 2002.
8. Әбдіманапов Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері» - Алматы,2001.
9. Тасмағанбетов Т.А. «Басқарушы есеп стратегиялық жоспарлау және талдау»- Алматы: «Дәуір»,2002.
10.
Мерзімді басылымдар.
1.//Егемен Қазақстан -2004-18 тамыз – 3б «Зейнетақы мен бейнет хақы». Аманбаев Қ.
2.//Заң-1999-№3-53б. «Зейнетақы қоры»
3.//Қазақстан Республикасы Парламентінің жаршысы -2004-№24-9б. «ҚР Еңбек туралы ҚР-ң Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы.
4.//Заң-2003-№1-32б. «Қазақстандағы ебек заңнамасы проблемалар мен келешегі».
5.//Бухгалтер бюллетені.-2005-№3-4-36-37б.
6.//Бухгалтер бюллетені-2005-№33-8б «Пайдаланылмаған еңбек демалысы үшін өтемақыға салық салу туралы»
Кәсіпорындағы еңбек төлемінің нысандары мен жүйелері
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.Кәсіпорындағы қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша
ҚР нормативтік актілер.
1.1.Кәсіпорын мен қызметкерлерінің
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 5-6
1.2.Еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік
актілер ... ... ... ... ... ... ... ...7-12
2.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің
құжатпен рәсімделуі.
2.1.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы
ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... 13-18
2.2.Еңбекақы есептеудің құжатпен
рәсімделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .19-22
2.3.Еңбекақыдан ұсталатын ұсталым түрлері мен еңбекақыны төлеу
реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23-28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 30- 31
Кіріспе.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында, яғни елімізде нарықтық
қатынастардың қалыптасуына байланысты, бірлескен кәсіпорындардың,
меншікті кәсіпорындардың, шағын кәсіпорындардың жалпы шаруашылық
субъектілері мен іс - әрекет етушілердің, яғни кәсіпорын еңбеккерлерінің
саны жылдан – жылға көбеюде. Осы орайда бухгалтерлік есеп қызметін
атқарушы мамандардың, яғни бухгалтерлік есеп қызметінің негізгі міндеті
– бұл бастапқы құжаттардың дұрыстығын тексеру мен құжат айналысын
қадағалау, тиісті қаржылық қорытынды құжаттарды дұрыс жасау, салық
жөніндегі заңдылықты, жылдық жинақ табыс жөніндегі декларацияның
дұрыстығын қадағалау, ал түпкі мақсаты басқару жүйесін керекті
ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Демек, бірінші кезекте бухгалтерлік есепке алудың және есеп
берудің барлық қызметтерін жақсы меңгере білулері, оларды оңай шешу
жолдарын қарастырулары қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және
салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа
нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Бұл курстық жұмысым екі бөлімнен тұрады: Кәсіпорындағы
қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша Қазақстан
Республикасының нормативтік актілер және Еңбекақы есебін
ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі.
Бірінші бөлімде қызметкерлердің құрамы және Қазақстан
Республикасының Еңбек туралы заңының 4,5,6 және 7,8 тараулар
қарастырылады.
Екінші бөлімде еңбекақы есебінің түрлері мен олардың, яғни
еңбекақының құжатпен рәсімделуі және осы еңбекақыны қызметкерлерге
тарату жөніндегі мәселелер қарастырылады.
Жалпы бұл курстық жұмыстың орындалу барысында екі негізгі бөліміде
керекті мысалдар мен және сызбанұсқалармен түсіндіріледі.
1. Кәсіпорын мен қызметкерлерінің құрамы.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын шаруашылық
субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар
немесе негізгі емес қызмет атқаратындар – деп екі топқа бөледі.
Ал өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа
бөлінеді:
1. Өнеркәсіптің өндірістік жұмысшылары мен қызметкерлері.
2. Өнеркәсіптік шаруашылық субъектісінің балансындағы өндіріске
жатпайтын ұйымдардың жұмысшы қызметкерлері.
Атқаратын қызметіне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни
шаруашылық субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлері жұмысшылар мен
қызметкерлер болып екіге бөлінеді.
Есеп берген кезде қызеткерлер тобы басшылар, мамандар және тағы
басқа да топтарға бөлінеді.
Басшылар қатарына – директор, ректор, президент, меңгеруші және
тағы басқалары жатады.
Мамандар қатарына – инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және
тағы басқалары жатады.
Басқа да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп пен
бақылау жұмысын жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтер,
менеджерлер, агрономдар, механиктер және тағы басқалары жатады.
Бухгалтерлік есепте жұмысшы қызметкерлердің саны мен олардың жұмыс
істеген уақытын есепке алуға тура келеді. Шаруашылық субъектісіндегі
қызмет атқаратын адамдардың жалпы саны олардың тізімдегі саны - деп
аталады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны – кәсіпорындар мен
ұйымдарға, яғни шаруашылық субъектіге қызметке жаңа адамды алуға немесе
кейбір қызметкерлерді жұмыстан босатуға байланысты өзгеріп отырады.
1.2. Еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік актілер.
Қазақстан Республикасының Еңбек туралы Заңының 4,5,6,7 – тарауларында
қызметкерлердің еңбек қатынастарын реттеу және еңбекақы есептеу
бойынша нормативтік қарастырылған. Оларға тоқталар болсақ, олар:
36-бап. Маусымдық қызметкерлер.
37-бап.Маусымдық қызметкерлермен жеке еңбек шартын жасау.
38-бап.Маусымдық жұмысқа жасалған жеке еңбек шартын бұзудың
негіздері.
39-бап.Үй қызметкерлері.
40-бап. Үйде жұмыс істейтін қызметкерлер.
41-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істейтін адамдардың еңбегі.
42-бап. Вахтаның ұзақтығы.
43-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істеген кезіндегі жұмыс уақытының
есебі.
44 – бап. Қызметкерлердің өзге де санаттары.
Жұмыс уақыты.
45 – бап. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы.
46- бап. Қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс уақытының
қысқарталған ұзақтығы.
47 – бап. Бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасы жеке
күнделікті жұмыстың ұзақтығы.
48-бап. Түнгі уақыттағы жұмыс.
49-бап.Мерзімнен тыс жұмыстарды шектеу.
50-бап. Мерзімнен тыс жұмыстардың шекті мөлшері.
51-бап. Қызметкерлердің келісімінсіз мерзімінен тыс жұмыстарға жол
берілетін ерекше жағдайлар.
52-бап. Жұмыс уақытының есебі.
Демалыс уақыты
53-бап. Демалуға және тамақтануға арналған үзілісі.
54-бап. Арнаулы үзілістер.
55-бап.Күн сайынғы демалыстың ұзақтығы.
56-бап. Демалыс күндері.
57-бап. Үзіліссіз жұмыс істейтін ұйымдардағы демалыс күндері.
58-бап.Мереке күндеріндегі жұмыс.
59-бап. Демалыс күндерінде жұмысқа тарту.
60-бап. Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы.
61-бап.Жыл сайынғы еңбек демалысына құқық беретін жұмыс стажын
есептеу және жыл сайынғы еңбек демалысын беру тәртібі.
62-бап. Қызметкерлердің жыл сайынғы еңбек демалыстарын берудің
кезектілігі.
63-бап.Жыл сайынғы еңбек демалыстарын ауыстыру немесе ұзарту
жағдайлары.
64-бап. Еңбек демалысынан шақырып алу.
65- бап. Жалақы сақталмайтын демалыстар.
66-бап. Жүктілігі және босануы бойынша демалыстар.
Бала асырап алған әйелдерге (еркектерге) берілетін
демалыстар.
67-бап. Бір жарым жасқа дейінгі балалары бар аналарға, бала асырап
алған әйелдерге (еркектерге) жалақсы сақталмай берілетін қосымша
демалыс.
68-бап. Пайдаланылмаған жыл сайынғы еңбек демалысы үшін жеке еңбек
шартын бұзған кезде төленетін өтемақы.
69-бап. Оқу демалысы.
Жалақы және еңбекті нормалау.
70-бап.Жалақы.
1.Жұмыс беруші осы Заңға, жеке еңбек, ұжымдық шарттарға сәйкес
қызметкердің еңбегіне ақы төлеуге міндетті.
2.Қызметкерлердің еңбегіне ақы мерзімдік, кесімді түрде немесе
еңбекке ақы төлеудің өзге де жүйелері бойынша төленеді. Ақы төлеу
еңбектің жеке және немесе ұжымдық нәтижелері үшін жүргізілуі мүмкін.
3.Қызметкердің жалақысы орындалатын жұмсытың саны мен сапасына,
күрделілігіне қарай белгіленеді.
Қызметкерлердің өндіріс тиімділігі мен жұмыс сапасын арттыруға
материалдық мүдделегін күшейту үшін жыл ішіндегі жұмысының қортытындысы
бойынша сыйлық, сыйақы беру жүйесі және материалдық ктермелеудің басқа
да нысандары енгізілуі мүмкін.
4.Ұйымдарда еңбекке ақы төлеу жүйесі ұжымдық шарттармен немесе
жұмыс берушінің актілерімен белгіленеді.
5.Қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптары мен жұмыстардың
белгілі бір түрлерінің күрделілігі жұмыстар мен жұмысшылар
кәсіптерінің біліктілік анықтамалығы, қызметшілер лауазымдарының
біліктілік анықтамалығы негізінде белгіленеді. Аталған анықтамалықтарды
әзірлеу мен қолданудың тәртібін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
орган белгілейді. Орындалған жұмыстарды белгілі бір күрделі жұмысқа
жатқызуды және қызметкерлерге біліктілік разрядтарын беруді жұмыс беруші
жұмыстар мен жұмысшылар кәсіптерінің біліктілік анықтамалығына және
қызметшілер лауазымдарының анықтамалығына сәйкес дербес жүргізеді.
71-бап.Жалақының мөлшері.
Жалақының мөлшерін жұмыс беруші дербес белгілейді және ол Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен кем
болмауы керек.
72-бап.Қызметтерді қоса атқару (қызмет көрсету аймақтарын кеңейту)
және жұмыста уақытша болмаған қызметкердің міндеттерін орындау
кезіндегі жалақы.
1.Белгілі бір ұйымда өзінің жеке еңбек шартымен келісілген негізгі
жұмысымен қатар өзінің негізгі жұмысынан босатылмастан басқа қызмет
немесе уақытша болмаған қызметкердің міндеті бойынша қосымша жұмысты
орындайтын қызметкерлерге қосымша ақы төленеді.
73-бап. Мерзімнен тыс жұмыстарға, мереке және демалыс күндеріндегі
жұмыстарға ақы төлеу. Түнгі уақыттағы еңбекке ақы төлеу.
1. Мерзімінен тыс жұмысқа ақы бір жарым есе мөлшерінен кем
төленбейді.
2. Мереке және демалыс күндеріндегі жұмыстарға төленетін өтемақы
қызметкердің тілегі бойынша қосымша демалыс күнімен ауыстырылуы мүмкін.
3.Мереке және демалыс күндеріндегі жұмыстарға төленетін өтемақы
қызметкердің тілегі бойынша қосымша демалыс күнімен ауыстырылуы мүмкін.
4.Түнгі уақыттағы жұмыстың әрбір сағатына ақы бір жарым есе
мөлшерінен кем төленбейді.
74-бап. Бос тұрып қалған уақытқа ақы төлеу.
1.Жұмыстың бос тұрып қалған уақтына ақы төлеудің тәртібі мен
талаптары жеке еңбек немесе ұжымдық шарттармен белгіленеді.
2.Қызметкердің кінәсінен бос тұрып қалған уақытқа ақы төленбеуге
тиіс.
75- бап. Еңбек нормалары.
1.Еңбек нормалары (жұмыс істеу, уақыт, қызмет көрсету нормалары)
еңбек шығынының өлшемі болып табылады және қызметкер үшін техниканың,
технологияның, еңбек өндірісін ұйымдастырудың қол жеткен деңгейіне
сәйкес келеді.
2.Еңбек нормаларын енгізуді, ауыстыруды және қайта қарауды жұмыс
беруші жүргізеді.
Еңбектің жаңа нормаларының енгізілетіні туралы қызметкерлерге
кемінде бір ай бұрын хабарланады.
3.Қызметкерлердің жұмыс істеу нормаларын орындауы үшін жұмыс беруші
қалыпты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндетті.
4.Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін жұмыс істеу нормалары
жеке еңбек шартына сәйкес он сегіз жасқа толмаған адамдарға арналған
жұмыс уақытының ұзақтығына бара – бар қысқартылған ересек қызметкерлерге
арналған жұмыс істеу нормаларын негізге ала отырып белгіленеді.
76-бап. Жалақы төлеу мерзімдері.
1. Жалақы бір айда кем дегенде бір рет төленеді. Жалақыны төлеу
күндері жеке еңбек, ұжымдық шарттарда қарастырылады.
2. Жалақы төлейтін күн демалыс немесе мереке күндеріне тура кедген
жағдайда, оны төлеу олардың қарсаңында жүргізіледі.
3. Жұмыс берушінің кінәсінен жалақы, ал қызметкермен жеке еңбек шарты
бұзылған кезде – оған тиесілі басқа да төлемдер белгіленген мерзімдермен
салыстырғанда кешіктірілген кезде жұмыс беруші қызметкерге берешек
пен өсімақы төлейді. Өсімақының мөлшері жалақы төлеу жөніндегі
міндеттемелерді орындау күніне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
қайта қаржыландыру ставкасы бойынша белгіленеді және төлем жүргізілуге
тиіс болған күннен кейінгі күннен бастап әрбір кешіктірілген
күнтізбелік күн үшін есептеліп төленген күмен аяқталады.
4.Жеке еңбек шарты бұзылған жағдайда қызметкерге тиесілі барлық
сомаларды төлеу соңғы жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі.
77-бап.Жалақы төленетін орын.
1.Қызметкерлерге жалақы төлеу, егер жеке еңбек, ұжымдық шарттарда,
жұмыс берушінің актілерінде өзгеше көзделмесе, әдетте , олардың жұмысын
орындайтын жерінде жүргізілуі тиіс.
2.Тұрақты жұмыс орнынан тыс жерде (іссапарда, тапсырысшының
ұйымдарында және басқаларында) жұмыс берушінің тапсырмасын орындаушы
қызметкердің жалақысын жеткізуді жұмыс беруші өз есебінен қамтамасыз
етуге тиіс.
78-бап.Қызметкердің орташа жалақысын есептеу тәртібі.
Зейнетақы төлемдерін, еңбекке уақытша жарамсыздық, жүктілік пен
босану жөніндегі жәрдемақыларды және бақа да төлемдерді есептеу үшін
ұйымдар қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу тәртібі Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленеді.
79-бап.Жалақыдан ұстап қалу.
Қызметкерлердің жалақасынан ұстап қалу сот шешімі бойынша, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда
жүргізіледі.
1. Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер.
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы: негізгі
және қосымша болып екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста
болған уақытына яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне
төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатқызылады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйлықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақыға – еңбек ету заңдарына сәйкес шарттарда қаралып
белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыста, қызметте болмаған
уақытына төленетін төлемдер жатқызылады. Мұндай төлемдер қатарына:
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін
төлемдер.
2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды
атқарғаны үшін төленетін төлемдер.
3. Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру
үшін берілетін үзлістерге төленетін төлемдер.
4. Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер.
5. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған
уақытына төленетін төлемдер.
6. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны.
7. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын
көтеру курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен
қызметкерлерге төленетін төлемдері.
8. Әскери жиындарға қатысқаны үшін,сондай-ақ демалыс немесе мейрам
күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және
тағы да басқалар жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында
еңбекақы есептеудің және оны төлеудің екі түрі қолданылады.
Мерзімді еңбекақы – жұмыс істеген уақытта сағаттық немесе күндік
еңбекақы мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан
жұмыста болған уақытына төленеді. Мерзімдік еңбекақы инженерлік –
техникалық жұмыстағы жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуге
негізделген. Өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге болмайтын,
яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтау мүмкін емес
жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімдік еңбекақы төленеді.
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімді сыйлықты.
Жай мерзімді жүйесі бойынша –жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері
бойынша төленеді.
Мерзімді сыйлықты – жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте
немесе штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына және тағы да басқа
көрсеткіштердің өсуіне қаарй сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы - жұмысшы – қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру
мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін
қолданғанда жұмысшы – қызметкерлерге тиісті еңбекақы, олардың өндірген
өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне
қарастырылған яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады.
Кесімді баға белгіленген жұмыс уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі
мен сапасына негізделіп белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты
орындауға керекті, яғни қажет болатын, адам сағат,адам күн өлшемінде
көрсетілген уақыт болып саналады. Өнім өндіру мөлшері жұмысшылар мен
қызметкерлердің белгілі бір уақыт ішінде жасап шығарылатын,
өндірілетін өнімінің саны және көлемімен анықталады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
1. Тікелей кесімді;
2. Кесімді сыйлақтар;
3. Үдемелі кесімді;
4. Акордтық;
5. Жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей
кесімді жүйесі бойынша - бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген
өнімінің, істеген жұмысының бәрі тек қана еңбек бағасымен есептеледі.
Шаруашылық субъектісінде жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
сыйақылар өндірісте өнім өндіруді санымен сапалық жағынан артығымен
орындағаны, өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды, отындар
мен энергияны үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға төлеуге
тиісті еңбекақысына қосымша сыйақы ретінде төленеді.
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге кесіді
еңбекақыны есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем - өнім
өндіруге белгілі бір мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін
қосымша сыйақы ретінде төленеді.
Кесімді еңбекақының акордтық жүйесі – шаруашылық субъектісінде
жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу ретінде қоладанылады.
Кесімді еңбекақының бұл жүйесі жоғары сапалы өндірген өнімнің және
орындаған жұмыстың санына, көлеміне қарай алдын ала кесімді баға қоюды
қажет етеді.
Жанама кесімді жүйе. Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы шаруашылықтың
негізгі жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес, оларға қызмет ететін,
көмекші өндірістің жұмысшыларына төленеді, яғни бұл жүйе бойынша еңбекақы
шаруашылық субъектісіндегі станоктардың, жабдықтардың, тағы да басқа
құралдардың тоқтамай жұмыс істеп, белгіленген мөлшерден артық өнімді
өндіргені үшін слесарьларға, операторларға, жөндейтін және оларды
жұмысқа дайындайтын басқа да жұмысшыларға төленеді.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет
иесінің (лауазымды адамның) айлығын белгілеген кезде жалақының минималды
деңгейін және бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф
сеткасы еңбек ақының 21 разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд
үшін өзіндік тариф коэффициенті белгіленеді.
Т а р и ф т і к – мамандандырылған анықтама жұмысшылардың
жұмысын тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі
бойынша разряд беруге пайдаланылады.
Т а р и ф м ө л ш е р л е м е с і
Тариф сеткасының Тарифтік Тариф Тарифтік коэффициент
бірыңғай коэффициент сеткасының
разрядтары (1 разрядқа бірыңғай (1 разрядқа қатынасы)
қатынасы) разряды
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 1,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
10 1,91 21 4,24
11 2,05
Жалпы еңбек заңы бойынша қосымша еңбеақы төлеудің мынадай түрлері
бар:
1. Мейрам күнінің алдыңғы қысқартылған жұмыс уақытына еңбекақы есептеу
және оны төлеу.
2. Жас өспірімдерге еңбекақы төлеу.
3. Жас сәбилі аналарға демалуы мен баланы тамақтандыру үшін
берілетін үзіліс уақытына төленетін еңбекақы.
4. Мемлекеттік қоғамдық міндеттер мен жұмыстарды атқарған уақытқа
еңбекақы төлеу.
5. Түнгі уақытта істеген немесе атқарған жұмыс үшін төленетін төлем.
6. Біреудің орнына жұмыс істегені (атқарғаны) үшін төленетін
еңбекақысы.
7. Жұмысшыларға өзіне берілген разрядтан төмен тарифтелген жұмысты
атқарғаны үшін төленетін төлем.
8. Жұмысшы – қызметкерлерге қан тапсырған күнге, яғни донорлық
міндетті атқарған күнге төленетін төлем.
9. Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыстың тоқтап қалған уақытына
төленетін төлем.
10. Өнім өндіру барысында кездесетін ақау үшін төленетін төлем.
11. Жұмысшы – қызметкерлердің мерзімнен тыс уақытта істелетін
жұмыстарына, атқаратын қызметтеріне төленетін төлем.
12. Жұмысшылар мен қызметкерлерге демалыс және мейрам күндерінде
істелінген жұмыстарына, атқарған қызметтеріне еңбекақы төлеу
13. Жұмысқа амалсыздан шықпай қалған уақытқа еңбекақы төлеу.
14. Шаруашылық субъектісіндегі жұмысшы – қызметкерлердің еңбекке
уақытша жарамсыздыған және сырқаттанған жанұя мүшелерінің күтімі
үшін оларға берілетін уақытқа жәрдемақы төлеу.
Орташа жалақы – бұл белгілі бір уақыт кезеңіне еңбеккерлердің
жалақысынан алынған орташа жалақының деңгейі (сағатқа, күнге, айға,
жылға). Оны есептеу үшін он екі календарлық айлар және сол айлардағы
тиесілі төлемдер алынады. Бұл кезеңді есептік кезеңнің ұзақтығы деп
те атайды.
Орташа жалақы белгілі бір құбылыстармен байланысты жағдайларды
есептеу үшін қажет, мысалға: ұйымдар жойылған жағдайда, босандарға
компенсация есептеу үшін, екіқабат және бала табуына байланысты
жәрдемақыны есептеу үшін, жұмысқа уақытша жарамсыздығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.Кәсіпорындағы қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша
ҚР нормативтік актілер.
1.1.Кәсіпорын мен қызметкерлерінің
құрамы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... 5-6
1.2.Еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік
актілер ... ... ... ... ... ... ... ...7-12
2.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің
құжатпен рәсімделуі.
2.1.Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы
ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... ... ... 13-18
2.2.Еңбекақы есептеудің құжатпен
рәсімделуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .19-22
2.3.Еңбекақыдан ұсталатын ұсталым түрлері мен еңбекақыны төлеу
реті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23-28
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... 30- 31
Кіріспе.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында, яғни елімізде нарықтық
қатынастардың қалыптасуына байланысты, бірлескен кәсіпорындардың,
меншікті кәсіпорындардың, шағын кәсіпорындардың жалпы шаруашылық
субъектілері мен іс - әрекет етушілердің, яғни кәсіпорын еңбеккерлерінің
саны жылдан – жылға көбеюде. Осы орайда бухгалтерлік есеп қызметін
атқарушы мамандардың, яғни бухгалтерлік есеп қызметінің негізгі міндеті
– бұл бастапқы құжаттардың дұрыстығын тексеру мен құжат айналысын
қадағалау, тиісті қаржылық қорытынды құжаттарды дұрыс жасау, салық
жөніндегі заңдылықты, жылдық жинақ табыс жөніндегі декларацияның
дұрыстығын қадағалау, ал түпкі мақсаты басқару жүйесін керекті
ақпараттармен қамтамасыз ету болып табылады.
Демек, бірінші кезекте бухгалтерлік есепке алудың және есеп
берудің барлық қызметтерін жақсы меңгере білулері, оларды оңай шешу
жолдарын қарастырулары қажет, субъект қызметін бухгалтерлік және
салықтық есепке алуды ұйымдастырудың ережелерін, нұсқауларын және басқа
нормативтік актілерін қатаң сақтаулары керек.
Бұл курстық жұмысым екі бөлімнен тұрады: Кәсіпорындағы
қызметкерлердің құрамы және еңбекақы есептеу бойынша Қазақстан
Республикасының нормативтік актілер және Еңбекақы есебін
ұйымдастырудағы ерекшеліктер мен еңбекақы есептеудің құжатпен рәсімделуі.
Бірінші бөлімде қызметкерлердің құрамы және Қазақстан
Республикасының Еңбек туралы заңының 4,5,6 және 7,8 тараулар
қарастырылады.
Екінші бөлімде еңбекақы есебінің түрлері мен олардың, яғни
еңбекақының құжатпен рәсімделуі және осы еңбекақыны қызметкерлерге
тарату жөніндегі мәселелер қарастырылады.
Жалпы бұл курстық жұмыстың орындалу барысында екі негізгі бөліміде
керекті мысалдар мен және сызбанұсқалармен түсіндіріледі.
1. Кәсіпорын мен қызметкерлерінің құрамы.
Еңбек жайлы есеп беруде көп салалы қызмет атқаратын шаруашылық
субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлерін негізгі қызмет атқаратындар
немесе негізгі емес қызмет атқаратындар – деп екі топқа бөледі.
Ал өнеркәсіп орындарында қызмет істеушілер мынадай екі топқа
бөлінеді:
1. Өнеркәсіптің өндірістік жұмысшылары мен қызметкерлері.
2. Өнеркәсіптік шаруашылық субъектісінің балансындағы өндіріске
жатпайтын ұйымдардың жұмысшы қызметкерлері.
Атқаратын қызметіне қарай кәсіпорындар мен ұйымдардың, яғни
шаруашылық субъектісінің жұмысшылары мен қызметкерлері жұмысшылар мен
қызметкерлер болып екіге бөлінеді.
Есеп берген кезде қызеткерлер тобы басшылар, мамандар және тағы
басқа да топтарға бөлінеді.
Басшылар қатарына – директор, ректор, президент, меңгеруші және
тағы басқалары жатады.
Мамандар қатарына – инженерлер, техникалық қызметтегі адамдар және
тағы басқалары жатады.
Басқа да қызметкерлер қатарына – құжаттарды дайындайтын, есеп пен
бақылау жұмысын жүргізетін, шаруашылық қызметтерін атқаратын бухгалтер,
менеджерлер, агрономдар, механиктер және тағы басқалары жатады.
Бухгалтерлік есепте жұмысшы қызметкерлердің саны мен олардың жұмыс
істеген уақытын есепке алуға тура келеді. Шаруашылық субъектісіндегі
қызмет атқаратын адамдардың жалпы саны олардың тізімдегі саны - деп
аталады.
Жұмысшылар мен қызметкерлердің тізімдегі саны – кәсіпорындар мен
ұйымдарға, яғни шаруашылық субъектіге қызметке жаңа адамды алуға немесе
кейбір қызметкерлерді жұмыстан босатуға байланысты өзгеріп отырады.
1.2. Еңбекақы есептеу бойынша ҚР нормативтік актілер.
Қазақстан Республикасының Еңбек туралы Заңының 4,5,6,7 – тарауларында
қызметкерлердің еңбек қатынастарын реттеу және еңбекақы есептеу
бойынша нормативтік қарастырылған. Оларға тоқталар болсақ, олар:
36-бап. Маусымдық қызметкерлер.
37-бап.Маусымдық қызметкерлермен жеке еңбек шартын жасау.
38-бап.Маусымдық жұмысқа жасалған жеке еңбек шартын бұзудың
негіздері.
39-бап.Үй қызметкерлері.
40-бап. Үйде жұмыс істейтін қызметкерлер.
41-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істейтін адамдардың еңбегі.
42-бап. Вахтаның ұзақтығы.
43-бап. Вахталық әдіспен жұмыс істеген кезіндегі жұмыс уақытының
есебі.
44 – бап. Қызметкерлердің өзге де санаттары.
Жұмыс уақыты.
45 – бап. Жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығы.
46- бап. Қызметкерлердің жекелеген санаттары үшін жұмыс уақытының
қысқарталған ұзақтығы.
47 – бап. Бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасы жеке
күнделікті жұмыстың ұзақтығы.
48-бап. Түнгі уақыттағы жұмыс.
49-бап.Мерзімнен тыс жұмыстарды шектеу.
50-бап. Мерзімнен тыс жұмыстардың шекті мөлшері.
51-бап. Қызметкерлердің келісімінсіз мерзімінен тыс жұмыстарға жол
берілетін ерекше жағдайлар.
52-бап. Жұмыс уақытының есебі.
Демалыс уақыты
53-бап. Демалуға және тамақтануға арналған үзілісі.
54-бап. Арнаулы үзілістер.
55-бап.Күн сайынғы демалыстың ұзақтығы.
56-бап. Демалыс күндері.
57-бап. Үзіліссіз жұмыс істейтін ұйымдардағы демалыс күндері.
58-бап.Мереке күндеріндегі жұмыс.
59-бап. Демалыс күндерінде жұмысқа тарту.
60-бап. Ақы төленетін жыл сайынғы еңбек демалысы.
61-бап.Жыл сайынғы еңбек демалысына құқық беретін жұмыс стажын
есептеу және жыл сайынғы еңбек демалысын беру тәртібі.
62-бап. Қызметкерлердің жыл сайынғы еңбек демалыстарын берудің
кезектілігі.
63-бап.Жыл сайынғы еңбек демалыстарын ауыстыру немесе ұзарту
жағдайлары.
64-бап. Еңбек демалысынан шақырып алу.
65- бап. Жалақы сақталмайтын демалыстар.
66-бап. Жүктілігі және босануы бойынша демалыстар.
Бала асырап алған әйелдерге (еркектерге) берілетін
демалыстар.
67-бап. Бір жарым жасқа дейінгі балалары бар аналарға, бала асырап
алған әйелдерге (еркектерге) жалақсы сақталмай берілетін қосымша
демалыс.
68-бап. Пайдаланылмаған жыл сайынғы еңбек демалысы үшін жеке еңбек
шартын бұзған кезде төленетін өтемақы.
69-бап. Оқу демалысы.
Жалақы және еңбекті нормалау.
70-бап.Жалақы.
1.Жұмыс беруші осы Заңға, жеке еңбек, ұжымдық шарттарға сәйкес
қызметкердің еңбегіне ақы төлеуге міндетті.
2.Қызметкерлердің еңбегіне ақы мерзімдік, кесімді түрде немесе
еңбекке ақы төлеудің өзге де жүйелері бойынша төленеді. Ақы төлеу
еңбектің жеке және немесе ұжымдық нәтижелері үшін жүргізілуі мүмкін.
3.Қызметкердің жалақысы орындалатын жұмсытың саны мен сапасына,
күрделілігіне қарай белгіленеді.
Қызметкерлердің өндіріс тиімділігі мен жұмыс сапасын арттыруға
материалдық мүдделегін күшейту үшін жыл ішіндегі жұмысының қортытындысы
бойынша сыйлық, сыйақы беру жүйесі және материалдық ктермелеудің басқа
да нысандары енгізілуі мүмкін.
4.Ұйымдарда еңбекке ақы төлеу жүйесі ұжымдық шарттармен немесе
жұмыс берушінің актілерімен белгіленеді.
5.Қызметкерлерге қойылатын біліктілік талаптары мен жұмыстардың
белгілі бір түрлерінің күрделілігі жұмыстар мен жұмысшылар
кәсіптерінің біліктілік анықтамалығы, қызметшілер лауазымдарының
біліктілік анықтамалығы негізінде белгіленеді. Аталған анықтамалықтарды
әзірлеу мен қолданудың тәртібін еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік
орган белгілейді. Орындалған жұмыстарды белгілі бір күрделі жұмысқа
жатқызуды және қызметкерлерге біліктілік разрядтарын беруді жұмыс беруші
жұмыстар мен жұмысшылар кәсіптерінің біліктілік анықтамалығына және
қызметшілер лауазымдарының анықтамалығына сәйкес дербес жүргізеді.
71-бап.Жалақының мөлшері.
Жалақының мөлшерін жұмыс беруші дербес белгілейді және ол Қазақстан
Республикасының заңдарында белгіленген ең төмен жалақы мөлшерінен кем
болмауы керек.
72-бап.Қызметтерді қоса атқару (қызмет көрсету аймақтарын кеңейту)
және жұмыста уақытша болмаған қызметкердің міндеттерін орындау
кезіндегі жалақы.
1.Белгілі бір ұйымда өзінің жеке еңбек шартымен келісілген негізгі
жұмысымен қатар өзінің негізгі жұмысынан босатылмастан басқа қызмет
немесе уақытша болмаған қызметкердің міндеті бойынша қосымша жұмысты
орындайтын қызметкерлерге қосымша ақы төленеді.
73-бап. Мерзімнен тыс жұмыстарға, мереке және демалыс күндеріндегі
жұмыстарға ақы төлеу. Түнгі уақыттағы еңбекке ақы төлеу.
1. Мерзімінен тыс жұмысқа ақы бір жарым есе мөлшерінен кем
төленбейді.
2. Мереке және демалыс күндеріндегі жұмыстарға төленетін өтемақы
қызметкердің тілегі бойынша қосымша демалыс күнімен ауыстырылуы мүмкін.
3.Мереке және демалыс күндеріндегі жұмыстарға төленетін өтемақы
қызметкердің тілегі бойынша қосымша демалыс күнімен ауыстырылуы мүмкін.
4.Түнгі уақыттағы жұмыстың әрбір сағатына ақы бір жарым есе
мөлшерінен кем төленбейді.
74-бап. Бос тұрып қалған уақытқа ақы төлеу.
1.Жұмыстың бос тұрып қалған уақтына ақы төлеудің тәртібі мен
талаптары жеке еңбек немесе ұжымдық шарттармен белгіленеді.
2.Қызметкердің кінәсінен бос тұрып қалған уақытқа ақы төленбеуге
тиіс.
75- бап. Еңбек нормалары.
1.Еңбек нормалары (жұмыс істеу, уақыт, қызмет көрсету нормалары)
еңбек шығынының өлшемі болып табылады және қызметкер үшін техниканың,
технологияның, еңбек өндірісін ұйымдастырудың қол жеткен деңгейіне
сәйкес келеді.
2.Еңбек нормаларын енгізуді, ауыстыруды және қайта қарауды жұмыс
беруші жүргізеді.
Еңбектің жаңа нормаларының енгізілетіні туралы қызметкерлерге
кемінде бір ай бұрын хабарланады.
3.Қызметкерлердің жұмыс істеу нормаларын орындауы үшін жұмыс беруші
қалыпты еңбек жағдайларын қамтамасыз етуге міндетті.
4.Он сегіз жасқа толмаған қызметкерлер үшін жұмыс істеу нормалары
жеке еңбек шартына сәйкес он сегіз жасқа толмаған адамдарға арналған
жұмыс уақытының ұзақтығына бара – бар қысқартылған ересек қызметкерлерге
арналған жұмыс істеу нормаларын негізге ала отырып белгіленеді.
76-бап. Жалақы төлеу мерзімдері.
1. Жалақы бір айда кем дегенде бір рет төленеді. Жалақыны төлеу
күндері жеке еңбек, ұжымдық шарттарда қарастырылады.
2. Жалақы төлейтін күн демалыс немесе мереке күндеріне тура кедген
жағдайда, оны төлеу олардың қарсаңында жүргізіледі.
3. Жұмыс берушінің кінәсінен жалақы, ал қызметкермен жеке еңбек шарты
бұзылған кезде – оған тиесілі басқа да төлемдер белгіленген мерзімдермен
салыстырғанда кешіктірілген кезде жұмыс беруші қызметкерге берешек
пен өсімақы төлейді. Өсімақының мөлшері жалақы төлеу жөніндегі
міндеттемелерді орындау күніне Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің
қайта қаржыландыру ставкасы бойынша белгіленеді және төлем жүргізілуге
тиіс болған күннен кейінгі күннен бастап әрбір кешіктірілген
күнтізбелік күн үшін есептеліп төленген күмен аяқталады.
4.Жеке еңбек шарты бұзылған жағдайда қызметкерге тиесілі барлық
сомаларды төлеу соңғы жұмыс күнінен кешіктірілмей жүргізіледі.
77-бап.Жалақы төленетін орын.
1.Қызметкерлерге жалақы төлеу, егер жеке еңбек, ұжымдық шарттарда,
жұмыс берушінің актілерінде өзгеше көзделмесе, әдетте , олардың жұмысын
орындайтын жерінде жүргізілуі тиіс.
2.Тұрақты жұмыс орнынан тыс жерде (іссапарда, тапсырысшының
ұйымдарында және басқаларында) жұмыс берушінің тапсырмасын орындаушы
қызметкердің жалақысын жеткізуді жұмыс беруші өз есебінен қамтамасыз
етуге тиіс.
78-бап.Қызметкердің орташа жалақысын есептеу тәртібі.
Зейнетақы төлемдерін, еңбекке уақытша жарамсыздық, жүктілік пен
босану жөніндегі жәрдемақыларды және бақа да төлемдерді есептеу үшін
ұйымдар қызметкерлерінің орташа жалақысын есептеу тәртібі Қазақстан
Республикасының заңдарымен белгіленеді.
79-бап.Жалақыдан ұстап қалу.
Қызметкерлердің жалақасынан ұстап қалу сот шешімі бойынша, сондай-
ақ Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген жағдайларда
жүргізіледі.
1. Еңбекақы есебін ұйымдастырудағы ерекшеліктер.
Жалпы жұмысшылар мен қызметкерлерге есептелетін еңбекақы: негізгі
және қосымша болып екі түрге бөлінеді.
Негізгі еңбекақы – жұмысшылар мен қызметкерлердің нақтылы жұмыста
болған уақытына яғни олардың істеген жұмысына, атқарған қызметіне
төленеді. Негізгі еңбекақыға мына төмендегі аталғандар жатқызылады:
1. Мерзімді және кесімді еңбекақы.
2. Сыйлықтар мен сыйақылар.
3. Үстеме сыйлықтар.
Қосымша еңбекақыға – еңбек ету заңдарына сәйкес шарттарда қаралып
белгіленген, жұмысшылар мен қызметкерлердің жұмыста, қызметте болмаған
уақытына төленетін төлемдер жатқызылады. Мұндай төлемдер қатарына:
1. Жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбек демалысы үшін төленетін
төлемдер.
2. Жұмысшылар мен қызметкерлердің мемлекеттік, қоғамдық жұмыстарды
атқарғаны үшін төленетін төлемдер.
3. Жас сәбилі аналарға берілетін демалысқа, баланы тамақтандыру
үшін берілетін үзлістерге төленетін төлемдер.
4. Жас өспірімдердің қысқартылған жұмыс уақытына төленетін төлемдер.
5. Жұмысшылар мен қызметкерлердің кінәсінсіз жұмыстың тоқтап қалған
уақытына төленетін төлемдер.
6. Тегін көрсетілген немесе тегін берілетін қызметтер мен заттың құны.
7. Жоғары немесе арнаулы оқу орындарында және басқа да мамандығын
көтеру курсына жіберілген уақытына байланысты жұмысшылар мен
қызметкерлерге төленетін төлемдері.
8. Әскери жиындарға қатысқаны үшін,сондай-ақ демалыс немесе мейрам
күндері кезекшілік атқаратын адамдарға төленетін төлемдер және
тағы да басқалар жатады.
Өндіріс пен құрылыста халық шаруашылығының басқа да салаларында
еңбекақы есептеудің және оны төлеудің екі түрі қолданылады.
Мерзімді еңбекақы – жұмыс істеген уақытта сағаттық немесе күндік
еңбекақы мөлшері бойынша өнім өндіргені немесе өндірмегеніне қарамастан
жұмыста болған уақытына төленеді. Мерзімдік еңбекақы инженерлік –
техникалық жұмыстағы жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеуге
негізделген. Өндірген өнімі мен істеген жұмысын мөлшерлеуге болмайтын,
яғни атқарған жұмысының көлемі мен санын анықтау мүмкін емес
жұмысшылар мен қызметкерлерге мерзімдік еңбекақы төленеді.
1. Жай мерзімді;
2. Мерзімді сыйлықты.
Жай мерзімді жүйесі бойынша –жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
жұмыс істеген уақытына тарифте немесе штатта көрсетілген мөлшері
бойынша төленеді.
Мерзімді сыйлықты – жұмысшылар мен қызметкерлерге олардың тарифте
немесе штатта көрсетілген тұрақты еңбекақысына қосымша олардың өндірген
өнімдерінің көлеміне, санына, сапасына және тағы да басқа
көрсеткіштердің өсуіне қаарй сыйлық беру болып табылады.
Кесімді еңбекақы - жұмысшы – қызметкерлердің еңбек өнімділігін
өсіруге, өнімді өндіруге кеткен еңбек уақытын қысқартуға ынталандыру
мақсатына қолданылады. Еңбекақы есептеудің және төлеудің кесімді түрін
қолданғанда жұмысшы – қызметкерлерге тиісті еңбекақы, олардың өндірген
өнімінің көлемін немесе санын тариф бойынша белгіленген өлшем бірлігіне
қарастырылған яғни белгіленген кесімді бағаға көбейту арқылы табылады.
Кесімді баға белгіленген жұмыс уақытында өндірілуге тиісті өнім көлемі
мен сапасына негізделіп белгіленеді. Уақыт мөлшері бір жұмысты
орындауға керекті, яғни қажет болатын, адам сағат,адам күн өлшемінде
көрсетілген уақыт болып саналады. Өнім өндіру мөлшері жұмысшылар мен
қызметкерлердің белгілі бір уақыт ішінде жасап шығарылатын,
өндірілетін өнімінің саны және көлемімен анықталады.
Кесімді еңбекақының мынадай жүйелері бар:
1. Тікелей кесімді;
2. Кесімді сыйлақтар;
3. Үдемелі кесімді;
4. Акордтық;
5. Жанама кесімді.
Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақыны есептеудің тікелей
кесімді жүйесі бойынша - бір жұмысшының немесе бір бригаданың өндірген
өнімінің, істеген жұмысының бәрі тек қана еңбек бағасымен есептеледі.
Шаруашылық субъектісінде жұмысшылар мен қызметкерлерге кесімді
сыйақылар өндірісте өнім өндіруді санымен сапалық жағынан артығымен
орындағаны, өнім өндіру барысында шикізаттар мен материалдарды, отындар
мен энергияны үнемді де ұтымды пайдаланғаны үшін оларға төлеуге
тиісті еңбекақысына қосымша сыйақы ретінде төленеді.
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге кесіді
еңбекақыны есептеудің үдемелі кесімді жүйесі бойынша төлем - өнім
өндіруге белгілі бір мөлшерден артық көлемде өндірген өнімдері үшін
қосымша сыйақы ретінде төленеді.
Кесімді еңбекақының акордтық жүйесі – шаруашылық субъектісінде
жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы төлеу ретінде қоладанылады.
Кесімді еңбекақының бұл жүйесі жоғары сапалы өндірген өнімнің және
орындаған жұмыстың санына, көлеміне қарай алдын ала кесімді баға қоюды
қажет етеді.
Жанама кесімді жүйе. Бұл жүйе бойынша қосымша еңбекақы шаруашылықтың
негізгі жұмысшылары мен қызметкерлеріне емес, оларға қызмет ететін,
көмекші өндірістің жұмысшыларына төленеді, яғни бұл жүйе бойынша еңбекақы
шаруашылық субъектісіндегі станоктардың, жабдықтардың, тағы да басқа
құралдардың тоқтамай жұмыс істеп, белгіленген мөлшерден артық өнімді
өндіргені үшін слесарьларға, операторларға, жөндейтін және оларды
жұмысқа дайындайтын басқа да жұмысшыларға төленеді.
Тариф мөлшерлемесін және бюджет сферасындағы еңбеккерлердің қызмет
иесінің (лауазымды адамның) айлығын белгілеген кезде жалақының минималды
деңгейін және бірыңғай тариф сеткасын пайдаланады. Бірыңғай тариф
сеткасы еңбек ақының 21 разрядының негізінде құрылады және әрбір разряд
үшін өзіндік тариф коэффициенті белгіленеді.
Т а р и ф т і к – мамандандырылған анықтама жұмысшылардың
жұмысын тарификациялауға және оларға әртүрлі өндіріс пен жұмыс түрі
бойынша разряд беруге пайдаланылады.
Т а р и ф м ө л ш е р л е м е с і
Тариф сеткасының Тарифтік Тариф Тарифтік коэффициент
бірыңғай коэффициент сеткасының
разрядтары (1 разрядқа бірыңғай (1 разрядқа қатынасы)
қатынасы) разряды
1 1,0 12 2,20
2 1,07 13 2,37
3 1,15 14 2,55
4 1,24 15 2,74
5 1,33 16 2,95
6 1,43 17 3,17
7 1,54 18 1,41
8 1,66 19 3,67
9 1,78 20 3,94
10 1,91 21 4,24
11 2,05
Жалпы еңбек заңы бойынша қосымша еңбеақы төлеудің мынадай түрлері
бар:
1. Мейрам күнінің алдыңғы қысқартылған жұмыс уақытына еңбекақы есептеу
және оны төлеу.
2. Жас өспірімдерге еңбекақы төлеу.
3. Жас сәбилі аналарға демалуы мен баланы тамақтандыру үшін
берілетін үзіліс уақытына төленетін еңбекақы.
4. Мемлекеттік қоғамдық міндеттер мен жұмыстарды атқарған уақытқа
еңбекақы төлеу.
5. Түнгі уақытта істеген немесе атқарған жұмыс үшін төленетін төлем.
6. Біреудің орнына жұмыс істегені (атқарғаны) үшін төленетін
еңбекақысы.
7. Жұмысшыларға өзіне берілген разрядтан төмен тарифтелген жұмысты
атқарғаны үшін төленетін төлем.
8. Жұмысшы – қызметкерлерге қан тапсырған күнге, яғни донорлық
міндетті атқарған күнге төленетін төлем.
9. Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыстың тоқтап қалған уақытына
төленетін төлем.
10. Өнім өндіру барысында кездесетін ақау үшін төленетін төлем.
11. Жұмысшы – қызметкерлердің мерзімнен тыс уақытта істелетін
жұмыстарына, атқаратын қызметтеріне төленетін төлем.
12. Жұмысшылар мен қызметкерлерге демалыс және мейрам күндерінде
істелінген жұмыстарына, атқарған қызметтеріне еңбекақы төлеу
13. Жұмысқа амалсыздан шықпай қалған уақытқа еңбекақы төлеу.
14. Шаруашылық субъектісіндегі жұмысшы – қызметкерлердің еңбекке
уақытша жарамсыздыған және сырқаттанған жанұя мүшелерінің күтімі
үшін оларға берілетін уақытқа жәрдемақы төлеу.
Орташа жалақы – бұл белгілі бір уақыт кезеңіне еңбеккерлердің
жалақысынан алынған орташа жалақының деңгейі (сағатқа, күнге, айға,
жылға). Оны есептеу үшін он екі календарлық айлар және сол айлардағы
тиесілі төлемдер алынады. Бұл кезеңді есептік кезеңнің ұзақтығы деп
те атайды.
Орташа жалақы белгілі бір құбылыстармен байланысты жағдайларды
есептеу үшін қажет, мысалға: ұйымдар жойылған жағдайда, босандарға
компенсация есептеу үшін, екіқабат және бала табуына байланысты
жәрдемақыны есептеу үшін, жұмысқа уақытша жарамсыздығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz