Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау
КІРІСПЕ
2
I тарау Кәсіпкерліктің мәні және маңызы
3
1.1 Кәсіпкерлікті дамытудың обьективті маңызы 3
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы
7
II тарау «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ.ның технико.экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі
11
2.1 «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ.ның технико.экономикалық жағдайы 11
2.2 Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің тиімділігі
24
III тарау Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру
28
3.1 Кәсіпкерлікті басқаруды жетілдіру 28
3.2 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жақсарту
35
ҚОРЫТЫНДЫ
37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 39
2
I тарау Кәсіпкерліктің мәні және маңызы
3
1.1 Кәсіпкерлікті дамытудың обьективті маңызы 3
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы
7
II тарау «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ.ның технико.экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі
11
2.1 «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ.ның технико.экономикалық жағдайы 11
2.2 Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің тиімділігі
24
III тарау Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру
28
3.1 Кәсіпкерлікті басқаруды жетілдіру 28
3.2 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жақсарту
35
ҚОРЫТЫНДЫ
37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 39
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуімен байланысты барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер табы өмірге келе бастады. Елдің тағдыры осы күштің іске қосылып, табысты еңбек етуіне байланысты. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге коммерциялық, қаржы, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш. Кәсіпкерлік іс экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет етеді.
Кәсіпкерлік екі мағынада қолданылады:
1. белгілі бір істің түрі;
2. сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның белсенділігі және іскерлігі.
«Кәсіпкерлік» деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады. Антогонистік қоғамда? Ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап болады.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал-жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр I патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізлелген экономиканың жеке меншік экономикасына ауысуы ұзақ мерзімд, ақыл-ой, парасатты жұмысқа негізделген экономикалық күрделі шараларды қолдануды талап етеді.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші білім керек, екінші өкімет экономикалық саясатын қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.
Менің курстық жұмысым 3 тараудан тұрады. I тарау кәсіпкерліктің мәні және маңызы, II тарау «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі және III тарауда Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру туралы жаздым.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік істің дамуы, кәсіпкерлік істі мемлекеттік қолдау және оны жақсарту, «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштеріне және қызметіне талдау жасау.
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуімен байланысты барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер табы өмірге келе бастады. Елдің тағдыры осы күштің іске қосылып, табысты еңбек етуіне байланысты. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге коммерциялық, қаржы, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш. Кәсіпкерлік іс экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет етеді.
Кәсіпкерлік екі мағынада қолданылады:
1. белгілі бір істің түрі;
2. сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу – адамның белсенділігі және іскерлігі.
«Кәсіпкерлік» деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке қолданылады. Антогонистік қоғамда? Ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер табы қанаушы тап болады.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі, қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал-жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр I патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізлелген экономиканың жеке меншік экономикасына ауысуы ұзақ мерзімд, ақыл-ой, парасатты жұмысқа негізделген экономикалық күрделі шараларды қолдануды талап етеді.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші білім керек, екінші өкімет экономикалық саясатын қайта қарауы қажет. Елдің болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы керек.
Менің курстық жұмысым 3 тараудан тұрады. I тарау кәсіпкерліктің мәні және маңызы, II тарау «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі және III тарауда Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру туралы жаздым.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік істің дамуы, кәсіпкерлік істі мемлекеттік қолдау және оны жақсарту, «Ұлттық Компания «Қазақстан Темір Жолы» АҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштеріне және қызметіне талдау жасау.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Қазақстан Республикасының Заңы. [текст] Алматы: Жеті Жарғы 1998 ж –
84 б.
2. Государственная программа развития и поддержки малого
предпринимательства Республики Казахстан на 04-06гг7 от 29.12.03г. №
12684 Собрание актов Президента.
3. Алпысбаев С.А. система поддержки малого предпринимателбства //
КазМБА хабаршысы. – 1999г7 - №3 – с.47-49.
4. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі. – Алматы, 1995ж.
5. Үмбетәлиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік [текст]: оқу
құралы. Астана: Фолиант. 2005ж7-176с.
6. Нурмухаметов Н.Н. Система государственных органов поддержки малого
предпринимательства в Казахстане // Вестник КазЭУ – 2002. - №6 – С.43-
48.
7. Бисенғазиев М.Б. Кәсіпкерлің негіздері [текст]: учебник. Орал: Батыс
мемлекеттік университеті. 2001 – 242б.
8. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның Уставы. Астана қаласы, 2002ж.
9. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның есепті саясаты. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның Директорлар
жиналысының № 9 протоколы 5 қыркүйек 2003ж.
10. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның құрылымы
11. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның эксплуатациондық қызметіне талдау. Кенжинов Р.
Астана қаласы, 2006ж.
12. Бораш Қ. Елдің экономикалық күретамыры: Қазақстан Темір Жолына 100
жыл // 2004ж. – 7 тамыз.
13. Байжаханов Б. Қоғамдық көлік келешегі: Жолаушы тасымалдауды
жетілдіру // Егемен Қазақстан. – 2003ж7 - 4 қараша.
14. Ешенқожаев Д. Қазақстан Темір Жолы // қазақ тарихы - 2002. - № 4 – 61-
63б.
15. Сарпеков Р. Темір жол қатынасындағы жаңа ұстанымдар // Заң 2002ж. –
№2 – 24-26б.
1. Қазақстан Республикасының Заңы. [текст] Алматы: Жеті Жарғы 1998 ж –
84 б.
2. Государственная программа развития и поддержки малого
предпринимательства Республики Казахстан на 04-06гг7 от 29.12.03г. №
12684 Собрание актов Президента.
3. Алпысбаев С.А. система поддержки малого предпринимателбства //
КазМБА хабаршысы. – 1999г7 - №3 – с.47-49.
4. Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі. – Алматы, 1995ж.
5. Үмбетәлиев А.Д. Кәсіпорын экономикасы және кәсіпкерлік [текст]: оқу
құралы. Астана: Фолиант. 2005ж7-176с.
6. Нурмухаметов Н.Н. Система государственных органов поддержки малого
предпринимательства в Казахстане // Вестник КазЭУ – 2002. - №6 – С.43-
48.
7. Бисенғазиев М.Б. Кәсіпкерлің негіздері [текст]: учебник. Орал: Батыс
мемлекеттік университеті. 2001 – 242б.
8. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның Уставы. Астана қаласы, 2002ж.
9. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның есепті саясаты. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның Директорлар
жиналысының № 9 протоколы 5 қыркүйек 2003ж.
10. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның құрылымы
11. «ҚТЖ»ҰК» АҚ-ның эксплуатациондық қызметіне талдау. Кенжинов Р.
Астана қаласы, 2006ж.
12. Бораш Қ. Елдің экономикалық күретамыры: Қазақстан Темір Жолына 100
жыл // 2004ж. – 7 тамыз.
13. Байжаханов Б. Қоғамдық көлік келешегі: Жолаушы тасымалдауды
жетілдіру // Егемен Қазақстан. – 2003ж7 - 4 қараша.
14. Ешенқожаев Д. Қазақстан Темір Жолы // қазақ тарихы - 2002. - № 4 – 61-
63б.
15. Сарпеков Р. Темір жол қатынасындағы жаңа ұстанымдар // Заң 2002ж. –
№2 – 24-26б.
МАЗМҰНЫ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ
КІРІСПЕ 2
I тарау Кәсіпкерліктің мәні және маңызы 3
1.1 Кәсіпкерлікті дамытудың обьективті маңызы 3
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен7
дамуы
II тарау Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның 11
технико-экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік
қызметі
2.1 Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның 11
технико-экономикалық жағдайы
2.2 Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің тиімділігі 24
III тарау Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру 28
3.1 Кәсіпкерлікті басқаруды жетілдіру 28
3.2 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жақсарту 35
ҚОРЫТЫНДЫ 37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 39
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуімен байланысты
барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер табы
өмірге келе бастады. Елдің тағдыры осы күштің іске қосылып, табысты еңбек
етуіне байланысты. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге
коммерциялық, қаржы, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш.
Кәсіпкерлік іс экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет
етеді.
Кәсіпкерлік екі мағынада қолданылады:
1. белгілі бір істің түрі;
2. сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу –
адамның белсенділігі және іскерлігі.
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке
қолданылады. Антогонистік қоғамда? Ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер
табы қанаушы тап болады.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол
өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал-
жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның
көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр I
патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам
тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізлелген экономиканың жеке меншік
экономикасына ауысуы ұзақ мерзімд, ақыл-ой, парасатты жұмысқа негізделген
экономикалық күрделі шараларды қолдануды талап етеді.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын
даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші
білім керек, екінші өкімет экономикалық саясатын қайта қарауы қажет. Елдің
болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне
аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы
керек.
Менің курстық жұмысым 3 тараудан тұрады. I тарау кәсіпкерліктің мәні
және маңызы, II тарау Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның
технико-экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі және III
тарауда Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру туралы жаздым.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік істің
дамуы, кәсіпкерлік істі мемлекеттік қолдау және оны жақсарту, Ұлттық
Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштеріне
және қызметіне талдау жасау.
I тарау Кәсіпкерліктің мәні және маңызы
1.1 Кәсіпкерлікті дамытудың обьективті маңызы.
Кез-келген мемлекеттің экономикалық даму қарқынын жеделдету мен
халықтың әлуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуда кәсіпкерлікті дамыту
маңызды роль атқарады.
Кәсіпкер және кәсіпкерлік отандық
және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде әр түрлі тұрғыдан қарастырып келеді.
Бұл түсініктемені ағылшын экономисті Ричард Кантильон XVII ғасырдың соңы
мен XVIII ғасырдың басында алғаш рет қолданған. Оның түсінігімен кәсіпкер –
бұл тәуекел жағдайда әрекет ететін адам. Ол байлықтың көзі – жер мен еңбек
деп есептеді.
Кейінірек танымал француз экономисті Ж.Б. Сей кәсіпкерлік қызметті –
жер, капитал, еңбек сияқты үш классикалық өндіріс факторын шоғырлану,
біріктіру ретінде қарастырған.
Ағылшын ғалым экономистері А. Смит және Д. Рикардо экономиканы өзін-
өзі реттеуші механизмі ретінде қарастырған. А. Смит өзінің Халықтар
байлығының табиғаты мен себептері туралы еңбегінде кәсіпкерлікке ерекше
назар аударған. Оның пікірінше кәсіпкер – ол бірде-бір коммерциялық
идеяларды жүзеге асыру және пайда табу үшін тәуекелге баратын капиталдың
меншік иесі.
Француз экономисті А. Маршалл жоғарыда аталған 3 өндіріс факторына 4
фактор ретінде ұйымдастыруды қосты. Ал американдық экономист Дж. Б.
Кларктың пікірінше өндіріс үрдісіне үнемі 4 фактор қатысады. Олар:
1) капитал
2) капиталдық игіліктер (өндіріс құралдары және жер)
3) кәсіпкердің қызметі (әрекеті)
4) жұмысшының еңбегі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес кәсіпкерлік
деп – меншік түріне қарамастан азаматтар мен заңды тұлғалардың тауарларға
(жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға
бағытталған ынталы қызметі.
Кәсіпкерлік қызмет – кәсіпкерлердің артынан, оның тәуекел етуімен
және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
Кәсіпкерлік істің түрлері:
Өндірістік кәсіпкерлік – бұл кәсіпкерліктің негізгі түрі. Мұнда тауар
өндіру, қызмет көрсету жүзеге асырылады.
1. кәсіпкерлікпен айналысу үшін қандай тауар өндіру, қандай қызмет
көрсетуді іске асырумен шұғылдану керектігін білу керек;
2. одан кейін маркетингтік іспен шұғылдану: болашақ тұтынушылармен
байланысу, сонымен бірге, шикізат, материалдар, энергия т.б
жабдықтаушылармен ара қатынасты орнату;
3. келесі кезең өндіріс факторлары: а) негізгі өндірістік қорлар:
ғимараттар, құрылыстар, өндірістік құрал жабдықтарды сатып алу немесе
арендаға алу. б) өндірістік айналым қоры: еңбек заттары, шикізаттар,
негізгі және қосымша материалдар, отын және знергетика ресурстары, жөндеу
жасауға қосалқы бөлшектер, сатылып алынатын құрастыру бөлшектері,
полуфабрикаттар, келешекке керекті шығындарды жабу көзі. Инструменттер мен
инвентарлар айналым қорына екі белгісімен: бағасымен және пайдалану
мерзімімен бөлінеді;
4. алдағы уақыттағы шығындар дегеніміз - бірінші кезеңдегі тауар өндіруді
меңгергенше көбірек шығатын шығындар. Ол шығындар тауар өніміне тікелей
қатынасады;
5. жұмыс күшін кәсіпкер еңбек биржасы немесе құлақтандыру арқылы жалғап
алады. Жұмысқа аларда кадрлардың білімі, мамандығы, тәжірибелілігі, жеке
қасиеттері т.б. ескерілуі керек;
6. қажетті информация – ресурстарды қосымша қосуға мүмкіндіктерді
ойластырып, алдын ала есептеу;
7. қаржы қаражаттарының керек мөлшерін анықтау. Жалпы ақшаның қажеттік
көлемін мынандай формуламен шығаруға болады:
Аж = А1 + А2 + А3 +А4 + ... +Аn (1)
Аж - жалпы керекті қаражаттар;
А1 - жалақы қоры;
А2 - айналым қоры;
А3 - құрал жабдықтар;
А3 - ақпаратқа,т.б. интелектуалды қызметке төлем;
А4 - басқа мекемелердің атқарған жұмысына төлем, т.б.
8. бастапқы капитал: жиналған қор;
несиеге ақша алу;
9. өндірістік істің қорытындысы.
Сатудан түскен түсімнен өндірістік және коммерциялық шығындардың,
яғни толық шығындардың айырмасы жалпы пайда болады.
Жалпы пайда = жалпы түсім алу өндіріс және коммерциялық шығындар яғни,
Жпайда = Ж түсім – толық шығын (2)
Жалпы пайда бұл салық төленгенге дейінгі пайда.
10. барлық салықтарды, айыптар мен баждарды, төлегеннен кейін қалған пайда
– таза пайда деп аталады.
11. кәсіпкерліктің қаржы жағдайын бағалау үшін рентабельдік деңгейін
шығарады:
Рентабельділік деңгей = таза пайда шығындар + төлемдер * 100%
(3)
Венчурлік бизнес деген болады. Бұл инновациялық кәсіпкерлік
– тәуекелділік бизнес. Ол технологиялық жаңалықтардың бір түрі. Бұл ғылыми
зерттеу жұмыстарының қорытындысын коммерцияландыруға, әсіресе ғылым
сиымдылығы көп өндіріс салаларында, бірінші кезекте жоғарғы технологиялық
өндірістерде қолданылады, онда тәуекелділік, тиімділікке кепілдік болмауы
мүмкін.
Келесі түрі коммерциялық кәсіпкерлік. Бұл кәсіпкерліктің іс өрісі
тауар биржалары, сауда мекемелері. Тауар биржалары ең көп тараған
бірқалыпты жұмыс істейтін көтерме сауда нарығы. Тауар биржаларында
тауармен, жабдықтаушылармен сауда жасаумен бірге, келісім шарттар жасау,
яғни фьючерлік айырбас келісімдері жасалады. Мұндай шарттар бойынша төлемді
мерзімді уақыт өткеннен кейін келісілген бағамен сатады. Мысалы,
диханшылардың егін оруға қаражаты жоқ. Оған банкир ақша берем, сен 4-5
айдан кейін астығыңды мынандай бағамен сатасың деп келісім шарт жасайды. Ол
көпшілік жағдайда нарық бағасынан төмен болады.
Тауар биржалары мынандай қызмет атқарады:
- сауда-саттық келісім жасауға делдалдық қызмет атқарады;
- тауар сатуды тәртіпке келтіреді, сауда операцияларын реттейді;
- баға туралы, өндіріс жағдайын, тағы басқа бағаға ықпал ететін факторлар
жөнінде мәліметтер жинап жариялайды.
Тауар биржасының айналымының көп бөлігі нақты тауарлар сату
емес, тауарды келісім бойынша сату, болашақта тауарлармен тұтынушыларды
жабдықтау туралы шарттар жасаудан тұрады.
Коммерциялық кәсіпкерліктің негізгі жұмысы тауарды сатып алу
–сату операцияларымен байланысты. Өндірістік кәсіпкерліктен коммерциялық
кәсіпкерліктің айырмашылығы, біріншісі тауар өндірсе, екіншісі сатып алып
сатады. Сауда өндірістің жалғасы болып табылады.
Коммерциялық кәсіпкерлікпен шұғылданар алдында нарыққа
маркетингтік талдау жасау керек. Жалпы алғанда маркетинг барлық шаруашылық
істерді ұйымдастыру, басқару жүйесін жасақтау болып табылады.
Сауда фирмасындағы маркетинг жұмысы туралы модель-бағдарлама.
Қорытынды
1. маркетинг ақпаратын жинау және
мәліметтер банкасын жасақтау
Маркетингтік басқару шешімдерін
қабылдау
2. ішкі және сыртқы факторларды өзіңнің реалды мүмкіндігіңді бағалай
зерттеу білу, елестету
3. тауардың өтімділігін және оның Тауар (қандай тауар) өндіру жөнінде
даму тенденцияларын зерттеу шешім қабылдау
4. ұсыныс пен сұранысқа ықпал ететінӨткізу және баға саясатын жасақтау
мәліметтер жинау және оны талдау
5. тауардың сапасы бойынша қойылған Тұтынушылардың қажетін
талапқа сай тауарлар түрін анықтау қанағаттандыру
6. тауар жабдықтаушыларымен іскер Тауармен жабдықтаудың транзиттік
және тұрақты байланыстар жасау және қойма түрлерін ұйымдастыру
7. сауда-технологиялық процестерді Тауардың тұрақты өндірілуін
ұйымдастыру қамтамасыз ету
8. жарнамалық қамту Сатылатын тауарларға назар аударту
9. фирманың имиджін жасау Дүкендерге жеке сыртқы бейне беру
Коммерциялық келісімдер бағдарламасы:
1. сауда делдалдық жұмыс атқаруға жұмысшылар жалдау;
2. ғимараттар, қоймалар, ұсақ саудаға үй сатып алу немесе жалдау;
3. тауар сатып алу, сату;
4. тауар сатып алуға керекті несиелерді ұйымдастыру, табу және оны
уақытында пайыз ставкасымен қайтару;
5. жоспарлауға керекті ақпараттарды табу, жасақтау;
6. тұтынушыларға тауар сатып, ақшасын алу,
7. қаржы органдарына салық және басқа төлемдерді мерзімінде төлеу.
Келесі түрі қаржылық кәсіпкерлік. Қаржылық кәсіпкерлікке негізінен
коммерциялық банкілер және қор биржалары кіреді. Коммерциялық банкілер –
бұл қаржы-кредит мекемелері, негізінен акционерлік типте болады. Олар
көпшілікке коммерциялық кәсіпорындарға несие береді, ол үшін пайыз
ставкасымен берген несиесін қайырады. Банкте активті және пассивті
операциялар болады.
Қор биржалары – бағалы қағаздар нарығы. Ол капиталдың қозғалысын
жеделдетеді және активтердің реалды құнын анықтайды.
Келесі түрі консультативтік кәсіпкерлік – бұл ой нарығының бір
бөлігі. Онда мынандай жұмыстар істеледі: қаржылық, инвестициялық
саясаттарды жасақтау, белсенді маркетинг, тәуелсіз кеңестер. Нарыққа
бағытталу туралы қаржылық, шаруашылық талдауды жасауға, басқару мәселелері
жөнінде көмектер т.б. көрсетіледі. Консультация (кеңес беру) әдістері: 1)
эксперттік консультация – мұнда маман өз бетімен диагноз қояды, шешімдер
жасақтайды және енгізуге ұсыныстар береді;
2) процесстік консультация – фирманың маманы клиентпен белсенді түрде қарым-
қатынаста болады, оның өз ойын айтуына ынталандырады, клиентпен бірге
талдау жасайды, сонан кейін ұсыныстар белгілейді;
3) оқулық консультация – лекция оқу, семинар өткізу, оқу құралдарын
жасақтау т.б.
Кәсіпкерліктің түрлері
Өндірістік Коммерциялық Қаржылық Консультациялық
Инновациялық Сауда Банк Жалпы басқару
Ғылыми-техникалық Сатып алу, сату Сақтандыру Әкімшілік.
Қаржылық басқару
Кадрларды басқару
Тауар өндіру Сауда делдалдық Аудиторлық Маркетинг
Қызмет көрсету Тауар биржалары Лизингтік өндіріс
информациялық
технология
Тауарларды, Қор биржалары Маманданған қызмет
қызметтерді көрсету
өндірістік тұтыну.
информациялық
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы.
Барлық индустриялы дамыған елдердің экономикалық және әлеуметтік
өсуі кәсіпкерліктің жеделдету әсеріне негізделген. Кәсіпкерлік оңтүстік-
Шығыс Азиядағы: Қытай, Корея, Малайзия, Сингапур, Тайвань, Тайланд сияқты
жаңадан идустриялы дамып келе жатырған елдердің экономикалық жағынан өсуіне
зор әсер етті.
Қазақстан ХХІ ғасырдың басында кәсіпкерлікке тек қана бет бұра
бастады. Республикада кәсіпкерліктің негізі экономикалық реформалардың
басында қалана бастағаны белгілі. Алайда оны халықаралық нормалар мен
стандарттарды ескере отырып одан әрі жетілдіре беру міндеттері тұр.
Жаңа шаруашылық немесе сауда мекемесін ұйымдастыру арқылы жаңа өнім
өндіру немесе қызмет көрсетуді мойнына алушы кәсіпкер жөніндегі түсінік
(анықтама) ең бірінші ХҮІІІ ғасырдағы француз экономисі Р. Кантильонның
“Кәсіпкер жөніндегі жалпы ұғым “ кітабында жарық көрді.
Экономикалық теорияның барлық қолдаушылары кәсіпкерліктің
экономиканы дамытудағы ролін жоғары бағалады.
Алайда экономиканы дамытудағы кәсіпкердің жеке роліне бірінші
болып ғылыми түсініктеме берген И. Шумпетер болды. Біз бұған облыс бойынша
көптеген кәсіпкердің атын атай аламыз. Мысалы: қаладағы “Береке” ПСП
“Серік”, “Асан” т.б. немесе Зеленов ауданындағы “Каркула”, Тасқала
ауданындағы “Өсімтал” (Е. Жамансариев) т.б. кәсіпкерлік негізіндегі
шаруашылықты экономикалық дамуы, осы теорияның дұрыстығын анықтай түседі.
Кәсіпкерлік еңбек И. Шумпетерше – лауазым немесе мамандық емес.
Ол үнемі көзге түсе бермейтін және ашық нарыққа апаратын тапқыр және
тәуекел ұйымдастырушы қабілет. Шумпетер кәсіпкердің тіпті де капиталист
емес екендігін бірнеше рет атап көрсетті. Сондықтан кәсіпкерлік еңбек
жаңашылдық болғандықтан экономикалық өрлеу жөніндегі бұған еліктеушілер
де көбейе беретіні сөзсіз. Сөйтіп, елдің экономикалық дамуы бүкіл халықтық
сипат алады.
Қазір Қазақстан бойынша кәсіпкерлікпен айналысушылардың жалпы
саны - 77398 адам.
Әрбір кәсіпкер ең жоғарғы табыс үшін күреседі. Оның кәсіпкерліктен
табысына материалдық жағдайы тікелей байланысты болады. Міне, осыдан өзінен-
өзі Кеңес үкіметі тұсындағы социалистік жарыстың орнына кәсіпкерлік жарыс
басталатына сөзсіз. Бұрынғы бір мекеменің орнына бірнеше мекеменің жарысы
етек алады. Сайып келгенде, бұл мемлекеттік деңгейде жоғары экономикалық
көрсеткіштерге қол жеткізетіні белгілі. Себебі әрбір кәсіпкер өз пайдасын
ойлау барысында қоғамға қажетті тауарларды өндіреді немесе қызмет көрсетуге
тырысады, жаңа нарық көздерін қалыптастырады немесе қазіргі бар жұмыс
орындарына көмек көрсетеді. Сонымен қатар бұл кәсіпкер басқалардың тауарын
сатып алады, қызметін қабылдайды да банкке салық төлейді. Нәтижесінде жеке
пайдасын көздейтін кәсіпкерлер көбейген сайын қоғамның экономикалық байлығы
арта түседі, себебі қоғамдық қор (бюджет) еселей көбейеді.
Кәсіпкерлік өндірістік, сауда-саттық, коммерциялық қаражат т.б.
көптеген қызмет түрлерін қамтиды.
Қазақстанда кәсіпкерлікті жақында бастағандықтан кіші саудагерлік
көбірек дамыған. Фирмаларды мөлшеріне қарай талдағанда (классификациялық)
негізгі критерий: ұсақ саудагердің қатарына жататын мекемеге немесе
кәсіпкер деп 100-ге дейін мүшесі бар кәсіпкерлік есептеледі. Қазақстанда
бұл көрсеткіш әзірге 50-ге дейін мүшесі бар деп алынып келеді.
Кәсіпкердің пайда түсіру көзі көптеп саналады. Олардың қатарына:
өзінің жеке меншік малы, өнері, мүлкі, жеке еңбек қызметі мен (народные
промысли) дүкен ұстаушы кәсіпкерлік мүшелері, ұсақ фермерлер т.б. жатады.
Ұсақ жеке меншіктердің бәрі бір мақсатқа аз мөлшерде болса да
капиталға ие болуға, оны арттыра беруге мүдделі.
Капитализмнің даму барысында ұсақ тауар өндірушілер жойыла
береді, себебі олар соңғы өндіріс деңгейіне сәйкес келмейді, сөйтіп ірі
компаниялардың құрбанына айнала береді деп есептелініп келді. Бірақта
қазіргі кезеңде өзінің жеткілікті мөлшерде дамуына жол табуына байланысты
әлем экономикасында ұсақ кәсіпкерлік кеңінен таралуда. Ұсақ фирмалардың
саны арта түсуде және ұсақ кәсіпорындардың экономикадағы орны барынша
тұрақты болып келеді.
Ұсақ фирмалар әсіресе жеңіл өнеркәсіптің мақта, жүн, елтірі,
теріге негізделген түрлерінде кеңінен таралуда. Ұсақ компаниялар
тұтынушылардың сатып алу қабілетінің өзгеруіне тез және аз капитал жұмсау
мүмкіндігімен пайдаланып отырады. Нәтижесінде Э.Бернштейннің
көрсеткеніндей, жалпы қоғам байлығы артқан сайын капиталистер саны да
көбейе түседі.
Кәсіпкерліктің Қазақстанда пайда бола бастауы және дамуы өтпелі
кезеңнің әлеуметтік-экономикалық және саяси шиеленіскен қиын кезеңде іске
аса бастады. Бұл еліміздегі экономикалық құлдырау, халықтың әл-ауқатының
төмендеу кезеңі еді.
Елді экономикалық құлдырау сатысынан алып шығып, одан әрі дамытуда әлі
де обьективті қиындықтар болып келеді. Обьективті қиындықтар көбіне жалпы
экономикалық құлдырау және қажетті қаражат ресурстардың жетіспеуіне
байланысты болып отыр. Нәтижесінде көлемді түрде кәсіпкерлікті дамытуда әлі
де кедергілер сезіледі. Егер кең көлемді кәсіпкерліктің бастамасы
ауылшаруашылығында болса, үнемі жанар-жағар май, дәнді дақылдар тұқымы,
кезінде кредитке ақша алу қажет болғанда жетілмей келеді. Кәсіпкерлікті
қолдау саясаты ұсақ кәсіпкерлікті қолдаудың жергілікті орталықтары арқылы
жүзеге асырылады. Ұсақ кәсіпкерлік орталығы өз жұмысын күнделікті
мәселелелерді шешуде өктемдік заңсыз басшылықпен күреске бағыттап отыруға
тиісті. Болашақта және қазірдің өзінде бұл орталықтар ұсақ кәсіпкерлікпен
айналысуға тілек білдіретін жаңа қожаларға лизинг алу немесе жаңа офис
ашуға жағдай жасап отыруға тиісті. Бұл бағыттағы жұмыстар қазірдің
өзінде біздің қалада немесе облыс көлемінде жүріп жатыр. Кәсіпкерлікті
көбейту және дамыту орталықтарының ролі әсіресе жаңа кәсіпкерлерді
информациялық, методикалық қамту және бағыт беріп отыруды, маркетинг,
менеджмент, техника мен технологияны, заңдылық пен құқық қорғау, экономика
негіздерін дамытуға көмек көрсетіп отыруда өте зор. Ең соңында бұл органның
ролі регионда озат тәжірибені таратуға басшылық жасап отырады. Сондықтан
да, теңеп айтқанда, бұл орталықтар кәсіпкерліктің “жедел көмегі” ролін
атқарады. Олар сөз емес, іс жүзінде халыққа ұсақ кәсіпкерліктің
артықшылықтары мен іске асыру жолдары жөнінде білімнің негіздерін жеткізіп
отырады.
Бұл бағыттағы қиындықтар, қоғамда қалыптасып қалған, ұсақ
кәсіпкерліктен пайда түсіру және баю жөніндегі сенімсіздіктің әлі күшін
жоймай келе жатырғанында.
Саудагерлікпен табыс табу және үлкен жетістіктерге жету әлі күнге
дейін халық арасында кең түрдегі сенімге ие болмай келеді. Тауарды сатушы
мен сатып алушының арасындағы терең бақталастықты қалыптастыратын нарықтық
жұмыстар әлі де жеткіліксіз. Барынша сапалы өнімдер өндіру және таза қызмет
көрсету арқылы жеткілікті мөлшердегі нарықтық дәрежеге жету әлі көңіл
қанағаттандырмайды. Нарықтық бағыттағы жаңалықтарға көзқарасты тез өзгертіп
шешім қабылдауда кәсіпкерлік тәжірибе жеткіліксіз. Кәсіпкерлер менеджмент
пен маркетингтің қазіргі кезеңдегі әдістерін жете меңгере алмай келеді.
Жұмысшыға еңбекақы төлеуде теңгермешілік жиі қолданылады. Бұл
кәсіпкерліктің негізгі жүйелерін жетілдіре беруге кері әсерін тигізеді.
Отандық мамандардың осы бағыттағы еңбек тәжірибесі біршама жоғары
бола тұрсада нарықтық сауда қатынастарына көшу әлеуметтік көзқарасты, ой-
өрісін, тіпті еңбекке деген көзқарасты түп нұсқасында қайта құруды қажет
етеді. Тіпті жеткілікті дәрежеде білімді және еңбек сүйгіш қызметкерлердің
өздері бұл жұмыста білімдерін жетілдіре беруді қажет етеді. Өйткені еңбекті
компьютерге және электронды техникаға сүйене отырып терең ғылыми негізде
жүргізу әлдеқайда тиімді болатыны белгілі. Мұның бәріне бірден қол жеткізу
мүмкін емес. Бұрынғы социалистік ортадан шыққан, нұсқаулар мен жоспарды
орындауға ғана бағытталып қалған қызметкердің басқа бағыттағы еңбектің
тиімділігіне көзін жеткізу, сенімін нығайту оңайға түспейді. Оның өз
бетімен тәуекел етіп, бас кезінде біршама қаржы жұмсап, жаңа нарықтық
бағытта жұмыс бастап кетуге еркі жете бермейді.
Жұмысшының еңбекақысын 20-30%-ке көтеру арқылы оның еңбек
өнімділігін арттыруға болады деп есептеуге де болмайды.
Менеджменттің тәжірибесі артып, ұрпақтан- ұрпаққа тарай береді,
бірақ бұған кәсіпкерлердің түгел көзін жеткізу оңай жұмыс емес, бұған көп
уақыт керек.
Кәсіпкерлікті енгізу және дамыту өте қиын және жауапты жұмыс. Бұл
үлкен ұйымдастырушылық, әзірлік білімді қажет етеді. Себебі бұл
тұтынушылармен тығыз байланысты. Осы себептенде кәсіпкерлерде білімді кадр
таңдау негізгі проблема болып келеді. Кадр таңдаудағы жіберілген
қателіктердің нәтижесінде көп жағдайда клиенттерді және кәсіп иелерінің
өздерін алдау, көзбояушылық әрекеттер жасап, қаржының өсуіне және рухани
байлыққа зор нұқсан келтіреді. Бұл жағдайда кәсіпкер жұмысшыны босатуға
мәжбүр болады, бірақ жұмыссыздық етек алып отырған кезеңнің өзінде
босатылған жұмысшының орнына кадр табу оңайға соқпайды. Бос орын бола
тұрсада жұмыссыздардың ішінен кәсіпкерліктің өскелең талаптарына сәйкес
мамандығы бар жұмысшы табу өте сирек жағдайда мүмкін болады. Сондықтан
көбіне кәсіпкердің өзі және оның жанұя мүшелері кәсіпкерліктің барлық
қиындығын өздері көтеруге тура келеді. Кәсіпкерлікте жоғары нәтижелерге
жету үшін күрес және бұл бағыттағы өзара бақталастың демалыссыз тәулігіне
14-15 сағат жұмыс жасауға дейін мәжбүр етеді. Мұндай өмір тынысы әсіресе
бұрын материалдық молшылықта болмаған, өзінің жеке капиталын молайтуға
мүдделі немесе қоғамнан алған несиені қайтаруға жауапкершілікпен күш
салатын қарапайым жұмысшы арасынан шыққан кәсіпкерлерге тән іс - әрекет
қимылы. Осындай қиындықтарға қарамастан кәсіпкерлік қазір қоғам өмірінде
бірден –бір берік және сенімді қажеттілікке айналып отыр. Қазақстанда
кәсіпкерлік өмір толқыны, оның қатары күннен – күнге сенімді түрде толыса
түсуде. Өйткені, өмір көрсетіп отырғандай, қатардағы қарапайым жұмысшыдан
кәсіпкерлікті жетілдіре беру нәтижесінде материалдық байлыққа, сәулетті
тұрғын үй салуға, жанұя молшылығына қол жеткізіп отырған кадрларды көптеп
мысалға келтіруге болады. Әрине, бұл жағдай елде кәсіпкерлікке деген
сенімді және құлшынысты арттыра түсетіні сөзсіз.
1930 жылы Будапештте дүниеге келген Джордж Соростың 1969 жылдан
бастап басқарған кәсіпкерлік фирмасы біртіндеп дамып 4 миллионнан 4
миллиардқа дейін табысқа қол жеткізгені дүние жүзіне белгілі “квантуш
групп” компаниясына айналғаны белгілі. Бұл компания көптеген елдермен
келісім-шарт жасап, білім мен денсаулық салаларына әншейін көмек көрсету
дәрежесіне ие болып отыр. Мұндай келісім-шарт Қазақстанмен 1995 жылдан
жасалған. Осының бәрі ұсақ кәсіпкерлікпен айналысуға және оны дамытуға
тиісті дәрежеде әсер ететіні сөзсіз.
Өнеркәсіптегі ірі мемлекеттік кәсіпорындардың реформаға ұшырап,
өнеркәсіп тауарларын мемлекеттік көлемде өндірудің қысқаруы өнеркәсіп
өнімдерін өндірудің азаюына әкеліп соқты. Мемлекеттік секторда еңбек орны
азайып, жұмысшылар бос қалды. Сондықтан олар мемлекеттік сектордан жеке
секторға көше бастады.
II тарау Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның технико-
экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі
2.1 Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның технико-экономикалық
жағдайы
Кәсіпорында шикізат, материалдар, құрал-жабдықтар, дайын өнім, жылу,
энергия, отын, т.б. ресурстарды тасымалдау, пішу, түсіру, жылжыту жұмыстары
мен көлік шаруашылығы айналысады.
Ұйымдастыру деңгейі кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштеріне
тікелей әсерін тигізеді. Сонымен қатар кәсіпорынның материалдық
құндылықтарының тасымалдануына, сақталуына, сапа көрсеткіштеріне,
өндірістік циклдың ұзақтығына, аяқталмаған өндірістегі айналым
қаражаттарының мөлшеріне әсерін тигізеді.
Кәсіпорын көлік шаруашылық міндетіне барлық тиеу, түсіру және
тасымалдау жұмыстарын тиімді жүргізу жатады.
Көлік шаруашылық қызмет 3-ке бөлінеді:
1) ішкі (цех ішілік), яғни өндіріс және цех аумағындағы
тасымалдайтын көлік түрі. Мұндағы көлік түрлері кәсіпорынның
қай салаға жататынын, өнімнің түрлері мен мазмұнына қарай
анықталады.
2) Сыртқы, яғни жабдықтаушылардың және өнімді тұтынушылардың
арасындағы байланысты қамтамасыз ететін көлікті сыртқы қызмет
дейміз.
3) цех аралық, өндіріс аралық, яғни жүктерді цехтар арасында,
өндіріс арасында бір қоймадан екінші қоймаға тасымалдауда
қолданылатын көлік түрлері.
Көлік шаруашылығында қолданылатын кәсіпорын көлік түрлері:
- рельсті
- рельссіз көлік
- автомобильдер
- конвейерлер
- транспортерлер
- әр түрлі арбалар
- лифт
- аспалы жолдар
- стелаждар
- жүк тасушы машиналардың және автобустардың жүргізушілері.
- скаттар (сырғымалар)
- қолмен тасымалдаушылар және т.б.
Көлік шаруашылығын дамыту үшін мынандай көрсеткіштерді есептейміз.
1)көлік құралдарына қажеттілік
2)жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру деңгейі
3)жүк айналымы
4)жүк ағыны
Жүк айналымы дегеніміз- белгілі бір уақыт аралығындағы, белгілі
бір бөлімше шеңберінде тасымалданатын жүктің жалпы санын айтады.
Жүк ағыны дегеніміз – белгілі бір уақыт аралығында тиеу, түсіру
пунктерінің арасындағы бір бағыттағы тасымалданатын жүк саны.
Жүк ағынының жиынтығы кәсіпорынның жүк айналымын құрайды.
Ірі кәсіпорындарда осы жұмысты жеңілдету үшін осы көрсеткіштерді
есептеу үшін жаңаша бағдарламалық кешенді технологияларды пайдаланады.
Көлік шаруашылығын жетілдіру бағыттарына мыналар жатады:
- меншіктік жүйені ұтымды пайдалану
- көліктің жаңа түрлерін пайдалану
- көлік шаруашылығын жанар-жағармаймен қамтамасыз етуді ұйымдастыру және
т.б.
ҰК ҚТЖ АҚ-НЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1997 жылы Алматы, Целинный және Шығыс Қазақстанның темір торабтарының
бірігуі арқылы Қазақстан Темір Жолы мемлекеттік республикалық кәсіпорыны
құрылды. Үкіметтің 15 наурыз 2002 жылғы № 310 Қазақстан Темір Жолы Ұлттық
Компания Жабық Акционерлік Қоғамы құрылуы туралы жарлық бойынша Қазақстан
Темір Жолы мемлекеттік республикалық кәсіпорыны Акционерлік Қоғамға қайта
құрылды, ол ең жас, әрі республикадағы ең ірі Акционерлік Қоғам болып
есептеледі, оның активтері 6 млрд. доллардан астам.
Акционерлік Қоғам Қазақстан Темір Жолы Ұлттық Компаниясы көлік
саясаты аясындағы басқарушы органы – Қазақстан Республикасының көлік және
коммуникация Министрлігі болып табылады.
Қазақстан Темір Жолы Ұлттық Компаниясы Акционерлік Қоғамының 100%
активтерінің иесі – Қазақстандық Самрұқ холдингін мемлекеттік басқаратын
Акционерлік Қоғамы саналады.
Темір жол көлігі ҚР-ң өндірістік инфраструктурасының маңызды бөлігің
құрайды. Оның тұрақты және тиімді жұмыс істеуі мемлекет экономикасының
өсуіне, ұлттық қауіпсіздіктің сақталуына, халықтың әл-ауқатының және тұрмыс-
жағдайының жақсаруына зор үлесін тигізеді.
Мысалға, темір жол үлесіне елдің жүк айналымының 70%-ы, жүргізушілер
айналымының 50%-ы тиесілі. Темір жол саласында 135 мыңға жуық адам қызмет
атқарады, ол Қазақстанның тұрғындарының 1%-ын құрайды.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының темір жол магистралі – 14 мың
км асатын темір жол торабынан – оның 5 мыңға жуығы екі жолды тораб және 4
мыңға жуығы – электрофицерленген.
Жыл сайын темір жол көліктерінің есебінен мемлекеттік бюджетке түсетін
салық түсімдерінің, елдің ЖІӨ-ң үлесі айтарлықтай артып отыр.
Қазақстанның темір жол саласы жоғары рентабельді, қарқынды дамып келе
жатқан сала, өндірістік, қаржылық және техникалық потенциалын тұрақты
арттырып келеді.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы қызметіндегі негізгі
мақсаттар:
- экономика және халықтың қажеттіліктерін үздіксіз және сапалы
көліктік қамтамасыз ету. (жүк, жүк тасымалдау, тасымал, хат және жолаушылар
қажеттілігі);
- поездың қозғалу қауіпсіздігін және тасымалданушы жүктің сақталуын
қамтамасыз ету;
- материалды-техникалық базаны жоспарлы және кешенді түрде дамыту;
- темір жол көліктерінің мобилизациялық дайындылығын қамтамасыз ету,
жұмыс жайлы құпия ақпаратты қорғау, жария етпеу.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы атқаратын қызметінің негізгі
түрлері:
- магистральді темір жол жүйесін иелену мен қолдану;
- магистральді темір жол жүйесінің операторлық функцияларын жүзеге
асыру;
- жүкті жіберуші, жүкті алушы, тасымалданушы жолаушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру;
- маркетингтік қызмет түрі;
- Қазақстан Республикасы көлік және коммуникация Министрлігімен
бірлесе отырып темір жол транзитті-көліктік коридорлардың қалыптасуы үшін
шаралар өткізу.
- ішкі экономикалық қызмет және және басқа мемлекеттердің кәсіпорын
экономикалық қызметін экспорттау, өнімді импорттау, қызмет көрсету аясын
дамыту;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік секторларын техникалық қорғау
қызметі (монтаж, қолдану, т.б.)
- Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы қызметі туралы ақпаратты
дайындау және жария ету;
- ақпараттық қызмет түрі;
- Қазақстан Республикасының Заңымен белгіленбеген басқа да қызмет
түрлері.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы Акционерлік Қоғамының аудиторы
– Deloitte компаниясы
Қазақ тіліндегі толық атауы – Қазақстан Темір Жолы Ұлттық
Компаниясы Акционерлік Қоғамы, қысқартылған түрі – ҚТЖҰКАҚ.
Орыс тіліндегі толық атауы – Акционерное Общество Национальная
Компания Казакстан Темір Жолы, қысқартылған түрі – АО НК КТЖ
Ағылшын тіліндегі толық атауы – joint – stock Company National
Company Kazakhstan Temir Zholy, қысқартылған түрі - JSC NC KTZ.
Мекен-жайы: 010000 ҚР, Астана қаласы, Победа көшесі,98
Телефон: +7 (3172) 93-41-14
РНН 620 100 210 058
Расчетный счет № 000 421 646 АРФ Қазақстанның Халық Банкі АҚ
КБе 16, БИК 195 301 603
Капитал салымдары.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы Акционерлік Қоғамының капитал
салымдары, реконструкциясы және модернизациясы инвестициялық бюджет
негізінде жүзеге асады. Капитал салымдары бухгалтерлік есеп шотының 126
аяқталмаған құрылыс бөлімшесінде есепке алынады. Бұл шотта субшоттар
ашуға болады, яғни құрылыс-монтаж жұмыстарын (олар шаруашылық және
тізбектелген әдістер бойынша іске асады) есепке алуға мүмкіндік береді.
Капитал салымдарына шығындар, капитал ремонты бойынша негізгі
құралдардың бағасын көтеретін жұмыстар жатады:
1) жол шаруашылығы бойынша:
- ағаш шпалдарын темір бетондарына ауыстыру;
- уақытша ағаш мосттарын темір бетонды трубаларға алмастыру;
- жасанды құрылыстарды берік және мықты материалдарға ауыстыру;
- жол құрылысын ауыр типті рельстер мен ауыстыру;
2) сигнализация және байланыс, электрмен қамсыздандыру шаруашылығы
бойынша:
- әуе линияларын кабельді линияларға ауыстыру;
- крюковтардан траверстарға көшу;
- темір бетонды негіздегі бекеттерді орналастыру;
- әуе линиясы берілетін ағаш бекеттерін темір бетонды бекеттерге
ауыстыру;
- фарфорлы изоляторларды әйнек, керамикалық, жақсартылған және полимерлі
(консольды,жоғары вольтты электр берілетін линия) изоляторларға ауыстыру.
3) локомотивті шаруашылық бойынша:
- агрегаттарды жаңа жоғары қуаттыларына ауыстыру (дизель генераторлық
орналастырулар, ауыр двигательдер, редукторлар, электродвигательдер, т.б.)
4) тасымалданушылар шаруашылығы бойынша:
- агрегаттарды жаңа жоғары қуаттыларына ауыстыру (редукторлар,
электродвигательдер, климаттық жағдайлар, т.б.)
- вагондардың өзгеруіне байланысты ішкі және сыртқы интерьерін қайта
жабдықтау:
- агрегаттарды жаңа жоғары қуаттыларына ауыстыру (трубалар,
электродвигательдер, насостар, сантехникалық құралдар).
Мысалға, келесі диаграмманы алсақ. Жүк вагондарының жөндеу жұмыстары
мен техникалық жағдайы.
Бұл диаграммада күнделікті жөндеуден өтуге тиісті вагондардың
динамикасы келтірілген. Жалпы алдыңғы жылдың 1- кварталымен салыстырғанда
жөндеуге жатпайтын жүк вгондарының саны – 39,9%-ға азайған, оның ішінде
капиталды жөндеуден өткен – 42,7%, деполық жөндеуден өткені – 16,3%, ағынды
жөндеудегі – 2,7 есе және заводта – 2,0 есе азайған.
Материалды емес активтерді есептеу
- Материалды емес активтерді есептеу бухгалтерлік есеп шоттарының 28
материалды емес активтерді есептеу бөлімшесінде жүзеге асырылады.
- Негізгі құралдардың тозуы белгіленген нормалар бойынша іске асады.
- Материалды емес активтердің тиімді пайдаланылу мерзімі оның түріне
тәуелді анықталады (лицензиялық келісімдер, бағдарламалық қамсыздандыру,
патенттер және т.б.)
- Материалды емес активтердің инвентаризациясы жылына бір рет жылдық
қаржылық есеп кезінде есептелінеді.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу
- Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу бухгалтерлік есеп шотының 7
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу бөлімшесінде жүзеге асырылады.
- Тауарлы материалдық қорлар өзіндік құнның және реализацияның таза
құндылығы бойынша есептеледі, т.б
1 кесте - ҚТЖҰК АҚ-ң кадрлар құрамы
Негізгі шаруашылық және өндірістік топтардың кадрлар құрамы
Шаруашылық және 1кв 1кв +, - 1 кв
өндірістік 2005ж. 2006ж. 2005ж.
топтардың атауы
Вагон шар. – 2,1 2,1 0,0
барлығы
Оның ішінде
Вагонды тексеруші 1,3 1,2 -0,1
Вагонды ремонттау 3,3 4,3 1,0
жөніндегі
слесарлар
Тасымалдау шар. – 1,3 1,5 0,2
барлығы
Оның ішінде
Станция, разъезд, 0,7 0,8 0,1
пост бойынша
кезекшілер
Поезд құраушылары 1,6 1,6 0,0
Орталық пост 1,8 3,6 1,8
операторлары,
тізбек пост
кезекшілері
Жүк шар. және 1,5 1,2 -0,3
коммерциялық жұмыс
– барлығы
Оның ішінде 0,9 1,2 -0,3
Жүк пен багажды
қабылдау-тапсырушы
лар
Жол жүру шар. – 2,6 2,4 -0,2
барлығы
Оның ішінде
Жол монтерлары 2,8 2,9 0,1
Жол машиналарын 2,5 1,6 -0,9
жүргізушілер
Сигналдандыру және1,8 1,7 -0,1
байланыс шар. –
барлығы
Оның ішінде
СЦБ және байланыс 2,3 1,9 -0,4
электромонтерлары
Электрификация 3,2 2,3 -0,9
және электрмен
қамсыздандыру шар.
– барлығы
Оның ішінде
Байланыс жүйесінің5,6 4,4 -1,2
электромонтерлары
1 – кестеде ҚТЖҰК АҚ-ң негізгі шаруашылық және өндірістік
топтарының кадрлар құрамы келтірілген. Кадрлардың өсуі тасымалдау
шаруашылығында - 0,2%, ал кезекші посттарында, орталықтандыру және
сигналдандыру пост операторларында – 1,8% өскен.
Шаруашылық кадрларында керісінше төмендеген
- сигналдандыру және байланыс –0,1% (электромонтер – 0,4%)
- электрификация -0,9% (келісім жүйесінің электромонтерлері – 1,2%)
- жолдар – 0,2%(жол монтерлары кадрлары 2006 жылдың 1 кварталынды
0,1% артқан алдыңғы жылмен салыстырғанда)
ҚТЖҰК АҚ-НЫҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
2 кесте – Ағынды периодтағы жұмысшылар қозғалысы
Көрсеткіштер атауы ҚТЖҰК АҚ
1 кв 2005ж 1 кв 2006ж +, - 1 кв
2005ж
Ағынды жыл басындағы 80009 81222 1213
жұмысшылар санының
тізбегі
Қабылданған – барлығы 3972 3162 -810
Жұмыстан шыққандар- 3043 3581 538
барлығы
Соның ішіндегі
Жұмысшылардың қысқаруы 95 1051 956
және кәсіпорынның
ликвидациясымен
байланысты
Себеппен 1823 1676 -147
Басқа да себептерге 1125 854 -271
байланысты
Ағынды жыл соңындағы 80931 80803 -128
жұмысшылар санының
тізбегі
Осы 2 – кестеде ҚТЖҰК АҚ-ң кадрларының тізбек саны және қозғалысы
келтірілген. Ағынды жылдың есебі бойынша қабылданған жұмысшылар саны аз, ал
алдыңғы жылмен салыстырғанда жұмыстан шыққандар саны көп.
3 кесте - Жұмыс жолдарының негізгі көрсеткіштері
Көрсеткіштер атауы өлшеу Факт Жоспар Факт +, - +,
бірлігі 1кв 1кв 1кв жоспар -
2005ж 2005ж 2006 ж бойынша 1кв
2005ж
Өндірілген өнім Млн прив 41411 44489 45678 1189 4267
Т-км
Өндірілген өнім үлесі
Жолаушылар айналымы % 5,7 5,8 6,1 0,3 0,4
Тарифті жүк айналымы% 94,3 94,2 93,9 -0,3 -0,4
Жолаушылар Млн адам 0,166 0,183 0,196 0,013 0,03
тасымалдау
Жүк тасымалы Млн адам 2,7 2,9 3,0 0,1 0,3
Орташа күндік жүк Вагон 8264 8442 8699 257 435
тиеу
Орташа күндің жүкті Вагон 6619 6641 6856 215 237
түсіру
Республикалық тасымалдау үлесі
Тасымалдау көлемі % 57,5 56,9 56,1 -0,8 -1,4
бойынша
Тарифті жүк % 44,5 42,4 40,6 -1,8 -3,9
айналымы көлемінде
Жалпы жүк тасымалдау% 90,1 86,8 91,3 4,5 1,2
көлеміндегі тиеу
үлесі
Жалпы жүк тасымалдау көлеміндегі жүк тиеудің массалық үлесі
Тас көмір % 47,2 49,0 46,4 -2,6 -0,8
Мұнай жүктері % 11,8 9,9 10,9 1,0 -0,9
Темір рудасы % 12,3 13,7 12,4 -1,3 0,1
Түрлі түсті руда % 7,0 7,1 8,1 1,0 1,1
Қара металл % 2,3 3,0 2,4 -0,6 0,1
Химиялық және % 1,0 0,6 0,5 -0,1 -0,5
минералды
тыңайтқыштар
Құрылыс заттары % 4,5 4,3 4,6 0,3 0,1
Цемент % 1,0 1,1 1,2 0,1 0,2
% 2,5 1,9 3,3 1,4 0,8
Эксплуатациалық жүк айналымындағы үлесі
Электрлік тяга % 50,2 55,2 54,2 -1,0 4,0
Тепловоздық тяга % 49,8 44,8 45,8 1,0 -4,0
Келтірілген өнім есепті кварталда 45,7 млрд. т-км құрады. Жүкті тасымалдау
үлесіне тасымалдау жұмысының 93,9%-ы тиесілі, алдыңғы жылмен салыстырғанда
0,4%-ға және жоспармен салыстырғанда 0,3%-ға кем екенін көрсетті. Жүк
қозғалысында жергілікті жұмыс жоғары болды: республикаішілік тасымалдау –
40,6% және сыртқа шығару - 43,1%-ды құрады.
Есепті жылы жүк тасымалдау көлеміндегі тиеудің салмағы 91,3%-ды құрыды, ол
алдыңғы 2005жылдың 1кварталымен салыстырғанда 1,2%-ға және жоспардан 4,5%-
ға артық деңгейде болды.
Тас көмірді тиеу жалпы жүк тасымалының – 46,4%-ын (динамикада 0,8%-ға кем),
мұнай жүктерінің – 10,9%-ын (0,9%-ға кем), темір рудасының – 12,4%-ын (0,1%-
ға артқан) құрады.
Эксплуатационды жүк айналымының 54,2%-ы электрлік тягамен жүзеге асқан,
яғни алдыңғы жылдың деңгейімен салыстырғанда 0,4%-ға артқан.
Алдыңғы жылмен және белгіленген жоспармен салыстырғанда жүк және жолаушылар
тасымалдау тығыздығының артқаны тіркелді.
4 кесте - Жүк тасымалы жоспарының орындалуы
Көрсеткіштер орындалу 1кв 1 кв 2006 ж %
атауы 2005ж
жоспар орындау жоспар 1кв
2005ж
абс
Республика 17386,6
ішілік
Республикаішілік30480,7
Республикаішілік 570,4 565,0 563,9
жүк вагонының т-км 9302 9143 9494 103,8 102,1 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ КӘСІПКЕРЛІКТІ МЕМЛЕКЕТТІК ҚОЛДАУ
КІРІСПЕ 2
I тарау Кәсіпкерліктің мәні және маңызы 3
1.1 Кәсіпкерлікті дамытудың обьективті маңызы 3
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен7
дамуы
II тарау Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның 11
технико-экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік
қызметі
2.1 Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның 11
технико-экономикалық жағдайы
2.2 Кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің тиімділігі 24
III тарау Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру 28
3.1 Кәсіпкерлікті басқаруды жетілдіру 28
3.2 Кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды жақсарту 35
ҚОРЫТЫНДЫ 37
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 39
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға өтуімен байланысты
барлық экономика салаларында басты ұйымдастырушы күш кәсіпкерлер табы
өмірге келе бастады. Елдің тағдыры осы күштің іске қосылып, табысты еңбек
етуіне байланысты. Кәсіпкерлік іс тек қана өндірісте емес, сонымен бірге
коммерциялық, қаржы, ақпарат салаларында басты ұйымдастырушы күш.
Кәсіпкерлік іс экономиканың қай саласында болмасын пайда табу үшін қызмет
етеді.
Кәсіпкерлік екі мағынада қолданылады:
1. белгілі бір істің түрі;
2. сол іспен шұғылданатын нақтылы қоғамдық тап.
Кәсіпкерлік дегеніміз – белгілі бір істі істей білу. Іс істеу –
адамның белсенділігі және іскерлігі.
Кәсіпкерлік деген ұғым өмірде экономикалық белсенділікке
қолданылады. Антогонистік қоғамда? Ол адамды адамның қанауы, ал кәсіпкерлер
табы қанаушы тап болады.
Кәсіпкерлік – ежелден келе жатқан адамдардың іскерлік белсенділігі,
қабілеті. Ал оның дамуы орта ғасырдан басталды: көпестер, саудагерлер, қол
өнері қызметкерлері. Кәсіпкерліктің алғашқы дамуында кәсіпкер құрал-
жабдықтарға иелік ете отырып, өздері сол кәсіпорында қолдап жұмыс істеген.
Ресейде, Қазақстанда кәсіпкерлік ерте заманнан келеді. Қазақстанның
көшпелі шаруашылық жағдайында кәсіпкерлік еркін дамыған жоқ. Ресейде Петр I
патшалық ету кезеңінде кәсіпкерлік ерекше дамыды, бірақ крепостной қоғам
тежеді. Капитализмнің дамуымен кәсіпкерлік те дамыды.
Қазақстанда қоғамдық меншікке негізлелген экономиканың жеке меншік
экономикасына ауысуы ұзақ мерзімд, ақыл-ой, парасатты жұмысқа негізделген
экономикалық күрделі шараларды қолдануды талап етеді.
Жаңа қоғамның негізін тұрақты, тиімді құру үшін кәсіпкерлер табын
даярлау керек. Кәсіпкерлік қабілеті қаражаты бар тапты құру үшін, бірінші
білім керек, екінші өкімет экономикалық саясатын қайта қарауы қажет. Елдің
болашақ тағдырын білікті кәсіпкерлер шешеді және олар өз елінің гүлденуіне
аянбай жұмыс істейтін, өзінің де пайдасын табатын, іскер азаматтар болуы
керек.
Менің курстық жұмысым 3 тараудан тұрады. I тарау кәсіпкерліктің мәні
және маңызы, II тарау Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның
технико-экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі және III
тарауда Кәсіпкерлікті дамыту және оның тиімділігін арттыру туралы жаздым.
Курстық жұмыстың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік істің
дамуы, кәсіпкерлік істі мемлекеттік қолдау және оны жақсарту, Ұлттық
Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның технико-экономикалық көрсеткіштеріне
және қызметіне талдау жасау.
I тарау Кәсіпкерліктің мәні және маңызы
1.1 Кәсіпкерлікті дамытудың обьективті маңызы.
Кез-келген мемлекеттің экономикалық даму қарқынын жеделдету мен
халықтың әлуметтік-экономикалық жағдайын жақсартуда кәсіпкерлікті дамыту
маңызды роль атқарады.
Кәсіпкер және кәсіпкерлік отандық
және шетелдік ғалымдардың еңбектерінде әр түрлі тұрғыдан қарастырып келеді.
Бұл түсініктемені ағылшын экономисті Ричард Кантильон XVII ғасырдың соңы
мен XVIII ғасырдың басында алғаш рет қолданған. Оның түсінігімен кәсіпкер –
бұл тәуекел жағдайда әрекет ететін адам. Ол байлықтың көзі – жер мен еңбек
деп есептеді.
Кейінірек танымал француз экономисті Ж.Б. Сей кәсіпкерлік қызметті –
жер, капитал, еңбек сияқты үш классикалық өндіріс факторын шоғырлану,
біріктіру ретінде қарастырған.
Ағылшын ғалым экономистері А. Смит және Д. Рикардо экономиканы өзін-
өзі реттеуші механизмі ретінде қарастырған. А. Смит өзінің Халықтар
байлығының табиғаты мен себептері туралы еңбегінде кәсіпкерлікке ерекше
назар аударған. Оның пікірінше кәсіпкер – ол бірде-бір коммерциялық
идеяларды жүзеге асыру және пайда табу үшін тәуекелге баратын капиталдың
меншік иесі.
Француз экономисті А. Маршалл жоғарыда аталған 3 өндіріс факторына 4
фактор ретінде ұйымдастыруды қосты. Ал американдық экономист Дж. Б.
Кларктың пікірінше өндіріс үрдісіне үнемі 4 фактор қатысады. Олар:
1) капитал
2) капиталдық игіліктер (өндіріс құралдары және жер)
3) кәсіпкердің қызметі (әрекеті)
4) жұмысшының еңбегі.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес кәсіпкерлік
деп – меншік түріне қарамастан азаматтар мен заңды тұлғалардың тауарларға
(жұмысқа, қызметке) сұранысты қанағаттандыру арқылы таза табыс табуға
бағытталған ынталы қызметі.
Кәсіпкерлік қызмет – кәсіпкерлердің артынан, оның тәуекел етуімен
және мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады.
Кәсіпкерлік істің түрлері:
Өндірістік кәсіпкерлік – бұл кәсіпкерліктің негізгі түрі. Мұнда тауар
өндіру, қызмет көрсету жүзеге асырылады.
1. кәсіпкерлікпен айналысу үшін қандай тауар өндіру, қандай қызмет
көрсетуді іске асырумен шұғылдану керектігін білу керек;
2. одан кейін маркетингтік іспен шұғылдану: болашақ тұтынушылармен
байланысу, сонымен бірге, шикізат, материалдар, энергия т.б
жабдықтаушылармен ара қатынасты орнату;
3. келесі кезең өндіріс факторлары: а) негізгі өндірістік қорлар:
ғимараттар, құрылыстар, өндірістік құрал жабдықтарды сатып алу немесе
арендаға алу. б) өндірістік айналым қоры: еңбек заттары, шикізаттар,
негізгі және қосымша материалдар, отын және знергетика ресурстары, жөндеу
жасауға қосалқы бөлшектер, сатылып алынатын құрастыру бөлшектері,
полуфабрикаттар, келешекке керекті шығындарды жабу көзі. Инструменттер мен
инвентарлар айналым қорына екі белгісімен: бағасымен және пайдалану
мерзімімен бөлінеді;
4. алдағы уақыттағы шығындар дегеніміз - бірінші кезеңдегі тауар өндіруді
меңгергенше көбірек шығатын шығындар. Ол шығындар тауар өніміне тікелей
қатынасады;
5. жұмыс күшін кәсіпкер еңбек биржасы немесе құлақтандыру арқылы жалғап
алады. Жұмысқа аларда кадрлардың білімі, мамандығы, тәжірибелілігі, жеке
қасиеттері т.б. ескерілуі керек;
6. қажетті информация – ресурстарды қосымша қосуға мүмкіндіктерді
ойластырып, алдын ала есептеу;
7. қаржы қаражаттарының керек мөлшерін анықтау. Жалпы ақшаның қажеттік
көлемін мынандай формуламен шығаруға болады:
Аж = А1 + А2 + А3 +А4 + ... +Аn (1)
Аж - жалпы керекті қаражаттар;
А1 - жалақы қоры;
А2 - айналым қоры;
А3 - құрал жабдықтар;
А3 - ақпаратқа,т.б. интелектуалды қызметке төлем;
А4 - басқа мекемелердің атқарған жұмысына төлем, т.б.
8. бастапқы капитал: жиналған қор;
несиеге ақша алу;
9. өндірістік істің қорытындысы.
Сатудан түскен түсімнен өндірістік және коммерциялық шығындардың,
яғни толық шығындардың айырмасы жалпы пайда болады.
Жалпы пайда = жалпы түсім алу өндіріс және коммерциялық шығындар яғни,
Жпайда = Ж түсім – толық шығын (2)
Жалпы пайда бұл салық төленгенге дейінгі пайда.
10. барлық салықтарды, айыптар мен баждарды, төлегеннен кейін қалған пайда
– таза пайда деп аталады.
11. кәсіпкерліктің қаржы жағдайын бағалау үшін рентабельдік деңгейін
шығарады:
Рентабельділік деңгей = таза пайда шығындар + төлемдер * 100%
(3)
Венчурлік бизнес деген болады. Бұл инновациялық кәсіпкерлік
– тәуекелділік бизнес. Ол технологиялық жаңалықтардың бір түрі. Бұл ғылыми
зерттеу жұмыстарының қорытындысын коммерцияландыруға, әсіресе ғылым
сиымдылығы көп өндіріс салаларында, бірінші кезекте жоғарғы технологиялық
өндірістерде қолданылады, онда тәуекелділік, тиімділікке кепілдік болмауы
мүмкін.
Келесі түрі коммерциялық кәсіпкерлік. Бұл кәсіпкерліктің іс өрісі
тауар биржалары, сауда мекемелері. Тауар биржалары ең көп тараған
бірқалыпты жұмыс істейтін көтерме сауда нарығы. Тауар биржаларында
тауармен, жабдықтаушылармен сауда жасаумен бірге, келісім шарттар жасау,
яғни фьючерлік айырбас келісімдері жасалады. Мұндай шарттар бойынша төлемді
мерзімді уақыт өткеннен кейін келісілген бағамен сатады. Мысалы,
диханшылардың егін оруға қаражаты жоқ. Оған банкир ақша берем, сен 4-5
айдан кейін астығыңды мынандай бағамен сатасың деп келісім шарт жасайды. Ол
көпшілік жағдайда нарық бағасынан төмен болады.
Тауар биржалары мынандай қызмет атқарады:
- сауда-саттық келісім жасауға делдалдық қызмет атқарады;
- тауар сатуды тәртіпке келтіреді, сауда операцияларын реттейді;
- баға туралы, өндіріс жағдайын, тағы басқа бағаға ықпал ететін факторлар
жөнінде мәліметтер жинап жариялайды.
Тауар биржасының айналымының көп бөлігі нақты тауарлар сату
емес, тауарды келісім бойынша сату, болашақта тауарлармен тұтынушыларды
жабдықтау туралы шарттар жасаудан тұрады.
Коммерциялық кәсіпкерліктің негізгі жұмысы тауарды сатып алу
–сату операцияларымен байланысты. Өндірістік кәсіпкерліктен коммерциялық
кәсіпкерліктің айырмашылығы, біріншісі тауар өндірсе, екіншісі сатып алып
сатады. Сауда өндірістің жалғасы болып табылады.
Коммерциялық кәсіпкерлікпен шұғылданар алдында нарыққа
маркетингтік талдау жасау керек. Жалпы алғанда маркетинг барлық шаруашылық
істерді ұйымдастыру, басқару жүйесін жасақтау болып табылады.
Сауда фирмасындағы маркетинг жұмысы туралы модель-бағдарлама.
Қорытынды
1. маркетинг ақпаратын жинау және
мәліметтер банкасын жасақтау
Маркетингтік басқару шешімдерін
қабылдау
2. ішкі және сыртқы факторларды өзіңнің реалды мүмкіндігіңді бағалай
зерттеу білу, елестету
3. тауардың өтімділігін және оның Тауар (қандай тауар) өндіру жөнінде
даму тенденцияларын зерттеу шешім қабылдау
4. ұсыныс пен сұранысқа ықпал ететінӨткізу және баға саясатын жасақтау
мәліметтер жинау және оны талдау
5. тауардың сапасы бойынша қойылған Тұтынушылардың қажетін
талапқа сай тауарлар түрін анықтау қанағаттандыру
6. тауар жабдықтаушыларымен іскер Тауармен жабдықтаудың транзиттік
және тұрақты байланыстар жасау және қойма түрлерін ұйымдастыру
7. сауда-технологиялық процестерді Тауардың тұрақты өндірілуін
ұйымдастыру қамтамасыз ету
8. жарнамалық қамту Сатылатын тауарларға назар аударту
9. фирманың имиджін жасау Дүкендерге жеке сыртқы бейне беру
Коммерциялық келісімдер бағдарламасы:
1. сауда делдалдық жұмыс атқаруға жұмысшылар жалдау;
2. ғимараттар, қоймалар, ұсақ саудаға үй сатып алу немесе жалдау;
3. тауар сатып алу, сату;
4. тауар сатып алуға керекті несиелерді ұйымдастыру, табу және оны
уақытында пайыз ставкасымен қайтару;
5. жоспарлауға керекті ақпараттарды табу, жасақтау;
6. тұтынушыларға тауар сатып, ақшасын алу,
7. қаржы органдарына салық және басқа төлемдерді мерзімінде төлеу.
Келесі түрі қаржылық кәсіпкерлік. Қаржылық кәсіпкерлікке негізінен
коммерциялық банкілер және қор биржалары кіреді. Коммерциялық банкілер –
бұл қаржы-кредит мекемелері, негізінен акционерлік типте болады. Олар
көпшілікке коммерциялық кәсіпорындарға несие береді, ол үшін пайыз
ставкасымен берген несиесін қайырады. Банкте активті және пассивті
операциялар болады.
Қор биржалары – бағалы қағаздар нарығы. Ол капиталдың қозғалысын
жеделдетеді және активтердің реалды құнын анықтайды.
Келесі түрі консультативтік кәсіпкерлік – бұл ой нарығының бір
бөлігі. Онда мынандай жұмыстар істеледі: қаржылық, инвестициялық
саясаттарды жасақтау, белсенді маркетинг, тәуелсіз кеңестер. Нарыққа
бағытталу туралы қаржылық, шаруашылық талдауды жасауға, басқару мәселелері
жөнінде көмектер т.б. көрсетіледі. Консультация (кеңес беру) әдістері: 1)
эксперттік консультация – мұнда маман өз бетімен диагноз қояды, шешімдер
жасақтайды және енгізуге ұсыныстар береді;
2) процесстік консультация – фирманың маманы клиентпен белсенді түрде қарым-
қатынаста болады, оның өз ойын айтуына ынталандырады, клиентпен бірге
талдау жасайды, сонан кейін ұсыныстар белгілейді;
3) оқулық консультация – лекция оқу, семинар өткізу, оқу құралдарын
жасақтау т.б.
Кәсіпкерліктің түрлері
Өндірістік Коммерциялық Қаржылық Консультациялық
Инновациялық Сауда Банк Жалпы басқару
Ғылыми-техникалық Сатып алу, сату Сақтандыру Әкімшілік.
Қаржылық басқару
Кадрларды басқару
Тауар өндіру Сауда делдалдық Аудиторлық Маркетинг
Қызмет көрсету Тауар биржалары Лизингтік өндіріс
информациялық
технология
Тауарларды, Қор биржалары Маманданған қызмет
қызметтерді көрсету
өндірістік тұтыну.
информациялық
1.2 Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қалыптасуы мен дамуы.
Барлық индустриялы дамыған елдердің экономикалық және әлеуметтік
өсуі кәсіпкерліктің жеделдету әсеріне негізделген. Кәсіпкерлік оңтүстік-
Шығыс Азиядағы: Қытай, Корея, Малайзия, Сингапур, Тайвань, Тайланд сияқты
жаңадан идустриялы дамып келе жатырған елдердің экономикалық жағынан өсуіне
зор әсер етті.
Қазақстан ХХІ ғасырдың басында кәсіпкерлікке тек қана бет бұра
бастады. Республикада кәсіпкерліктің негізі экономикалық реформалардың
басында қалана бастағаны белгілі. Алайда оны халықаралық нормалар мен
стандарттарды ескере отырып одан әрі жетілдіре беру міндеттері тұр.
Жаңа шаруашылық немесе сауда мекемесін ұйымдастыру арқылы жаңа өнім
өндіру немесе қызмет көрсетуді мойнына алушы кәсіпкер жөніндегі түсінік
(анықтама) ең бірінші ХҮІІІ ғасырдағы француз экономисі Р. Кантильонның
“Кәсіпкер жөніндегі жалпы ұғым “ кітабында жарық көрді.
Экономикалық теорияның барлық қолдаушылары кәсіпкерліктің
экономиканы дамытудағы ролін жоғары бағалады.
Алайда экономиканы дамытудағы кәсіпкердің жеке роліне бірінші
болып ғылыми түсініктеме берген И. Шумпетер болды. Біз бұған облыс бойынша
көптеген кәсіпкердің атын атай аламыз. Мысалы: қаладағы “Береке” ПСП
“Серік”, “Асан” т.б. немесе Зеленов ауданындағы “Каркула”, Тасқала
ауданындағы “Өсімтал” (Е. Жамансариев) т.б. кәсіпкерлік негізіндегі
шаруашылықты экономикалық дамуы, осы теорияның дұрыстығын анықтай түседі.
Кәсіпкерлік еңбек И. Шумпетерше – лауазым немесе мамандық емес.
Ол үнемі көзге түсе бермейтін және ашық нарыққа апаратын тапқыр және
тәуекел ұйымдастырушы қабілет. Шумпетер кәсіпкердің тіпті де капиталист
емес екендігін бірнеше рет атап көрсетті. Сондықтан кәсіпкерлік еңбек
жаңашылдық болғандықтан экономикалық өрлеу жөніндегі бұған еліктеушілер
де көбейе беретіні сөзсіз. Сөйтіп, елдің экономикалық дамуы бүкіл халықтық
сипат алады.
Қазір Қазақстан бойынша кәсіпкерлікпен айналысушылардың жалпы
саны - 77398 адам.
Әрбір кәсіпкер ең жоғарғы табыс үшін күреседі. Оның кәсіпкерліктен
табысына материалдық жағдайы тікелей байланысты болады. Міне, осыдан өзінен-
өзі Кеңес үкіметі тұсындағы социалистік жарыстың орнына кәсіпкерлік жарыс
басталатына сөзсіз. Бұрынғы бір мекеменің орнына бірнеше мекеменің жарысы
етек алады. Сайып келгенде, бұл мемлекеттік деңгейде жоғары экономикалық
көрсеткіштерге қол жеткізетіні белгілі. Себебі әрбір кәсіпкер өз пайдасын
ойлау барысында қоғамға қажетті тауарларды өндіреді немесе қызмет көрсетуге
тырысады, жаңа нарық көздерін қалыптастырады немесе қазіргі бар жұмыс
орындарына көмек көрсетеді. Сонымен қатар бұл кәсіпкер басқалардың тауарын
сатып алады, қызметін қабылдайды да банкке салық төлейді. Нәтижесінде жеке
пайдасын көздейтін кәсіпкерлер көбейген сайын қоғамның экономикалық байлығы
арта түседі, себебі қоғамдық қор (бюджет) еселей көбейеді.
Кәсіпкерлік өндірістік, сауда-саттық, коммерциялық қаражат т.б.
көптеген қызмет түрлерін қамтиды.
Қазақстанда кәсіпкерлікті жақында бастағандықтан кіші саудагерлік
көбірек дамыған. Фирмаларды мөлшеріне қарай талдағанда (классификациялық)
негізгі критерий: ұсақ саудагердің қатарына жататын мекемеге немесе
кәсіпкер деп 100-ге дейін мүшесі бар кәсіпкерлік есептеледі. Қазақстанда
бұл көрсеткіш әзірге 50-ге дейін мүшесі бар деп алынып келеді.
Кәсіпкердің пайда түсіру көзі көптеп саналады. Олардың қатарына:
өзінің жеке меншік малы, өнері, мүлкі, жеке еңбек қызметі мен (народные
промысли) дүкен ұстаушы кәсіпкерлік мүшелері, ұсақ фермерлер т.б. жатады.
Ұсақ жеке меншіктердің бәрі бір мақсатқа аз мөлшерде болса да
капиталға ие болуға, оны арттыра беруге мүдделі.
Капитализмнің даму барысында ұсақ тауар өндірушілер жойыла
береді, себебі олар соңғы өндіріс деңгейіне сәйкес келмейді, сөйтіп ірі
компаниялардың құрбанына айнала береді деп есептелініп келді. Бірақта
қазіргі кезеңде өзінің жеткілікті мөлшерде дамуына жол табуына байланысты
әлем экономикасында ұсақ кәсіпкерлік кеңінен таралуда. Ұсақ фирмалардың
саны арта түсуде және ұсақ кәсіпорындардың экономикадағы орны барынша
тұрақты болып келеді.
Ұсақ фирмалар әсіресе жеңіл өнеркәсіптің мақта, жүн, елтірі,
теріге негізделген түрлерінде кеңінен таралуда. Ұсақ компаниялар
тұтынушылардың сатып алу қабілетінің өзгеруіне тез және аз капитал жұмсау
мүмкіндігімен пайдаланып отырады. Нәтижесінде Э.Бернштейннің
көрсеткеніндей, жалпы қоғам байлығы артқан сайын капиталистер саны да
көбейе түседі.
Кәсіпкерліктің Қазақстанда пайда бола бастауы және дамуы өтпелі
кезеңнің әлеуметтік-экономикалық және саяси шиеленіскен қиын кезеңде іске
аса бастады. Бұл еліміздегі экономикалық құлдырау, халықтың әл-ауқатының
төмендеу кезеңі еді.
Елді экономикалық құлдырау сатысынан алып шығып, одан әрі дамытуда әлі
де обьективті қиындықтар болып келеді. Обьективті қиындықтар көбіне жалпы
экономикалық құлдырау және қажетті қаражат ресурстардың жетіспеуіне
байланысты болып отыр. Нәтижесінде көлемді түрде кәсіпкерлікті дамытуда әлі
де кедергілер сезіледі. Егер кең көлемді кәсіпкерліктің бастамасы
ауылшаруашылығында болса, үнемі жанар-жағар май, дәнді дақылдар тұқымы,
кезінде кредитке ақша алу қажет болғанда жетілмей келеді. Кәсіпкерлікті
қолдау саясаты ұсақ кәсіпкерлікті қолдаудың жергілікті орталықтары арқылы
жүзеге асырылады. Ұсақ кәсіпкерлік орталығы өз жұмысын күнделікті
мәселелелерді шешуде өктемдік заңсыз басшылықпен күреске бағыттап отыруға
тиісті. Болашақта және қазірдің өзінде бұл орталықтар ұсақ кәсіпкерлікпен
айналысуға тілек білдіретін жаңа қожаларға лизинг алу немесе жаңа офис
ашуға жағдай жасап отыруға тиісті. Бұл бағыттағы жұмыстар қазірдің
өзінде біздің қалада немесе облыс көлемінде жүріп жатыр. Кәсіпкерлікті
көбейту және дамыту орталықтарының ролі әсіресе жаңа кәсіпкерлерді
информациялық, методикалық қамту және бағыт беріп отыруды, маркетинг,
менеджмент, техника мен технологияны, заңдылық пен құқық қорғау, экономика
негіздерін дамытуға көмек көрсетіп отыруда өте зор. Ең соңында бұл органның
ролі регионда озат тәжірибені таратуға басшылық жасап отырады. Сондықтан
да, теңеп айтқанда, бұл орталықтар кәсіпкерліктің “жедел көмегі” ролін
атқарады. Олар сөз емес, іс жүзінде халыққа ұсақ кәсіпкерліктің
артықшылықтары мен іске асыру жолдары жөнінде білімнің негіздерін жеткізіп
отырады.
Бұл бағыттағы қиындықтар, қоғамда қалыптасып қалған, ұсақ
кәсіпкерліктен пайда түсіру және баю жөніндегі сенімсіздіктің әлі күшін
жоймай келе жатырғанында.
Саудагерлікпен табыс табу және үлкен жетістіктерге жету әлі күнге
дейін халық арасында кең түрдегі сенімге ие болмай келеді. Тауарды сатушы
мен сатып алушының арасындағы терең бақталастықты қалыптастыратын нарықтық
жұмыстар әлі де жеткіліксіз. Барынша сапалы өнімдер өндіру және таза қызмет
көрсету арқылы жеткілікті мөлшердегі нарықтық дәрежеге жету әлі көңіл
қанағаттандырмайды. Нарықтық бағыттағы жаңалықтарға көзқарасты тез өзгертіп
шешім қабылдауда кәсіпкерлік тәжірибе жеткіліксіз. Кәсіпкерлер менеджмент
пен маркетингтің қазіргі кезеңдегі әдістерін жете меңгере алмай келеді.
Жұмысшыға еңбекақы төлеуде теңгермешілік жиі қолданылады. Бұл
кәсіпкерліктің негізгі жүйелерін жетілдіре беруге кері әсерін тигізеді.
Отандық мамандардың осы бағыттағы еңбек тәжірибесі біршама жоғары
бола тұрсада нарықтық сауда қатынастарына көшу әлеуметтік көзқарасты, ой-
өрісін, тіпті еңбекке деген көзқарасты түп нұсқасында қайта құруды қажет
етеді. Тіпті жеткілікті дәрежеде білімді және еңбек сүйгіш қызметкерлердің
өздері бұл жұмыста білімдерін жетілдіре беруді қажет етеді. Өйткені еңбекті
компьютерге және электронды техникаға сүйене отырып терең ғылыми негізде
жүргізу әлдеқайда тиімді болатыны белгілі. Мұның бәріне бірден қол жеткізу
мүмкін емес. Бұрынғы социалистік ортадан шыққан, нұсқаулар мен жоспарды
орындауға ғана бағытталып қалған қызметкердің басқа бағыттағы еңбектің
тиімділігіне көзін жеткізу, сенімін нығайту оңайға түспейді. Оның өз
бетімен тәуекел етіп, бас кезінде біршама қаржы жұмсап, жаңа нарықтық
бағытта жұмыс бастап кетуге еркі жете бермейді.
Жұмысшының еңбекақысын 20-30%-ке көтеру арқылы оның еңбек
өнімділігін арттыруға болады деп есептеуге де болмайды.
Менеджменттің тәжірибесі артып, ұрпақтан- ұрпаққа тарай береді,
бірақ бұған кәсіпкерлердің түгел көзін жеткізу оңай жұмыс емес, бұған көп
уақыт керек.
Кәсіпкерлікті енгізу және дамыту өте қиын және жауапты жұмыс. Бұл
үлкен ұйымдастырушылық, әзірлік білімді қажет етеді. Себебі бұл
тұтынушылармен тығыз байланысты. Осы себептенде кәсіпкерлерде білімді кадр
таңдау негізгі проблема болып келеді. Кадр таңдаудағы жіберілген
қателіктердің нәтижесінде көп жағдайда клиенттерді және кәсіп иелерінің
өздерін алдау, көзбояушылық әрекеттер жасап, қаржының өсуіне және рухани
байлыққа зор нұқсан келтіреді. Бұл жағдайда кәсіпкер жұмысшыны босатуға
мәжбүр болады, бірақ жұмыссыздық етек алып отырған кезеңнің өзінде
босатылған жұмысшының орнына кадр табу оңайға соқпайды. Бос орын бола
тұрсада жұмыссыздардың ішінен кәсіпкерліктің өскелең талаптарына сәйкес
мамандығы бар жұмысшы табу өте сирек жағдайда мүмкін болады. Сондықтан
көбіне кәсіпкердің өзі және оның жанұя мүшелері кәсіпкерліктің барлық
қиындығын өздері көтеруге тура келеді. Кәсіпкерлікте жоғары нәтижелерге
жету үшін күрес және бұл бағыттағы өзара бақталастың демалыссыз тәулігіне
14-15 сағат жұмыс жасауға дейін мәжбүр етеді. Мұндай өмір тынысы әсіресе
бұрын материалдық молшылықта болмаған, өзінің жеке капиталын молайтуға
мүдделі немесе қоғамнан алған несиені қайтаруға жауапкершілікпен күш
салатын қарапайым жұмысшы арасынан шыққан кәсіпкерлерге тән іс - әрекет
қимылы. Осындай қиындықтарға қарамастан кәсіпкерлік қазір қоғам өмірінде
бірден –бір берік және сенімді қажеттілікке айналып отыр. Қазақстанда
кәсіпкерлік өмір толқыны, оның қатары күннен – күнге сенімді түрде толыса
түсуде. Өйткені, өмір көрсетіп отырғандай, қатардағы қарапайым жұмысшыдан
кәсіпкерлікті жетілдіре беру нәтижесінде материалдық байлыққа, сәулетті
тұрғын үй салуға, жанұя молшылығына қол жеткізіп отырған кадрларды көптеп
мысалға келтіруге болады. Әрине, бұл жағдай елде кәсіпкерлікке деген
сенімді және құлшынысты арттыра түсетіні сөзсіз.
1930 жылы Будапештте дүниеге келген Джордж Соростың 1969 жылдан
бастап басқарған кәсіпкерлік фирмасы біртіндеп дамып 4 миллионнан 4
миллиардқа дейін табысқа қол жеткізгені дүние жүзіне белгілі “квантуш
групп” компаниясына айналғаны белгілі. Бұл компания көптеген елдермен
келісім-шарт жасап, білім мен денсаулық салаларына әншейін көмек көрсету
дәрежесіне ие болып отыр. Мұндай келісім-шарт Қазақстанмен 1995 жылдан
жасалған. Осының бәрі ұсақ кәсіпкерлікпен айналысуға және оны дамытуға
тиісті дәрежеде әсер ететіні сөзсіз.
Өнеркәсіптегі ірі мемлекеттік кәсіпорындардың реформаға ұшырап,
өнеркәсіп тауарларын мемлекеттік көлемде өндірудің қысқаруы өнеркәсіп
өнімдерін өндірудің азаюына әкеліп соқты. Мемлекеттік секторда еңбек орны
азайып, жұмысшылар бос қалды. Сондықтан олар мемлекеттік сектордан жеке
секторға көше бастады.
II тарау Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның технико-
экономикалық көрсеткіштері және кәсіпкерлік қызметі
2.1 Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы АҚ-ның технико-экономикалық
жағдайы
Кәсіпорында шикізат, материалдар, құрал-жабдықтар, дайын өнім, жылу,
энергия, отын, т.б. ресурстарды тасымалдау, пішу, түсіру, жылжыту жұмыстары
мен көлік шаруашылығы айналысады.
Ұйымдастыру деңгейі кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштеріне
тікелей әсерін тигізеді. Сонымен қатар кәсіпорынның материалдық
құндылықтарының тасымалдануына, сақталуына, сапа көрсеткіштеріне,
өндірістік циклдың ұзақтығына, аяқталмаған өндірістегі айналым
қаражаттарының мөлшеріне әсерін тигізеді.
Кәсіпорын көлік шаруашылық міндетіне барлық тиеу, түсіру және
тасымалдау жұмыстарын тиімді жүргізу жатады.
Көлік шаруашылық қызмет 3-ке бөлінеді:
1) ішкі (цех ішілік), яғни өндіріс және цех аумағындағы
тасымалдайтын көлік түрі. Мұндағы көлік түрлері кәсіпорынның
қай салаға жататынын, өнімнің түрлері мен мазмұнына қарай
анықталады.
2) Сыртқы, яғни жабдықтаушылардың және өнімді тұтынушылардың
арасындағы байланысты қамтамасыз ететін көлікті сыртқы қызмет
дейміз.
3) цех аралық, өндіріс аралық, яғни жүктерді цехтар арасында,
өндіріс арасында бір қоймадан екінші қоймаға тасымалдауда
қолданылатын көлік түрлері.
Көлік шаруашылығында қолданылатын кәсіпорын көлік түрлері:
- рельсті
- рельссіз көлік
- автомобильдер
- конвейерлер
- транспортерлер
- әр түрлі арбалар
- лифт
- аспалы жолдар
- стелаждар
- жүк тасушы машиналардың және автобустардың жүргізушілері.
- скаттар (сырғымалар)
- қолмен тасымалдаушылар және т.б.
Көлік шаруашылығын дамыту үшін мынандай көрсеткіштерді есептейміз.
1)көлік құралдарына қажеттілік
2)жүктерді тасымалдауды ұйымдастыру деңгейі
3)жүк айналымы
4)жүк ағыны
Жүк айналымы дегеніміз- белгілі бір уақыт аралығындағы, белгілі
бір бөлімше шеңберінде тасымалданатын жүктің жалпы санын айтады.
Жүк ағыны дегеніміз – белгілі бір уақыт аралығында тиеу, түсіру
пунктерінің арасындағы бір бағыттағы тасымалданатын жүк саны.
Жүк ағынының жиынтығы кәсіпорынның жүк айналымын құрайды.
Ірі кәсіпорындарда осы жұмысты жеңілдету үшін осы көрсеткіштерді
есептеу үшін жаңаша бағдарламалық кешенді технологияларды пайдаланады.
Көлік шаруашылығын жетілдіру бағыттарына мыналар жатады:
- меншіктік жүйені ұтымды пайдалану
- көліктің жаңа түрлерін пайдалану
- көлік шаруашылығын жанар-жағармаймен қамтамасыз етуді ұйымдастыру және
т.б.
ҰК ҚТЖ АҚ-НЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
1997 жылы Алматы, Целинный және Шығыс Қазақстанның темір торабтарының
бірігуі арқылы Қазақстан Темір Жолы мемлекеттік республикалық кәсіпорыны
құрылды. Үкіметтің 15 наурыз 2002 жылғы № 310 Қазақстан Темір Жолы Ұлттық
Компания Жабық Акционерлік Қоғамы құрылуы туралы жарлық бойынша Қазақстан
Темір Жолы мемлекеттік республикалық кәсіпорыны Акционерлік Қоғамға қайта
құрылды, ол ең жас, әрі республикадағы ең ірі Акционерлік Қоғам болып
есептеледі, оның активтері 6 млрд. доллардан астам.
Акционерлік Қоғам Қазақстан Темір Жолы Ұлттық Компаниясы көлік
саясаты аясындағы басқарушы органы – Қазақстан Республикасының көлік және
коммуникация Министрлігі болып табылады.
Қазақстан Темір Жолы Ұлттық Компаниясы Акционерлік Қоғамының 100%
активтерінің иесі – Қазақстандық Самрұқ холдингін мемлекеттік басқаратын
Акционерлік Қоғамы саналады.
Темір жол көлігі ҚР-ң өндірістік инфраструктурасының маңызды бөлігің
құрайды. Оның тұрақты және тиімді жұмыс істеуі мемлекет экономикасының
өсуіне, ұлттық қауіпсіздіктің сақталуына, халықтың әл-ауқатының және тұрмыс-
жағдайының жақсаруына зор үлесін тигізеді.
Мысалға, темір жол үлесіне елдің жүк айналымының 70%-ы, жүргізушілер
айналымының 50%-ы тиесілі. Темір жол саласында 135 мыңға жуық адам қызмет
атқарады, ол Қазақстанның тұрғындарының 1%-ын құрайды.
Қазіргі таңда Қазақстан Республикасының темір жол магистралі – 14 мың
км асатын темір жол торабынан – оның 5 мыңға жуығы екі жолды тораб және 4
мыңға жуығы – электрофицерленген.
Жыл сайын темір жол көліктерінің есебінен мемлекеттік бюджетке түсетін
салық түсімдерінің, елдің ЖІӨ-ң үлесі айтарлықтай артып отыр.
Қазақстанның темір жол саласы жоғары рентабельді, қарқынды дамып келе
жатқан сала, өндірістік, қаржылық және техникалық потенциалын тұрақты
арттырып келеді.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы қызметіндегі негізгі
мақсаттар:
- экономика және халықтың қажеттіліктерін үздіксіз және сапалы
көліктік қамтамасыз ету. (жүк, жүк тасымалдау, тасымал, хат және жолаушылар
қажеттілігі);
- поездың қозғалу қауіпсіздігін және тасымалданушы жүктің сақталуын
қамтамасыз ету;
- материалды-техникалық базаны жоспарлы және кешенді түрде дамыту;
- темір жол көліктерінің мобилизациялық дайындылығын қамтамасыз ету,
жұмыс жайлы құпия ақпаратты қорғау, жария етпеу.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы атқаратын қызметінің негізгі
түрлері:
- магистральді темір жол жүйесін иелену мен қолдану;
- магистральді темір жол жүйесінің операторлық функцияларын жүзеге
асыру;
- жүкті жіберуші, жүкті алушы, тасымалданушы жолаушылардың
қажеттіліктерін қанағаттандыру;
- маркетингтік қызмет түрі;
- Қазақстан Республикасы көлік және коммуникация Министрлігімен
бірлесе отырып темір жол транзитті-көліктік коридорлардың қалыптасуы үшін
шаралар өткізу.
- ішкі экономикалық қызмет және және басқа мемлекеттердің кәсіпорын
экономикалық қызметін экспорттау, өнімді импорттау, қызмет көрсету аясын
дамыту;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік секторларын техникалық қорғау
қызметі (монтаж, қолдану, т.б.)
- Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы қызметі туралы ақпаратты
дайындау және жария ету;
- ақпараттық қызмет түрі;
- Қазақстан Республикасының Заңымен белгіленбеген басқа да қызмет
түрлері.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы Акционерлік Қоғамының аудиторы
– Deloitte компаниясы
Қазақ тіліндегі толық атауы – Қазақстан Темір Жолы Ұлттық
Компаниясы Акционерлік Қоғамы, қысқартылған түрі – ҚТЖҰКАҚ.
Орыс тіліндегі толық атауы – Акционерное Общество Национальная
Компания Казакстан Темір Жолы, қысқартылған түрі – АО НК КТЖ
Ағылшын тіліндегі толық атауы – joint – stock Company National
Company Kazakhstan Temir Zholy, қысқартылған түрі - JSC NC KTZ.
Мекен-жайы: 010000 ҚР, Астана қаласы, Победа көшесі,98
Телефон: +7 (3172) 93-41-14
РНН 620 100 210 058
Расчетный счет № 000 421 646 АРФ Қазақстанның Халық Банкі АҚ
КБе 16, БИК 195 301 603
Капитал салымдары.
Ұлттық Компания Қазақстан Темір Жолы Акционерлік Қоғамының капитал
салымдары, реконструкциясы және модернизациясы инвестициялық бюджет
негізінде жүзеге асады. Капитал салымдары бухгалтерлік есеп шотының 126
аяқталмаған құрылыс бөлімшесінде есепке алынады. Бұл шотта субшоттар
ашуға болады, яғни құрылыс-монтаж жұмыстарын (олар шаруашылық және
тізбектелген әдістер бойынша іске асады) есепке алуға мүмкіндік береді.
Капитал салымдарына шығындар, капитал ремонты бойынша негізгі
құралдардың бағасын көтеретін жұмыстар жатады:
1) жол шаруашылығы бойынша:
- ағаш шпалдарын темір бетондарына ауыстыру;
- уақытша ағаш мосттарын темір бетонды трубаларға алмастыру;
- жасанды құрылыстарды берік және мықты материалдарға ауыстыру;
- жол құрылысын ауыр типті рельстер мен ауыстыру;
2) сигнализация және байланыс, электрмен қамсыздандыру шаруашылығы
бойынша:
- әуе линияларын кабельді линияларға ауыстыру;
- крюковтардан траверстарға көшу;
- темір бетонды негіздегі бекеттерді орналастыру;
- әуе линиясы берілетін ағаш бекеттерін темір бетонды бекеттерге
ауыстыру;
- фарфорлы изоляторларды әйнек, керамикалық, жақсартылған және полимерлі
(консольды,жоғары вольтты электр берілетін линия) изоляторларға ауыстыру.
3) локомотивті шаруашылық бойынша:
- агрегаттарды жаңа жоғары қуаттыларына ауыстыру (дизель генераторлық
орналастырулар, ауыр двигательдер, редукторлар, электродвигательдер, т.б.)
4) тасымалданушылар шаруашылығы бойынша:
- агрегаттарды жаңа жоғары қуаттыларына ауыстыру (редукторлар,
электродвигательдер, климаттық жағдайлар, т.б.)
- вагондардың өзгеруіне байланысты ішкі және сыртқы интерьерін қайта
жабдықтау:
- агрегаттарды жаңа жоғары қуаттыларына ауыстыру (трубалар,
электродвигательдер, насостар, сантехникалық құралдар).
Мысалға, келесі диаграмманы алсақ. Жүк вагондарының жөндеу жұмыстары
мен техникалық жағдайы.
Бұл диаграммада күнделікті жөндеуден өтуге тиісті вагондардың
динамикасы келтірілген. Жалпы алдыңғы жылдың 1- кварталымен салыстырғанда
жөндеуге жатпайтын жүк вгондарының саны – 39,9%-ға азайған, оның ішінде
капиталды жөндеуден өткен – 42,7%, деполық жөндеуден өткені – 16,3%, ағынды
жөндеудегі – 2,7 есе және заводта – 2,0 есе азайған.
Материалды емес активтерді есептеу
- Материалды емес активтерді есептеу бухгалтерлік есеп шоттарының 28
материалды емес активтерді есептеу бөлімшесінде жүзеге асырылады.
- Негізгі құралдардың тозуы белгіленген нормалар бойынша іске асады.
- Материалды емес активтердің тиімді пайдаланылу мерзімі оның түріне
тәуелді анықталады (лицензиялық келісімдер, бағдарламалық қамсыздандыру,
патенттер және т.б.)
- Материалды емес активтердің инвентаризациясы жылына бір рет жылдық
қаржылық есеп кезінде есептелінеді.
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу
- Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу бухгалтерлік есеп шотының 7
Тауарлы-материалдық қорларды есепке алу бөлімшесінде жүзеге асырылады.
- Тауарлы материалдық қорлар өзіндік құнның және реализацияның таза
құндылығы бойынша есептеледі, т.б
1 кесте - ҚТЖҰК АҚ-ң кадрлар құрамы
Негізгі шаруашылық және өндірістік топтардың кадрлар құрамы
Шаруашылық және 1кв 1кв +, - 1 кв
өндірістік 2005ж. 2006ж. 2005ж.
топтардың атауы
Вагон шар. – 2,1 2,1 0,0
барлығы
Оның ішінде
Вагонды тексеруші 1,3 1,2 -0,1
Вагонды ремонттау 3,3 4,3 1,0
жөніндегі
слесарлар
Тасымалдау шар. – 1,3 1,5 0,2
барлығы
Оның ішінде
Станция, разъезд, 0,7 0,8 0,1
пост бойынша
кезекшілер
Поезд құраушылары 1,6 1,6 0,0
Орталық пост 1,8 3,6 1,8
операторлары,
тізбек пост
кезекшілері
Жүк шар. және 1,5 1,2 -0,3
коммерциялық жұмыс
– барлығы
Оның ішінде 0,9 1,2 -0,3
Жүк пен багажды
қабылдау-тапсырушы
лар
Жол жүру шар. – 2,6 2,4 -0,2
барлығы
Оның ішінде
Жол монтерлары 2,8 2,9 0,1
Жол машиналарын 2,5 1,6 -0,9
жүргізушілер
Сигналдандыру және1,8 1,7 -0,1
байланыс шар. –
барлығы
Оның ішінде
СЦБ және байланыс 2,3 1,9 -0,4
электромонтерлары
Электрификация 3,2 2,3 -0,9
және электрмен
қамсыздандыру шар.
– барлығы
Оның ішінде
Байланыс жүйесінің5,6 4,4 -1,2
электромонтерлары
1 – кестеде ҚТЖҰК АҚ-ң негізгі шаруашылық және өндірістік
топтарының кадрлар құрамы келтірілген. Кадрлардың өсуі тасымалдау
шаруашылығында - 0,2%, ал кезекші посттарында, орталықтандыру және
сигналдандыру пост операторларында – 1,8% өскен.
Шаруашылық кадрларында керісінше төмендеген
- сигналдандыру және байланыс –0,1% (электромонтер – 0,4%)
- электрификация -0,9% (келісім жүйесінің электромонтерлері – 1,2%)
- жолдар – 0,2%(жол монтерлары кадрлары 2006 жылдың 1 кварталынды
0,1% артқан алдыңғы жылмен салыстырғанда)
ҚТЖҰК АҚ-НЫҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ТЕХНИКАЛЫҚ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТАЛДАУ
2 кесте – Ағынды периодтағы жұмысшылар қозғалысы
Көрсеткіштер атауы ҚТЖҰК АҚ
1 кв 2005ж 1 кв 2006ж +, - 1 кв
2005ж
Ағынды жыл басындағы 80009 81222 1213
жұмысшылар санының
тізбегі
Қабылданған – барлығы 3972 3162 -810
Жұмыстан шыққандар- 3043 3581 538
барлығы
Соның ішіндегі
Жұмысшылардың қысқаруы 95 1051 956
және кәсіпорынның
ликвидациясымен
байланысты
Себеппен 1823 1676 -147
Басқа да себептерге 1125 854 -271
байланысты
Ағынды жыл соңындағы 80931 80803 -128
жұмысшылар санының
тізбегі
Осы 2 – кестеде ҚТЖҰК АҚ-ң кадрларының тізбек саны және қозғалысы
келтірілген. Ағынды жылдың есебі бойынша қабылданған жұмысшылар саны аз, ал
алдыңғы жылмен салыстырғанда жұмыстан шыққандар саны көп.
3 кесте - Жұмыс жолдарының негізгі көрсеткіштері
Көрсеткіштер атауы өлшеу Факт Жоспар Факт +, - +,
бірлігі 1кв 1кв 1кв жоспар -
2005ж 2005ж 2006 ж бойынша 1кв
2005ж
Өндірілген өнім Млн прив 41411 44489 45678 1189 4267
Т-км
Өндірілген өнім үлесі
Жолаушылар айналымы % 5,7 5,8 6,1 0,3 0,4
Тарифті жүк айналымы% 94,3 94,2 93,9 -0,3 -0,4
Жолаушылар Млн адам 0,166 0,183 0,196 0,013 0,03
тасымалдау
Жүк тасымалы Млн адам 2,7 2,9 3,0 0,1 0,3
Орташа күндік жүк Вагон 8264 8442 8699 257 435
тиеу
Орташа күндің жүкті Вагон 6619 6641 6856 215 237
түсіру
Республикалық тасымалдау үлесі
Тасымалдау көлемі % 57,5 56,9 56,1 -0,8 -1,4
бойынша
Тарифті жүк % 44,5 42,4 40,6 -1,8 -3,9
айналымы көлемінде
Жалпы жүк тасымалдау% 90,1 86,8 91,3 4,5 1,2
көлеміндегі тиеу
үлесі
Жалпы жүк тасымалдау көлеміндегі жүк тиеудің массалық үлесі
Тас көмір % 47,2 49,0 46,4 -2,6 -0,8
Мұнай жүктері % 11,8 9,9 10,9 1,0 -0,9
Темір рудасы % 12,3 13,7 12,4 -1,3 0,1
Түрлі түсті руда % 7,0 7,1 8,1 1,0 1,1
Қара металл % 2,3 3,0 2,4 -0,6 0,1
Химиялық және % 1,0 0,6 0,5 -0,1 -0,5
минералды
тыңайтқыштар
Құрылыс заттары % 4,5 4,3 4,6 0,3 0,1
Цемент % 1,0 1,1 1,2 0,1 0,2
% 2,5 1,9 3,3 1,4 0,8
Эксплуатациалық жүк айналымындағы үлесі
Электрлік тяга % 50,2 55,2 54,2 -1,0 4,0
Тепловоздық тяга % 49,8 44,8 45,8 1,0 -4,0
Келтірілген өнім есепті кварталда 45,7 млрд. т-км құрады. Жүкті тасымалдау
үлесіне тасымалдау жұмысының 93,9%-ы тиесілі, алдыңғы жылмен салыстырғанда
0,4%-ға және жоспармен салыстырғанда 0,3%-ға кем екенін көрсетті. Жүк
қозғалысында жергілікті жұмыс жоғары болды: республикаішілік тасымалдау –
40,6% және сыртқа шығару - 43,1%-ды құрады.
Есепті жылы жүк тасымалдау көлеміндегі тиеудің салмағы 91,3%-ды құрыды, ол
алдыңғы 2005жылдың 1кварталымен салыстырғанда 1,2%-ға және жоспардан 4,5%-
ға артық деңгейде болды.
Тас көмірді тиеу жалпы жүк тасымалының – 46,4%-ын (динамикада 0,8%-ға кем),
мұнай жүктерінің – 10,9%-ын (0,9%-ға кем), темір рудасының – 12,4%-ын (0,1%-
ға артқан) құрады.
Эксплуатационды жүк айналымының 54,2%-ы электрлік тягамен жүзеге асқан,
яғни алдыңғы жылдың деңгейімен салыстырғанда 0,4%-ға артқан.
Алдыңғы жылмен және белгіленген жоспармен салыстырғанда жүк және жолаушылар
тасымалдау тығыздығының артқаны тіркелді.
4 кесте - Жүк тасымалы жоспарының орындалуы
Көрсеткіштер орындалу 1кв 1 кв 2006 ж %
атауы 2005ж
жоспар орындау жоспар 1кв
2005ж
абс
Республика 17386,6
ішілік
Республикаішілік30480,7
Республикаішілік 570,4 565,0 563,9
жүк вагонының т-км 9302 9143 9494 103,8 102,1 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz