Қазақстандағы өзін-өзі реттеу ұйымдары

Жоспар:

1. ӨЗІН.ӨЗІ РЕТТЕУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУ НЕГІЗДЕРІ

2. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ӨЗІН.ӨЗІ РЕТТЕУ ҰЙЫМДАРЫ. ОЛАРДЫҢ РӨЛІ МЕН МІНДЕТТЕРІ

ҚАРЖЫ НАРЫҒЫН ӨЗІН-ӨЗІ РЕТТЕУ ҰЙЫМДАРЫ

1. Өзін-өзі реттейтін ұйым (ӨӨРҰ) – бұл бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының қауымдастық формасында, ерікті түрде, олардың кәсіби қызығушылықтарын қорғау мақсатында құралатын коммерциялық емес және мемлекеттік емес ұйым. Ол бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымының тиімді жұмыс істеуі үшін жағдай жасайды.
Мемлекеттік реттеу жеткіліксіз болған жағдайда қаржы нарығының күрделенуі мен кеңеюіне байланысты инвестициялық бизнес қатысушыларының кәсіби қауымдастықтары пайда болады. Олар қауымдастық мүшелеріне ғана емес, биржалық сауда қатысушыларының кең шеңберде залал әкелетін жеке тұлғалардың әділетсіздігін іздеп табады. Өйткені, кәсіби адамдарға деген қоғамдық сенімділіктің төмендеуі олардың бизнестерінің негізін бұзады және пайданың азаюына әкеледі. Қаржы нарығының ішкі реттеуінде кәсіби қауымдастықтардың қызығушылықтары көбіне мемлекеттің қызығушылықтарымен сәйкес келеді.
Өзін-өзі реттейтін ұйым өз қызметін Қазақстан Республикасының Заңнамасына сәйкес лицензия негізінде жүзеге асырады. ӨӨРҰ-ның әр түрлі түрлерін лицензиялаудың өзіндік ерекшеліктері бар. Қор биржасы, бағам белгілеуші ұйым, Орталық депозитарий, өздерінің тікелей қызметтері бойынша лицензиясын алғанда ӨӨРҰ мәртебесін қабылдайды, ал қауымдастық бұл мәртебені тек өздері қауымдастық ретінде лицензия алғаннан кейін ғана алады. Өзін-өзі реттеу ұйымдарын құрудың мақсаты, қаржылық нарық қатысушыларының қызметтеріндегі белгілі бір бағыттардағы ішкі реттеу болып табылады.
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби қатысушыларының өзін-өзі реттеу ұйымының негізгі міндеттері:
• бағалы қағаздар нарығы кәсіби қатысушыларының тиімді қызмет етуін тиісті жағдайлармен қамтамасыз ету;
• бағалы қағаздар нарығы кәсіби қатысушылары клиенттерінің және бағалы қағаздар иелерінің қызығушылықтарын қорғау;
• бағалы қағаздармен операцияларды жүргізудің ережелері мен стандарттарын жасау.
Өзін-өзі реттейтін ұйымдардың кәсіби қызмет етуінде міндетті ережелерді жасап шығаруға, кадрлардың кәсіби дайындалуын жүзеге асыруға, қаржы нарығында жұмыс істеу үшін талаптарды бекітуге құқығы бар; мемлекеттік басқару органдарында, қаржы нарығы қатысушыларының байланысын және қызығушылықтарын қорғауды қамтамасыз ету.
Кәсіби қатысушылардың ӨӨРҰ-ның құрылтайшылық құжаттары және қызмет ету ережелерінде мынадай талаптар қойылуы қажет :
• ұйымның мүшелерінің кәсіби біліктілігі (техникалық қызметкерден басқа).
• бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметті жүзеге асыру стандарттары;
• бағалар мен айлалы әрекеттерді шектейтін ережелер;
• есеп және есеп беруді жүргізу құжаттары;
• ұйымға кіру, шығу немесе одан шығарып тастау тәртібі;
• ұйымның басқару органдарына сайлануында және ұйымды басқаруға қатысуға ӨӨРҰ мүшелерінің тең құқықтарының болуы;
• ұйым мүшелерінің арасында жинақтарды, төлемдерді, ұстап қалуларды тарату;
• ұйым мүшелерінің клиенттердің талаптары мен шағымдарын қарастыру;
• ұйым мүшелерінің бекітілген ережелер мен стандарттарды орындауын тексеру рәсімдерін жүргізу;
• ұйым мүшелерінің клиенттер және басқа да тұлғалардың алдында зиянды өтеу бойынша міндеттерді орындау тәртібі;
• ұйым мүшелерінің қолданылатын санкцияларынан басқа да шаралар және оларды қолдану тәртібі;
• ақпараттың ашықтығын қамтамасыз ету.
Қазақстанда өзін-өзі реттейтін ұйымның ережелерін Қаржы нарығы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттік бекітуі қажет.
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ӨӨРҰ-ның мүшелері, өз қызметтерінің бір түрін бағалы қағаздар нарығында жүзеге асыратын кәсіби қатысушылары болып табылады. Ұйым мүшелерінің кіруі, шығуы және шығарылып тасталуы, ұйымның ішкі құжаттары негізінде жүргізіледі.
Кәсіби қатысушының Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу фактісі табылған жағдайда немесе қойылған талаптарға нарықтағы қызметі сәйкес келмесе ӨӨРҰ оны мүшелікке қабылдамауға құқығы бар.
Өзін-өзі реттейтін ұйымның ұйымдастырушылық құрылымын былайша көрсетуге болады. ӨӨРҰ мүшелерінің жиналысы → директорлар Кеңесі → Басқару → ревизиялық комиссия.
ӨӨРҰ мүшелерінің жиналысында мынадай мәселелер қарастырылады:
• жарғыны өзгерту;
• директорлар Кеңесін, атқарушы органдарды, ревизиялық комиссия мүшелерін тағайындау, сонымен қатар олардың өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтату;
• қызмет етудің нәтижелерін, атқарушы органдардың есеп берулерін және ревизиялық комиссияның қорытындыларын бекіту;
• ұйымның ережелерін, оларға толықтырулар мен өзгертулерді бекіту;
• ӨӨРҰ-ын қайта ұйымдастыру және жою, тарату комиссиясы мен таратушы балансты бекіту;
• ӨӨРҰ-на мүшелерді қабылдау және шығарып тастау.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Ысқақов У.М., Боқаев Д.Т., Рузиева Э.А.
Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2006. – 298 бет.