Жайрем кен - байыту комбинатының жұмыскерлер денсаулығына өндіріс факторларының әсері

МАЗМҰНЫ

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

БӨЛІМ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.1 Өндіріс орнының орналасу ауданына және кәсіпорынға жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Атмосфераны ластағыш көзі ретінде мекемеге қысқаша сипаттама беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.1 «Ұшқатын» кен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.2 ЖКБК орталық өндіріс ауданы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2.3 «Жомарт» кен орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.3 Негізгі ластаушы заттарға сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.4 Қоршаған ортаның антропогендік өзгерістерінің адам денсаулығына әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

БӨЛІМ ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖКБК ЖҰМЫСКЕРЛЕРІНІҢ ДЕНСАУЛЫҚ ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі мен есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1.1 Атмосфераның ластануының анализі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 ЖКБК жұмыскерлерінің денсаулық көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 Аурушаңдылықты зерттеу әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
БӨЛІМ ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН ЛАСТАУШЫ ЗАТТАРДЫ АЗАЙТУҒА АРНАЛҒАН ШАРАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..

3.1 Кәсіпорынның санитарлық қорғау белдемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.2 Өнеркәсіптен шығатын қалдықтарды заласыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... .
3.3 ЖКБК цехтарының ластаушы зат шығаруын азайтуға арналған шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҒДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

КІРІСПЕ
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап алға басуы адамзат өмірін жақсартуға тікелей игі ықпал етумен қатар, қоршаған орта - табиғатқа орны толмас орасан зор зиян да тигізіп отыр. Соған орай бұл күнде атмосфераның, гидросфераның, литосфераның үздіксіз ластануын тежеп тоқтату мүмкін болмай бара жатқандығы шындық. Осыған байланысты қоршаған ортаны қорғау және оны табиғи қалпында сақтау мәселелері бүкіл дүниежүзі елдерінің алдында тұрған ең маңызды міндеттердің біріне айналып отыр. [1]
Адам және табиғат бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар екенін білеміз. Адамзат табиғаттан тыс өмір сүре алмайтыны да белгілі. Осы эволюциялық кезеңге дейін адам табиғатқа бірте-бірте сіңіп, үстемдігін арттырып отыр. Ал қазіргі кезеңде адамдар мен табиғат арақатынастары жылдан-жылға шиеленісіп барады.
Бір сөзбен айтқанда, адам өзінің өмір сүруін жақсарту үшін, материалдық игілігін арттыру үшін өндіріс, өнеркәсіпті ойлап тапты. Бірақ, климаттың өзгеруіне, халық денсаулығына тигізетін әсері туралы ойламады. [20]
Өнеркәсіптің дамуы, әсіресе, ауа қабатының ластануына әсер етеді. Атмофераның ластануынан көп адамдар зардап шегеді. [39]
Актуалдылық.
16.07.1997 ж. «Қоршаған ортаны қорғау» туралы заңда, басты назар – адам денсаулығына зиянды қиын жағдай туғызуы туралы ескертілуге аударылған. Осыған байланысты негізгі актуалдылық антропогендік ауыртпашылықты зерттеу мәселесін тудырады.
Қазіргі кезде ең басты табиғи орта компонентінің бірі – атмосфераның ластануы алаңдануда. өнеркәсіп орындарының артуы, әртүрлі аймақтарда химикаттарды қолдану, энергетика мен транспорттың дамуы зор ықпалын тигізеді.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Ақбасов А.Ж., Сайнова Г.Ғ. Экология. – Алматы: «Бастау» баспасы, 2003 -113 б.
2. Атмосфералық ауаны қорғау туралы ҚР заңы. Астана, 2002.
3. Антонова К.Л. Влияние общей вибрации на машинистов производственной среды. Сборник научных трудов . – Ленинград, 1990 - 61-63 б.
4. Атмосфералық ауаны ластаушы заттардың кодтары мен тізімдері. Санкт-Петербург, 1995
5. АДЗРК Х2 1.04.2001. Гигиенические критерии оценки и классификация условии труда по показателям вредности и опасности факторов произвоственной среды, тяжести и напряженности трудового процесса. 30.11.2000 – 94
6. Арустамов Э.А. Природопользование / Э.А. Арустамов, И.К. Дашков. – Мосвка, 2000 – 145б.
7. Алтынбеков Б.Е., Сраубаев Е.Н., Конбаев Е.Ш. Физиолого-гигиеническая характеристика условий труда горнорабочих очистного забоя при работе в различные смены. // тезисы докладов. Конференция «Состояние и пути уровня снижения загрезнения окружающей среды: - Қарағанды, 1981.
8. «Әртүрлі өнеркәсіптердің атмосфераға ластаушы заттарды шығаруды есептеу әдістемелері» - Алматы, 1996.
9. Бейсенова Э., Самақова А. Экология және табиғатты тиімді пайдалану – Алматы: «Ғылым» , - 2004. – 307б.
10. Бейсенова Э.С. Шілдебаев Ж.Б. Экология негіздері. – Алматы, 1995 -115б.
11. Владимиров А.М. Охрана окржающей среды. / А.М. Владимиров, Ю.И. Ляхин. – Санкт-Петербург: Гидрометеоизд, - 1996.- 100б.
12. Воронков Н. А. Экология общая, социальная, приклодная. – М: Ангар, 1999 -245 б.
13. Гончарук Е.И. Изучение влияния факторов окружающей среды на здоровье населения. / Е.И. Гочарук, О.В. Вороненко, Н.И. Марценюк. – Киев, 1996 – 165 б.
14. Грунфикель В.С., Коц Я.Н., Шик М.Л. Регуляция позы человека. – Москва, 1965 – 256 б.
15. Жакатаева В.Т. Асобенности и прогнозирование загрязнения воздушного бассейна Караганды, Темиртауского промышленного региона. // Современные проблемы экологии Центрального Казахстана: сб. Статей. – Караганда, 1998 – С.18-31
16. Жатқанбаев Ж.Ж. Экологиялық сөздік, 2002.
17. Коньюктурлық шолу. «Заболеваемости работников ОАО «ЖГОК» за 12 месяцев 2002, 2003, 2004 года»
18. Коптюг В.И. Итоги конференции ООН по окружающей среде и развитию. // Мир науки. – 1995. -№4 -39-45 бб.
19. Кочанова Е.И., Вермель А.Е., Папоян С.Ш. Влияние производственного шума на распространенность артериальной гипертонии. // Мир. Архив. – 1995. - №4 – 125-128 б.
20. Кулкыбаев Г.А. Медицинские аспекты экологии. – Алматы: Ғылым, 1998.
21. «Қоршаған табиғи ортаны қорғау туралы» ҚР заңы. – Алматы, 1997. 05.06.2001ж. қосымшаларымен
22. Құрылыс индустриясы мекемелерінің атмосфераға ластаушы заттарды шығарыун есептеу әдістемелік сілтемелері. – Алматы, 1992.
23. Мазур И.И., Молдаванов О.И. Курс инженерной экологии. – Москва «Высшая школа». – 1999. – 177 б.
24. «Мекемелердің, қондырғылардың санитарлық жіктеу және санитарды қорғау зоналары». СанПиН 2.2.1 / 2.1.1 984-00, Москва, 2000.
25. Новиков Ю.В. Основы экологии и экологической безопасности. Москва: Просвещение, 2000.

Пән: Экология, Қоршаған ортаны қорғау
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
БӨЛІМ І. ӘДЕБИЕТКЕ
ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
...
1.1             Өндіріс орнының орналасу ауданына және кәсіпорынға жалпы
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
1.2             Атмосфераны ластағыш көзі ретінде мекемеге қысқаша
сипаттама
беру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2.1      Ұшқатын кен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
1.2.2      ЖКБК орталық өндіріс
ауданы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..
1.2.3      Жомарт кен
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ...
1.3             Негізгі ластаушы заттарға
сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.4             Қоршаған ортаның антропогендік өзгерістерінің адам
денсаулығына
әсері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
БӨЛІМ ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖКБК ЖҰМЫСКЕРЛЕРІНІҢ ДЕНСАУЛЫҚ
ДЕҢГЕЙІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...
2.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі мен
есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... .
2.1.1 Атмосфераның ластануының
анализі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 ЖКБК жұмыскерлерінің денсаулық
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
2.3 Аурушаңдылықты зерттеу
әдістемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
БӨЛІМ ІІІ. ДЕНСАУЛЫҚҚА ЗИЯН ЛАСТАУШЫ ЗАТТАРДЫ АЗАЙТУҒА АРНАЛҒАН
ШАРАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Кәсіпорынның санитарлық қорғау
белдемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
3.2 Өнеркәсіптен шығатын қалдықтарды
заласыздандыру ... ... ... ... ... . ... ... ...
3.3 ЖКБК цехтарының ластаушы зат шығаруын азайтуға арналған
шаралар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ҒДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Шартты белгілер тізімі

ЖКБК – Жайрем кен – байыту комбинаты
ЗЗ – зиянды заттар
ҚҰСҚ – қозғалмалы ұсақтап - сырыптау қондырғылары
МОФ – марганец өндіруші фабрика
МЖБ – механикалық жөндеу базасы
ССБ – санитарлы сақтау белдемі
ТӨӨФ – тәжірибелі-өнеркәсіпті өндіруші фабрика
ТЖЦ – темір жол цехы
УЕЖ – уақытша еңбекке жарамсыздық
ІҰК – ірі ұсақтау корпусы
ШРК – шекті рауалы концентрация
ШТШ – шекті рауалы шығарынды

КІРІСПЕ
Қазіргі заманғы ғылыми-техникалық прогрестің қарыштап алға басуы
адамзат өмірін жақсартуға тікелей игі ықпал етумен қатар, қоршаған орта -
табиғатқа орны толмас орасан зор зиян да тигізіп отыр. Соған орай бұл
күнде атмосфераның, гидросфераның, литосфераның үздіксіз ластануын тежеп
тоқтату мүмкін болмай бара жатқандығы шындық. Осыған байланысты қоршаған
ортаны қорғау және оны табиғи қалпында сақтау мәселелері бүкіл дүниежүзі
елдерінің алдында тұрған ең маңызды міндеттердің біріне айналып отыр. [1]
Адам және табиғат бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар екенін
білеміз. Адамзат табиғаттан тыс өмір сүре алмайтыны да белгілі. Осы
эволюциялық кезеңге дейін адам табиғатқа бірте-бірте сіңіп, үстемдігін
арттырып отыр. Ал қазіргі кезеңде адамдар мен табиғат арақатынастары жылдан-
жылға шиеленісіп барады.
Бір сөзбен айтқанда, адам өзінің өмір сүруін жақсарту үшін,
материалдық игілігін арттыру үшін өндіріс, өнеркәсіпті ойлап тапты. Бірақ,
климаттың өзгеруіне, халық денсаулығына тигізетін әсері туралы ойламады.
[20]
Өнеркәсіптің дамуы, әсіресе, ауа қабатының ластануына әсер етеді.
Атмофераның ластануынан көп адамдар зардап шегеді. [39]
Актуалдылық.
16.07.1997 ж. Қоршаған ортаны қорғау туралы заңда, басты назар –
адам денсаулығына зиянды қиын жағдай туғызуы туралы ескертілуге аударылған.
Осыған байланысты негізгі актуалдылық антропогендік ауыртпашылықты зерттеу
мәселесін тудырады.
Қазіргі кезде ең басты табиғи орта компонентінің бірі – атмосфераның
ластануы алаңдануда. өнеркәсіп орындарының артуы, әртүрлі аймақтарда
химикаттарды қолдану, энергетика мен транспорттың дамуы зор ықпалын
тигізеді.
Қазақстандағы ең ірі өнеркәсіп орталықтың бірі Қарағанды қаласы және
Қарағанды облысы. Бұл аумақтарда көмір, металлургия және химия өнеркәсіп
мекемелері орналасқан.
Міне, осы Орталық Қазақстанда, Қарағанды облысының құрамына кіретін
Жайрем кеншарында металлургиялық комбинат бар. Осыған орай бізді алаңдатқан
мәселенің бірі – Жайрем поселкесінің жұмыскерлерінің денсаулығының
нашарлауы жылдан-жылға артуы.
Осындай мәселелерге байланысты, менің жұмысымның мақсаты – Жайрем кен
- байыту комбинатының жұмыскерлер денсаулығына өндіріс факторларының қандай
әсері бар екенін анықтау.
Бұл мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
1.     Жайрем комбинатының жұмыс істеу кешенін қарастыру;
2.     Комбинаттағы зиянды заттардың шығарылу көлемі мен әсерін
қарастыру;
3.     өндіріс орнындағы жұмыскерлердің денсаулық деңгейін қарастыру;
4.     Жайрем кеншарының жағдайын жақсартуға арналған шаралар
іздестіру.

БӨЛІМ І. ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1    Өндіріс орнының орналасу ауданына және кәсіпорынға жалпы
сипаттама
ААҚ Жайрем кен-байыту комбинаты Қазцветмет, АҚ Сары-Арқа
полиметалл корпорациясының Жайрем кен-байыту комбинатының негізінде 1997
жылы құрылған.
Негізгі өндірістік шаруашылығы темір-марганец кендерін өндіру мен
өңдеу болып табылады.
ААҚ Жайрем кен-байыту комбинаты Қарағанды облысы Жанаарқа ауданы
Жайрем поселкесінде орналасқан. Облыстық орталығы Қарағанды қаласы
солтүстік-шығысқа қарай 300 шақырымда, ал аудандық орталығы Жаңаарқа Жайрем
поселкесінен солтүстік-шығысқа қарай 135 шақырымда орналасқан.
Өнеркәсіптен батысқа қарай 220 шақырымда (ірі кен) мыс өндіру мен
өңдеу металлургиялық комплексті ірі-өнеркәсіпті Жезқазған қаласы
орналасқан.
60 шақырым жерде шығысқа қарай темір кешін өндіруші өнеркәсіпті қала
Қаражал бар.
Кен орнының ауданы құм-төбелі тізбекті және ұсақ шоқылы жазықты болып
келген. Жайрем кен орны Атасу руда ауданына кіреді. Жайрем кен орны
орамендік кремний-карбонатты шөгінділерінің арасында орналасқан. Таулы-
техникалық жағдайының күрдем болуы, жер қыртысының үйінділері мен саз
тәрізді қабатының қалыңдығымен түсіндіріледі. Саз балшықтар істеген, ісіну
мөлшері 6% - 46% аралығында, көлемдік салмағы 1,1-ден 2,4 тм3. Жер
қыртысы, өзінің құрамы бойынша біртекше емес, саңылаулылығы (36-54%) мен
өткізгіштігі жоғары. Табиғи ылғалдылығы 33% дейін төмен, қопсыту
коэффициенті 1,19 – 3,40 аралығында. Жәйрем кен орнының полиметалдық рудасы
құрылымы мен минералдық құрамы жағынан, тау жыныстарының көптеген
стандартты жіктеулеріне сәйкес келмегендіктен: карбонатты-кремний,
кремнийлі-ақбалшықты, сазды-кремнилі-карбонатты деген күрделі атау
берілген. Абсолютті белгілері 360-470 м аралығында, руда алаңындағы
салыстырмалы жоғарылау – 25 м дейінгі аралықты құрайды. Сейсмикалық қауіпті
ауданға жатпайды. Аудан климаты шұғыл-континентальды, құрғақ жауын-шашынның
орташа жылдық деңгейі 173 мм. Температурасының өзгеруі +42 оС-ден -42оС
аралығында, жылдың орташа температурасы +3,5оС.
Ландшафты жартылай шөл далалы, ағаш өсімдіктері өспейді.
Топырақ жамылғысы нашар дамыған. Ашық каштан топырақты, жоғарғы
қабаттағы органикалық заттар 2% құрайды.
Жалғыз тұрақты ағын-су – Сарысу (кен орнынан 20 шақырым солтүстікке
қарай) өзені.
Темір-марганецті және барий-қорғасындағы “Ұшқатын” кен орны мен Жәйрем
барий-полиметалды кен-орны Жайрем кен байыту комбинаты шикізат базасы
болып табылады.
Ұшқатын руднигінің өндіріс алаңының теміржол тармағы Жарық-Жезқазған
магистралімен жалғасқан. Сонымен қатар Ұшқатын руднигі орталық өндіріс
алаңымен және қиыр батыс руднигімен арасында автомобиль жолдары қатынасы
бар. Ашық тау жұмысшылары 1982 жылдан бастап Жезді кен басқармасымен
басталған, қазіргі Қазақмарганец АҚ Уралгипроруда жобасы бойынша, ал
1984 жылы желтоқсаннан бастап Жәйрем кен-байыту комбинаты ашық әдісінен кен
өндіруді жүргізіп келеді. Карьердің барии-қорғасын бойынша өнімділігі
жылына 500 мың тонна, ал марганец бойынша 600 мың тонна. 1998 жылы
Ұшқатын карьерінде тек темір-марганецті қазу және алу жұмыстарының
кестесі жасалған. Марганецтің өндіру жолына 600 мың тоннаны құрайды.
Барлық алынған кен орынның өндіріс ауданында марганец өндіру фабрикасы
(МөФ), қозғалмалы ұсақтап-сұрыптау қондырғылары (ҚұСҚ)-3, ҚұСҚ-4, ҚұСҚ-5
орналастырылған. Орталық өндіріс аймағында тәжірибелі-өнеркәсіптік өндіру
фабрикасы (ТөөФ), ірі ұсақтау корпусы корпусы (ІУК)-1,2.
Атмосфераға шығарылатын зиянды заттардың стационарлы көздері ЖКБК 4
учаскесінде орналасқан:
•        Ұшқатын кен орны;
•        Орталық өндіріс зонасы;
•        Жомарт кен орны;
•        Жайрем поселкесі.

1.2    Атмосфераны ластағыш көзі ретінде мекемеге қысқыша сипаттама
Негізгі өнеркәсіптің шаруашылық ретінде темір-марганец кендерін өндіру
мен өңдеу болып табылады.
Комбинаттың шикізат базасы ретінде Ұшқатын және Жомарт кен
орындары болып табылады. Кен өндіру ашық әдіспен жүргізіледі.

1.2.1 Ұшқатын кен орны
Ұшқатын кен орны комбинат орталық өндіріс зонасынан солтүстік-
шығысқа қарай 12 шақырым жерде. Ұшқатын кен орнында атмосфераны ластаушы
заттар көздері ретінде:
1.     Карьер, барлық кен және үйінді жұмысшыларымен;
2.     Кен орнының технологиялық комплексі;
3.     Транспорттық жұмыстар.
Кен жұмыстары.
Кен жұмыстары Ұшқатын кен орнында ашық әдіспен өндіру 1982 жылы
басталған. Карьердің ауданы 320 га, карьер тереңдігі 82 м. Жыныс
кертпештерінің жұмыс биіктігі 10 м, алу кертпештері 12 м.
Жұмыс істеу мерзімдері үздіксіз. 365 күн, 8 сағаттан 3 ауысымда.
Карьердегі тау жыныстарын ашық әдіспен алу және тиеу, пайдалы қазбаларды
ашық әдіспен өндіру технологиясында негізгі үрдістердің бірі болып
саналады. Қазып алу және тиеу машиналарының түрін таңдау, машиналардан
талап етілетін өнімділік деңгейі, карьердің негізгі техникалық-экономикалық
көрсеткіштеріне байланысты. ЖКБК қарасты өнімді ашық әдіспен өдіретін
Ұшқатын карьерінде ЭКГ маркалы эксковаторлар көмегімен тау массалары
эксковацияланады.
Ұшқатын карьерінің кен жұмыстары бұрғылау және жару көмегімен
жүргізіледі. Тау жыныстарының скважиналарына жарылғыш заттарды салу СБШ –
250 шар тәрізді қашаулары бар айналмалы бұрғылау қондырғылары көмегімен
жасалады. Айналмалы бұрғылау қондырғысының скважиналарды бұрғылау
мүмкіншілігі кең ауқымды, оның мүмкіншілігі тау жынысының беріктігіне және
бұрғылау құралының айналу жылдамдығына байланысты. Карьерде скважина
бұрғылау жылдамдығы 10 мсағ. Бұрғылау диаметрі 250 мм, бұрғылау тереңдігі
10-15 м, ылди бұрышы 90оС. Жарылғыш зат ретінде:
•    гранулотол
•    игдонит (гранулит – Э) қолданылады.
Шарлы бұрғылау қондырғыларының артықшылығы мынада: беріктігі жоғары
және орташа тау жыныстарына скважина бұрғылаудың жоғарығы өнімділігі,
скважина бұрғылауда үрдестің толассыздығы, автоматизациялау мүмкіншілігі.
Кемшілігі; салмағының ауырлығы және қашаулардың тез тозғыштығы.
Кесте 1. Карьердегі жарылыс жұмыстарының шығаратын шаңдары
( гранулотолуол)
өлшем бірлігіПараметр
Есептеу параметрінің атауы мәні
Зиянды заттар атауы Гранулотол
Жарылған заттар саны (А) т 904,4
Жарылған тау массасының көлемі (V) м3 1 615 000
Зиянды заттардың салыстырмалы шығыны кгм3 0,56
1т жарылғыш заттан бөлінетін қатты бөлшектердің
салыстырмалы бөлінуі тт 0,105
1т ЖЗ, күкірт оксидінің салыстырмалы бөлінуі тт 0,009
1т ЖЗ, азот оксидінің салыстырмалы бөлінуі тт 0,0025
өлшеусіз коэффициент К:
Қатты бөлшектер үшін 0,16
Газ тәрізді 1
Шаң басқыш заттар тиімділігі (п) 0,5
өлшеусіз коэффициент (а):
Көміртегі оксиді үшін 1,5
Азот оксиді үшін 1
Қатты заттар үшін 1
Көміртегі оксидінің бөлінуі гс 484,50
Мсо = Мсо * 1 000 000 12 600
Көміртегі оксидінің жылдық бөлінуі тг 6,10
Мсо = а*К*А*(1-п)
Азот оксидінің бөлінуі гс 89,72
МNO = MNO * 1 000 000 12 600
Азот оксидінің жылдық бөлінуі тг 1,13
МNO = а * К * А * (1-п)
Қатты бөлшектердің бөлінуі гс 602,93
МҚБ = МҚБ * 1 000 000 12 600
Қатты бөлшектердің жылдық бөлінуі тг 7,60
МҚБ = а * К * А * (1-п)

Кесте 2. Карьердегі жарылыс жұмыстарының шығаратын шаңдары (игданит)
өлшем
Есептеу параметрінің атауы бірлігі Параметр мәні
Зиянды заттар атауы Игданит
(гранулит – Э)
Жарылған заттар саны (А) т 6992,95
Жарылған тау массасының көлемі (V) м3 7 361 000
Зиянды заттардың салыстырмалы шығыны кгм3 0,95
1т жарылғыш заттан бөлінетін қатты бөлшектер тт 0,92
1т ЖЗ, күкірт оксидінің салыстырмалы бөлінуі тт 0,001
1т ЖЗ, азот оксидінің салыстырмалы бөлінуі тт 0,0025
өлшеусіз коэффициент К:
Қатты бөлшектер үшін 0,16
Газ тәрізді 1
Шаң басқыш заттар итімділігі (п) 0,5
өлшеусіз коэффициент а:
Көміртегі оксиді үшін 1,5
Азот оксиді үшін 1
Қатты бөлшектер үшін 1
Көміртегі оксидінің бөлінуі гс 416,25
МСО = МСО * 1 000 000 12 600
Көміртегі оксидінің жылдық бөлінуі тг 5,24
МСО = а * К * А * (1-п)
Азот оксидінің бөлінуі гс 693,75
МNO = MNO * 1 000 000 12 600
Азот оксидінің жылдық бөлінуі тг 8,74
МNO = а * К * А * (1-п)
Қатты бөлшектердің бөлінуі гс 4 084,77
МҚБ = МҚБ * 1 000 000 1 260
Қатты бөлшектердің жылдық бөлінуі тг 51,47
МҚБ = а * К * А * (1-п)

1 және 2 кестеде жарылғыш заттар гранулатуол мен игданиттің қандай
зиянды заттар бөліп шығаратыны көрсетілген және олардың қанша бөлінетіні
есептелген.
Бұрғылау жұмыстары жылына 365 күн екі ауысымда 12 сағаттан істейді.
Бұрғылау көлемі 232 мың п.м.
Кен жұмыстары атмосфераға тастау көздері бойынша ұйымдаспаған.
Бұрғылау нәтижесінде, алу-арту жұмыстары нәтижесі, тау жыныстарын өндіру
технологиясы атмосфераға кері әсерін тигізеді. Осының салдарынан ауаға,
неорганикалық шаң, азот оксиді бөлінеді.
Ұшқашын кен орнында 01.01.2001 жылдан бастап 13 үйінді бар:

Кесте 3. Кен үйінділерінің өлшемдері

Ұйінді Биіктігі, м ұзындығы, м Ені, м Ауданы, га
Солтүстік 30 800 1 5550 130
Оңтүстік
№1 7 60 30 0,2
№2 7 65 30 0,1
№3 3,1 80 31 0,2
№4 2-5 130 60 1,0
№5 5,5 130 34 0,3
№6 7 140 130 1,8
№7а 10 120 160 3,3
№8 13 300 410 4,5
№9а 18 400 175 3,98
№10 2 100 60 0,6
№11 8,5 115 90 1,0

Бұл кестеде Ұшқатын кен орнының үйінділерінің қанша және қандай
бірліктерде орналасқанын көрсеттік.
Осы үйінділерге карьерлерден кенді БелАЗ-мен әкеледі. Ұйінді жасау
бульдозерлерімен жүргізіледі. Кен үйінділерге керек мөлшерде әкелінеді.
Ұйінділер атмосфераға неорганикалық шаң бөлінеді.

Технологиялық комплекс.
Ұшқатын кен орнының өндіріс аймағында мынадай обьектер орналасқан:
•    административті күнделікті-тұрмыс комбинаты (АКТК);
•    котельная;
•    шахта суларының насос станциялары;
•    механикалық участок;
•    марганец өңдеуші фабрика;
•    ҚұСҚ – 3, рельс қасындағы қойма;
•    ҚұСҚ – 4;
•    ҚұСҚ – 5; дайын өнімді қойма.
Жоғарыда айтылған объектілердің атмосфераға З.З шығару көздері
ретінде: ҚұСҚ қоймаларымен, механикалық участок, котельная, МөөФ.
Ұшқатын кен орнының котельниі жыл бойы жұмыс істейді Қысқы кезде
мекемелерді, құрылғыларды қыздыруға, ал жазда коммуналды қажеттіліктерге су
жылытуға керек.
Кательнаяда бір парлы қазан қондырылған КВМ – 400 маркалы. Қатты
отынмен жұмыс істейді. Қыздыруға Шұбаркөл және Қарағанды көмір
бассейіндерінің көмірлері қолданылады. Орташа зональдылығы 27,6 %. Көмір
шығыны 1200 тоннаны құрайды. Қазандарда отын жағудан атмосфераға күкірт
оксиді, азот оксиді, көміртегі оксиді бөлінеді.
Механикалық участок орташа қиын бөлшектерді жөндеуге арналған. Осы
жұмыстарды істеу үшін участокта төрт станок істейді: винт кесетін, ағаш
кесетін, жону және бұрғылайтын.
Механикалық участоктың жұмыс нәтижесінде атмосфераға: металл шаңы,
түсті металл және аброзивті шаң шығарылады. Бұл участокта ауа тазартқыштар
жоқ.
Сварка участоктары автокөлік жөндеуде металлдарды газды кесуге,
электр біріктіруге қолданылады. МР–4 маркалы бірлікті электродтар
қолданады, олардың шығыны жылына 720 кг. Металлдарды газбен кесуге пропан
қолданады, жылына 160 кг, жылына 260 күн, 8 сағаттан.
Атмосфераға сварка аэрозолі, фторлы сутек, марганец және оның
оксидтері.
Марганец өндіруші фабрика – бұл жерде марганец кендерін алу
жүргізіледі. Жабық типтегі жыл бойы жұмыс істелетін мекеме.
Кенді тасу үлкен жүк автосамосвалдармен, БелАЗ маркасы арқылы
жүргізіледі.
Әкелінген кен қабылдағыш бункерге тиеледі, сыйымдылығы 50 т. Жіңішке
пластиналы желтартқыштар арқылы СМД – 190А маркалы усақтау бункеріне
түседі, өнімділігі сағатына 25,5 т. Сосын кен №1 конвейерімен, лентасының
ені 650 мм ГИТ-52 маркалы күрсілге беріліп оларды класстарға бөледі. Ірі
класс №3 конвейермен рельс маңындағы дайын өнім қоймасына апарылып
тұтынушыға жеткізілу үшін вагондарға артылады.
МОФ өнімділігі жылына 200 мың тонна
Негізгі З.З. қатарына, арту-түсіру жұмыстарының нәтижесінде
неорганикалық шаң, марганец оксиді, темір оксиді шығарылады.
Қозғалмалы ұсақтап-сұрыптау құрылғылары №3 темір-марганец кендерін
өңдеуге қолданады. Осы құрылғылардың нәтижесінде, кендерді сұрыптау
жүргізіледі:
1. Ірі класс 40-100 мм;
2. Орташа класс 10-40 мм;
3. ұсақ 0-10 мм;
ҚұСҚ-4,5 кендерді сұрыптау мен ұсақтауға арналған.
өңдеудегі негізгі атмосфераға неорганикалық шаң, марганец және темір
оксидтері бөлінеді.

Кесте 4. 2004-2008 жылдар аралығында Ұшқатын карьеріндегі ашу және кен
өндіру жұмыстарының көлемі.
Көрсеткіштер өлшем 2003 2004 2005 2006 2007 2008
атауы бірліктер
1 2 3 4 5 6 7 8
Жыныстарды Мың м 7300 7420 7420 7420 7420 7420
алу
Кен өндіру Мың т 1400 1350 1350 1350 1350 1350

4 кестеде Ұшқатын карьерінде 2004 жылдан бастап кенді бір көлемде
өндіру қағаз жүзінде бекітілген

1.2.2   Жәйрем кен байыту комбинатының орталық өндіріс ауданы
Орталық өндіріс зонасының территориясында мынадай ғимараттар мен
құрылыстар орналасқан: АМК, ірі ұсақтау корпусы – 1, ІұК – 2, қазандық,
автокөлікті цех, темір жол цехы, артық бөлшектер мен құрылғылар қоймасы,
тәжірбиелі - өнеркәсіптік өндіруші фабрика.
Артық бөлшектер мен құрылғылар қоймасында трактор техникасының
саймандары мен электр құрылғылардың бөлшектері сақталады. З.З көздері
болып саналмайды, өйткені жұмыстар қолымен жүргізіледі.
Орталық өндіріс зонасында зиянды заттардың көздері ретінде:
-         ІұҚ-1, ІұҚ-2 және ТөөФ, дайын өнім қоймаларымен бірге;
-         Автокөлік цехы;
-         Темір жол цехы;
-         Энергоцех;
-         Жөндеу механикалық базасы (ЖМБ).
Төменде осы участоктардың жұмыс істеу технологиясына қысқаша сипаттама
беріледі.
ІұҚ-1. Кендерді ұсақтауға және оларды кластарға бөлуге қолданады.
Жабық типті ұсақтағыш.
Автокөлікті цех.
-         110 тонналықтар гаражы;
-         №1 гараж.
Әр участокта БелАЗ маркалы ауыр жүкті автосамосвалдарды жөндейді (10,
75, 40 тонналы).
Жұмыс барысында түсті металл және шойын шаңы бөлінеді.
ЖМБ зиянды зат шығару көздеріне сваркалық, ұсталық және токарь
участоктерінде.
Токарлық участоктың жұмысы нәтижесінде абразивті, шойын және түсті
металдар шаңы бөлінеді.
Сваркалық участокте атмосфераға: сваркалық аэрозоль, марганец оксиді,
азот оксиді, фторлы сутек бөлінеді.
ұсталық участокте отты ұсталық көрігі орналасқан. Көріктің жұмысы
нәтижесінде күкірт, азот, көміртегі оксиді бөлінеді.

1.2.3   Жомарт кен орны
Жомарт кен орны Жайрем поселкасынан 18 шақырымда орналасқан.
Атмосфераға зиянды зат шығарушы көздер құрамына:
-         карьер, барлық тау және үйінді жұмыстарымен;
-         транспорттық жұмыстар;
-         ҚұСҚ жұмыстары.
Кен жұмыстары.
Жұмыс мерзімі 365 күн, үш ауысымда 8 сағаттан. Жұмыстар нәтижесінде
атмосфераға неорганикалық шаң бөлінеді.
Кесте 5.
2004-2008 жж аралығындағы Жомарт кен орнының карьеріндегі ашу және кен
өндіру жұмыстарының көлемі. [30]
Көрсеткіштер атауыөлшем 2003 2004 2005 2006 2007 2008
бірліктер
1 2 3 4 5 6 7 8
Жыныстарды алу мың м3 1625 1625 1625 1625 1625 1625
Кен өндіру мың т 325 325 325 325 325 325

1.3    Негізгі ластаушы заттарға сипаттама
Адамзатқа кері әсер ететін, жануарлар дүниесіне және өсімдіктер
әлеміне зиянын тигізетін ластаушы заттардың біршама көлемі өнеркәсіп
мекемелерінің жұмыс нәтижесінде бөлінеді.
Оларды зерттеу арқылы заласыздандыруға және атмосферада олардың
концентрациясын азайтуға болады. Сондықтан негізгі ластаушы заттарға
сипаттама беру қажет:
Күкіртті газ – көмір , мұнай және оның өнімдерін, сланецтердің
жамуынан, мыс ерітуде, күкірт қышқылының өндірісінде бөлінеді. Кейбір
күкірті бар өнімдердің 10 тоннасы, 1 тонна күкірт газын бөледі.
Күкірт диоксиді (күкірт оксиді SO2) – суда ерігенде қышқыл жаңбырлар
түзеді: Н2О + SО2 = Н2SО3. атмосфераға қоңыр көмір мен мазут жаққанда,
жылу электр станциясының жұмысының нәтижесінде, құрамында күкірті бар шет
кендерден металл алуда, мысалы PbS, ZnS, CuS, NiS, MnS және т.б.
шығарылады. Атмосферада SО2 бұзылуы ультракүлгін радиациясының әсерінен
болады, ол оның күкірт ангидридіне айналуына себебін тигізеді.

2SO2 + O2 → 2 SO3 + 185 кДж

Мұнай мен көмірді жаққандағы олардың құрамындағы күкірт тотықтанады
да, күкірт диоксидін және күкірттің үш тотығын түзеді. Отынның бастапқы
жану процесінде күкірттің үш тотығына дейін күкірттің 3% ғана тотығады. Осы
нәтижесінде тыныс аурулар, бронхиттер саны артады. [25]
Азот оксиді – NO және NO2 көп мөлшері жану процесінің жоғары
температурада болуы, көбінесе ішкі кен дивельді отынмен жұмыс істеледі, ал
табиғатта азот оксиді орман өрттерінен пайда болады.
Азот диоксиді – сары түсті тұрақты газ, көбіне қалаларда қоңыр түс
береді. SO2 бұзылуы 6000С температурада жүреді. Азот диоксиді ауада
газдардың таралуынан да пайда болады:

2NO + O2 → 2NO2 + 120 кДж

Сумен араласып азот қышқылын түзеді:

4 NO2 + 2 H2O + O2 = 4 HNO3 [6]

Азот диоксиді өкпелердің ісіп кетуін және тыныс жолдарын зақымдайды.
Тыныс жолдарының созылмалы аурулары (эмфизема, астма), және де жүрек
ауруларымен ауыратын адамдар азот тотықшаларының әсеріне сезімтал келеді.
[3]
Азот оксиді фитохимиялық түтіннің пайда болуына қатысады.
Фитохимиялық процестерге пироксиацетил нитратының (ПАН) пайда болуы жатады.
ПАН-ның 0,1-0,5 мгм3 концентрациясы көз жас қабығының қабынуы мен
өсімдіктердің өлуіне әкеледі. [25]
Көміртегі оксиді (СО) – тұрмыста улы газ аталатын, - атмосфераның кең
таралған қоспасы. Күкірт оксидінің атмосферада 0,2 млн. бөлігі құрамында.
СО-нің ең ірі көздері – автокөлік. Тағы бір көзі – темекі түтіні. СО
жалпы массасы, атмосфераға шығарылатын бөлігі 380 Мт, соның ішінде бензин
жағу – 270 Мт, көмір – 15 Мт, өнеркәсіп қалдықтары – 35 Мт, ағаштар – 15
Мт, көмір – 15 Мт және орман өрттерінен – 15 Мт. Ірі қалаларда СО құралы 1-
ден 250 млн. аутқиды, орта мәні 20 млн. [25]
Көмір тотығы ауамен және темекі түтінімен жұтылып, қанға түседі, сол
жерде ауамен бірге гемоглобин молекуласымен таласады. СО – оттегіден көрі,
гемоглобин молекуласымен берік байланысады. Ауада көміртегі оксиді неғұрлым
көп болса, соғұрлым оттегінің гемоглобинмен байланысуы мен қатар клеткаға
жетуі қиын болады. Егер СО-ның концентрациясы жоғары болса, қауіпті у
болады. [11]
Қатты қосылыстар (аэрозоль). Бұл категорияға анорганикалық шаңды
жатқызуға болады. 15-20 % шаңның көлемі адамның қолының ісі. Құрылыс
материалдарының өндірісі, кен өндіруші өнеркәсібінің жыныстарды ұсақтауда,
цемент, құрылыс өндірісінде бөлінеді. [25]
өнеркәсіп шаңдарының құрамында әртүрлі металл оксидтері (марганец,
қорғасын, молибден, ванадий, теллур оксидтері) бар.
Аэрозольдерді физикалық-химиялық қасиеті бойынша: шаң күш (қатты
бөліктер), түтін, тамшы, тұман, бұлт, жауын-шашын бөледі.
Аэрозольдің құрамында 4 гр зат: күкірт, органикалық қосылыстар, қатты
көміртегі және су бар. Аэрозольдердің атмосферада таралуына метеорологиялық
жағдайлар әсер етеді.
Күйе қалыптасқаннан кейін бірнеше микрометре табиғаттың тағы бір
бөлігінің (мысалы, жауын-шашын тамшыларымен) араласып, атмосферадан белгілі
бір уақыт мерзімінде жайылып, 1-2 апта аутқиды. Күйенің атмосферадағы жалпы
массасы 5 жылға бағаланады, атмосфераға жылына түсуі 500 Мт. [11]
Күйе тек қана адамдардың денсаулығына ғана емес, сонымен қатар
аэрозольдердің құрамындағы күйе және жер радиациясының толқындарының
диапозонын (0,25-тен 13 мкм) жұтады және сонымен қатар атмосфера мен жер
бетінің термикалық режиміне кері әсер етеді. Егер де күйе бөліктері
біртекті шөксе, онда жер бетінде күйе қабатының қалыңдығы 1 мкм болушы еді.
Негізінде күйенің көп массасы жауын-шашынмен шайылады. [15]
Антропогендік қалдықтар жалпы баланс уақыт өткен сайын артып келеді
(көміртегі табиғи заттардан, сульфаттар және органикалық заттар табиғидан
25 % артық). Индустриалды орталықтардағы шаңда әртүрлі минералдар: кварц,
гранит, асбест табылған. Аз концентрация өкпені зақымдайды. Ауадағы шаң
орта есеппен 20 % темір тотығы, 15 % силикат және 5 % күйе. [6] Бұған қоса
металлоиодтардың тотықтары (марганец, ванадий, молибден, мышьяк, сурьма
және әсіресе, улы селен мен теллур), сонымен қоса фторидтер бар.
Қазіргі кезде биосфера антропогендік қорғасынмен уланған.
Атмосфераға түскен химиялық заттар бір-бірімен реакцияға түсіп жоғары
токсикалық қосылыстар түзеді. Бұл құбылыс фотохимиялық тұман деп аталады.
Жалпы атмосфераның ластануының техногенді ластануы 1 млрд.т. аэрозоль
және газдар және 300-500 млн т шаңды құрайды.[11]

1.4    Қоршаған ортаның антропогендік өзгерістерінің адам денсаулығына
әсері
Қазіргі кезде адам денсаулығы мен қоршаған ортаның ластануының
арасында байланыс бар екенінде күмән жоқ. Халық денсаулығы мәселесі –
ғаламдық және бүкіл әлемдік мәселе.
Қоршаған орта туралы және қоршаған орта дамуы туралы Бұұ- ның
конференциясының декларациясында (1992 ж, мауысым) бекітілген. Декларацияда
тұрғындардың әлеуметтік, экономикалық және өнімді өмір сүрудің 27 принципін
қарастырады.[18]
Денсаулық мәселесінің маңыздылығы соңғы 10-15 жылда көтеріледі.
Қазіргі кезде жаңа заңдылықтар қатары халық патологиясының негізінде
демографиялық процесстер өзгеше өтуі қарастырылады. Денсаулықтың өзгеруін
мына авторлардың пікірі (И.В. Вороненко, Е.И. Гончарук, М.И. Марценюк)
бойынша қарастырайық:
-      денсаулықты сипаттайтын барлық динамикалық көрсеткіштер
жылдамдығы артуда (аурушаңдылық, мүгедектік, өлім, физикалық даму);
-      эпидемиялық емес патологиялық тип пайда болуы;
-      жаңа демографиялық өзгерістер – урбанизация, өлім көрсеткішінің
ауытқуы;
-      аурулардың жоғары көрсеткішті түрлерінің пайда болуы (қан
айналым жүйесінің ауралары, тынысалу ауруларының инфекциялық сақталуы,
улану, кездейсоқ жағдайлар);
-      бұрын сирек кездесетін аурулар түрлерінің пайда болуы
(эндокриндік, аллергиялық, имундық жүйе аурулары және т.б.);
-      инфекциялық аурулардың жоғарлауы (қызылша, сарыауру В);
-      патологиялық көп тенденциялардың қалыптасуы. [13]
ҚР өндіруші және өңдеуші өнеркәсіптердің көп болуы қоршаған орта мен
халық денсаулығының күрт төмендеуіне әкеледі.
Негізінде бірінші кезектерде тыныс органдарының аурулары, содан кейін
асқорыту және қанайналу жүйесінің аурулары, жиі кездесетіндерге жүйке
жүйесінің, сүйек-бұлшықет жүйесі жатады.
Балалар өлімі республикалық деңгейде 10%-дан жоғары. Аналар өлімі
жоғары. Біріншілік мүгедектік Арал маңында көп, негізгі себептері –
түберкулез, қанайналым жүйесінің аурулары, және қатерлі ісік. [19]
Өнеркәсіптік қалаларда қатерлі аурулардан өлім деңгейі артуда.
Атмосфераның ластануы адам денсаулығына кері әсер тигізеді жаңа аурулардың
пайда болуға әкеліп соғады. [38]

БӨЛІМ ІІ. ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ МЕН ЖКБК ЖҰМЫСКЕРЛЕР ДЕНСАУЛЫҚ ДЕҢГЕЙІ
2.1 Атмосфераның ластану деңгейінің анализі мен есебі
Жайремкен байыту комбинаты Қазақстан Республикасының орталығында
орналасқан, өнімді ашық әдіспен өндіретін, ТМД елдерінде және Қазақстан
аумағында ең үлкен кен-байыту комбинаттарының бірі болғандықтан, бұл
өндіріс орнында біршама атмосфераға зиянды заттар бөледі.
Атмосфераны ластаушы зиянды заттардың максимальды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.