Оқыту үрдісін жетілдірудегі топтық, ұжымдық оқыту түрлетінің маңызы
Жоспар
Негізгі бөлім: Оқыту үрдісін жетілдірудегі топтық, ұжымдық оқыту түрлетінің маңызы.
1. Оқушылардың ұжымдық іс.әрекеттерін ұйымдастыру.
2. Оқушылардың топтық жұмыстарын ұйымдастыру.
3. Ұжымдық, топтық оқу әрекеттерінің негізгі элементтері
4. Топтық жүйеде оқыту және топтық әдістердің тиімділігі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Негізгі бөлім: Оқыту үрдісін жетілдірудегі топтық, ұжымдық оқыту түрлетінің маңызы.
1. Оқушылардың ұжымдық іс.әрекеттерін ұйымдастыру.
2. Оқушылардың топтық жұмыстарын ұйымдастыру.
3. Ұжымдық, топтық оқу әрекеттерінің негізгі элементтері
4. Топтық жүйеде оқыту және топтық әдістердің тиімділігі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Қазіргі таңда білім берудің негізгі талаптарының бірі білімді үздіксіз жетілдіру және оқыту үрдісін интенсивтендіру болып табылады. Мұның нәтижесі білімдерді терең және жоғары мәдениетті, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін игерген азаматтарды тәрбиелеумен тығыз байланысты.
Мектеп тек белгілі бір білім қорына ие азаматты тәрбиелеп қана қоймай, еңбек сүйгіш, білім негіздерін терең меңгерген зияттыазаматты тәрбиелеп шығаруытиіс. Мұның барлығы білім беру мен тәрбиелеудің сапасын көтеруді, әрбір пәнді оқытудың ғылыми деңгейін жоғарылатуды талап етеді. Осы деңгейлерді жоғарылатудың бір түрі ретінде мектеп тәжірибесіндегі топтық, ұжымдық оқыту түрлеріне кеңінен тоқталмақпыз.
Көптеген әдіскерлердің еңбектерінде оқу сабақтарын ұйымдастыруды жетілдірудің қажеттігі айтылған. Әрине, мектеп оқушыларының білімдерін бір жүйеге түсіруде оқу сабақтарының әр түрлі түр-пішіндерін ұйымдастыру аса қажет. Оқыту әдістері мен оқу сабақтарының түр-пішіндері бірімен-бірі арқылы жүзеге асады. Оқыту әдістері сабақтың мазмұнының баяндау тәсіліне байланысты болса, оқу сабақтарын ұйымдастыру түр-пішіндері оқушылардың оқу қарекетін ұйымдастыруға тікелей қатысты болып келеді. Оқу сабақтары түр- пішіндерінің әртүрлілігінің қажеттілігі білім беру мен тәрбиелеу міндеттерінің сан алуандығымен сипатталады:
- оқушылардың ғылым негізі білімдерін жүйелі баяндауға және өз бетімен білім алуға, оларды тәжірибеде қолдана білуге дағдыландыру;
- оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру;
- өз білімдерін жалпылауға және жүйелеуге дағдыландыру.
Білім беру және тәрбиелеу міндеттерінің бұл түрлерін тек бір сабақтың көлемінде шешу мүмкін емес. Әдіскерлердің еңбектеріне сүйене отырып оқу сабақтарын ұйымдастырудың түр-пішіндерінің екі түрін бөліп қарастырамыз:
- жалпы түр-пішін;
- нақты түр-пішін.
Мектеп тек белгілі бір білім қорына ие азаматты тәрбиелеп қана қоймай, еңбек сүйгіш, білім негіздерін терең меңгерген зияттыазаматты тәрбиелеп шығаруытиіс. Мұның барлығы білім беру мен тәрбиелеудің сапасын көтеруді, әрбір пәнді оқытудың ғылыми деңгейін жоғарылатуды талап етеді. Осы деңгейлерді жоғарылатудың бір түрі ретінде мектеп тәжірибесіндегі топтық, ұжымдық оқыту түрлеріне кеңінен тоқталмақпыз.
Көптеген әдіскерлердің еңбектерінде оқу сабақтарын ұйымдастыруды жетілдірудің қажеттігі айтылған. Әрине, мектеп оқушыларының білімдерін бір жүйеге түсіруде оқу сабақтарының әр түрлі түр-пішіндерін ұйымдастыру аса қажет. Оқыту әдістері мен оқу сабақтарының түр-пішіндері бірімен-бірі арқылы жүзеге асады. Оқыту әдістері сабақтың мазмұнының баяндау тәсіліне байланысты болса, оқу сабақтарын ұйымдастыру түр-пішіндері оқушылардың оқу қарекетін ұйымдастыруға тікелей қатысты болып келеді. Оқу сабақтары түр- пішіндерінің әртүрлілігінің қажеттілігі білім беру мен тәрбиелеу міндеттерінің сан алуандығымен сипатталады:
- оқушылардың ғылым негізі білімдерін жүйелі баяндауға және өз бетімен білім алуға, оларды тәжірибеде қолдана білуге дағдыландыру;
- оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру;
- өз білімдерін жалпылауға және жүйелеуге дағдыландыру.
Білім беру және тәрбиелеу міндеттерінің бұл түрлерін тек бір сабақтың көлемінде шешу мүмкін емес. Әдіскерлердің еңбектеріне сүйене отырып оқу сабақтарын ұйымдастырудың түр-пішіндерінің екі түрін бөліп қарастырамыз:
- жалпы түр-пішін;
- нақты түр-пішін.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. С.Маусымбаева, Ж.Сыдықова. Оқыту үрдісін жетілдіру үшін. /Қазақстан мектебі. № 5-6. 2005.
2. З.Қуандыққызы. Оқытудағы топтық, блоктық және деңгейлік жүйелерді үйлестіру. /Ізденіс. № 11. 2002.
3. Ә.Әмірова. Ұжымдық іс-әрекеттің рөлі. /Қазақстан мектебі. № 10. 2006.
4. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова: Педагогика. Алматы. Дарын. 2004.
5. Педагогика. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Алматы. 2003.
6. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев. Педагогика. Алматы. 2000.
7. И.Ф.Харламов. Педагогика. Минск. 1998.
8. Г.М.Коджаспирова. Педагогика. Москва. Владос. 2003.
9. И.П.Подласый. Педагогика. Москва. Владос. 2003.
10. М.Жұмабаев. Педагогика. Алматы. Ана тілі. 1992.
11. С.Ерматов. Нарық жағдайындағы ұжымдық оқыту (топтық және гуманистік). /Қазақстан мектебі. №5-6. 2000.
12. Сухомлинский В.А. Методика воспитания коллектива. Москва. Просвещение. 1981.
13. Сухомлинский В.А. Коллективтің құдіреті күшті. Алматы. Мектеп. 1979.
1. С.Маусымбаева, Ж.Сыдықова. Оқыту үрдісін жетілдіру үшін. /Қазақстан мектебі. № 5-6. 2005.
2. З.Қуандыққызы. Оқытудағы топтық, блоктық және деңгейлік жүйелерді үйлестіру. /Ізденіс. № 11. 2002.
3. Ә.Әмірова. Ұжымдық іс-әрекеттің рөлі. /Қазақстан мектебі. № 10. 2006.
4. Ж.Әбиев, С.Бабаев, А.Құдиярова: Педагогика. Алматы. Дарын. 2004.
5. Педагогика. Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Алматы. 2003.
6. Ж.Б.Қоянбаев, Р.М.Қоянбаев. Педагогика. Алматы. 2000.
7. И.Ф.Харламов. Педагогика. Минск. 1998.
8. Г.М.Коджаспирова. Педагогика. Москва. Владос. 2003.
9. И.П.Подласый. Педагогика. Москва. Владос. 2003.
10. М.Жұмабаев. Педагогика. Алматы. Ана тілі. 1992.
11. С.Ерматов. Нарық жағдайындағы ұжымдық оқыту (топтық және гуманистік). /Қазақстан мектебі. №5-6. 2000.
12. Сухомлинский В.А. Методика воспитания коллектива. Москва. Просвещение. 1981.
13. Сухомлинский В.А. Коллективтің құдіреті күшті. Алматы. Мектеп. 1979.
Жоспар
Негізгі бөлім: Оқыту үрдісін жетілдірудегі топтық, ұжымдық оқыту
түрлетінің маңызы.
1. Оқушылардың ұжымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру.
2. Оқушылардың топтық жұмыстарын ұйымдастыру.
3. Ұжымдық, топтық оқу әрекеттерінің негізгі элементтері
4. Топтық жүйеде оқыту және топтық әдістердің тиімділігі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Қазіргі таңда білім берудің негізгі талаптарының бірі білімді үздіксіз
жетілдіру және оқыту үрдісін интенсивтендіру болып табылады. Мұның нәтижесі
білімдерді терең және жоғары мәдениетті, ғылым мен техниканың жаңа
жетістіктерін игерген азаматтарды тәрбиелеумен тығыз байланысты.
Мектеп тек белгілі бір білім қорына ие азаматты тәрбиелеп қана қоймай,
еңбек сүйгіш, білім негіздерін терең меңгерген зияттыазаматты тәрбиелеп
шығаруытиіс. Мұның барлығы білім беру мен тәрбиелеудің сапасын көтеруді,
әрбір пәнді оқытудың ғылыми деңгейін жоғарылатуды талап етеді. Осы
деңгейлерді жоғарылатудың бір түрі ретінде мектеп тәжірибесіндегі топтық,
ұжымдық оқыту түрлеріне кеңінен тоқталмақпыз.
Көптеген әдіскерлердің еңбектерінде оқу сабақтарын ұйымдастыруды
жетілдірудің қажеттігі айтылған. Әрине, мектеп оқушыларының білімдерін бір
жүйеге түсіруде оқу сабақтарының әр түрлі түр-пішіндерін ұйымдастыру аса
қажет. Оқыту әдістері мен оқу сабақтарының түр-пішіндері бірімен-бірі
арқылы жүзеге асады. Оқыту әдістері сабақтың мазмұнының баяндау тәсіліне
байланысты болса, оқу сабақтарын ұйымдастыру түр-пішіндері оқушылардың оқу
қарекетін ұйымдастыруға тікелей қатысты болып келеді. Оқу сабақтары түр-
пішіндерінің әртүрлілігінің қажеттілігі білім беру мен тәрбиелеу
міндеттерінің сан алуандығымен сипатталады:
- оқушылардың ғылым негізі білімдерін жүйелі баяндауға және өз
бетімен білім алуға, оларды тәжірибеде қолдана білуге дағдыландыру;
- оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру;
- өз білімдерін жалпылауға және жүйелеуге дағдыландыру.
Білім беру және тәрбиелеу міндеттерінің бұл түрлерін тек бір сабақтың
көлемінде шешу мүмкін емес. Әдіскерлердің еңбектеріне сүйене отырып
оқу сабақтарын ұйымдастырудың түр-пішіндерінің екі түрін бөліп
қарастырамыз:
- жалпы түр-пішін;
- нақты түр-пішін.
Оқу сабақтарын ұйымдастырудың жалпы түр-пішінінің бір-бірінен
айырмашылығы мұғалімнің оқушыларға орындауға беретін тапсырмаларына
байланысты анықталады: 1) сыныптың барлық оқушыларына; 2) жеке топ
оқушыларына; 3) әрбір оқушыға беріледі.
Оқу сабақтарын ұйымдастырудың нақты түр-пішіндерінің бір-бірінен
айырмашылығы оқушылардың алатын білім көздеріне байланысты анықталады.
Мысалы, сабақта негізгібілім көзі мұғалімнің сөзі мен оқулық болса, оқу
конференциясында қосымша әдебиеттерді пайдалану негізінде үйде өз
беттерімен дайындаған қоушылардың баяндамалары болып табылады.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің әртүрлі формаларын мен түрлері
жүйесінде топтық жұмыс және оның әртүрлілігі маңызды орын алады. Топтық
жұмыс өзінің барлық белгілері көрініс табатын оқу ынтымақтастығының идеалды
моделі болып табылады. Топтық жұмыстардың пайдасы мен оның тиімділігі
бойынша зерттеулер әртүрлі бағытта жүргізілуде. Психологтар тұлғаның
жетілуі үшін топтық жұмыстар қолайлы жағдай туғызатынын ашып көрсетеді.
Педагогтар оқытуда топтық жұмыстардың атқаратын рөлін қарастырады. Олардың
ойынша, топтық жұмыс оқыту процесін байыта түседі, оқу жұмыстарын
даралауға жол ашады, өйткені әрбір оқушының әлеуметтік мүмкіндіктері мен
қабілеттерін шығармашылықты түрде көрсетуіне жағдай жасайды. Проблемалы
оқытуда тұлғаны когнитивті дамытуда бағалы, дидактикалық және тәрбиелік
міндеттерді шешуге көмектеседі.
Педагогикалық әдебиеттерде сабақтарда оқушылардың оқу іс-әрекеттерін
ұйымдастырудың фронтальды, топтық, даралау тәсілдерінің бірыңғай анықтамасы
жоқ. Мысалы, дәстүрлі дидактика топтық жұмысты негізінен, оқушылардың
бірнеше тобы әртүрлі қиындықтағы тапсырмалардың көлемі орындалатын еңбекке
үйрету, политехникалық білім беру және практикалық дағдыларды игерту сияқты
мәселелерін шешу немесе оқыту даралау мақсатында лабораторияларда, оқу
шеберханаларында, мектеп жанындағы участоктерде жүргізілетін жұмыстармен
байланысты қарастырады. Басқа жағдайда оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру
формаларын оқытуға қатысушылардың өзара әрекеттестігі ретінде қарастырады,
ал фронтальды және топтық жұмыстар ұжымдық принцип бойынша ұйымдастырылады.
Соған байланысты топтық жұмысты сынып оқушыларының 3-8 мүшелері бар, оқу
материалдарымен бірігіп өзара жауапкершілікте алдын ала келісілген жоспар
мен рет бойынша жұмыс істейтін топтарға бөлетін сабақтарды ұйымдастыру
формасы ретінде түсіндіруге болады.
Топтық жұмыстарға жұптасып жұмыс істеуді (әр топта екі оқушы),
мұғалімнің тапсырмасымен сабақта жұптасып хабарлама жасауды, топтық сұрақ,
кеңестік сұрақ жұмыстарын және тағы басқаларды жатқызуға болады.
В.К.Дьяченконың зерттеуі өлеңдерді жаттауда, жаттығуларды, мысалдар мен
есептерді ауызша және жазбаша орындатуда, көбейту мен бөлу кестесін
жаттатуда, сұрақтар мен жұмыс істетуде және тағы басқа жұптық жұмыстардың,
яғни жұптық-ұжымдық жұмыстардың тиімді екендігін көрсетті.
Топтың сабақтардың құрылымының классикалық нұсқасы: шартты түрде сабақ
үшке бөлінеді:
- кіріспе;
- топтық;
- қорытынды.
Сабақтың кіріспе бөлімінде мұғалім мотивті-ұйымдастырушылық
мәселелерін шешеді: танымдық мәселелерді анықтайды, жұмыстың орындалуы
барысы бойынша түсінік береді, дидактикалық материалдарды таратады.
Сабақтың келесі бөлігі әрбір топтағы оқушының іс-әрекеті ұйымдастырылады:
берілетін тапсырмамен таныстырғаннан кейін мүғалім топтардың жұмысы
жоспарланады, материалдар бөліктерге бөлініп топтарға таратылады. Әрбір
оқушы өзінің тапсырмасын орындағаннан кейін, жұмыс нәтижесі талқыланады,
тапсырма бойынша жалпы қорытынды жасалады. Осы сатыда ұжымдық және жеке
жұмыстардың өзара байланыстылығы, ұжым мен жеке тұлғаның мүддесі мен
мақсаттары талданады, әрбір оқушының белсенділік танытулары үшін мүмкіндік
туғызады. Сабақтың қорытынды бөлігінді әрбір топтың жұмысы талданады,
қойылған міндеттің орындалуы, берілген тапсырманың нәтижелілігі жөнінде
қорытынды жасалады.
Топпен жұмыс жүргізудің екі түрі бар. Олар:
1) бірыңғай топтық жұммыс.
2) сараланған топтық жұмыс.
Бірыңғай топтық жұмыс барысында барлық топ бірдей тапсырма
орындайды, ал сараланған топтық жұмыс барысында берілген тақырып шеңберінде
әртүрлі тапсырмалар орындайды. Тәрбиелік тұрғыда сараланған топтық жұмыс
ерекше құндылыққа ие және оқушылардың ұжымдық танымдық іс-әрекеттерінің
барлық талаптарына барынша сәйкес келеді.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру көптеген проблемалардың шешімімен
байланысты. Зерттеушілер (И.Т.Волков, Х.И.Лийметс, В.Оконь, А.М.Раевский)
оларға топтар құр, топтық жұмыстардың нәтижелілігінің критерийлерін
анықтау, оқушыларға тақырып пен тапсырмалар таңдау, дидактикалық
материалдар дайындау. Оқу топтарындағы оқушылардың өздерін-өздері
басқаруының рөлі, оларды орналастыру сияқты проблемаларды жатқызады. Оқу
пәндеріне жасалған талдау топтық жұмыстар арқылы әрбір пәннің меңгерілу
мүмкіндігі әртүрлі. Сонымен бірге әрбір оқу пәнінің топтық сабақтарда
табысты оқылатын тақырыптары бар.
Топтарды ұйымдастыруда мына мәселелер басшылыққа алынуы тиіс:
- әрбір пән бойынша бөлек топтар құрылатындығы, бір пәннің
шеңберінде топтың құрамы жеке оқушылардың ілгері басуын ескере отырып
анықталуының қажеттігі;
- математика, физика, химия, шет тілі пәндері бойынша топтар
оқушылардың білімдерінің, біліктерінің және дағдыларының деңгейіне қарай
құрылғаны орынды (гомогенді топтар);
- әдебиет, тарих, география пәндері бойынша топтар оқу жұмыстарының
қарқыны, әртүрлі оқудан тыс ақпараттардан хабардарлығы бойынша көп
жекеленбейтін оқушылардан құрылғаны орынды;
- оқу топтарын жинақтауда оқушылардың өзара қарым-қатынастары да
ескерілуі тиіс.
Әртүрлі құрамды топтарда жұмыс істеу тиімділігін ғалымдар зерделеп,
бес оқушыдан құралған топтар тиімді болғандығы жөнінде тұжырым жасады.
Өйткені, үш оқушының талқылау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті пікірлері мен
ұсыныстары жеткіліксіз, төрт және алты адамнан құралған топтарда жіктелу
пайда болады, ал жеті адамнан құралған топта әрбір оқушының өз пікірін
айтуына мүмкіндік болмайды.
Топпен орындалатын жұмысты ұйымдастыру үшін топтарды орналастыру да
маңызды мәселелердің бірі. Тіпті қарапайым кеңістікке орналастыру да
оқушылардың өзін-өзі танытуларына да, олардың өзіндік қасиеттерін
қалыптастыруға әсер етеді екен. Жекелеп алғанда, бір-бірімен қатар отырған
оқушыларға қарағанда бір-біріне қарама-қарсы отырған оқушылардың арасында
барынша белсенді байланыс орнайтындығына көз жеткізілді.
Топтық сабақтарды ұйымдастыруда кеңесшіні сайлау мәселесі де маңызды,
яғни балалардың оқу-іс әрекеттерін ұйымдастыруда өзін-өзі басқарудың
педагогикалық құралдарын пайдалана алу біліктері қажет. Арнайы жүргізілген
эксперименттер ғалымдарға мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік берді:
кеңесші топтың өзі мұғалімнің және жоғары социометриялық статусы бар
кеңесшінің келісімдерін ескере отырып таңдауы керек; жағдайға байланысты
кеңесшілер жиі ауыстырылып отырғаны дұрыс.
Осылайша танымдық мәселелерді шешуде негізінен сабақтардағы
оқушылардың өзара ықпалдастығы алынатын ұжымдық танымдық іс-әрекет мына
түрде көрініс табуы мүмкін:
1. Ұжымдық жұмыс принциптерімен ұйымдастырылған фронтальды жұмыс.
Мұндай жұмыстарды ұйымдастыруда берілетін тапсырмалардың түріне проблемалық
жағдаяттарды талқылауды, теоремаларды бірігіп отырып дәлелдеуді,
орындалатын жұмыстың жоспарын бірігіп талқылауды, біріге отырып әңгіме
құрастыруды, картина бойынша бірігіп жұмыстар жасауды жіне тағы басқаларын
жатқызуға болады.
2. Ұйымдастырушылық принципі бойынша ұйымдастырылған топтық жұмыс.
Оның түрлері: жұптық жұмыс, топтық сауалдыр, кеңесші тарапынан қойылатын
сауалдар, топпен оқу тапсырмаларын орындау жоспары мен тәсілдерін
талқылау, сабаққа дайындалу барысында топтық тапсырмаларды орындау,
мұғалімнің қойған сұрағына жауап беру мақсатында қажетті тәжірибені жасау,
тәлдік сабақтарда дилог жүргізу, топтық сабақтар, әңгімелесу, дөңгелек
үстел, пікірталас элементтері бар топтық жұмыстар (форум, сараптау
топтарының отырысы, симпозиум, жобаларды ұсыну, ойындық-модельдеу бойынша
проблемалық пікірталастар, айтыс-диалог және тағы басқа).
3. Топ жұмыстарының бейнесі ретіндегі топтардың өзара тіркесуі:
орындалған жұмыс бойынша толық немесе жекелей түсінік беру, өзара пікір
айту (ауызша, жазбаша, бағалау бойынша пайымдаулар, өз бетінше орындалатын
жазбаша, практикалық жұмыстарды өзара тексеру және тағы басқа).
4. Ассистенттердің, кеңесшілердің және белсенді оқу топтарының басқа
да мүшелерінің жұмысы.
5. Оқушылар кездесуі.
6. Білімді қоғамдық байқауы.
Сабақ жұмсалатын уақыт көлемі және педагогикалық маңыздылығы бойынша
жетекші білім беру формаларының бірі болып табылады. Алайда оның (форманың)
мүмкіндіктері, артықшылықтары автоматты түрде жұмыс істемейді. Бұл
объективті мүмкіндіктер оқушылардың өзара ықпалдасулары есебінен жүзеге
асырылады. Өйткені олардың білім алу және өзара қарым-қатынастарының сипаты
жеке тұлға, іс-әрекет субъектілерін қалыптастырудың шешуші факторы болып
табылады. Онда оқу мен тәрбиелеу мәселелерін табысты шешу үшін сабақта
ұжымдық танымдық іс-әрекет элементтерін пайдалану маңызды.
Ұжымжық оқу жұмыстарын ұйымдастырудың психологиялық-педагогикалық
мағынасы әрбір оқушыны іс-әрекет субъекті тәртібімен қамтамасыз етуд, оның
өзін-өзі көрсетуіне көмектесуде. Орынды, әдістемелік тұрғыда дұрыс
ұйымдастырылған ұжымдық сипаттағы оқу іс-әрекеттері арқылы педагогикалық
процестің қарама-қайшылықтарын шешуге, яғни бір оқушыны тұлға ретінде
қалыптастырып дамытуға мүмкіндік жасайды.
Сабақ жүргізу нәтижесінде тәжірибе жинақталып, оқушының білім
сапасының молая түсуіне, тәрбиелік санасының толыса түсуіне, олардың пәнге
қызығушылығының деңгейі артып, тынымсыз еңбегінің нәтижесін көруге,
бірсарындылықтан құтылуға, жан-жақтылыққа ұмтыласың, ізденесің. Міне, осыны
іске асыруда топтық оқыту жүйесінің маңызы зор.
Топтық жүйеде оқыту. Топқа бөлуді бірнеше әдістермен жүргізуге
болады.
а) Оқушылардың білім деңгейіне қарай араластыра бөлу. Жақсы және өте
жақсы оқитын оқушылар қалғандарына консультант-үйретуші бола алады.
ә) Білім деңгейлеріне қарай топтау. Өте жақсы меңгергендер, жақсы
меңгергендер, орташа және нашарлар. Бұл топтардың аттарын оқушылардың
намыстарына тимейтіндей Бесбұрыш, Төртбұрыш, Үшбұрыш және Бұрыш
топтары немесе басқадай атаулар қоюға болады. Бұл топтау әдісіне
Бесбұрыш тобының оқушылары Үшбұрыш тобына, Төртбұрыш тобының
оқушылары Бұрыш тобының оқушыларына үйретуші ретінде ықпал ете алады.
Төменгі топтың оқушылары білімін жетілдіре отырып жоғары топтарға көтеріле
алады, кейбір сыныптарда оқу жылының соңына дейін Бұрыш тобының оқушылары
жоғары топтарға білім деңгейлеріне қарай таратылады. Топтардың арасында
сабақ үстінде және сабақтан тыс жұмыстарда әр түрлі сайыстар ұйымдастырылып
отырады.
Топтау әдістерінің тиімділігі:
1. Оқушылардың бір-біріне жолдастық, достық қарым қатынастары арта түседі.
2. Бір-біріне бар ынта-жігерлерімен көмектесуге, үйретуге бейім
болады, үйрете жүріп өзі де үйренеді.
3. Топтық жарыстар кезінде ұйымдастырудың жөн жобаларын үйренеді,
ұйымдастырушылық қабілеті арта түседі.
4. Бір сабақтың үстінде берілген материалдарды толық қамтуға мүмкіндік
туады.
5. Бағалау жұмысын салыстармалы түрде жүйелі жүзеге аласыз.
6. Оқушылардың өз беттерімен ізденістері туындайды, қосымша
оқулықтармен немесе өз оқулықтарымен жүйелі жұмыс жүргізуге
дағдыланады.
7. Өз білімі мен жолдастарының білімін саралай, бағалай білулеріне
толығырақ мүмкіндік туады.
Педагогика ғылымы іс-әрекетті адамның қоршаған ортаға белсенді қарым-
қатынасының және жеке тұлғаны тәрбиелеудің, жан-жақты дамытудьщ маңызды
фомасы ретінде қарастырады. Педагогикалық мақсатты іс-әрекет үрдісінде
қажеттіліктер, бейімділіктер, сезімдер, мотивтер іске асады және жетіледі,
білім меңгеріп, әлеуметтік тәжірибе игеріледі, жалпы және арнаулы
қабілеттер пайда болып тереңдейді, ұжымда өмір сүріп жұмыс атқару біліктері
қалыптасады. Іс-әрекет оқушының жеке тұлғалық қалыптасуына зор ықпалын
тигізеді.
Іс-әрекеттің тәрбиелік құндылығы оқушылардың жас мүмкіншіліктері мен
ерекшеліктеріне сәйкес таңдалып алынған мақсат, мазмұны және ұйымдастырудан
көрінеді.
Педагогика мен психология ғылымында және мектеп тәжірибесінде іс-
әрекеттің негізгі үш түрі аталады: оқу-танымдық, еңбек, ойын. Бұдан баска
оқушылардың қарым-қатынасына үлкен көңіл бөлінеді. Себебі, ол кез келген іс-
әрекеттің белгісі, кейде өзінше дербес іс-әрекет.
Ір-әрекеттің орны, ұйымдастырылуы және өткізу уақытына байлаиысты оқу,
оқудан тыс, сыныптан тыс ұғымдары да қолданылады. Оқушылардың
әрекеттерінің мазмұнына және бағыттылығына сәйкес еңбек, қоғамдық пайдалы,
спорт, өлкетану, көркемдік іс-әрекеттерін бөліп айтуға болады.
Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Негізгі бөлім: Оқыту үрдісін жетілдірудегі топтық, ұжымдық оқыту
түрлетінің маңызы.
1. Оқушылардың ұжымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру.
2. Оқушылардың топтық жұмыстарын ұйымдастыру.
3. Ұжымдық, топтық оқу әрекеттерінің негізгі элементтері
4. Топтық жүйеде оқыту және топтық әдістердің тиімділігі.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Қазіргі таңда білім берудің негізгі талаптарының бірі білімді үздіксіз
жетілдіру және оқыту үрдісін интенсивтендіру болып табылады. Мұның нәтижесі
білімдерді терең және жоғары мәдениетті, ғылым мен техниканың жаңа
жетістіктерін игерген азаматтарды тәрбиелеумен тығыз байланысты.
Мектеп тек белгілі бір білім қорына ие азаматты тәрбиелеп қана қоймай,
еңбек сүйгіш, білім негіздерін терең меңгерген зияттыазаматты тәрбиелеп
шығаруытиіс. Мұның барлығы білім беру мен тәрбиелеудің сапасын көтеруді,
әрбір пәнді оқытудың ғылыми деңгейін жоғарылатуды талап етеді. Осы
деңгейлерді жоғарылатудың бір түрі ретінде мектеп тәжірибесіндегі топтық,
ұжымдық оқыту түрлеріне кеңінен тоқталмақпыз.
Көптеген әдіскерлердің еңбектерінде оқу сабақтарын ұйымдастыруды
жетілдірудің қажеттігі айтылған. Әрине, мектеп оқушыларының білімдерін бір
жүйеге түсіруде оқу сабақтарының әр түрлі түр-пішіндерін ұйымдастыру аса
қажет. Оқыту әдістері мен оқу сабақтарының түр-пішіндері бірімен-бірі
арқылы жүзеге асады. Оқыту әдістері сабақтың мазмұнының баяндау тәсіліне
байланысты болса, оқу сабақтарын ұйымдастыру түр-пішіндері оқушылардың оқу
қарекетін ұйымдастыруға тікелей қатысты болып келеді. Оқу сабақтары түр-
пішіндерінің әртүрлілігінің қажеттілігі білім беру мен тәрбиелеу
міндеттерінің сан алуандығымен сипатталады:
- оқушылардың ғылым негізі білімдерін жүйелі баяндауға және өз
бетімен білім алуға, оларды тәжірибеде қолдана білуге дағдыландыру;
- оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру;
- өз білімдерін жалпылауға және жүйелеуге дағдыландыру.
Білім беру және тәрбиелеу міндеттерінің бұл түрлерін тек бір сабақтың
көлемінде шешу мүмкін емес. Әдіскерлердің еңбектеріне сүйене отырып
оқу сабақтарын ұйымдастырудың түр-пішіндерінің екі түрін бөліп
қарастырамыз:
- жалпы түр-пішін;
- нақты түр-пішін.
Оқу сабақтарын ұйымдастырудың жалпы түр-пішінінің бір-бірінен
айырмашылығы мұғалімнің оқушыларға орындауға беретін тапсырмаларына
байланысты анықталады: 1) сыныптың барлық оқушыларына; 2) жеке топ
оқушыларына; 3) әрбір оқушыға беріледі.
Оқу сабақтарын ұйымдастырудың нақты түр-пішіндерінің бір-бірінен
айырмашылығы оқушылардың алатын білім көздеріне байланысты анықталады.
Мысалы, сабақта негізгібілім көзі мұғалімнің сөзі мен оқулық болса, оқу
конференциясында қосымша әдебиеттерді пайдалану негізінде үйде өз
беттерімен дайындаған қоушылардың баяндамалары болып табылады.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру.
Ұжымдық танымдық іс-әрекеттердің әртүрлі формаларын мен түрлері
жүйесінде топтық жұмыс және оның әртүрлілігі маңызды орын алады. Топтық
жұмыс өзінің барлық белгілері көрініс табатын оқу ынтымақтастығының идеалды
моделі болып табылады. Топтық жұмыстардың пайдасы мен оның тиімділігі
бойынша зерттеулер әртүрлі бағытта жүргізілуде. Психологтар тұлғаның
жетілуі үшін топтық жұмыстар қолайлы жағдай туғызатынын ашып көрсетеді.
Педагогтар оқытуда топтық жұмыстардың атқаратын рөлін қарастырады. Олардың
ойынша, топтық жұмыс оқыту процесін байыта түседі, оқу жұмыстарын
даралауға жол ашады, өйткені әрбір оқушының әлеуметтік мүмкіндіктері мен
қабілеттерін шығармашылықты түрде көрсетуіне жағдай жасайды. Проблемалы
оқытуда тұлғаны когнитивті дамытуда бағалы, дидактикалық және тәрбиелік
міндеттерді шешуге көмектеседі.
Педагогикалық әдебиеттерде сабақтарда оқушылардың оқу іс-әрекеттерін
ұйымдастырудың фронтальды, топтық, даралау тәсілдерінің бірыңғай анықтамасы
жоқ. Мысалы, дәстүрлі дидактика топтық жұмысты негізінен, оқушылардың
бірнеше тобы әртүрлі қиындықтағы тапсырмалардың көлемі орындалатын еңбекке
үйрету, политехникалық білім беру және практикалық дағдыларды игерту сияқты
мәселелерін шешу немесе оқыту даралау мақсатында лабораторияларда, оқу
шеберханаларында, мектеп жанындағы участоктерде жүргізілетін жұмыстармен
байланысты қарастырады. Басқа жағдайда оқушылардың іс-әрекетін ұйымдастыру
формаларын оқытуға қатысушылардың өзара әрекеттестігі ретінде қарастырады,
ал фронтальды және топтық жұмыстар ұжымдық принцип бойынша ұйымдастырылады.
Соған байланысты топтық жұмысты сынып оқушыларының 3-8 мүшелері бар, оқу
материалдарымен бірігіп өзара жауапкершілікте алдын ала келісілген жоспар
мен рет бойынша жұмыс істейтін топтарға бөлетін сабақтарды ұйымдастыру
формасы ретінде түсіндіруге болады.
Топтық жұмыстарға жұптасып жұмыс істеуді (әр топта екі оқушы),
мұғалімнің тапсырмасымен сабақта жұптасып хабарлама жасауды, топтық сұрақ,
кеңестік сұрақ жұмыстарын және тағы басқаларды жатқызуға болады.
В.К.Дьяченконың зерттеуі өлеңдерді жаттауда, жаттығуларды, мысалдар мен
есептерді ауызша және жазбаша орындатуда, көбейту мен бөлу кестесін
жаттатуда, сұрақтар мен жұмыс істетуде және тағы басқа жұптық жұмыстардың,
яғни жұптық-ұжымдық жұмыстардың тиімді екендігін көрсетті.
Топтың сабақтардың құрылымының классикалық нұсқасы: шартты түрде сабақ
үшке бөлінеді:
- кіріспе;
- топтық;
- қорытынды.
Сабақтың кіріспе бөлімінде мұғалім мотивті-ұйымдастырушылық
мәселелерін шешеді: танымдық мәселелерді анықтайды, жұмыстың орындалуы
барысы бойынша түсінік береді, дидактикалық материалдарды таратады.
Сабақтың келесі бөлігі әрбір топтағы оқушының іс-әрекеті ұйымдастырылады:
берілетін тапсырмамен таныстырғаннан кейін мүғалім топтардың жұмысы
жоспарланады, материалдар бөліктерге бөлініп топтарға таратылады. Әрбір
оқушы өзінің тапсырмасын орындағаннан кейін, жұмыс нәтижесі талқыланады,
тапсырма бойынша жалпы қорытынды жасалады. Осы сатыда ұжымдық және жеке
жұмыстардың өзара байланыстылығы, ұжым мен жеке тұлғаның мүддесі мен
мақсаттары талданады, әрбір оқушының белсенділік танытулары үшін мүмкіндік
туғызады. Сабақтың қорытынды бөлігінді әрбір топтың жұмысы талданады,
қойылған міндеттің орындалуы, берілген тапсырманың нәтижелілігі жөнінде
қорытынды жасалады.
Топпен жұмыс жүргізудің екі түрі бар. Олар:
1) бірыңғай топтық жұммыс.
2) сараланған топтық жұмыс.
Бірыңғай топтық жұмыс барысында барлық топ бірдей тапсырма
орындайды, ал сараланған топтық жұмыс барысында берілген тақырып шеңберінде
әртүрлі тапсырмалар орындайды. Тәрбиелік тұрғыда сараланған топтық жұмыс
ерекше құндылыққа ие және оқушылардың ұжымдық танымдық іс-әрекеттерінің
барлық талаптарына барынша сәйкес келеді.
Топтық жұмыстарды ұйымдастыру көптеген проблемалардың шешімімен
байланысты. Зерттеушілер (И.Т.Волков, Х.И.Лийметс, В.Оконь, А.М.Раевский)
оларға топтар құр, топтық жұмыстардың нәтижелілігінің критерийлерін
анықтау, оқушыларға тақырып пен тапсырмалар таңдау, дидактикалық
материалдар дайындау. Оқу топтарындағы оқушылардың өздерін-өздері
басқаруының рөлі, оларды орналастыру сияқты проблемаларды жатқызады. Оқу
пәндеріне жасалған талдау топтық жұмыстар арқылы әрбір пәннің меңгерілу
мүмкіндігі әртүрлі. Сонымен бірге әрбір оқу пәнінің топтық сабақтарда
табысты оқылатын тақырыптары бар.
Топтарды ұйымдастыруда мына мәселелер басшылыққа алынуы тиіс:
- әрбір пән бойынша бөлек топтар құрылатындығы, бір пәннің
шеңберінде топтың құрамы жеке оқушылардың ілгері басуын ескере отырып
анықталуының қажеттігі;
- математика, физика, химия, шет тілі пәндері бойынша топтар
оқушылардың білімдерінің, біліктерінің және дағдыларының деңгейіне қарай
құрылғаны орынды (гомогенді топтар);
- әдебиет, тарих, география пәндері бойынша топтар оқу жұмыстарының
қарқыны, әртүрлі оқудан тыс ақпараттардан хабардарлығы бойынша көп
жекеленбейтін оқушылардан құрылғаны орынды;
- оқу топтарын жинақтауда оқушылардың өзара қарым-қатынастары да
ескерілуі тиіс.
Әртүрлі құрамды топтарда жұмыс істеу тиімділігін ғалымдар зерделеп,
бес оқушыдан құралған топтар тиімді болғандығы жөнінде тұжырым жасады.
Өйткені, үш оқушының талқылау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті пікірлері мен
ұсыныстары жеткіліксіз, төрт және алты адамнан құралған топтарда жіктелу
пайда болады, ал жеті адамнан құралған топта әрбір оқушының өз пікірін
айтуына мүмкіндік болмайды.
Топпен орындалатын жұмысты ұйымдастыру үшін топтарды орналастыру да
маңызды мәселелердің бірі. Тіпті қарапайым кеңістікке орналастыру да
оқушылардың өзін-өзі танытуларына да, олардың өзіндік қасиеттерін
қалыптастыруға әсер етеді екен. Жекелеп алғанда, бір-бірімен қатар отырған
оқушыларға қарағанда бір-біріне қарама-қарсы отырған оқушылардың арасында
барынша белсенді байланыс орнайтындығына көз жеткізілді.
Топтық сабақтарды ұйымдастыруда кеңесшіні сайлау мәселесі де маңызды,
яғни балалардың оқу-іс әрекеттерін ұйымдастыруда өзін-өзі басқарудың
педагогикалық құралдарын пайдалана алу біліктері қажет. Арнайы жүргізілген
эксперименттер ғалымдарға мынадай қорытынды жасауға мүмкіндік берді:
кеңесші топтың өзі мұғалімнің және жоғары социометриялық статусы бар
кеңесшінің келісімдерін ескере отырып таңдауы керек; жағдайға байланысты
кеңесшілер жиі ауыстырылып отырғаны дұрыс.
Осылайша танымдық мәселелерді шешуде негізінен сабақтардағы
оқушылардың өзара ықпалдастығы алынатын ұжымдық танымдық іс-әрекет мына
түрде көрініс табуы мүмкін:
1. Ұжымдық жұмыс принциптерімен ұйымдастырылған фронтальды жұмыс.
Мұндай жұмыстарды ұйымдастыруда берілетін тапсырмалардың түріне проблемалық
жағдаяттарды талқылауды, теоремаларды бірігіп отырып дәлелдеуді,
орындалатын жұмыстың жоспарын бірігіп талқылауды, біріге отырып әңгіме
құрастыруды, картина бойынша бірігіп жұмыстар жасауды жіне тағы басқаларын
жатқызуға болады.
2. Ұйымдастырушылық принципі бойынша ұйымдастырылған топтық жұмыс.
Оның түрлері: жұптық жұмыс, топтық сауалдыр, кеңесші тарапынан қойылатын
сауалдар, топпен оқу тапсырмаларын орындау жоспары мен тәсілдерін
талқылау, сабаққа дайындалу барысында топтық тапсырмаларды орындау,
мұғалімнің қойған сұрағына жауап беру мақсатында қажетті тәжірибені жасау,
тәлдік сабақтарда дилог жүргізу, топтық сабақтар, әңгімелесу, дөңгелек
үстел, пікірталас элементтері бар топтық жұмыстар (форум, сараптау
топтарының отырысы, симпозиум, жобаларды ұсыну, ойындық-модельдеу бойынша
проблемалық пікірталастар, айтыс-диалог және тағы басқа).
3. Топ жұмыстарының бейнесі ретіндегі топтардың өзара тіркесуі:
орындалған жұмыс бойынша толық немесе жекелей түсінік беру, өзара пікір
айту (ауызша, жазбаша, бағалау бойынша пайымдаулар, өз бетінше орындалатын
жазбаша, практикалық жұмыстарды өзара тексеру және тағы басқа).
4. Ассистенттердің, кеңесшілердің және белсенді оқу топтарының басқа
да мүшелерінің жұмысы.
5. Оқушылар кездесуі.
6. Білімді қоғамдық байқауы.
Сабақ жұмсалатын уақыт көлемі және педагогикалық маңыздылығы бойынша
жетекші білім беру формаларының бірі болып табылады. Алайда оның (форманың)
мүмкіндіктері, артықшылықтары автоматты түрде жұмыс істемейді. Бұл
объективті мүмкіндіктер оқушылардың өзара ықпалдасулары есебінен жүзеге
асырылады. Өйткені олардың білім алу және өзара қарым-қатынастарының сипаты
жеке тұлға, іс-әрекет субъектілерін қалыптастырудың шешуші факторы болып
табылады. Онда оқу мен тәрбиелеу мәселелерін табысты шешу үшін сабақта
ұжымдық танымдық іс-әрекет элементтерін пайдалану маңызды.
Ұжымжық оқу жұмыстарын ұйымдастырудың психологиялық-педагогикалық
мағынасы әрбір оқушыны іс-әрекет субъекті тәртібімен қамтамасыз етуд, оның
өзін-өзі көрсетуіне көмектесуде. Орынды, әдістемелік тұрғыда дұрыс
ұйымдастырылған ұжымдық сипаттағы оқу іс-әрекеттері арқылы педагогикалық
процестің қарама-қайшылықтарын шешуге, яғни бір оқушыны тұлға ретінде
қалыптастырып дамытуға мүмкіндік жасайды.
Сабақ жүргізу нәтижесінде тәжірибе жинақталып, оқушының білім
сапасының молая түсуіне, тәрбиелік санасының толыса түсуіне, олардың пәнге
қызығушылығының деңгейі артып, тынымсыз еңбегінің нәтижесін көруге,
бірсарындылықтан құтылуға, жан-жақтылыққа ұмтыласың, ізденесің. Міне, осыны
іске асыруда топтық оқыту жүйесінің маңызы зор.
Топтық жүйеде оқыту. Топқа бөлуді бірнеше әдістермен жүргізуге
болады.
а) Оқушылардың білім деңгейіне қарай араластыра бөлу. Жақсы және өте
жақсы оқитын оқушылар қалғандарына консультант-үйретуші бола алады.
ә) Білім деңгейлеріне қарай топтау. Өте жақсы меңгергендер, жақсы
меңгергендер, орташа және нашарлар. Бұл топтардың аттарын оқушылардың
намыстарына тимейтіндей Бесбұрыш, Төртбұрыш, Үшбұрыш және Бұрыш
топтары немесе басқадай атаулар қоюға болады. Бұл топтау әдісіне
Бесбұрыш тобының оқушылары Үшбұрыш тобына, Төртбұрыш тобының
оқушылары Бұрыш тобының оқушыларына үйретуші ретінде ықпал ете алады.
Төменгі топтың оқушылары білімін жетілдіре отырып жоғары топтарға көтеріле
алады, кейбір сыныптарда оқу жылының соңына дейін Бұрыш тобының оқушылары
жоғары топтарға білім деңгейлеріне қарай таратылады. Топтардың арасында
сабақ үстінде және сабақтан тыс жұмыстарда әр түрлі сайыстар ұйымдастырылып
отырады.
Топтау әдістерінің тиімділігі:
1. Оқушылардың бір-біріне жолдастық, достық қарым қатынастары арта түседі.
2. Бір-біріне бар ынта-жігерлерімен көмектесуге, үйретуге бейім
болады, үйрете жүріп өзі де үйренеді.
3. Топтық жарыстар кезінде ұйымдастырудың жөн жобаларын үйренеді,
ұйымдастырушылық қабілеті арта түседі.
4. Бір сабақтың үстінде берілген материалдарды толық қамтуға мүмкіндік
туады.
5. Бағалау жұмысын салыстармалы түрде жүйелі жүзеге аласыз.
6. Оқушылардың өз беттерімен ізденістері туындайды, қосымша
оқулықтармен немесе өз оқулықтарымен жүйелі жұмыс жүргізуге
дағдыланады.
7. Өз білімі мен жолдастарының білімін саралай, бағалай білулеріне
толығырақ мүмкіндік туады.
Педагогика ғылымы іс-әрекетті адамның қоршаған ортаға белсенді қарым-
қатынасының және жеке тұлғаны тәрбиелеудің, жан-жақты дамытудьщ маңызды
фомасы ретінде қарастырады. Педагогикалық мақсатты іс-әрекет үрдісінде
қажеттіліктер, бейімділіктер, сезімдер, мотивтер іске асады және жетіледі,
білім меңгеріп, әлеуметтік тәжірибе игеріледі, жалпы және арнаулы
қабілеттер пайда болып тереңдейді, ұжымда өмір сүріп жұмыс атқару біліктері
қалыптасады. Іс-әрекет оқушының жеке тұлғалық қалыптасуына зор ықпалын
тигізеді.
Іс-әрекеттің тәрбиелік құндылығы оқушылардың жас мүмкіншіліктері мен
ерекшеліктеріне сәйкес таңдалып алынған мақсат, мазмұны және ұйымдастырудан
көрінеді.
Педагогика мен психология ғылымында және мектеп тәжірибесінде іс-
әрекеттің негізгі үш түрі аталады: оқу-танымдық, еңбек, ойын. Бұдан баска
оқушылардың қарым-қатынасына үлкен көңіл бөлінеді. Себебі, ол кез келген іс-
әрекеттің белгісі, кейде өзінше дербес іс-әрекет.
Ір-әрекеттің орны, ұйымдастырылуы және өткізу уақытына байлаиысты оқу,
оқудан тыс, сыныптан тыс ұғымдары да қолданылады. Оқушылардың
әрекеттерінің мазмұнына және бағыттылығына сәйкес еңбек, қоғамдық пайдалы,
спорт, өлкетану, көркемдік іс-әрекеттерін бөліп айтуға болады.
Оқушылардың оқу-танымдық іс-әрекеті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz