Кәсіпорынның қаржылық жағдай аудитінің ақпараттық жүйесін тұрғызу
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙ АУДИТІНІҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ТҰРҒЫЗУДЫ НЕГІЗДЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Кәсіпорынды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 «Прогресс» жауапкершілігі шектеулі серіктестік сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3 Ақпарат жүйесінің тағайындалуы және мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
1.4 Ақпараттық жүйесіне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
1.5 Концептуалды схема ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙ АУДИТІНІҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ТҰРҒЫЗУДЫ ЖОБАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2.1 Ақпараттық жүйедегі есептің орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.2 Есептің қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.3 Кіріс ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.4 Шығыс ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
2.5 Ақпараттық база ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
2.6 Программалық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
2.7 Есеп кешенін жүзеге асыруда қолданылатын программалық құралдар жабдығын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
2.8 Программалық қамтамасыз ету құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3 АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ДЕҢГЕЙІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУЫ МҮМКІН БОЛАТЫН САЛА
3.1 Фирма жағдайын талдаудың қпараттық жүйесін тұрғызуға кететін шығынын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
3.2 Ақпараттық өнімді коммерциялық сатуға берілетін кеңестер және нәтижесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙ АУДИТІНІҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ТҰРҒЫЗУДЫ НЕГІЗДЕУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Кәсіпорынды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.2 «Прогресс» жауапкершілігі шектеулі серіктестік сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.3 Ақпарат жүйесінің тағайындалуы және мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...32
1.4 Ақпараттық жүйесіне қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
1.5 Концептуалды схема ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .46
2 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙ АУДИТІНІҢ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІН ТҰРҒЫЗУДЫ ЖОБАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..49
2.1 Ақпараттық жүйедегі есептің орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .49
2.2 Есептің қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
2.3 Кіріс ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
2.4 Шығыс ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...52
2.5 Ақпараттық база ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 55
2.6 Программалық қамтамасыз ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 56
2.7 Есеп кешенін жүзеге асыруда қолданылатын программалық құралдар жабдығын сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...57
2.8 Программалық қамтамасыз ету құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3 АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ ДЕҢГЕЙІН БАҒАЛАУ ЖӘНЕ ҚОЛДАНУЫ МҮМКІН БОЛАТЫН САЛА
3.1 Фирма жағдайын талдаудың қпараттық жүйесін тұрғызуға кететін шығынын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .61
3.2 Ақпараттық өнімді коммерциялық сатуға берілетін кеңестер және нәтижесін талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
КІРІСПЕ
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің, қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару – бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы , мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік қызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеледі.
«Кәсіпорын экономикасы» бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және оның мәні мынада:
• фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына қарамастан бірінші буыны халық шаруашылығының экономикалық негізі болып табылады, ақырғы соңында фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі жалпы халық шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-ауқатының деңгейіне байланысты болады;
• нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылық тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа нысандар енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-жоспар, еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. қажет етеді.
Қайбір фирма болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан – өндіріс факторы рыногы, екінші жағынан – өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы жеке фирмалардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке фирманың мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі. Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына ішкі және сыртқы ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат жатады.
Дипломдық жобаны жазудағы басты мақсатым фирманың қаржылық көрсеткіштерін анықтауға арналған ақпарат жүйесін тұрғызу.
Диплом жұмысы кіріспеден, теориялық бөлімнен, негізгі бөлімнен, қолданушыға мүмкін болатын облысының ақпараттық жүйесінің деңгейін бағалаудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды. Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің, қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі – менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде экономиканы басқару – бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы , мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік қызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеледі.
«Кәсіпорын экономикасы» бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және оның мәні мынада:
• фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына қарамастан бірінші буыны халық шаруашылығының экономикалық негізі болып табылады, ақырғы соңында фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі жалпы халық шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-ауқатының деңгейіне байланысты болады;
• нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылық тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа нысандар енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-жоспар, еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. қажет етеді.
Қайбір фирма болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан – өндіріс факторы рыногы, екінші жағынан – өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы жеке фирмалардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке фирманың мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі. Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына ішкі және сыртқы ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған ақпарат жатады.
Дипломдық жобаны жазудағы басты мақсатым фирманың қаржылық көрсеткіштерін анықтауға арналған ақпарат жүйесін тұрғызу.
Диплом жұмысы кіріспеден, теориялық бөлімнен, негізгі бөлімнен, қолданушыға мүмкін болатын облысының ақпараттық жүйесінің деңгейін бағалаудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. - Казахстанская Правда, 11 октября 1997г
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, 2003
3. Карминский А.М., Нестеров П.В. “Информатизация бизнеса”.
4. “Автоматизированные информационные технологии в экономике”. Учебник под общей ред. И.Т. Трубилина.
5. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикада-ғы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы. Алматы, 2001
6. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2000
7. Е.Г.Неверова “Исследование проблем баз данных для информационных систем”. Сборник статей “Информационные системы в экономике”. Алматы: Экономика, 1997
8. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
9. Қ.С.Байшоланова “Ақпараттық жүйелер теориясы”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002
10. Н.Л.Гагарина “Анализ данных на компьютере”. Алматы: Экономика, 2002
11. Е.Т.Тулегенов, Н.Б.Бралиева, Л.А.Стороженко, И.А.Матвеева “Бухгалтерские информационные системы”. Алматы: Экономика, 2000
12. А.Ө.Биярова “Экономикалық кибернетика”. Оқу құралы. Алматы, 2001
13. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. “Кәсіпорын экономикасы” Алматы 2003 ж.
14. Смирнова Т. и др. “Проектирование экономических информационных систем ”.
15. Қ.С. Байшоланова Ақпараттық жүйелер теориясы, Алматы: Экономика -2002ж.
16. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикадағы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы. Алматы, 2001 ж.
17. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2000 ж.
18. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и функционирования автоматизированных информационных систем”.
19. Төлегенов Е.Т. “Бухгалтерлік ақпарат жүйелері”. Оқу құралы Экономика 2001 ж.
1. Назарбаев Н.А. Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана. - Казахстанская Правда, 11 октября 1997г
2. Қазақстан Республикасының Конститутциясы. Алматы, 2003
3. Карминский А.М., Нестеров П.В. “Информатизация бизнеса”.
4. “Автоматизированные информационные технологии в экономике”. Учебник под общей ред. И.Т. Трубилина.
5. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикада-ғы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы. Алматы, 2001
6. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2000
7. Е.Г.Неверова “Исследование проблем баз данных для информационных систем”. Сборник статей “Информационные системы в экономике”. Алматы: Экономика, 1997
8. Н.Б.Бралиева, В.Ф.Тимошенко, Н.Л.Гагарина “Информационные системы бизнеса”. Алматы, 1994
9. Қ.С.Байшоланова “Ақпараттық жүйелер теориясы”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2002
10. Н.Л.Гагарина “Анализ данных на компьютере”. Алматы: Экономика, 2002
11. Е.Т.Тулегенов, Н.Б.Бралиева, Л.А.Стороженко, И.А.Матвеева “Бухгалтерские информационные системы”. Алматы: Экономика, 2000
12. А.Ө.Биярова “Экономикалық кибернетика”. Оқу құралы. Алматы, 2001
13. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. “Кәсіпорын экономикасы” Алматы 2003 ж.
14. Смирнова Т. и др. “Проектирование экономических информационных систем ”.
15. Қ.С. Байшоланова Ақпараттық жүйелер теориясы, Алматы: Экономика -2002ж.
16. Н.Б.Бралиева, Қ.С.Байшоланова, Н.Л.Гагарина “Экономикадағы ақпараттық жүйелері”. Оқу құралы. Алматы, 2001 ж.
17. Н.Б.Бралиева, Л.А.Байбөлекова, Қ.Т.Балашов “Ақпараттық менеджмент негіздері”. Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2000 ж.
18. Бралиева Н.Б., Куличихин А.А. “Информационные аспекты создания и функционирования автоматизированных информационных систем”.
19. Төлегенов Е.Т. “Бухгалтерлік ақпарат жүйелері”. Оқу құралы Экономика 2001 ж.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 69 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәсіпорынның қаржылық жағдай АУДИТІНІҢ ақпараттық жүйесін тұрғызуДЫ
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .6
1. Кәсіпорынды басқарудың мәні, мақсаттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .6
2. Прогресс жауапкершілігі шектеулі серіктестік
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Ақпарат жүйесінің тағайындалуы және
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.32
4. Ақпараттық жүйесіне қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...33
5. Концептуалды
схема ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2 Кәсіпорынның қаржылық жағдаЙ АУДИТІНІң ақпараттық жүйесін тұрғызуДЫ
жОБАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .49
1. Ақпараттық жүйедегі есептің
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...49
2. Есептің
қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3. Кіріс
ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
4. Шығыс
ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
5. Ақпараттық
база ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
6. Программалық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .56
7. Есеп кешенін жүзеге асыруда қолданылатын программалық құралдар жабдығын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 7
8. Программалық қамтамасыз ету
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...58
Ақпараттық жүйе деңгейін бағалау және қолдануы мүмкін болатын сала
9. Фирма жағдайын талдаудың қпараттық жүйесін тұрғызуға кететін шығынын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
10. Ақпараттық өнімді коммерциялық сатуға берілетін кеңестер және нәтижесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..71
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту
үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің,
қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық
экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл
деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған
жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда
ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды
қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді
сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-
жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі –
менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі
объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала
отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен
қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды
іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына
объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде
экономиканы басқару – бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің
қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы ,
мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік
қызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен
қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеледі.
Кәсіпорын экономикасы бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін
тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және
оның мәні мынада:
• фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына қарамастан
бірінші буыны халық шаруашылығының экономикалық негізі болып
табылады, ақырғы соңында фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі
жалпы халық шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-
ауқатының деңгейіне байланысты болады;
• нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылық
тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа нысандар
енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-жоспар,
еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. қажет етеді.
Қайбір фирма болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы
экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан – өндіріс факторы рыногы,
екінші жағынан – өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы
жеке фирмалардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен
зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке фирманың
мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне
негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы
қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді
өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық
жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі.
Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына ішкі және сыртқы
ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған
ақпарат жатады.
Дипломдық жобаны жазудағы басты мақсатым фирманың қаржылық
көрсеткіштерін анықтауға арналған ақпарат жүйесін тұрғызу.
Диплом жұмысы кіріспеден, теориялық бөлімнен, негізгі бөлімнен,
қолданушыға мүмкін болатын облысының ақпараттық жүйесінің деңгейін
бағалаудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан
тұрады.
1. Кәсіпорынның қаржылық жағдай АУДИТІНІҢ ақпараттық жүйесін тұрғызуДЫ
негіздеу
1.1 Кәсіпорынды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері
Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі ерекшеліктері. Нарықтық
қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи ұмтылуды тудырып,
өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл қызметтің ерекше түрі
– кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп соғады .
Кәсіпкерлік дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел
буып , мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып, пайда табу жолын көздейді.
Кәсіпкерлікті жаңа тұрғыдан түсіндергенде мынадай екі жағдайға:
біріншіден, комерциялық бағыт-бағдарға, тәуекелге бел буушылық пен
дербестікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, кездескен кедергілерді
жеңе білуге; екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен
жаңашылдық танытуға , ғылыми-техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да болмасын
түрімен айналыса алады. Олар: шаруашылық-өндірістік , сауда-көтерме сату,
жаңартпашылық, көрсетілетін консультациялық қызметтер және т.б. комерциялық
делдалдылық, сол сияқты құнды қағаздар опериациялары.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола
алады:
• Қазақстанның азаматтары
• Шетел мемлекетінің азаматтары
• Адамдардың бірігуі(кәсіпкерлер ұжымы)
Экономиканың қайсысы болмасын өндірістен, экономикалық өнім жасаудан
құралады. Өндіріссіз тұтыну болмайды, тек шығарылған өнімді ішіп-жеп қою
болады. Атап айтқанда, кәсіпорын өнім шығарады, жұмыстар және қызмет
көрсетеді, яғни тұтыну және ұлттық байлықты молайтудың негізін қалайды.
1-сурет. Кәсіпорын құрылымы
Қаржылық талдаудың мақсаты – енді пайда болып келе жатқан мәселелерді
қаржылық тұрақсыздыққа ұшырауға дейін айқындау. Бұндай мәселелерді айқындау
фирманың қаржылық есеп беруінен және осы мәселеге қатысты басқа да
ақпараттардан (басқару сапасы туралы, сыртқы аудиттің сапасы мен
аудиторлардың есеп беруінің мазмұны туралы ақпараттар) алынатын қаржылық
ақпараттарды талдауды жүзеге асырумен іске асады.
1.2 Прогресс жауапкершілігі шектеулі серіктестік сипаттамасы
1-кесте. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың негізгі
принциптері
Принциптері Принциптердің мазмұны
Нақтылығы Талдау нақтылы деректерге негізделеді, оның
қорытындысын нақтылы сандық тұрғыда пайдаланады.
Жиынтылығы Процесті объективті бағалау мақсатында оны жан-жақты
зерделеу
Жүйелілігі Бір-біріне өзара байланысты экономикалық
құбылыстарды зерделеу, бірақ оқшаулау емес.
Тұрақтылығы Талдауды түпкілікті, алдын ала белгілі уақыт арқылы
жүргізу керек, бірақ оқиғадан оқиғаға дейін емес.
Объективтілігі Экономикалық құбылыстарды тәжірибелі және әділ
зерделеу, объективтік қорытындылар жасау.
Пәрменділігі Практикалық мақсатқа пайдалану, өндіріс қызметінің
жаңа нәтижелілігі үшін талдау қорытындысының
жарамдылығы.
Үнемділігі Талдауды жүргізуге байланысты шығындар, оны жүргізу
нәтижесінде алынған сол экономикалық тиімділіктен
елеулі түрде аз болуы керек.
Салыстырымдылығы Деректеу және талдау қорытындылары бір-бірімен жеңіл
салыстырымды болуы керек, ал аналитикалық
процедураларды (тәртіпті) тұрақты түрде жүргізуде
қорытындылардың сабақтастылығы сақталу қажет.
Ғылымдылығы Талдауды жүргізу барысында ғылыми негізделген
әдістер мен процедураларды басшылыққа алу керек.
Кәсіпорынның бірден-бір басты міндеті – оның қаржы жағдайының
бағалылығы болып табылылады және ол көрсеткіш жүйелерін немесе қаржы
коэффициентін анықтайды. Негізгі қаржылық коэфициенттерді төмендегі үш
санатқа топтастыруға болады:
• өтімділік (төлем қабілеттілігі);
• пайдалылық (табыстылық);
• активтерді басқару тиімділігі.
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар
ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі көздер меншікті және оларға
теңестірілген қаржылар есебінен құрылады және шаруашылықты жүргізудегі
нәтижелілігімен байланысты, ал сыртқы – кәсіпорынға сырттан түсетін
ресурстар.
2-сурет. Қаржы ресурстарының құрамы
Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге
қабілеттілігін өтімділік немесе төлем қабілеттілігі деп атайды. Кәсіпорын
өтімділік болып саналады, егер де айналмалы активтерін іске асыра отырып,
ол өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін орындауға жағдайы болса.
1. Тез өтімділік коэффициенті – қысқа мерзімді несие қарыздарының
ең өтімділік активтердің үлесін көрсетеді.
2. Дебиторлық қарыздардың айналым коэффициенті – егер дебиторлық
қарыздарды тауардың кейбір шартты өлшемінің құны деп есептесек,
қалай сатылса, бірақ төлемақысы әлі де алынбаған болса, онда
дебиторлық қарыздардың айналым коэффициенті бір жылда бірнеше
рет бұл тауардың ақылы шартты өлшемін көрсетеді.
3. Несие қарыздарының айналым кезеңі – бұл коэффициент тауарларды
сатып алуға және қызмет көрсетуге байланысты жеткізушілерге және
несиегер компанияларға қажетті ақы төлеу үшін орта уақытын
көрсетеді. Бұл коэффициент ақы төлеу жағдайына жеткізушілердің
және несиегерлердің келісіміне, сол сияқты кәсіпорынның қолда
бар босалқы қорларды басқару іскерлігіне байланысты болады.
4. Несиелердің орнын толтыру коэффициенті (несиені өтеу қабілеті) –
ол компанияның қызмет табысының неше рет (дивиденттермен толық
есеп ажырасқаннан кейін) проценттік төлемақы сомасының және
ұзақ мерзімді қарыздардың төлемақысының негізгі сомасының
асқанын көрсетеді.
5. Төлем қабілеттілігінің коэффициенті – ол қарыз капиталының
меншіктілікке (жарғылық капитал, пайда және қаржы иелері ) ара
салмағын бейнелейді.
Бұл коэффициент көрсеткіштер кәсіпорын несиегерлерінің қандай деңгейде
қатерден қорғалуын көрсетеді, кәсіпорын жеке кепілгер ретінде шығады.
Сонымен қорыта айтқанда, бұл көрсеткіштер неғұрлым жоғары болса, соғұрлым
кәсіпорындардың қарыздары көп және соғұрым оның тұрақсыз ақуалы да орын
алады.
Айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең
аралығында олар үш сатыдан (өзінің нысанын өзгертіп) тұратын ауыпалы
айналым жасайды. Бірінші сатыда фирма ақша қаражаттарын еңбек заттарын
сатып алу үшін шарттарды төлеуге жұмсайды. Бұл сатыдан айналым қорлары
айналыс аясынан өндіріс саласына өтеді.
Екінші сатыда алынған айналым қорлары өндіріс процесіне тікелей өтіп ,
әуелде өндіріс босалқы қорларына және шала фабрикаттарға, содан соң
аяқталған өндіріс процесі – дайын өнімге айналады.
Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс
саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар
жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады.
Бірақ, айналым қорлары бірінші сатыдан екінші сатыға жүйелі түрде өтеді
дегенді білдірмейді. Сонымен, бұдан ескеретін жай – әрбір сатыдағы айналым
қаражаттарының тұрған уақыты бірдей емес. Ол өнімнің тұтынушылық,
технологиялық және оны өндіру және сату ерекшеліктеріне байланысты.
Ауыспалы айналым қаражаты мына тәсілмен шығады:
А – Қ ... Ө ... Д – А1 ,
мұнда А- шараушылық субъектілерін авансылаудағы ақша қаражаттары;
Қ - өндіріс құралы;
Ө - өндіріс;
Д - дайын өнім;
А1- өнімді сатудан түскен және өзіне қосылған пайданың ақша
қаржаттары.
Шаруашылықты жүргізудегі нарықтық жүйе жағдайында кәсіпорын
эконмикасын дамытуда оны айналым қаражаттарымен оңтайлы қамтамасыз етудің
төтенше маңызы бар. Айналым қаражаттарының айналымдылығын сипаттайтын
бірнеше көрсеткіштер болады. Олардың ішінде ең қарапайымы – айналым
қаражатының айналымдылығының коэффициенті. Ол мына формуламен анықталады:
,
мұнда, Өқ – белгілі бір кезеңде өткізілген өнімнің құны.
Оқ – сол кезеңдегі айналым қаражатының орташа қалдығы.
Егер де өткізуден алынған түсім бір жылға есептелгенде , онда айналым
қаражатының орташа қалдығы сол жылға алынады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы
және оның динамикасы.
Қаржылық тұрақтылықты талдау.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын және оның динамикасын талдауы кәсіпорынның
болашағына қажетті әсер етеді. Бухгалтерлік есеп балансы, ол бір жағынан
обьективті талдауды қамтамасыз етеді, ал екінші жағынан - аналитикалық
есепті жүргізуді қамтамасыз етеді. Осыған байланысты шот түріндегі
агрегаттандырылған баланс түрін көрсетейік.
2 – кесте. Шот түріндегі бухгалтерлік баланс (агрегаттандырылған).
Актив Пассив
Иммобильденген құралдар F 1. Өзінің қаражат көздері Ис
(айналымнан тыс активтер)
Мобильді құралдар M 2. Қарыз қаражат S
(айналым активтері)
2.1. Қорлар мен шығындар Z Ұзақ мерзімді несие және қарыз Кт
қаржылары
Ақша қаражат және Ra Қысқа мерзімді несие және Кt
қысқа мерзімді қаржы қарыз қаржылары
салымдары
Есеп айырысу және басқада Rp
қысқа мерзімді міндеттемелер
Баланс В Баланс В
Талдауды жүргізу үшін, есеп беру формасында салыстырмалы аналитикалық
балансын қолданамыз.
3 – кесте. Салыстырмалы аналитикалық баланс.
Абсолюттік өлшемдер Меншіктік салмақ,
Агригерленген (теңге) % - тік қорытындыда
өлшемдер
Кезең Кезең Кезең Кезең
басында соңында басында соңында
1 2 3 4 5
АКТИВ
1. Иммобильденген құралдар (F) 1357600 1387000 64,8 66,4
2. Мобильді құралдар (М) 738200 701500 35,2 33,6
2.1. Материалды айналым 539800 424600 25,8 20,3
құралдары (Z)
Ақша қаражат және қысқа 196500 267400 9,4 12,8
мерзімді қаржы салымдар (Ra)
Баланс (В) 2095800 2088500 100,0 100,0
ПАССИВ
1. Өзінің қаражат көздері (Ис) 1396500 1401700 66,6 67,1
2. Қарыз қаражат (S) 699300 686800 33,4 32,9
2.1. Ұзақ мерзімді несие және - - - -
қарыз қаржылары (Кт)
Қысқа мерзімді несие және - - - -
қарыз қаржылары (Кt)
Есеп айырысу және басқада 699300 686800 33,4 32,9
қысқа мерзімді міндеттемелер
(Rp)
Баланс (В) 2095800 2088500 100,0 100,0
Талдау көрсеткендей, кәсіпорынның есеп беру кезеңіндегі актив
құрылымында қолданылатын иммобильденген құралдардың көрсеткіштері мобильді
құралдар көрсеткішінен артық екені көрініп тұр. Қарастырылып отырған жылда
(2005 ж.) айналымнан шығарылған қаражат үлесі біршама өскен. Кәсіпорынның
жалпы активтерінің құны 7300 теңгеге азайған, осы сәтте иммобильденген
қаржылар 29400 теңгеге өскен (1,6 %), ал мобильді қаражаттар көлемі 36700
теңгеге азайды (1,6 %). Материалдық айналым қаражаттары (қор түрінде)
115200 теңгеге азайды (5,5 %) және жыл аяғында 424600 теңгені құрады.
Қорытынды баланстың азаюын осымен түсіндіруге болады. Қолма - қол
қаражаттар мен тағы басқа активтер 70900 теңгеге немесе 3,4 пайызға өсуіне
алып келді. Бірақта мобильдік (айналым) қаражаттарының 12 жеткілікті
динамикалық қалыпта қалды. Кестеде көрсеткендей кәсіпорынның өзінің
қаражаттары (капитал мен қорлар) бар жоғы 5200 теңгеге немесе 0,5 пайызға
өскен. Кәсіпорын, келтірілген мәліметтерден байқағандай ұзақ мерзімді несие
және қарыз қаржыларын пайдаланбайды. Несиелік қарыз үлесі өте жоғары, ол
жыл басында 699300 теңгені құраған (33,4 %), ал жыл аяғына қарыз 12500
теңге төмендеп (0,5 %), 686800 теңге болды (32,9 %). Жалпы айтқанда
кәсіпорын тез арада несиелік қарызын өтеу қажет, мысалы қосымша
қаражаттарды тарту арқылы.
Ең қиыны иммобильдік және мобильдік қаражаттар арасындағы арақатнастардың
өзгеруіне баға беру. Бұл арақатнастар көптеген жағдайларға байланысты, ең
алдымен айналым қаражаттарының айналыс жылдамдығына байланысты. Бұл әртүрлі
тең жағдайларындағы өндіріс салаларының айырмашылығы. Кәсіпорынның қажетті
қамтамасыздығын объективті бағалау үшін қосымша талдау жасау қажет.
Өндірістік – шаруашылық қызмет барысында кәсіпорындарда әрдайым тауарлы
-материалдық қорлар қалыптасады (толықтырылады). Ол үшін өзінің айналым
қаржылары мен қарыздары (ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несие мен
қарыздар) қолданылады. Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін құралдардың
сәйкес келуін немесе сәйкес келмеуін (артықшылығын немесе тапшылығын)
талдай келе кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолютті көрсеткіштері
анықталады.
Қорлар мен шығындардың қалыптасуы үшін әртүрлі көздердің (өзінің
қаражаттары, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несие мен қарыздар) толық
көрінісі келесі көрсеткіштерде қолданылады:
1. Меншікті айналым қаражаттарының болуы (Ес). Меншікті қаражат көзінің
көлемімен және негізгі қаражаттар мен салымдар арсындағы айырма ретінде
анықталады.
ЕС = ИС – F
Мұндағы: ЕС — меншікті айналым қаражаттарының болу; ИС — меншікті
қаражаттарының көздері; F — негізгі қаражаттар мен салымдар.
Біздің мысалымызда:
ЕС = ( есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 – 1357600 = 38900
ЕС = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 – 1387000 = 14700
2.Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін меншікті айналым қаражаттарының
және ұзақ мерзімді қарыз көздерінің болуы (ЕСД).
Меншікті айналым қаржылары мен ұзақ мерзімді несие және қарыз сомасы сияқты
анықталады:
ЕСД = (ИC + КT) – F
Мұндағы: КТ — ұзақ мерзімді несиелер мен қарыз қаржылары.
Біздің мысалымызда:
ЕСД = (есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 + 0) – 1357600 = 38900
ЕСД = (есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 + 0) – 1387000 = 14700
3. Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін қажет қаржылардың негізгі
көздерінің жалпы көлемі (ЕОБ). Меншікті айналым қаражаттары, ұзақ мерзімді
және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар сияқты есеп айырысады:
ЕОБ = (ИC + KT + Кt) – F
Мұндағы: Кt — қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.
Біздің мысалымызда:
ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 + 0 + 0) – 1357600 =
38900
ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 + 0 + 0) – 1387000 =
14700
Осы үшін көрсеткіштердің негізінде өндірістік – шаруашылық қызметі үшін
қорлар мен шығындарды қалыптастырады және көлеміне есеп айырысулар жасайды,
ол қорлар мен шығындарды жабу үшін көздерге (меншікті қаражаттарға, ұзақ
мерімді және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздарға) қажетті мөлшерде баға
беруге мүмкіндік береді:
1.Меншікті айналым қаражаттарының артығы(+) немесе жетіспеушіліг(-)
(±ЕС):
±ЕС = ЕС – Z
Мұндағы: Z — қорлар мен шығындар.
Біздің мысалымызда:
±ЕС = ( есеп беру кезеңінің басында) = 38900 – 539800 = - 500900
±ЕС = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 14700 – 424600 = - 409900
2. Меншікті айналым және ұзақ мерзімді қарыз көздерінің қорлары мен
шығындарының қалыптасуының артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-)
(±EСД):
±EСД = EСД - Z.
Біздің мысалымызда:
±ЕСД = ( есеп беру кезеңінің басында) = 38900 – 539800 = - 500900
±ЕСД = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 14700 – 424600 = - 409900
3. Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін негізгі көздердің жалпы
көлемінің артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (±EОБ):
±EОБ = EОБ – Z
Біздің мысалымызда:
±ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің басында) = 38900 – 539800 = - 500900
±ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 14700 – 424600 = - 409900
Қорлар мен шығындардың қалыптасу көздерімен (±ЕС; ±EСД; ±EОБ) қамтамасыз
етілу көрсеткіштері кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның тұрақтылық
дәрежесін таптастыру үшін, базалық болып табылады.
Қаржылық тұрақтылықтың түрін (тип) анықтау үшін үш өлшемді көрсеткіштер
қолданған жөн:
,
Мұндағы: x1 = ±ЕС; x2 = ±EСД; x3 = ±EОБ.
S (x) функциясы келесідей анықталады:
Тұрақтылық дәрежесіне қарай қаржылық жағдайдың төрт түрін (тип) бөліп
көрсетуге болады:
1. Абсолюттік қаржылық тұарқтылық.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (l; 1; l) .
Қаржылық жағдайдың абсолюттік тұрақтылығы, қорлар мен шығындардың
меншікті айналым қаржыларымен толықтай жабылғанын көрсетіп тұр. Кәсіпорын
сыртқы қаржы көздеріне тәуелді емес. Мұндай жағдай практикада сирек
кездесетін түріне (типіне) жатады. Бірақ қаржылық тұрақтылықтың бұл түрін
(типін) сана (идеальная) деуге болмайды, өйткені кәсіпорын өзінің
шаруашылық қызметінде сыртқы қаржы көздерін қолданбайды.
2. Нормалы қаржылық тұарқтылық.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (0; 1; l) .
Кәсіпорынның төлеу қабілетіне кепіл болады. Бұл жағдайда кәсіпорын қорлар
мен шығындарды жабу үшін меншікті сонымен қатар шеттен тартылған қаржы
көздерін пайдаланады. Кәсіпорын меншікті және несие қаражаттарын оптималды
пайдаланады. Ағымдағы активтер кредиторлық қарыздан жоғары болады.
3. Тұрақсыз қаржылық жағдай.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (0; 0; l) .
Тұрақсыз қаржылық жағдай кәсіпорынның төлеу қабілетінің бұзылуымен
байланысты. Бұл тұста әліде болса жағдайды жақсартуға мүмкіндіктер бар және
олар, меншікті қаржы көздерін толықтыру арқылы және де қосымша ұзақ
мерзімді және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздарды тарту жолымен
толықтыруға болады. Өндірістің табыстылығының төмендеуі байқалады.
4. Дағдарыстық қаржылық жағдай.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (0; 0; 0) .
Кәсіпорын банкрот болуға жақын, өйткені осы кезде ақша қаражаттары, қысқа
мерзімді қаржы салымдары, дебиторлық борыштар және өзгеде айналым активтері
оның кредиторлық қарызын және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздарын өтей
алмайды.
Біздің мысалымызда:
Есеп беру кезеңінің басында Есеп беру
кезеңініңсоңында
±ЕС 0 (0);
±ЕС 0 (0);
±EСД 0 (0);
±EСД 0 (0);
±EОБ 0 (0);
±EОБ 0 (0);
= (0; 0; 0);
= (0; 0; 0);
Дағдарыстық қаржылық жағдай. Дағдарыстық қаржылық жағдай.
Соңғы жасалған есептеуіміздің нәтижесі көрсеткендей кәсіпорын жыл басында
да, жыл соңындада банкротқа ұшырау шегінде. Оны көру үшін барлық
мәліметтерді бір кестеге топтастырамыз.
4 – кесте. Прогресс фирмасы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2006
жылы 01 қаңтардағы қаржылық тұрақтылығының жалпы жағдайы, теңге.
Көрсеткіштер Есеп беру Есеп беру Ауытқулар (+
кезеңінің кезеңінің ; - )
басында соңында
1 2 3 4
Капитал және қорлар (ИС) 1396500 1401700 +5200
Айналымнан тыс активтер (F) 1357600 1387000 +29400
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (КТ) - - -
Қысқа мерзімді несие қаржылары (Кt) - - -
Меншікті айналым қаржыларының болуы 38900 14700 -24200
(Ес)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру 38900 14700 -24200
үшін, меншікті айналым қаржыларының
және ұзақ мерзімді несиелік көздердің
болуы (ЕСД)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру 38900 14700 -24200
үшін, негізгі қаржы көздерінің жалпы
көлемі (ЕОБ)
Қорлар мен шығындар (Z) 539800 424600 -115200
Меншікті айналым қаржыларының артығы -500900 -409900 -91000
(+) немесе жетіспеушілігі (-) (±ЕС)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру -500900 -409900 -91000
үшін, меншікті айналым және ұзақ
мерзімді несиелік көздердің артығы (+)
немесе жетіспеушілігі (-) (±EСД)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру -500900 -409900 -91000
үшін, негізгі көздердің жалпы
көлемінің артығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-) (±EОБ)
Үш компоненттік көрсеткіштің қаржылық (0;0;0) (0;0;0) х
тұрақтылығы ()
Прогресс фирмасы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық
тұрақтылығын талдау және бағалау арқылы дағдарыстық қаржылық жағдайда
тұрғанын айтуға болады және бұл жағдай есеп беру кезеңінің басында да,
соңында да көрініс тауып отыр. Бұл қортынды келесі нәтижелерге негізделеді:
қорлар мен шығындар меншікті айналым қаржыларымен өтелмейді (ЕС). Жыл
басында қорлар мен шығындарды өтеу үшін 86,12 % меншікті айналым қаржылары
жетпей қалды ((539800 : 38900) · 100 %), ол жыл соңында - 71,12 % ((424600
: 5200) · 100 %);
кәсіпорында қаржылық дағдарыстың сақталуының басты себебі, ол қорлар мен
шығындарының өсу қарқыны оны қалыптастыратын көздерінің өсу қарқыныан
жоғары: жалпы қалыптастыратын көздерінің қарқыны (Есд) 62,21 % төмендеді,
меншікті айналым қаржылары 62,21 % азайды, ал қорлар мен шығындардың құны
21,34 % төмендеді;
кәсіпорынның жағымсыз іс - әрекеті сыртқы қарыз қаражаттарының дұрыс
пайдаланбауы. Ұзақ мерзімді несиелер және қарыздар шеттен тартылмайды.
Қысқа мерзімді міндеттемелер есепте тек кредиторлық қарыз ретінде
көрсетілген, бірақ ол талданып отырған кезеңде 1,79 % төмендеген.
Кәсіпорынның меншікті айналыс қаржыларының жетіспеушілігі көрініс табуда,
оны шаруашылық қызметте қорды жабу үшін жетіспейтіндігі дәлел. Меншікті
айналым қаржыларының деңгейін көтеру қажет.
Баланс өнімділігін талдау кәсіпорынның несие қабілеттілігін бағалау
үшін қажет, яғни өз міндеттемелері бойынша уақытында және толық көлемде
есеп айырысу мүмкіндігі.
Баланс өнімділігін бағалаудың басты міндеті - кәсіпорын міндеттемелері
көлемінің өтелуін оның активімен анықтау.
Пайда болған есепті - аналитикалық тәжірибеге сәйкес баланстық актив пен
пассив бөлімдері өтімділікті талдағаннан кейін келесідей болады.
5-кесте. Баланс өнімділігін талдау
АКТИВТЕР ПАССИВТЕР
А1 – ең өтімділікті активтер П1 – маңыздылығы жоғары міндеттемелер
А2 – тез өтетін активтер П2 – қысқа мерзімді міндеттемелер
А3 – баяу өтетін активтер П3 – ұзақ мерзімді міндеттемелер
А4 – қиын өтетін активтер П4 – тұрақты пассивтер
Кәсіпорын активтері:
А1 - ең өтімділікті активтер. Оларға кәсіпорынның барлық ақша
қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық салымдары жатады.
Біздің мысалымызда:
А1 = (есеп беру кезеңінің басында) = 31800;
А1 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 14800;
А2 - тез өтетін активтер. Дебиторлық берешек және өзгеде айналым
активтері.
Біздің мысалымызда:
А2 = (есеп беру кезеңінің басында) = 164700;
А2 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 252600;
А3 - баяу өтетін активтер. Қорлар, дебиторлық берешек, ұзақ мерзімді
қаржылық салымдар.
Біздің мысалымызда:
А3 = (есеп беру кезеңінің басында) = 541700;
А3 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 434100;
А4 - қиын өтетін активтер. Айналымнан тыс активтер (ұзақ мерзімді
қаржылық салымдарды қоспағанда).
Біздің мысалымызда:
А4 = (есеп беру кезеңінің басында) = 1357600;
А4 =(есеп беру кезеңінің соңында) = 1387000;
Кәсіпорын пассивтері.
П1 – маңыздылығы жоғары міндеттемелер. Оларға кредиторлық берешек және
басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер жатады.
Біздің мысалымызда:
П1 = (есеп беру кезеңінің басында) = 699300;
П1 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 686800;
П2 – қысқа мерзімді міндеттемелер. Банк несиелері және қарыз
қаражаттары, олар 12 ай ішінде өтелуі керек.
Біздің мысалымызда:
П2 = (есеп беру кезеңінің басында) = 0;
П2 =(есеп беру кезеңінің соңында) =0;
П3 – ұзақ мерзімді міндеттемелер. Банк несиелері және қарыз
қаражаттары, олар 12 ай ішінде өтелу керек және басқа да ұзақ мерзімді
міндеттемелер.
Біздің мысалымызда:
П3 = (есеп беру кезеңінің басында) =0;
П3 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 0;
П4 - тұрақты пассивтер. Кәсіпорынның капиталы және қоры, болашақта
болатын шығындардан басқа.
Біздің мысалымызда:
П4 = (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500;
П4 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700;
Егер төменде көрсетілген теңсіздік орындалса баланс абсолютті өтімділікті
деп саналады:
Al П1;
А2 П2;
A3 ПЗ;
А4 П4.
Баланс өнімділігінің абсолюттігі алғашқы үш тенсіздіктің орындалуын қажет
етеді. Төртінші тенсіздік баланстық маңызға ие болады. Оның орындалуы
кәсіпорынның меншікті капиталының бар болуын куәландырады (ЕС = ИС - F).
Егер кез - келген теңсіздік кері таңбаға ие болса, онда баланс өтімділігі
абсолюттік өнімділіктен басқа болады.
Осындай қатнастар кәсіпорынның ағымдағы өтімділігін анықтап алынғандағы
кезеңдегі төлем қабілеттілігін көрсетеді. Бұл салыстырулар перспективті
өтімділікті талдайды, және осының негізінде үзақ мерзімді төлем
қабілеттілігі болжанады.
Баланс өнімділігін комплексті түрде бағалау үшін өтімділіктің жалпы
көрсеткішін қолданған дұрыс (ПЛ). Баланс өтімділігінің жалпы көрсеткіші
кәсіпорынның барлық өтімділік қаражаттарымен төленетін міндеттемелердің
қатынасын және міндеттемелердің өтеуін көрсетеді. Егер L1 коэффинциентінің
басымдылығы бір бірлікпен қабылданылса, онда шектеулер жүйесі келесі
коэффиценттермен беріледі:
L1 = 1, L2 = 0,5, L3 = 0,3.
Оған баланс өтімділігінің жалпы көрсеткішінің формуласы келеді:
ПЛ = А1 + 0,5 А2 + 0,3 А3
П П 1 + 0,5 П2
+ 0,3 П3
Бұл көрсеткіштің мағынасы, есеп кезеңінің басына және аяғына
қарастырылған, баланс өтімділігінен қарағанда ол кәсіпорынның қаржылық және
төлемдік жағдайының өзгерісін көрсетеді.
Біздің мысалымызда:
ПЛ (есеп беру кезеңінің басында) = [31800 + 0,5 (164700) + 0,3 (541700)]
: [699600] = 0,40
ПЛ (есеп беру кезеңінің соңында) = [148 + 0,5 (252600) + 0,3 (434100)] :
[686800] = 0,40
Осылайша, қорытынды жасауға болады, яғни есеп беру кезеңінде өтімділік
балансы Прогресс фирмасы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде өскен
жоқ.
Қорытындыны дәлелдеу үшін, жалпы өтімділік балансының мағынасын
есептейік, ол үшін актив және пассив топтарын қолданып, алдына нормативті
жеңілдіктер тәсілін қолданылғанда алынған.
Біздің мысалымызда:
ПЛ (есеп беру кезеңінің басында) = [31800 + 0,5 (404200) + 0,3 (302200)]
: [559400 + 0,5 (139900)] = 0,52
ПЛ (есеп беру кезеңінің соңында) = [14800 + 0,5 (455200) + 0,3 (261500)]
: [549400 + 0,5 (137400)] = 0,49
Есеп беру кезеңінің соңында қысқарғанын көріп отырмыз, яғни алдында
жасалған қорытынды дұрыс.
Қаржылық талдау.
Талдау тәжірибесінде көбінесе қаржылық коэффициенттер қолданады,
құрылысы мен тәсіліне қарай жағдайдан жағдайға өзгеріп, бірақта, аяғында
қаржылық жағдайға баға беру басты көрсеткіштерді анықтауға ұмтылады және
өзі келесіні қамтиды.
1. Автономия коэффициентті (Кавт). Ол капитал және қорлар қатнасы мен
қорытынды балансына анықталады:
III баланс бөлімінің қорытындысы
Кавт = ----------------------------------- --------------
Баланс қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кавт (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 : 2095800 = 0,67
Кавт (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 : 2088500 = 0,67
Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның қаржылық дербестігін көрсетіп отыр.
2. Қарыздар және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті (Кқжмққ).
Кәсіпорынның міндеттемелерінің меншікті қаражаттарының қатнасына бөлінеді.
IV баланс бөлімінің қорыт. + V баланса бөлімінің қорыт.
Кқжмққ = ----------------------------------- ------------------------------
---------
III баланс бөлімінің қорытындысы
Кқжмққ (есеп беру кезеңінің басында) = 699300 : 1396500 = 0,5
Кқжмққ (есеп беру кезеңінің соңында) = 686800 : 1401700 = 0,49
Коэффициенттің өлшемдік көрсеткіштері автономия көрсеткішінің мағынасы
мен балансының көсетуі, олар жоғарыда көрсетілген критерилерге жауап
береді: есеп кезеңінің басына (0,5), сол сияқты есеп кезеңінің аяғына
(0,49) Кқжмққ 1. Меншікті қаражаттардың формальді түрде жеткіліктігі
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді өтеуге, бұлар өтелмеуі
мүмкін немесе жартылай өтелуі кәсіпорынның активтерінің жүйесі
ақталмағаннан болады. Сөйтіп, қосымша критерилер енгізіліді, олар
кәсіпорынның мобильді және имобильденген қаражаттардың арасындағы
пропорциясын өлшейді.
3. Мобильді және имобильденген қаражаттардың қатнасының коэффициенті
мына формуламен есептеледі (Кми):
II баланс бөлімінің қорытындысы
Кми = -----------------------------------
---------.
I баланс бөлімінің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кми (есеп беру кезеңінің басында) = 738200 : 1357600 = 0,54
Кми (есеп беру кезеңінің соңында) = 701500 : 1387000 = 0,51
Осылайша, біздің жағдайдағы шарт Кзс Кми есеп кезеңінің басында (0,5
қарсы 0,54 ) байқалған, яғни кәсіпорын міндеттемелерін өтеуге жеткілікті
мобильді қаражаттары болған. Есеп кезеңінің аяғынада (0,49 қарсы 0,51)
байқалған, Кзс Кми шарты орындалмаған, яғни кәсіпорын өз
міндеттемелерін өтеуге мобильді қаражаттары жеткіліксіз болған.
4. Ауыспалылық коэффициенті (Кмн): Кәсіпорынның меншікті айналым
қаражаттарының капитплы мен қорлардың қатнас коэффициентімен анықталады.
III баланс бөлімінің қорыт. + I баланса бөлімінің қорыт.
Кмн = ----------------------------------- ----------------------------
----------.
III баланс бөлімінің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кмн (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 : 1357600 = 0,03
Кмн (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 : 1387000 = 0,1
Көріп отырғанымыздай, жыл басына капитал 3% және 1% капитал жыл аяғына
мобильді түрде болған. Бұл, кәсіпорын айналым қаражаттарында қажеттілігі
туады.
5. Айналым қаражаттырының өтімділік коэффициенті (Клос): Ақша
қаражаттарының және қысқа мерзімді қаржылық салымдар арасындағы
кәсіпорынның айналым активтерінің қатнасына анықталады.
Стр.250 + стр.260
Клос = ----------------------------------- ---------.
II баланс бөлімнің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Клос (есеп беру кезеңінің басында) = 13800 : 738200 = 0,04
Клос (есеп беру кезеңінің соңында) = 14800 : 701500 = 0,02
Осылайша, айналым активтерінің басты бөлігі ( есеп кезеңінің басына 96
және есеп кезеңінің аяғына 98 пайыз) байланыс түрінде болған, 13 бөлігі
дебиторлық қарыздарға келген.
6. Қорлардың қамтамассыздығы және меншікті шығындар көздерінің қалыптасу
коэффициенті (Коб зап): Меншікті айналым қаражаттарының кәсіпорынның қорлар
балансына қатнасы бойынша анықталады.
III баланс бөлімінің қорыт. - I баланса
бөлімінің қорыт.
Коб зап = ----------------------------------- -------------
------------------------.
Стр. 210
Біздің мысалымызда:
Коб зап (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 : 1357600 = 0,07
Коб зап (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 : 1387000 = 0,03
Көрсеткіште көріп отырмыз, яғни коэффициент көрсеткіші жыл басына қалыпты
жағдайға сай, ал жыл аяғына көрсеткіш анағұрлым төмендейді. Кәсіпорын жыл
аяғында өз шаруашылығын қаржыландыруға қаржысы жеткіліксіз.
7. Автономия коэффициенті қорлар мен шығындар көздерінің қалыптастыру
(Кавт зап) меншікті айналым қаражаттарының қорлар мен шығындар көздерінің
қалыптасуын көрсетеді.
III баланс бөлімнің қорыт. – I баланс бөлімнің қорыт.
Кавт зап = ----------------------------------- ------------------------------
------------------------.
III баланс бөл-ң қорыт. – I баланс бөл-ң қорыт. + IV баланс бөл-ң
қорыт.
Біздің мысалымызда:
Кавт зап (есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 : 135760) : (1396500 :
1357600 + 699300) = 0,07
Кавт зап (есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 : 1387000) : (1401700 :
1387000 + 686800) = 0,03
Көрсетілген есептеу, кісіпорынның 2005 жылғы балансы бойынша жасалған,
ол: біріншіден, коэффициент мәні төмендеген (0,05 есеп кезеңінің басына
және 0,02 есеп кезеңінің аяғына); екіншіден, К қкмш К автқор
арақатнасты сақтауға арналған (0,07 және 0,05 жыл басына және 0,03 және
0,02 жыл аяғына).
8. Өндірістік мүліктің коэффициент көрсеткіші мына формуламен анықталады
(Кипн):
Стр. 120 + стр. 130 + стр.211 + стр. 213
Кипн = ----------------------------------- --------------
--.
Баланс қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кипн (есеп беру кезеңінің басында) = (1298200 + 59400 + 9300 +468000) :
2098500 = 0,87
Кипн (есеп беру кезеңінің соңында) = (1389500 + 35400 + 285000) : 2088500
= 0,82
Осылайша, шарт жасалынады Кипн 0,5.
9. Қысқа мерзімді қарыздар коэффициенті (Ккрат зд):
Барлық міндеттемелерінің қысқа мерзімді міндеттемелер жалпы сомасын
көрсетеді.
Vбөлімнің қорытынды балансы
V баланс бөлімнің қорытындысы
Ккрат зд = ----------------------------------- ----------------------------
-----------------------.
IV баланс бөлімнің қорытындысы – V баланс бөлімнің
қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Ккрат зд (есеп беру кезеңінің басында) = 699300 : 699300 = 1
Ккрат зд (есеп беру кезеңінің соңында) = 686800 : 686800 = 1
Кқмқ және Ккқар коэффициенттер теңдігі 2005 жылдың басына және аяғына
белгілейді, яғни есеп кезеңінде кәсіпорынның қысқа мерзімді кридиттер және
қолданбаған қарыздар.
Банкроттық ұшыраудың мүмкіндігін бағалау.
Баланс жүйесін анализдеуде және бағалауда мынадай критерийлер қолданады,
ағымдағы өтімділік коэффициенті (Каө), меншікті қаражаттармен қамтамассыз
ету коэффициенті (Кмққ), төлемдік мүмкіндікті қалыптастыру коэффициенті
(Ктмқ), ол былай анықталады:
II баланс бөлімнің қорытындысы
Каө = ----------------------------------- ------------------------
V баланс бөлімнің қорытындысы – стр.640, 650
Біздің мысалымызда:
Каө (есеп беру кезеңінің басында) = 738200 : 699300 = 1,06
Каө (есеп беру кезеңінің соңында) = 701500 : 686800 = 1,02
Өтімділік коэффициентінің мағынасы, есеп кезеңінің басына да, есеп
кезеңінің аяғына да қалыптан төмен, яғни кәсіпорынның - төлемдік қасиетін
жоғалтады.
Меншікті қаражаттармен қамтамасыз ету коэффициенті (Кмққе), ол былай
анықталады:
III бөлімнің - II баланс бөлімнің қорытындысы
Кмққе = ----------------------------------- --------------------------
II балансы бөлімнің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кмққе (есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 - 1357600) : 738200 = 0,05
Кмққе (есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 - 1387000) : 701500 = 0,02
Меншікті қаражаттармен қамтамассыз етілуі кәсіпорында қалыптан төмен,
және есеп кезеңінің аяғына екі есеге төмендеген, кәсіпорынның - төлемдік
қасиетін жоғалтады.
Ктл(к.г.) + 6Т (Ктл(к.г.) – Ктл(н.г.))
Квп = ----------------------------------- --- ,
2
Бағалау қорытындыларан жасау үшін жасалған есептеулердің қортындыларын
таблица түрінде көреміз.
6-кесте. Прогресс фирмасы жауапкершілігі
шектеулі серіктестігінің 2006 жылы 01 қаңтардағы жағдайының банкротқа
ұшырау мүмкіндігін бағалау.
Көрсеткіштер Есеп беру Есеп беру Көрсеткіштердің
кезеңінің кезеңінің критерилік
басында соңында мағанасы
1. Өтімділіктің ағымдағы 1,06 1,02 2
коэффициенті (Көа)
2. Меншікті қаражаттармен 0,05 0,02 0,1
қамтамасыз етілу
коэффициенті (Кмққе)
3.Төлеу қабілетін қалпына - 0,5 1
келтіру коэффициенті
(Ктққк)
Осылайша, есеп кезеңінің соңыда (Каө және Кмққе) қалыптан төмен төлемдік
мүмкіндікті қалыптастыру коэффициенті есе төмендеді, яғни кәсіпорын жақын
арада төлемдік мүмкіндікті жоғалтады.
1.3 Ақпарат жүйесін тұрғызудың мақсаты мен тағайындалуы
Ақпарат жүйесін тұрғызу мақсаты – фирманың қаржылық жағдайын талдау,
рейтингін анықтау операцияларын автоматтандыру.
Ақпараттық жүйені тұрғызудағы мақсат – ақпарат қорларының өзара тиімді
әсерлесуін өзгертпей біріктіру болып табылады.
Қазіргі уақытта кез келген ұйымды, бірлестікті және мемлекеттік
органдарды автоматтандыру ісі бірінші кезекке қойылып отыр. Ол шетелдерде
қызмет еткенмен біздің елде енді-енді енгізіліп жатыр. Оның бір көрінісі
Президенттің өзі де мемлекеттік органдарды автоматтандыруды айтып отыр.
Соның ішіне 2008 жылға дейін электронды үкімет құру мәселесі де бар.
Мемлекет, Үкімет және де қарапайым халық үшін фирманың рейтингін
талдаудың маңызы өте зор. Әрине, оны халық анықтамайды, жоғарыда айтып
кеткенімдей оған Шағын Кәсіпкерлік Ұйымдастыру Ұйымы басшылық етеді.
Қазіргі уақытта сондай ақпарат жүйелерін құру өте бір маңызды шаралардың
бірі болып отыр. Фирманың рейтингін жариялау тек оның таза жұмыс
істейтінін, көрсеткіштерінің жоғары не төмен екендігін білдіріп қоймай,
фирма компания корпарация дәрежесіне жетіп
елімізде ғана емес сондай-ақ шетелдерде де танымал бола бастайды. Оның өзі
фирманың басқа елдерде филиалдарын ашуға көмектеседі. Бұның барлығы сол
дұрыс құрылып, дұрыс жұмыс істейтін ақпарат жүйесінің қызметіне тікелей
қатысты.
1.4 Ақпараттық жабдықтау ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурстар жүйені тұрғызуға қажетті материалдық шикізат
және ол Қаржылық Қадағалау департаментіне өте қажетті мәліметтер жиынтығы.
Бұған негізінен капитал жеткіліктігі, активтердің сапасы, менеджмент,
табыстылық, өтімділік және сезімталдық жатады. Ақпараттық жабдықтау
құрылымына қойылатын талаптар.
Ақпараттық жабдықтау (АЖ) – бұл ақпараттық жүйеде қолданатын
экономикалық ақпаратты жіктеудің және шартты белгілеудің бірыңғай жүйелері
мен құжаттардың және ақпарат массивтерінің үйлестірілген жүйелерінің
бірігуі болып табылады. Ақпараттық жабдықтаудың негізгі бағыты сақталуынан,
ақпараттың жинақталуынан, ақпараттық базаға өзгеріс енгізуден басқару
шешімдерін қабылдау үшін кіріс ақпараттарының берілуінен тұрады.
Ақпараттық жүйенің жабдықтау жүйелері, функционалды ішкі жүйелеріне
қарамастан барлық экономикалық ақпарат жүйелеріне бірдей болады. Оның
құрамы белгілі бір пәндік аймаққа қатысты емес. Жабдықтаушы ішкі
жүйелеріне: ұйымдастырушылық, техникалық, математикалық, программалық,
ақпараттық, лингвистикалық, және технологиялық ішкі жүйелері кіреді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Кәсіпорынның қаржылық жағдай АУДИТІНІҢ ақпараттық жүйесін тұрғызуДЫ
негіздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .6
1. Кәсіпорынды басқарудың мәні, мақсаттары мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .6
2. Прогресс жауапкершілігі шектеулі серіктестік
сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
3. Ақпарат жүйесінің тағайындалуы және
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
.32
4. Ақпараттық жүйесіне қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...33
5. Концептуалды
схема ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..46
2 Кәсіпорынның қаржылық жағдаЙ АУДИТІНІң ақпараттық жүйесін тұрғызуДЫ
жОБАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .49
1. Ақпараттық жүйедегі есептің
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...49
2. Есептің
қойылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3. Кіріс
ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
4. Шығыс
ақпараты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
5. Ақпараттық
база ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
6. Программалық қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... .56
7. Есеп кешенін жүзеге асыруда қолданылатын программалық құралдар жабдығын
сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5 7
8. Программалық қамтамасыз ету
құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...58
Ақпараттық жүйе деңгейін бағалау және қолдануы мүмкін болатын сала
9. Фирма жағдайын талдаудың қпараттық жүйесін тұрғызуға кететін шығынын
есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
10. Ақпараттық өнімді коммерциялық сатуға берілетін кеңестер және нәтижесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .68
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .70
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..71
Кіріспе
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар тек экономиканы дамыту
үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін
республикамыздың тәуелсіздігінің 10 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз
жеткізе дәлелдейді. Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі
өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір енбекшінің мүддесін қамтыды.
Сондықтан бұған дейін ынта-ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің,
қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.
Нарықтық экономика жағдайында экономикалық қызметтің барлық
экономикадағы негізгі буыны – бұл кәсіпорын. Міне, сондықтан да, бұл
деңгейде қоғамға қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс. Бұған
жағдайлар да бар. Өйткені фирмаларда ең білікті мамандар жинақталады. Мұнда
ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды
қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Фирмаларда өндірісті және өнімдерді
сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес-
жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі –
менеджмент іске асырылады.
Нарықтық экономика жағдайында фирма шаруашылықты жүргізудегі негізгі
объективті буынға айналады. Мәселе мынада, рыноктық сұранысты еске ала
отырып, фирма тек өнім өндіріп қана қоймай, сонымен қатар халықты жұмыспен
қамту, жаңадан жұмыс орындарын ашу, еңбекақыларын есептеу т.б. жұмыстарды
іске асырған жөн.
Фирма экономикасының даму негізіне қоғамдық өндірістің дамуына
объективті экономикалық заңдар жатады. Кез келген ұйымдастырушылық деңгейде
экономиканы басқару – бұл экономикалық заңдардың талабына сай өндірістің
қызмет етуі.
Қазіргі кезде фирманың мәртебесі, оны құрудың тәртібі мен жойылуы ,
мүлікті пайдалану, шаруашылық жүргізу, экономикалық және әлеуметтік
қызметтер, фирманың мемлекеттік және өзін-өзі басқару органдарымен
қатынасы негізінде ұлттық заңдармен реттеледі.
Кәсіпорын экономикасы бағамен зерттелуде, оның негізгі міндетін
тұжырымдау қажет. Олар анықталатын екі ережемен еріксіз қабылданады және
оның мәні мынада:
• фирма меншік нысанына және салалық құрамында болуына қарамастан
бірінші буыны халық шаруашылығының экономикалық негізі болып
табылады, ақырғы соңында фирманың тиімді жұмыс істеу деңгейі
жалпы халық шаруашылығының даму деңгейі мен халықтың әл-
ауқатының деңгейіне байланысты болады;
• нарықтық экономикаға өту бұрыннан әрекет еткен шаруашылық
тетігін жан-жақты қарастыруды, оның құрылымына жаңа нысандар
енгізуді, атап айтқанда, кәсіпкерлік, бәсеке, бизнес-жоспар,
еңбек мотивациясы, салық салу, т.б. қажет етеді.
Қайбір фирма болмасын өзінен-өзі тіршілік ете алмайды, ол жалпы
экономикамен тікелей байланысты, бірінші жағынан – өндіріс факторы рыногы,
екінші жағынан – өткізу рыногы арқылы. Сондықтан да кәсіпорын экономикасы
жеке фирмалардың басқа шаруашылық құрылымдарымен қатынасатын рынокпен
зерделеуге тиіс. Сонымен ол шаруашылық процесін жалпы және де жеке фирманың
мүддесі ретіндегі көзқарасты қарайды.
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне
негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы
қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді
өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық
жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі.
Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына ішкі және сыртқы
ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған
ақпарат жатады.
Дипломдық жобаны жазудағы басты мақсатым фирманың қаржылық
көрсеткіштерін анықтауға арналған ақпарат жүйесін тұрғызу.
Диплом жұмысы кіріспеден, теориялық бөлімнен, негізгі бөлімнен,
қолданушыға мүмкін болатын облысының ақпараттық жүйесінің деңгейін
бағалаудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан
тұрады.
1. Кәсіпорынның қаржылық жағдай АУДИТІНІҢ ақпараттық жүйесін тұрғызуДЫ
негіздеу
1.1 Кәсіпорынды басқарудың мәні, мақсаттары мен міндеттері
Кәсіпкерлік қызметінің мәні және негізгі ерекшеліктері. Нарықтық
қатынастар көптеген адамдардың өз ісіне деген табиғи ұмтылуды тудырып,
өздерінің меншіктерін арттыра түседі. Ең соңында бұл қызметтің ерекше түрі
– кәсіпкерлік қайраткерліктің пайда болуына әкеп соғады .
Кәсіпкерлік дегеніміз – адамдар мен олар құрған бірлестіктердің
белсенді, дербес шаруашылық қызметі. Оның көмегімен адамдар тәуекелге бел
буып , мүліктік жауапкершілікті сақтай отырып, пайда табу жолын көздейді.
Кәсіпкерлікті жаңа тұрғыдан түсіндергенде мынадай екі жағдайға:
біріншіден, комерциялық бағыт-бағдарға, тәуекелге бел буушылық пен
дербестікке, бастаған ісін аяғына дейін жеткізуге, кездескен кедергілерді
жеңе білуге; екіншіден, экономикада, ұйымдастыру ісінде тапқырлық пен
жаңашылдық танытуға , ғылыми-техникалық прогреске жетуге тікелей қатысты.
Кәсіпкер қабылданған заңға қайшы келмейтін қызметтің қандай да болмасын
түрімен айналыса алады. Олар: шаруашылық-өндірістік , сауда-көтерме сату,
жаңартпашылық, көрсетілетін консультациялық қызметтер және т.б. комерциялық
делдалдылық, сол сияқты құнды қағаздар опериациялары.
Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметтің субъектілері мыналар бола
алады:
• Қазақстанның азаматтары
• Шетел мемлекетінің азаматтары
• Адамдардың бірігуі(кәсіпкерлер ұжымы)
Экономиканың қайсысы болмасын өндірістен, экономикалық өнім жасаудан
құралады. Өндіріссіз тұтыну болмайды, тек шығарылған өнімді ішіп-жеп қою
болады. Атап айтқанда, кәсіпорын өнім шығарады, жұмыстар және қызмет
көрсетеді, яғни тұтыну және ұлттық байлықты молайтудың негізін қалайды.
1-сурет. Кәсіпорын құрылымы
Қаржылық талдаудың мақсаты – енді пайда болып келе жатқан мәселелерді
қаржылық тұрақсыздыққа ұшырауға дейін айқындау. Бұндай мәселелерді айқындау
фирманың қаржылық есеп беруінен және осы мәселеге қатысты басқа да
ақпараттардан (басқару сапасы туралы, сыртқы аудиттің сапасы мен
аудиторлардың есеп беруінің мазмұны туралы ақпараттар) алынатын қаржылық
ақпараттарды талдауды жүзеге асырумен іске асады.
1.2 Прогресс жауапкершілігі шектеулі серіктестік сипаттамасы
1-кесте. Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың негізгі
принциптері
Принциптері Принциптердің мазмұны
Нақтылығы Талдау нақтылы деректерге негізделеді, оның
қорытындысын нақтылы сандық тұрғыда пайдаланады.
Жиынтылығы Процесті объективті бағалау мақсатында оны жан-жақты
зерделеу
Жүйелілігі Бір-біріне өзара байланысты экономикалық
құбылыстарды зерделеу, бірақ оқшаулау емес.
Тұрақтылығы Талдауды түпкілікті, алдын ала белгілі уақыт арқылы
жүргізу керек, бірақ оқиғадан оқиғаға дейін емес.
Объективтілігі Экономикалық құбылыстарды тәжірибелі және әділ
зерделеу, объективтік қорытындылар жасау.
Пәрменділігі Практикалық мақсатқа пайдалану, өндіріс қызметінің
жаңа нәтижелілігі үшін талдау қорытындысының
жарамдылығы.
Үнемділігі Талдауды жүргізуге байланысты шығындар, оны жүргізу
нәтижесінде алынған сол экономикалық тиімділіктен
елеулі түрде аз болуы керек.
Салыстырымдылығы Деректеу және талдау қорытындылары бір-бірімен жеңіл
салыстырымды болуы керек, ал аналитикалық
процедураларды (тәртіпті) тұрақты түрде жүргізуде
қорытындылардың сабақтастылығы сақталу қажет.
Ғылымдылығы Талдауды жүргізу барысында ғылыми негізделген
әдістер мен процедураларды басшылыққа алу керек.
Кәсіпорынның бірден-бір басты міндеті – оның қаржы жағдайының
бағалылығы болып табылылады және ол көрсеткіш жүйелерін немесе қаржы
коэффициентін анықтайды. Негізгі қаржылық коэфициенттерді төмендегі үш
санатқа топтастыруға болады:
• өтімділік (төлем қабілеттілігі);
• пайдалылық (табыстылық);
• активтерді басқару тиімділігі.
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар
ішкі және сыртқы болып бөлінеді. Ішкі көздер меншікті және оларға
теңестірілген қаржылар есебінен құрылады және шаруашылықты жүргізудегі
нәтижелілігімен байланысты, ал сыртқы – кәсіпорынға сырттан түсетін
ресурстар.
2-сурет. Қаржы ресурстарының құрамы
Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге
қабілеттілігін өтімділік немесе төлем қабілеттілігі деп атайды. Кәсіпорын
өтімділік болып саналады, егер де айналмалы активтерін іске асыра отырып,
ол өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін орындауға жағдайы болса.
1. Тез өтімділік коэффициенті – қысқа мерзімді несие қарыздарының
ең өтімділік активтердің үлесін көрсетеді.
2. Дебиторлық қарыздардың айналым коэффициенті – егер дебиторлық
қарыздарды тауардың кейбір шартты өлшемінің құны деп есептесек,
қалай сатылса, бірақ төлемақысы әлі де алынбаған болса, онда
дебиторлық қарыздардың айналым коэффициенті бір жылда бірнеше
рет бұл тауардың ақылы шартты өлшемін көрсетеді.
3. Несие қарыздарының айналым кезеңі – бұл коэффициент тауарларды
сатып алуға және қызмет көрсетуге байланысты жеткізушілерге және
несиегер компанияларға қажетті ақы төлеу үшін орта уақытын
көрсетеді. Бұл коэффициент ақы төлеу жағдайына жеткізушілердің
және несиегерлердің келісіміне, сол сияқты кәсіпорынның қолда
бар босалқы қорларды басқару іскерлігіне байланысты болады.
4. Несиелердің орнын толтыру коэффициенті (несиені өтеу қабілеті) –
ол компанияның қызмет табысының неше рет (дивиденттермен толық
есеп ажырасқаннан кейін) проценттік төлемақы сомасының және
ұзақ мерзімді қарыздардың төлемақысының негізгі сомасының
асқанын көрсетеді.
5. Төлем қабілеттілігінің коэффициенті – ол қарыз капиталының
меншіктілікке (жарғылық капитал, пайда және қаржы иелері ) ара
салмағын бейнелейді.
Бұл коэффициент көрсеткіштер кәсіпорын несиегерлерінің қандай деңгейде
қатерден қорғалуын көрсетеді, кәсіпорын жеке кепілгер ретінде шығады.
Сонымен қорыта айтқанда, бұл көрсеткіштер неғұрлым жоғары болса, соғұрлым
кәсіпорындардың қарыздары көп және соғұрым оның тұрақсыз ақуалы да орын
алады.
Айналым қаржылар үнемі қозғалыста болады. Бір өндірістік кезең
аралығында олар үш сатыдан (өзінің нысанын өзгертіп) тұратын ауыпалы
айналым жасайды. Бірінші сатыда фирма ақша қаражаттарын еңбек заттарын
сатып алу үшін шарттарды төлеуге жұмсайды. Бұл сатыдан айналым қорлары
айналыс аясынан өндіріс саласына өтеді.
Екінші сатыда алынған айналым қорлары өндіріс процесіне тікелей өтіп ,
әуелде өндіріс босалқы қорларына және шала фабрикаттарға, содан соң
аяқталған өндіріс процесі – дайын өнімге айналады.
Үшінші сатыда дайын өнім сатылады, нәтижесінде айналым қорлары өндіріс
саласынан айналыс аясына, қайтадан ақшалай нысанына келеді. Бұл қаржылар
жаңадан еңбек құралдарын алуға жұмсалып, жаңа ауыспалы айналымға шығады.
Бірақ, айналым қорлары бірінші сатыдан екінші сатыға жүйелі түрде өтеді
дегенді білдірмейді. Сонымен, бұдан ескеретін жай – әрбір сатыдағы айналым
қаражаттарының тұрған уақыты бірдей емес. Ол өнімнің тұтынушылық,
технологиялық және оны өндіру және сату ерекшеліктеріне байланысты.
Ауыспалы айналым қаражаты мына тәсілмен шығады:
А – Қ ... Ө ... Д – А1 ,
мұнда А- шараушылық субъектілерін авансылаудағы ақша қаражаттары;
Қ - өндіріс құралы;
Ө - өндіріс;
Д - дайын өнім;
А1- өнімді сатудан түскен және өзіне қосылған пайданың ақша
қаржаттары.
Шаруашылықты жүргізудегі нарықтық жүйе жағдайында кәсіпорын
эконмикасын дамытуда оны айналым қаражаттарымен оңтайлы қамтамасыз етудің
төтенше маңызы бар. Айналым қаражаттарының айналымдылығын сипаттайтын
бірнеше көрсеткіштер болады. Олардың ішінде ең қарапайымы – айналым
қаражатының айналымдылығының коэффициенті. Ол мына формуламен анықталады:
,
мұнда, Өқ – белгілі бір кезеңде өткізілген өнімнің құны.
Оқ – сол кезеңдегі айналым қаражатының орташа қалдығы.
Егер де өткізуден алынған түсім бір жылға есептелгенде , онда айналым
қаражатының орташа қалдығы сол жылға алынады. Кәсіпорынның қаржылық жағдайы
және оның динамикасы.
Қаржылық тұрақтылықты талдау.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын және оның динамикасын талдауы кәсіпорынның
болашағына қажетті әсер етеді. Бухгалтерлік есеп балансы, ол бір жағынан
обьективті талдауды қамтамасыз етеді, ал екінші жағынан - аналитикалық
есепті жүргізуді қамтамасыз етеді. Осыған байланысты шот түріндегі
агрегаттандырылған баланс түрін көрсетейік.
2 – кесте. Шот түріндегі бухгалтерлік баланс (агрегаттандырылған).
Актив Пассив
Иммобильденген құралдар F 1. Өзінің қаражат көздері Ис
(айналымнан тыс активтер)
Мобильді құралдар M 2. Қарыз қаражат S
(айналым активтері)
2.1. Қорлар мен шығындар Z Ұзақ мерзімді несие және қарыз Кт
қаржылары
Ақша қаражат және Ra Қысқа мерзімді несие және Кt
қысқа мерзімді қаржы қарыз қаржылары
салымдары
Есеп айырысу және басқада Rp
қысқа мерзімді міндеттемелер
Баланс В Баланс В
Талдауды жүргізу үшін, есеп беру формасында салыстырмалы аналитикалық
балансын қолданамыз.
3 – кесте. Салыстырмалы аналитикалық баланс.
Абсолюттік өлшемдер Меншіктік салмақ,
Агригерленген (теңге) % - тік қорытындыда
өлшемдер
Кезең Кезең Кезең Кезең
басында соңында басында соңында
1 2 3 4 5
АКТИВ
1. Иммобильденген құралдар (F) 1357600 1387000 64,8 66,4
2. Мобильді құралдар (М) 738200 701500 35,2 33,6
2.1. Материалды айналым 539800 424600 25,8 20,3
құралдары (Z)
Ақша қаражат және қысқа 196500 267400 9,4 12,8
мерзімді қаржы салымдар (Ra)
Баланс (В) 2095800 2088500 100,0 100,0
ПАССИВ
1. Өзінің қаражат көздері (Ис) 1396500 1401700 66,6 67,1
2. Қарыз қаражат (S) 699300 686800 33,4 32,9
2.1. Ұзақ мерзімді несие және - - - -
қарыз қаржылары (Кт)
Қысқа мерзімді несие және - - - -
қарыз қаржылары (Кt)
Есеп айырысу және басқада 699300 686800 33,4 32,9
қысқа мерзімді міндеттемелер
(Rp)
Баланс (В) 2095800 2088500 100,0 100,0
Талдау көрсеткендей, кәсіпорынның есеп беру кезеңіндегі актив
құрылымында қолданылатын иммобильденген құралдардың көрсеткіштері мобильді
құралдар көрсеткішінен артық екені көрініп тұр. Қарастырылып отырған жылда
(2005 ж.) айналымнан шығарылған қаражат үлесі біршама өскен. Кәсіпорынның
жалпы активтерінің құны 7300 теңгеге азайған, осы сәтте иммобильденген
қаржылар 29400 теңгеге өскен (1,6 %), ал мобильді қаражаттар көлемі 36700
теңгеге азайды (1,6 %). Материалдық айналым қаражаттары (қор түрінде)
115200 теңгеге азайды (5,5 %) және жыл аяғында 424600 теңгені құрады.
Қорытынды баланстың азаюын осымен түсіндіруге болады. Қолма - қол
қаражаттар мен тағы басқа активтер 70900 теңгеге немесе 3,4 пайызға өсуіне
алып келді. Бірақта мобильдік (айналым) қаражаттарының 12 жеткілікті
динамикалық қалыпта қалды. Кестеде көрсеткендей кәсіпорынның өзінің
қаражаттары (капитал мен қорлар) бар жоғы 5200 теңгеге немесе 0,5 пайызға
өскен. Кәсіпорын, келтірілген мәліметтерден байқағандай ұзақ мерзімді несие
және қарыз қаржыларын пайдаланбайды. Несиелік қарыз үлесі өте жоғары, ол
жыл басында 699300 теңгені құраған (33,4 %), ал жыл аяғына қарыз 12500
теңге төмендеп (0,5 %), 686800 теңге болды (32,9 %). Жалпы айтқанда
кәсіпорын тез арада несиелік қарызын өтеу қажет, мысалы қосымша
қаражаттарды тарту арқылы.
Ең қиыны иммобильдік және мобильдік қаражаттар арасындағы арақатнастардың
өзгеруіне баға беру. Бұл арақатнастар көптеген жағдайларға байланысты, ең
алдымен айналым қаражаттарының айналыс жылдамдығына байланысты. Бұл әртүрлі
тең жағдайларындағы өндіріс салаларының айырмашылығы. Кәсіпорынның қажетті
қамтамасыздығын объективті бағалау үшін қосымша талдау жасау қажет.
Өндірістік – шаруашылық қызмет барысында кәсіпорындарда әрдайым тауарлы
-материалдық қорлар қалыптасады (толықтырылады). Ол үшін өзінің айналым
қаржылары мен қарыздары (ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несие мен
қарыздар) қолданылады. Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін құралдардың
сәйкес келуін немесе сәйкес келмеуін (артықшылығын немесе тапшылығын)
талдай келе кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының абсолютті көрсеткіштері
анықталады.
Қорлар мен шығындардың қалыптасуы үшін әртүрлі көздердің (өзінің
қаражаттары, ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді несие мен қарыздар) толық
көрінісі келесі көрсеткіштерде қолданылады:
1. Меншікті айналым қаражаттарының болуы (Ес). Меншікті қаражат көзінің
көлемімен және негізгі қаражаттар мен салымдар арсындағы айырма ретінде
анықталады.
ЕС = ИС – F
Мұндағы: ЕС — меншікті айналым қаражаттарының болу; ИС — меншікті
қаражаттарының көздері; F — негізгі қаражаттар мен салымдар.
Біздің мысалымызда:
ЕС = ( есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 – 1357600 = 38900
ЕС = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 – 1387000 = 14700
2.Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін меншікті айналым қаражаттарының
және ұзақ мерзімді қарыз көздерінің болуы (ЕСД).
Меншікті айналым қаржылары мен ұзақ мерзімді несие және қарыз сомасы сияқты
анықталады:
ЕСД = (ИC + КT) – F
Мұндағы: КТ — ұзақ мерзімді несиелер мен қарыз қаржылары.
Біздің мысалымызда:
ЕСД = (есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 + 0) – 1357600 = 38900
ЕСД = (есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 + 0) – 1387000 = 14700
3. Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін қажет қаржылардың негізгі
көздерінің жалпы көлемі (ЕОБ). Меншікті айналым қаражаттары, ұзақ мерзімді
және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар сияқты есеп айырысады:
ЕОБ = (ИC + KT + Кt) – F
Мұндағы: Кt — қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.
Біздің мысалымызда:
ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 + 0 + 0) – 1357600 =
38900
ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 + 0 + 0) – 1387000 =
14700
Осы үшін көрсеткіштердің негізінде өндірістік – шаруашылық қызметі үшін
қорлар мен шығындарды қалыптастырады және көлеміне есеп айырысулар жасайды,
ол қорлар мен шығындарды жабу үшін көздерге (меншікті қаражаттарға, ұзақ
мерімді және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздарға) қажетті мөлшерде баға
беруге мүмкіндік береді:
1.Меншікті айналым қаражаттарының артығы(+) немесе жетіспеушіліг(-)
(±ЕС):
±ЕС = ЕС – Z
Мұндағы: Z — қорлар мен шығындар.
Біздің мысалымызда:
±ЕС = ( есеп беру кезеңінің басында) = 38900 – 539800 = - 500900
±ЕС = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 14700 – 424600 = - 409900
2. Меншікті айналым және ұзақ мерзімді қарыз көздерінің қорлары мен
шығындарының қалыптасуының артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-)
(±EСД):
±EСД = EСД - Z.
Біздің мысалымызда:
±ЕСД = ( есеп беру кезеңінің басында) = 38900 – 539800 = - 500900
±ЕСД = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 14700 – 424600 = - 409900
3. Қорлар мен шығындарды қалыптастыру үшін негізгі көздердің жалпы
көлемінің артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (±EОБ):
±EОБ = EОБ – Z
Біздің мысалымызда:
±ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің басында) = 38900 – 539800 = - 500900
±ЕОБ = ( есеп беру кезеңінің соңында) = 14700 – 424600 = - 409900
Қорлар мен шығындардың қалыптасу көздерімен (±ЕС; ±EСД; ±EОБ) қамтамасыз
етілу көрсеткіштері кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның тұрақтылық
дәрежесін таптастыру үшін, базалық болып табылады.
Қаржылық тұрақтылықтың түрін (тип) анықтау үшін үш өлшемді көрсеткіштер
қолданған жөн:
,
Мұндағы: x1 = ±ЕС; x2 = ±EСД; x3 = ±EОБ.
S (x) функциясы келесідей анықталады:
Тұрақтылық дәрежесіне қарай қаржылық жағдайдың төрт түрін (тип) бөліп
көрсетуге болады:
1. Абсолюттік қаржылық тұарқтылық.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (l; 1; l) .
Қаржылық жағдайдың абсолюттік тұрақтылығы, қорлар мен шығындардың
меншікті айналым қаржыларымен толықтай жабылғанын көрсетіп тұр. Кәсіпорын
сыртқы қаржы көздеріне тәуелді емес. Мұндай жағдай практикада сирек
кездесетін түріне (типіне) жатады. Бірақ қаржылық тұрақтылықтың бұл түрін
(типін) сана (идеальная) деуге болмайды, өйткені кәсіпорын өзінің
шаруашылық қызметінде сыртқы қаржы көздерін қолданбайды.
2. Нормалы қаржылық тұарқтылық.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (0; 1; l) .
Кәсіпорынның төлеу қабілетіне кепіл болады. Бұл жағдайда кәсіпорын қорлар
мен шығындарды жабу үшін меншікті сонымен қатар шеттен тартылған қаржы
көздерін пайдаланады. Кәсіпорын меншікті және несие қаражаттарын оптималды
пайдаланады. Ағымдағы активтер кредиторлық қарыздан жоғары болады.
3. Тұрақсыз қаржылық жағдай.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (0; 0; l) .
Тұрақсыз қаржылық жағдай кәсіпорынның төлеу қабілетінің бұзылуымен
байланысты. Бұл тұста әліде болса жағдайды жақсартуға мүмкіндіктер бар және
олар, меншікті қаржы көздерін толықтыру арқылы және де қосымша ұзақ
мерзімді және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздарды тарту жолымен
толықтыруға болады. Өндірістің табыстылығының төмендеуі байқалады.
4. Дағдарыстық қаржылық жағдай.
Мына шарттармен анықталады:
±ЕС0;
±EСД0;
±EОБ0.
Үш өлшемді көрсеткіш:
= (0; 0; 0) .
Кәсіпорын банкрот болуға жақын, өйткені осы кезде ақша қаражаттары, қысқа
мерзімді қаржы салымдары, дебиторлық борыштар және өзгеде айналым активтері
оның кредиторлық қарызын және қысқа мерзімді несиелер мен қарыздарын өтей
алмайды.
Біздің мысалымызда:
Есеп беру кезеңінің басында Есеп беру
кезеңініңсоңында
±ЕС 0 (0);
±ЕС 0 (0);
±EСД 0 (0);
±EСД 0 (0);
±EОБ 0 (0);
±EОБ 0 (0);
= (0; 0; 0);
= (0; 0; 0);
Дағдарыстық қаржылық жағдай. Дағдарыстық қаржылық жағдай.
Соңғы жасалған есептеуіміздің нәтижесі көрсеткендей кәсіпорын жыл басында
да, жыл соңындада банкротқа ұшырау шегінде. Оны көру үшін барлық
мәліметтерді бір кестеге топтастырамыз.
4 – кесте. Прогресс фирмасы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің 2006
жылы 01 қаңтардағы қаржылық тұрақтылығының жалпы жағдайы, теңге.
Көрсеткіштер Есеп беру Есеп беру Ауытқулар (+
кезеңінің кезеңінің ; - )
басында соңында
1 2 3 4
Капитал және қорлар (ИС) 1396500 1401700 +5200
Айналымнан тыс активтер (F) 1357600 1387000 +29400
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (КТ) - - -
Қысқа мерзімді несие қаржылары (Кt) - - -
Меншікті айналым қаржыларының болуы 38900 14700 -24200
(Ес)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру 38900 14700 -24200
үшін, меншікті айналым қаржыларының
және ұзақ мерзімді несиелік көздердің
болуы (ЕСД)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру 38900 14700 -24200
үшін, негізгі қаржы көздерінің жалпы
көлемі (ЕОБ)
Қорлар мен шығындар (Z) 539800 424600 -115200
Меншікті айналым қаржыларының артығы -500900 -409900 -91000
(+) немесе жетіспеушілігі (-) (±ЕС)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру -500900 -409900 -91000
үшін, меншікті айналым және ұзақ
мерзімді несиелік көздердің артығы (+)
немесе жетіспеушілігі (-) (±EСД)
Қорлар мен шығындарды қалыптастыру -500900 -409900 -91000
үшін, негізгі көздердің жалпы
көлемінің артығы (+) немесе
жетіспеушілігі (-) (±EОБ)
Үш компоненттік көрсеткіштің қаржылық (0;0;0) (0;0;0) х
тұрақтылығы ()
Прогресс фирмасы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қаржылық
тұрақтылығын талдау және бағалау арқылы дағдарыстық қаржылық жағдайда
тұрғанын айтуға болады және бұл жағдай есеп беру кезеңінің басында да,
соңында да көрініс тауып отыр. Бұл қортынды келесі нәтижелерге негізделеді:
қорлар мен шығындар меншікті айналым қаржыларымен өтелмейді (ЕС). Жыл
басында қорлар мен шығындарды өтеу үшін 86,12 % меншікті айналым қаржылары
жетпей қалды ((539800 : 38900) · 100 %), ол жыл соңында - 71,12 % ((424600
: 5200) · 100 %);
кәсіпорында қаржылық дағдарыстың сақталуының басты себебі, ол қорлар мен
шығындарының өсу қарқыны оны қалыптастыратын көздерінің өсу қарқыныан
жоғары: жалпы қалыптастыратын көздерінің қарқыны (Есд) 62,21 % төмендеді,
меншікті айналым қаржылары 62,21 % азайды, ал қорлар мен шығындардың құны
21,34 % төмендеді;
кәсіпорынның жағымсыз іс - әрекеті сыртқы қарыз қаражаттарының дұрыс
пайдаланбауы. Ұзақ мерзімді несиелер және қарыздар шеттен тартылмайды.
Қысқа мерзімді міндеттемелер есепте тек кредиторлық қарыз ретінде
көрсетілген, бірақ ол талданып отырған кезеңде 1,79 % төмендеген.
Кәсіпорынның меншікті айналыс қаржыларының жетіспеушілігі көрініс табуда,
оны шаруашылық қызметте қорды жабу үшін жетіспейтіндігі дәлел. Меншікті
айналым қаржыларының деңгейін көтеру қажет.
Баланс өнімділігін талдау кәсіпорынның несие қабілеттілігін бағалау
үшін қажет, яғни өз міндеттемелері бойынша уақытында және толық көлемде
есеп айырысу мүмкіндігі.
Баланс өнімділігін бағалаудың басты міндеті - кәсіпорын міндеттемелері
көлемінің өтелуін оның активімен анықтау.
Пайда болған есепті - аналитикалық тәжірибеге сәйкес баланстық актив пен
пассив бөлімдері өтімділікті талдағаннан кейін келесідей болады.
5-кесте. Баланс өнімділігін талдау
АКТИВТЕР ПАССИВТЕР
А1 – ең өтімділікті активтер П1 – маңыздылығы жоғары міндеттемелер
А2 – тез өтетін активтер П2 – қысқа мерзімді міндеттемелер
А3 – баяу өтетін активтер П3 – ұзақ мерзімді міндеттемелер
А4 – қиын өтетін активтер П4 – тұрақты пассивтер
Кәсіпорын активтері:
А1 - ең өтімділікті активтер. Оларға кәсіпорынның барлық ақша
қаражаттары мен қысқа мерзімді қаржылық салымдары жатады.
Біздің мысалымызда:
А1 = (есеп беру кезеңінің басында) = 31800;
А1 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 14800;
А2 - тез өтетін активтер. Дебиторлық берешек және өзгеде айналым
активтері.
Біздің мысалымызда:
А2 = (есеп беру кезеңінің басында) = 164700;
А2 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 252600;
А3 - баяу өтетін активтер. Қорлар, дебиторлық берешек, ұзақ мерзімді
қаржылық салымдар.
Біздің мысалымызда:
А3 = (есеп беру кезеңінің басында) = 541700;
А3 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 434100;
А4 - қиын өтетін активтер. Айналымнан тыс активтер (ұзақ мерзімді
қаржылық салымдарды қоспағанда).
Біздің мысалымызда:
А4 = (есеп беру кезеңінің басында) = 1357600;
А4 =(есеп беру кезеңінің соңында) = 1387000;
Кәсіпорын пассивтері.
П1 – маңыздылығы жоғары міндеттемелер. Оларға кредиторлық берешек және
басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер жатады.
Біздің мысалымызда:
П1 = (есеп беру кезеңінің басында) = 699300;
П1 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 686800;
П2 – қысқа мерзімді міндеттемелер. Банк несиелері және қарыз
қаражаттары, олар 12 ай ішінде өтелуі керек.
Біздің мысалымызда:
П2 = (есеп беру кезеңінің басында) = 0;
П2 =(есеп беру кезеңінің соңында) =0;
П3 – ұзақ мерзімді міндеттемелер. Банк несиелері және қарыз
қаражаттары, олар 12 ай ішінде өтелу керек және басқа да ұзақ мерзімді
міндеттемелер.
Біздің мысалымызда:
П3 = (есеп беру кезеңінің басында) =0;
П3 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 0;
П4 - тұрақты пассивтер. Кәсіпорынның капиталы және қоры, болашақта
болатын шығындардан басқа.
Біздің мысалымызда:
П4 = (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500;
П4 = (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700;
Егер төменде көрсетілген теңсіздік орындалса баланс абсолютті өтімділікті
деп саналады:
Al П1;
А2 П2;
A3 ПЗ;
А4 П4.
Баланс өнімділігінің абсолюттігі алғашқы үш тенсіздіктің орындалуын қажет
етеді. Төртінші тенсіздік баланстық маңызға ие болады. Оның орындалуы
кәсіпорынның меншікті капиталының бар болуын куәландырады (ЕС = ИС - F).
Егер кез - келген теңсіздік кері таңбаға ие болса, онда баланс өтімділігі
абсолюттік өнімділіктен басқа болады.
Осындай қатнастар кәсіпорынның ағымдағы өтімділігін анықтап алынғандағы
кезеңдегі төлем қабілеттілігін көрсетеді. Бұл салыстырулар перспективті
өтімділікті талдайды, және осының негізінде үзақ мерзімді төлем
қабілеттілігі болжанады.
Баланс өнімділігін комплексті түрде бағалау үшін өтімділіктің жалпы
көрсеткішін қолданған дұрыс (ПЛ). Баланс өтімділігінің жалпы көрсеткіші
кәсіпорынның барлық өтімділік қаражаттарымен төленетін міндеттемелердің
қатынасын және міндеттемелердің өтеуін көрсетеді. Егер L1 коэффинциентінің
басымдылығы бір бірлікпен қабылданылса, онда шектеулер жүйесі келесі
коэффиценттермен беріледі:
L1 = 1, L2 = 0,5, L3 = 0,3.
Оған баланс өтімділігінің жалпы көрсеткішінің формуласы келеді:
ПЛ = А1 + 0,5 А2 + 0,3 А3
П П 1 + 0,5 П2
+ 0,3 П3
Бұл көрсеткіштің мағынасы, есеп кезеңінің басына және аяғына
қарастырылған, баланс өтімділігінен қарағанда ол кәсіпорынның қаржылық және
төлемдік жағдайының өзгерісін көрсетеді.
Біздің мысалымызда:
ПЛ (есеп беру кезеңінің басында) = [31800 + 0,5 (164700) + 0,3 (541700)]
: [699600] = 0,40
ПЛ (есеп беру кезеңінің соңында) = [148 + 0,5 (252600) + 0,3 (434100)] :
[686800] = 0,40
Осылайша, қорытынды жасауға болады, яғни есеп беру кезеңінде өтімділік
балансы Прогресс фирмасы жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде өскен
жоқ.
Қорытындыны дәлелдеу үшін, жалпы өтімділік балансының мағынасын
есептейік, ол үшін актив және пассив топтарын қолданып, алдына нормативті
жеңілдіктер тәсілін қолданылғанда алынған.
Біздің мысалымызда:
ПЛ (есеп беру кезеңінің басында) = [31800 + 0,5 (404200) + 0,3 (302200)]
: [559400 + 0,5 (139900)] = 0,52
ПЛ (есеп беру кезеңінің соңында) = [14800 + 0,5 (455200) + 0,3 (261500)]
: [549400 + 0,5 (137400)] = 0,49
Есеп беру кезеңінің соңында қысқарғанын көріп отырмыз, яғни алдында
жасалған қорытынды дұрыс.
Қаржылық талдау.
Талдау тәжірибесінде көбінесе қаржылық коэффициенттер қолданады,
құрылысы мен тәсіліне қарай жағдайдан жағдайға өзгеріп, бірақта, аяғында
қаржылық жағдайға баға беру басты көрсеткіштерді анықтауға ұмтылады және
өзі келесіні қамтиды.
1. Автономия коэффициентті (Кавт). Ол капитал және қорлар қатнасы мен
қорытынды балансына анықталады:
III баланс бөлімінің қорытындысы
Кавт = ----------------------------------- --------------
Баланс қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кавт (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 : 2095800 = 0,67
Кавт (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 : 2088500 = 0,67
Бұл көрсеткіштер кәсіпорынның қаржылық дербестігін көрсетіп отыр.
2. Қарыздар және меншікті қаражаттар қатынасының коэффициенті (Кқжмққ).
Кәсіпорынның міндеттемелерінің меншікті қаражаттарының қатнасына бөлінеді.
IV баланс бөлімінің қорыт. + V баланса бөлімінің қорыт.
Кқжмққ = ----------------------------------- ------------------------------
---------
III баланс бөлімінің қорытындысы
Кқжмққ (есеп беру кезеңінің басында) = 699300 : 1396500 = 0,5
Кқжмққ (есеп беру кезеңінің соңында) = 686800 : 1401700 = 0,49
Коэффициенттің өлшемдік көрсеткіштері автономия көрсеткішінің мағынасы
мен балансының көсетуі, олар жоғарыда көрсетілген критерилерге жауап
береді: есеп кезеңінің басына (0,5), сол сияқты есеп кезеңінің аяғына
(0,49) Кқжмққ 1. Меншікті қаражаттардың формальді түрде жеткіліктігі
қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді міндеттемелерді өтеуге, бұлар өтелмеуі
мүмкін немесе жартылай өтелуі кәсіпорынның активтерінің жүйесі
ақталмағаннан болады. Сөйтіп, қосымша критерилер енгізіліді, олар
кәсіпорынның мобильді және имобильденген қаражаттардың арасындағы
пропорциясын өлшейді.
3. Мобильді және имобильденген қаражаттардың қатнасының коэффициенті
мына формуламен есептеледі (Кми):
II баланс бөлімінің қорытындысы
Кми = -----------------------------------
---------.
I баланс бөлімінің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кми (есеп беру кезеңінің басында) = 738200 : 1357600 = 0,54
Кми (есеп беру кезеңінің соңында) = 701500 : 1387000 = 0,51
Осылайша, біздің жағдайдағы шарт Кзс Кми есеп кезеңінің басында (0,5
қарсы 0,54 ) байқалған, яғни кәсіпорын міндеттемелерін өтеуге жеткілікті
мобильді қаражаттары болған. Есеп кезеңінің аяғынада (0,49 қарсы 0,51)
байқалған, Кзс Кми шарты орындалмаған, яғни кәсіпорын өз
міндеттемелерін өтеуге мобильді қаражаттары жеткіліксіз болған.
4. Ауыспалылық коэффициенті (Кмн): Кәсіпорынның меншікті айналым
қаражаттарының капитплы мен қорлардың қатнас коэффициентімен анықталады.
III баланс бөлімінің қорыт. + I баланса бөлімінің қорыт.
Кмн = ----------------------------------- ----------------------------
----------.
III баланс бөлімінің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кмн (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 : 1357600 = 0,03
Кмн (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 : 1387000 = 0,1
Көріп отырғанымыздай, жыл басына капитал 3% және 1% капитал жыл аяғына
мобильді түрде болған. Бұл, кәсіпорын айналым қаражаттарында қажеттілігі
туады.
5. Айналым қаражаттырының өтімділік коэффициенті (Клос): Ақша
қаражаттарының және қысқа мерзімді қаржылық салымдар арасындағы
кәсіпорынның айналым активтерінің қатнасына анықталады.
Стр.250 + стр.260
Клос = ----------------------------------- ---------.
II баланс бөлімнің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Клос (есеп беру кезеңінің басында) = 13800 : 738200 = 0,04
Клос (есеп беру кезеңінің соңында) = 14800 : 701500 = 0,02
Осылайша, айналым активтерінің басты бөлігі ( есеп кезеңінің басына 96
және есеп кезеңінің аяғына 98 пайыз) байланыс түрінде болған, 13 бөлігі
дебиторлық қарыздарға келген.
6. Қорлардың қамтамассыздығы және меншікті шығындар көздерінің қалыптасу
коэффициенті (Коб зап): Меншікті айналым қаражаттарының кәсіпорынның қорлар
балансына қатнасы бойынша анықталады.
III баланс бөлімінің қорыт. - I баланса
бөлімінің қорыт.
Коб зап = ----------------------------------- -------------
------------------------.
Стр. 210
Біздің мысалымызда:
Коб зап (есеп беру кезеңінің басында) = 1396500 : 1357600 = 0,07
Коб зап (есеп беру кезеңінің соңында) = 1401700 : 1387000 = 0,03
Көрсеткіште көріп отырмыз, яғни коэффициент көрсеткіші жыл басына қалыпты
жағдайға сай, ал жыл аяғына көрсеткіш анағұрлым төмендейді. Кәсіпорын жыл
аяғында өз шаруашылығын қаржыландыруға қаржысы жеткіліксіз.
7. Автономия коэффициенті қорлар мен шығындар көздерінің қалыптастыру
(Кавт зап) меншікті айналым қаражаттарының қорлар мен шығындар көздерінің
қалыптасуын көрсетеді.
III баланс бөлімнің қорыт. – I баланс бөлімнің қорыт.
Кавт зап = ----------------------------------- ------------------------------
------------------------.
III баланс бөл-ң қорыт. – I баланс бөл-ң қорыт. + IV баланс бөл-ң
қорыт.
Біздің мысалымызда:
Кавт зап (есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 : 135760) : (1396500 :
1357600 + 699300) = 0,07
Кавт зап (есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 : 1387000) : (1401700 :
1387000 + 686800) = 0,03
Көрсетілген есептеу, кісіпорынның 2005 жылғы балансы бойынша жасалған,
ол: біріншіден, коэффициент мәні төмендеген (0,05 есеп кезеңінің басына
және 0,02 есеп кезеңінің аяғына); екіншіден, К қкмш К автқор
арақатнасты сақтауға арналған (0,07 және 0,05 жыл басына және 0,03 және
0,02 жыл аяғына).
8. Өндірістік мүліктің коэффициент көрсеткіші мына формуламен анықталады
(Кипн):
Стр. 120 + стр. 130 + стр.211 + стр. 213
Кипн = ----------------------------------- --------------
--.
Баланс қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кипн (есеп беру кезеңінің басында) = (1298200 + 59400 + 9300 +468000) :
2098500 = 0,87
Кипн (есеп беру кезеңінің соңында) = (1389500 + 35400 + 285000) : 2088500
= 0,82
Осылайша, шарт жасалынады Кипн 0,5.
9. Қысқа мерзімді қарыздар коэффициенті (Ккрат зд):
Барлық міндеттемелерінің қысқа мерзімді міндеттемелер жалпы сомасын
көрсетеді.
Vбөлімнің қорытынды балансы
V баланс бөлімнің қорытындысы
Ккрат зд = ----------------------------------- ----------------------------
-----------------------.
IV баланс бөлімнің қорытындысы – V баланс бөлімнің
қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Ккрат зд (есеп беру кезеңінің басында) = 699300 : 699300 = 1
Ккрат зд (есеп беру кезеңінің соңында) = 686800 : 686800 = 1
Кқмқ және Ккқар коэффициенттер теңдігі 2005 жылдың басына және аяғына
белгілейді, яғни есеп кезеңінде кәсіпорынның қысқа мерзімді кридиттер және
қолданбаған қарыздар.
Банкроттық ұшыраудың мүмкіндігін бағалау.
Баланс жүйесін анализдеуде және бағалауда мынадай критерийлер қолданады,
ағымдағы өтімділік коэффициенті (Каө), меншікті қаражаттармен қамтамассыз
ету коэффициенті (Кмққ), төлемдік мүмкіндікті қалыптастыру коэффициенті
(Ктмқ), ол былай анықталады:
II баланс бөлімнің қорытындысы
Каө = ----------------------------------- ------------------------
V баланс бөлімнің қорытындысы – стр.640, 650
Біздің мысалымызда:
Каө (есеп беру кезеңінің басында) = 738200 : 699300 = 1,06
Каө (есеп беру кезеңінің соңында) = 701500 : 686800 = 1,02
Өтімділік коэффициентінің мағынасы, есеп кезеңінің басына да, есеп
кезеңінің аяғына да қалыптан төмен, яғни кәсіпорынның - төлемдік қасиетін
жоғалтады.
Меншікті қаражаттармен қамтамасыз ету коэффициенті (Кмққе), ол былай
анықталады:
III бөлімнің - II баланс бөлімнің қорытындысы
Кмққе = ----------------------------------- --------------------------
II балансы бөлімнің қорытындысы
Біздің мысалымызда:
Кмққе (есеп беру кезеңінің басында) = (1396500 - 1357600) : 738200 = 0,05
Кмққе (есеп беру кезеңінің соңында) = (1401700 - 1387000) : 701500 = 0,02
Меншікті қаражаттармен қамтамассыз етілуі кәсіпорында қалыптан төмен,
және есеп кезеңінің аяғына екі есеге төмендеген, кәсіпорынның - төлемдік
қасиетін жоғалтады.
Ктл(к.г.) + 6Т (Ктл(к.г.) – Ктл(н.г.))
Квп = ----------------------------------- --- ,
2
Бағалау қорытындыларан жасау үшін жасалған есептеулердің қортындыларын
таблица түрінде көреміз.
6-кесте. Прогресс фирмасы жауапкершілігі
шектеулі серіктестігінің 2006 жылы 01 қаңтардағы жағдайының банкротқа
ұшырау мүмкіндігін бағалау.
Көрсеткіштер Есеп беру Есеп беру Көрсеткіштердің
кезеңінің кезеңінің критерилік
басында соңында мағанасы
1. Өтімділіктің ағымдағы 1,06 1,02 2
коэффициенті (Көа)
2. Меншікті қаражаттармен 0,05 0,02 0,1
қамтамасыз етілу
коэффициенті (Кмққе)
3.Төлеу қабілетін қалпына - 0,5 1
келтіру коэффициенті
(Ктққк)
Осылайша, есеп кезеңінің соңыда (Каө және Кмққе) қалыптан төмен төлемдік
мүмкіндікті қалыптастыру коэффициенті есе төмендеді, яғни кәсіпорын жақын
арада төлемдік мүмкіндікті жоғалтады.
1.3 Ақпарат жүйесін тұрғызудың мақсаты мен тағайындалуы
Ақпарат жүйесін тұрғызу мақсаты – фирманың қаржылық жағдайын талдау,
рейтингін анықтау операцияларын автоматтандыру.
Ақпараттық жүйені тұрғызудағы мақсат – ақпарат қорларының өзара тиімді
әсерлесуін өзгертпей біріктіру болып табылады.
Қазіргі уақытта кез келген ұйымды, бірлестікті және мемлекеттік
органдарды автоматтандыру ісі бірінші кезекке қойылып отыр. Ол шетелдерде
қызмет еткенмен біздің елде енді-енді енгізіліп жатыр. Оның бір көрінісі
Президенттің өзі де мемлекеттік органдарды автоматтандыруды айтып отыр.
Соның ішіне 2008 жылға дейін электронды үкімет құру мәселесі де бар.
Мемлекет, Үкімет және де қарапайым халық үшін фирманың рейтингін
талдаудың маңызы өте зор. Әрине, оны халық анықтамайды, жоғарыда айтып
кеткенімдей оған Шағын Кәсіпкерлік Ұйымдастыру Ұйымы басшылық етеді.
Қазіргі уақытта сондай ақпарат жүйелерін құру өте бір маңызды шаралардың
бірі болып отыр. Фирманың рейтингін жариялау тек оның таза жұмыс
істейтінін, көрсеткіштерінің жоғары не төмен екендігін білдіріп қоймай,
фирма компания корпарация дәрежесіне жетіп
елімізде ғана емес сондай-ақ шетелдерде де танымал бола бастайды. Оның өзі
фирманың басқа елдерде филиалдарын ашуға көмектеседі. Бұның барлығы сол
дұрыс құрылып, дұрыс жұмыс істейтін ақпарат жүйесінің қызметіне тікелей
қатысты.
1.4 Ақпараттық жабдықтау ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурстар жүйені тұрғызуға қажетті материалдық шикізат
және ол Қаржылық Қадағалау департаментіне өте қажетті мәліметтер жиынтығы.
Бұған негізінен капитал жеткіліктігі, активтердің сапасы, менеджмент,
табыстылық, өтімділік және сезімталдық жатады. Ақпараттық жабдықтау
құрылымына қойылатын талаптар.
Ақпараттық жабдықтау (АЖ) – бұл ақпараттық жүйеде қолданатын
экономикалық ақпаратты жіктеудің және шартты белгілеудің бірыңғай жүйелері
мен құжаттардың және ақпарат массивтерінің үйлестірілген жүйелерінің
бірігуі болып табылады. Ақпараттық жабдықтаудың негізгі бағыты сақталуынан,
ақпараттың жинақталуынан, ақпараттық базаға өзгеріс енгізуден басқару
шешімдерін қабылдау үшін кіріс ақпараттарының берілуінен тұрады.
Ақпараттық жүйенің жабдықтау жүйелері, функционалды ішкі жүйелеріне
қарамастан барлық экономикалық ақпарат жүйелеріне бірдей болады. Оның
құрамы белгілі бір пәндік аймаққа қатысты емес. Жабдықтаушы ішкі
жүйелеріне: ұйымдастырушылық, техникалық, математикалық, программалық,
ақпараттық, лингвистикалық, және технологиялық ішкі жүйелері кіреді.
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz