Семинар сабақтарын өткізу
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
Семинар сабақтарын өткізу тарихына қысқаша шолу
Негізгі бөлім
Оқу сабақтарын ұйымдастырудағы семинарлардың алатын орыны
Семинар сабақтарының түрлері, мазмұны, олардың дидактикалық міндеттері
Пән бойынша семинарлардың тақырыптарын тандау принциптері
Семинардың жоспары
Семинар сабақтарын ұйымдастырудағы оқытушының қызметтері
Семинар сабақтарын даярлау мен өткізудегі оқушылардың іс.әрекеттері
“Электр зарядтары, электр өрісі ” тақырыбы бойынша семинар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Семинар сабақтарын өткізу тарихына қысқаша шолу
Негізгі бөлім
Оқу сабақтарын ұйымдастырудағы семинарлардың алатын орыны
Семинар сабақтарының түрлері, мазмұны, олардың дидактикалық міндеттері
Пән бойынша семинарлардың тақырыптарын тандау принциптері
Семинардың жоспары
Семинар сабақтарын ұйымдастырудағы оқытушының қызметтері
Семинар сабақтарын даярлау мен өткізудегі оқушылардың іс.әрекеттері
“Электр зарядтары, электр өрісі ” тақырыбы бойынша семинар
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Мектептер құрыла бастағанның алғашқы жылдарында семинар сабақтарын мектепте өткізу туралы ойды белгілі педагог – психологы П.П Блонский айтты. Ол “ең басты дайындық” жалпы мектептің жоғарғыға беретіні “ жұмыс істеуді үйрету” деді.
Сонымен қатар семинар сабақтарын мектепте өткізу маңызды деп атап көрсетті . “ Дәл осы семинар әдістері өздік жұмысы, жұмыстың пайда болуы мен даму мәдинеті өзінің индивидуалдьді ерекшеліктері мен коллективтік жұмысты біріктіреді”- деп жазды.
Бірақта келесі жылдарында семинар сабақтар мектепте кеңінен
қолданылмады . Бұны былай түсіндіреді . 30 жылдар мектеп
практикасынан критикалық еместің бәрі алынғаннан кейін совет мектебі буржуаздыққа көшті , мұның ішінде педагогикалық қарым - қатынастың кейбір қызықтары мен білім беруді ұйымдастырудың формалары да бар.
Ақырғы жылдарда сабақ берудің жаңа формасын
ұйымдастыруды іздеумен , класс ұжымдықтың кейбір кластың сабақ жүйесін әлсіретіп , бұзбаушы еді , семинар сабақтары қайтадан мектеп жұмысшылардың назарын өзіне аударды кезекші мұғалімдер мен методистер 60 жыл басында мектептегі жоғары кластарға физиканы семинар сабақтарында беру мүмкіндіктерімен педагогикалық мақсаттарын іздеуді бастады. Мектептегі физикадан семинар сабақтар туралы алғашқы мәлімет (жаңалық) 1964-1965ж. басылымдарда пайда болды.
Бұл фундаментальді методикалық пособиенің бейнесінің басы . “Физикадан сабақ беру әдістемесінің негізі” П. И Резникова,
А.В Перышкина және П. А Знаменский редакциясымен. Бұнда семинар сабақтарында физиканы жақсы оқитын және қызығатын оқушыларға қолданылатыны айтылған.
Физикада ұжымдық оқу сабақтарында семинарларды қолдану
“8 кластық мектепте физикадан сабақ беру әдістемесінде ” берілген В. П Орехова және А. В Усова редакциясы бойынша. Бірақта, семинарларды беру әдістемесінің жалпы сұрақтары толықтай жөнделмеген және оларды педагогикалық баспада кеңінен қолдану толық тапқан жоқ.
Мұнымен семинар сабақтарын мектептің практикалық жұмыстарында өзінің орынын тапқан жоқ екендігін түсіндіреміз. Бірақта “Советтік орташа жалпылама білім беру мектебінің жарлығында” оларды өткізуді міндеттеген.
Біздің физикадан оқу семинарлары (бойынша) жоғарғы кластарда өткізілген тәжірибе бойынша оларды педагогикада қолдану керектігі анықтады және міндеттеді.
Жаңа жағдайларда ғылыми – техникалық прогрестің жылдам ырғағымен мектеп оқушыларының активтігін және өздігінше жұмыс істеуін, білімге қызығушылығын тәрбиелеу, білімді өздігінен іздеу және оларды творчествалық практикада қолдануына көп көмек береді.
Семинарлар - білім беру мекемесінің мектептерде заңды (іздеуші білім) жақсы білім беру процесінің басты формасы болады. Оларды жаңа жағдайлармен, міндеттермен сәйкестендіріп, нәтижесінде басты форма ретінде қарастырамыз.
1. Білім беру организациялардағы басқа формалардың ішіндегі семинардың орны.
Семинарлар білім беру ұжымдарының басқа формаларынан мыналар арқылы ерекшеленеді.
- олар өз оқушыларынан жоғарғы дәрежеде кітаптармен өздігінше жұмыс істеуді талап етеді .
- әртүрлі білім бұлағымен жұмыс істей алу керектігімен .
- сұрақтарды әртүрлі әдебиеттермен салыстыра білу керек.
- әртүрлі көзқарастарға қорытындылар айтып, өз ойын білдіре алу.
- план (жоспар) құру, тезистер, конспектілер, рефераттармен жұмыс істей алу керек.
Білім беру оқушыларға мұғалім басшылығының да өз ерекшелігі бар. Ол семинардың мақсаты , міндеттерін және жоспарын ашуға
Сонымен қатар семинар сабақтарын мектепте өткізу маңызды деп атап көрсетті . “ Дәл осы семинар әдістері өздік жұмысы, жұмыстың пайда болуы мен даму мәдинеті өзінің индивидуалдьді ерекшеліктері мен коллективтік жұмысты біріктіреді”- деп жазды.
Бірақта келесі жылдарында семинар сабақтар мектепте кеңінен
қолданылмады . Бұны былай түсіндіреді . 30 жылдар мектеп
практикасынан критикалық еместің бәрі алынғаннан кейін совет мектебі буржуаздыққа көшті , мұның ішінде педагогикалық қарым - қатынастың кейбір қызықтары мен білім беруді ұйымдастырудың формалары да бар.
Ақырғы жылдарда сабақ берудің жаңа формасын
ұйымдастыруды іздеумен , класс ұжымдықтың кейбір кластың сабақ жүйесін әлсіретіп , бұзбаушы еді , семинар сабақтары қайтадан мектеп жұмысшылардың назарын өзіне аударды кезекші мұғалімдер мен методистер 60 жыл басында мектептегі жоғары кластарға физиканы семинар сабақтарында беру мүмкіндіктерімен педагогикалық мақсаттарын іздеуді бастады. Мектептегі физикадан семинар сабақтар туралы алғашқы мәлімет (жаңалық) 1964-1965ж. басылымдарда пайда болды.
Бұл фундаментальді методикалық пособиенің бейнесінің басы . “Физикадан сабақ беру әдістемесінің негізі” П. И Резникова,
А.В Перышкина және П. А Знаменский редакциясымен. Бұнда семинар сабақтарында физиканы жақсы оқитын және қызығатын оқушыларға қолданылатыны айтылған.
Физикада ұжымдық оқу сабақтарында семинарларды қолдану
“8 кластық мектепте физикадан сабақ беру әдістемесінде ” берілген В. П Орехова және А. В Усова редакциясы бойынша. Бірақта, семинарларды беру әдістемесінің жалпы сұрақтары толықтай жөнделмеген және оларды педагогикалық баспада кеңінен қолдану толық тапқан жоқ.
Мұнымен семинар сабақтарын мектептің практикалық жұмыстарында өзінің орынын тапқан жоқ екендігін түсіндіреміз. Бірақта “Советтік орташа жалпылама білім беру мектебінің жарлығында” оларды өткізуді міндеттеген.
Біздің физикадан оқу семинарлары (бойынша) жоғарғы кластарда өткізілген тәжірибе бойынша оларды педагогикада қолдану керектігі анықтады және міндеттеді.
Жаңа жағдайларда ғылыми – техникалық прогрестің жылдам ырғағымен мектеп оқушыларының активтігін және өздігінше жұмыс істеуін, білімге қызығушылығын тәрбиелеу, білімді өздігінен іздеу және оларды творчествалық практикада қолдануына көп көмек береді.
Семинарлар - білім беру мекемесінің мектептерде заңды (іздеуші білім) жақсы білім беру процесінің басты формасы болады. Оларды жаңа жағдайлармен, міндеттермен сәйкестендіріп, нәтижесінде басты форма ретінде қарастырамыз.
1. Білім беру организациялардағы басқа формалардың ішіндегі семинардың орны.
Семинарлар білім беру ұжымдарының басқа формаларынан мыналар арқылы ерекшеленеді.
- олар өз оқушыларынан жоғарғы дәрежеде кітаптармен өздігінше жұмыс істеуді талап етеді .
- әртүрлі білім бұлағымен жұмыс істей алу керектігімен .
- сұрақтарды әртүрлі әдебиеттермен салыстыра білу керек.
- әртүрлі көзқарастарға қорытындылар айтып, өз ойын білдіре алу.
- план (жоспар) құру, тезистер, конспектілер, рефераттармен жұмыс істей алу керек.
Білім беру оқушыларға мұғалім басшылығының да өз ерекшелігі бар. Ол семинардың мақсаты , міндеттерін және жоспарын ашуға
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Буховцев Б.Б., Климонтович Ю.Л., Мякишев Г. “ Физика –9”. Оқу құралы.1980.109-149бет.
2. Жданов Л.С., Маранджян В.А. 258. “Курс физики”.
3. Дүйсембаев Б.М., Байжасарова Г.З., Медетбекова А.А. “ Физика және астрономия” мектеп 2004ж
4. Кикоин И.К., А.К.Кикоин А.К., “Физика-9” мектеп 2003ж.
3. Шахмаев Н.М., Шахмаев С.Н., Шодиев Д.С. “Физика –9”
4. Есипов Б.П. “Самостоятельная работа учащихся на уроках”, М. Учпедиз. 1971.
5. Завьялов В.В. “Семинар как одна из форм учебной работы по физике в старших классах средней школы”, - Физика в школе, 1968, №3.
6. Завьялов В.В.Рольсеминарских занятий в повышении эффективности обучения физике. Материалы конференции.М.1669.
7. Козел С.М. “Электостатикадағыс уперпозиция принципі”. Квант – 1993,
№3.
8. Ландсберг Г.С. “Элементарный учебник физики”.
9. Маркович М.М. “Техника на уроках физики” М., Учпедгиз. 1980.
10.Столяров И.А.”Зарядтардың электр өрісіндегі қозғалысы” Квант,1993. №3.
11. Усова А.В. «Формы организации учебных занятий»
12.Шахмаев Н.М., Шахмаев С.Н., Шодиев Д.С. “Физика -9”, М.Просвещение.
1. Буховцев Б.Б., Климонтович Ю.Л., Мякишев Г. “ Физика –9”. Оқу құралы.1980.109-149бет.
2. Жданов Л.С., Маранджян В.А. 258. “Курс физики”.
3. Дүйсембаев Б.М., Байжасарова Г.З., Медетбекова А.А. “ Физика және астрономия” мектеп 2004ж
4. Кикоин И.К., А.К.Кикоин А.К., “Физика-9” мектеп 2003ж.
3. Шахмаев Н.М., Шахмаев С.Н., Шодиев Д.С. “Физика –9”
4. Есипов Б.П. “Самостоятельная работа учащихся на уроках”, М. Учпедиз. 1971.
5. Завьялов В.В. “Семинар как одна из форм учебной работы по физике в старших классах средней школы”, - Физика в школе, 1968, №3.
6. Завьялов В.В.Рольсеминарских занятий в повышении эффективности обучения физике. Материалы конференции.М.1669.
7. Козел С.М. “Электостатикадағыс уперпозиция принципі”. Квант – 1993,
№3.
8. Ландсберг Г.С. “Элементарный учебник физики”.
9. Маркович М.М. “Техника на уроках физики” М., Учпедгиз. 1980.
10.Столяров И.А.”Зарядтардың электр өрісіндегі қозғалысы” Квант,1993. №3.
11. Усова А.В. «Формы организации учебных занятий»
12.Шахмаев Н.М., Шахмаев С.Н., Шодиев Д.С. “Физика -9”, М.Просвещение.
МАЗМҰНЫ
І Кіріспе 3
1. Семинар сабақтарын өткізу тарихына қысқаша шолу
ІІ. Негізгі бөлім
1. Оқу сабақтарын ұйымдастырудағы семинарлардың алатын орыны 4
Семинар сабақтарының түрлері, мазмұны, олардың
2. дидактикалық міндеттері 7
Пән бойынша семинарлардың тақырыптарын тандау принциптері
3. 11
Семинардың жоспары
4. 12
Семинар сабақтарын ұйымдастырудағы оқытушының қызметтері
5. 13
Семинар сабақтарын даярлау мен өткізудегі оқушылардың
6. іс-әрекеттері 19
“Электр зарядтары, электр өрісі ” тақырыбы бойынша семинар
7. 22
Қорытынды
ІІІ. 45
Қолданылған әдебиеттер
46
ІҮ
Мектептер құрыла бастағанның алғашқы жылдарында семинар
сабақтарын мектепте өткізу туралы ойды белгілі педагог –
психологы П.П Блонский айтты. Ол “ең басты дайындық” жалпы
мектептің жоғарғыға беретіні “ жұмыс істеуді үйрету” деді.
Сонымен қатар семинар сабақтарын мектепте өткізу маңызды
деп атап көрсетті . “ Дәл осы семинар әдістері
өздік жұмысы, жұмыстың пайда болуы мен даму мәдинеті
өзінің индивидуалдьді ерекшеліктері мен коллективтік жұмысты
біріктіреді”- деп жазды.
Бірақта келесі жылдарында семинар сабақтар мектепте
кеңінен
қолданылмады . Бұны былай түсіндіреді . 30 жылдар
мектеп
практикасынан критикалық еместің бәрі алынғаннан кейін совет
мектебі буржуаздыққа көшті , мұның ішінде
педагогикалық қарым - қатынастың кейбір қызықтары мен
білім беруді ұйымдастырудың формалары да бар.
Ақырғы жылдарда сабақ берудің жаңа
формасын
ұйымдастыруды іздеумен , класс ұжымдықтың кейбір кластың
сабақ жүйесін әлсіретіп , бұзбаушы еді , семинар сабақтары
қайтадан мектеп жұмысшылардың назарын өзіне аударды
кезекші мұғалімдер мен методистер 60 жыл басында мектептегі
жоғары кластарға физиканы семинар сабақтарында беру
мүмкіндіктерімен педагогикалық мақсаттарын іздеуді бастады.
Мектептегі физикадан семинар сабақтар туралы алғашқы
мәлімет (жаңалық) 1964-1965ж. басылымдарда пайда болды.
Бұл фундаментальді методикалық пособиенің
бейнесінің басы . “Физикадан сабақ беру әдістемесінің
негізі” П. И Резникова,
А.В Перышкина және П. А Знаменский редакциясымен. Бұнда семинар
сабақтарында физиканы жақсы оқитын және қызығатын оқушыларға
қолданылатыны айтылған.
Физикада ұжымдық оқу сабақтарында семинарларды қолдану
“8 кластық мектепте физикадан сабақ беру әдістемесінде ” берілген В. П
Орехова және А. В Усова редакциясы бойынша. Бірақта, семинарларды беру
әдістемесінің жалпы сұрақтары толықтай жөнделмеген және оларды
педагогикалық баспада кеңінен қолдану толық тапқан жоқ.
Мұнымен семинар сабақтарын мектептің практикалық жұмыстарында
өзінің орынын тапқан жоқ екендігін түсіндіреміз. Бірақта “Советтік
орташа жалпылама білім беру мектебінің жарлығында” оларды өткізуді
міндеттеген.
Біздің физикадан оқу семинарлары (бойынша) жоғарғы кластарда өткізілген
тәжірибе бойынша оларды педагогикада қолдану керектігі
анықтады және міндеттеді.
Жаңа жағдайларда ғылыми – техникалық прогрестің
жылдам ырғағымен мектеп оқушыларының активтігін және
өздігінше жұмыс істеуін, білімге қызығушылығын тәрбиелеу, білімді
өздігінен іздеу және оларды творчествалық практикада
қолдануына көп көмек береді.
Семинарлар - білім беру мекемесінің мектептерде заңды
(іздеуші білім) жақсы білім беру процесінің басты формасы
болады. Оларды жаңа жағдайлармен, міндеттермен сәйкестендіріп,
нәтижесінде басты форма ретінде қарастырамыз.
1. Білім беру организациялардағы басқа формалардың ішіндегі
семинардың орны.
Семинарлар білім беру ұжымдарының басқа формаларынан мыналар арқылы
ерекшеленеді.
- олар өз оқушыларынан жоғарғы дәрежеде кітаптармен өздігінше жұмыс
істеуді талап етеді .
- әртүрлі білім бұлағымен жұмыс істей алу керектігімен .
- сұрақтарды әртүрлі әдебиеттермен салыстыра білу керек.
- әртүрлі көзқарастарға қорытындылар айтып, өз ойын білдіре
алу.
- план (жоспар) құру, тезистер, конспектілер, рефераттармен жұмыс істей
алу керек.
Білім беру оқушыларға мұғалім басшылығының да өз ерекшелігі
бар. Ол семинардың мақсаты , міндеттерін және
жоспарын ашуға (негізделген) тапсырмалар беруге,
оқушылардың баяндамаларына байланысты консультация өткізуге,
рефераттарын айтуға негізделген . Біріншіден бұл оқушыларға жекелей
мән беруге үйретеді. Негізі семинардың міндеті бүкіл сыныпқа
қойылған семинар сұрақтарын ашық талдауға , оқушылардың іс -
әрекеттерін бір қорытындылауға келтіру.
Семинар өткізу барысында , оқушылардың өздігінен жұмыс
істеуі бірінші жоспарға кіреді. Оқушылардың өздік жұмысы
және оны колективті әңгімелесу , семинардың білім беру
және тәрбиелеу міндеттерін шешуге көмектеседі.
Семинар сабағына дайындықта және өткізгенде
оқушылардың
білімі тереңдей түседі және дамиды. Мұғалімдердің
және жолдастарының сұрақтарына жауап беру үшін
оқушылар берілген және өздігінен іздеп тапқан әдебиеттерді
қолданады. Бұл материалды терең түсінуге және есте сақтауға
көмектеседі.
Семинарға қатысушылар көбінесе достарының
докладтарын
(баяндама ), рефераттарын , олардың сөздерін қызығушылықпен тыңдайды
және бұл критикалық ойлауды меңгеруге үйретеді.
Жан-жақты білім - әлемдік танудың қалыптасуының
фундаменті
семинарға қатысушылармен айтылған әлемдік
суреттеудің қорытындысы көптеген фактілерге және
олардың өздік
жұмысы барысында танысқанымен негізделген . Бірақ басты
белгі ол семинарға қатысушылардың қорытындылаулары,
олардың өздерінің еңбектерінің (жұмыстарының ) жемісі. Бұл
қорытындылар критикалык талдауда және бұның нәтижесі саналы
түрде қабылданады.
Семинар сабақтары ойлау қабілетінің
дамуымен бірігіп әрекеттеседі. Олардың әрекеттерінде ойлау
процестері активті түрде
жүреді: анализ, синтез, абстрактылық, нақтылы, жалпылау, салыстыру
т.б.
Ойнау тапсырмалары алдын-ала құрылған гипотезамен кейде
проблемалармен шешіледі. Ол айтып тастау мен ойша
қорытындылаулардан тұрады. Ұғымның тереңдеуі мен дамуы артады.
Семинарлар сабаққа деген қызығушылық
тудырады.
Өйткені оған қатысушыларға семинардың қол жеткізген
(мақсаттары) ғылыми-техникалық жаңалықтарымен, сабақ жаңа
,бұрынғыдан басқаша формада жоғарғы сынып оқушыларының өз
ойларын айта алумен , критикалык талдау жасаумен, өз
ойларын нақтылаумен ерекшелігін көрсетеді.
Сонымен қатар семинарлар әдебиеттермен өздігінше жұмыс
істеуге үйрену мен қатар білуге үйретеді.
Семинар сабақтары айтылғандай өзіне ғылыми
зерттеулермен элементтеріне проблемалардың қойылуын ,
гипотезалардың өсуімен, тәжірибе нақтылығымен ,
қорытындысымен өзіне қоса алады.
Семинарлар - коллективтік жұмыстың ең күшті
формаларының бірі. Жалпы қызығушылық пайда болғанда дискуссияда
әркім өз ойына қарсы келгендермен өзінің
нақтылы ойын анықтайды.
Семинар орындарын білім беру организациялардың басқа
формасын сұрақтарымен, уақытымен, олардың өтуімен
қарастырып көрейік.
Жасөспірімдер психологиясына берілгендердің
қорытындысы бойынша білім беру организациясының
семинарлық формасы жоғарғы сынып оқушыларының
қызығушылықтарымен қатар талаптарына сәйкес келеді.
Жоғарғы сынып оқушылары шығармашылық қажеттілікті
сезінеді. Семинар оларға сондай қажеттілікті көрсетеді.
Жоғарғы сынып оқушыларын әлемдік суреттеу
сабақтарынның себеп - салдар байланыстары қызықтырады. Оларды
әртүрлі факторлардың әсер етуін , дәлелін табуға
қызықтырушылығы оянады.
Жоғарғы мектеп жасында сапалы білім ,
соның ішінде
критикалық (сыншылдық ) және өзіндік өсу санасы,
іс- әрекет
қалыптасады. Семинарлар бұлардың пайда болуына ,
қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Жоғарғы сынып оқушыларының таным
процессіндегі даму мөлшері олардың жеткілікті жағдайда
абстрактылық ойлауының дамуы,жалпылама ойлау операциялары;
(анализ,синтез,индукция,дедукция) ғылыми- творчестволық ойдың
мөлшері , логикалық есі , сөздері арқылы жауап береді.
Осының бейнесінде оқушылардың құрамын семинарлық
форма
оқу жұмысы деп санауға болады.
Мүмкін семинарларды жоғарғы сынып жасөспірімдермен де
өткізуге болады. Яғни 7- сынып оқушылары .
Бұл сұраққа жеткіншектер физиологиясы қарсы жауап
береді.
Жасөспірімге тіпті одан үлкендерге абстрактылық идеялар
мүғалімнің көмегінсіз қабылдау және бағалау қиын.
2. Семинар сабақтарының түрлері, мазмұны және олардың
негізгі дидактикалық міндеттері.
Семинарлар негізгі дидактикалық мақсаттар және
оларды
өткізу әдістері арқылы ерекшеленеді. Өткізу әдіс-тәсілдері
арқылы семинарды үш түрге бөлеміз:
1. Әңгімелесу семинарлары.
2. Реферат , доклад және баяндама негізіндегі
семинарлар.
3. Әңгімелесу мен қатар реферат, баяндама,
докладтар,
қолданылатын аралас семинар.
Негізгі дидактикалық мақсаттарына қарай семинарларды
келесі түрге бөлеміз:
1)Қайталау семинарлары , мұнда систематизациялау, бұрын
өткен сабақты нақтылау жүреді.
2) Бұрын өткен тақырыптарды нақтылап қалыптастыру және
оларды оқу тапсырмаларында қолдану мақсатындағы семинарлары.
3) Бұрын өткен тақырыптарды теңдету, дамыту талқылау мақсатындағы
семинарлар.
4) Бұрынғы өткен тақырыптарды қайталау арқылы систематизациялау,
талқылау арқылы жаңа тақырыппен байланыстыру мақсатындағы аралас
типті семинар.
Мұндай дидактикалық тапсырмалардың болуы уақытша
болды.
Мысалға: қайталау мен қорытындылау , систематизациялау мен
талдау, білімді дамыту мен тереңету. Сонымен қатар қайталауды
ережелер мен заңдарды қайталаудан бөлуге болмайды. Өйткені бұл
кезде систематиза-циялаумен талдау жүреді . Жәнеде қайталауды
білімді тереңдету мен дамытудан бөлуге болмайды.
Кейде білімді тереңдету деп сол тақырыпты және құбылысты тереңдей
оқып білу , олардың арасындағы себеп-салдар байланысын , жаңа ғылыми
ойлардың және теориялардың пайда болуы түсінігін білу деп
айтады.
Тіпті кейде білімді терңдету деп тақырыпты құрлымын, жалпы
және жан- жақты байланыстырып зертеп білу дейді.
Мысалға алсақ 7 сынып физикасында физикалық жазықтықты өткенде
жазықтықтың күшін және энергетикалық сипаттамасын, электірлік және
магниттік байланысын тереңдей түсінді.
Білімді дамыту оның тереңдеуімен байланысты. Бірақ оның
ерекшелік-тері бар.
Осы қарастырғандардың ішінен біз жай қайталауды систематизациялау-
дан және білімді талқылаудан ажырата алуымыз керек. Ал систематизация-
лау мен талқылауды білімді тереңдету мен дамытудан ажырата алуымыз
керек.
Жоғарыда көрсетілгендей осындай сәйкестіктер арқылы семинарларды
дидактикалық мақсаттарға бөлеміз. Мысалы 1 түрдегі семинарға “Электр
зарядтары, электрлік поля” тақырыбын аламыз . Мұның
мазмұны тақырыптың негізгі белгілерін қайталау мен нақтылау және
Кулон заңы.
Сонымен қатар электрлік поля тақырыбын нақтылау
арқылы “потенциял”, “ белгілі орындағы қысым ” туралы ұғымдарды
қайталайды. Осының есебінде электрлік және гравитациялық полялардың
ұқсастықта-
рын салыстырады. Бұл оқушыларға поляларды систематизациялаумен
реттеуге көмектеседі. 2 түрдегі семинарда тапсырмаларды шешу
үшін параллель және тізбектей қосылған семинарларын жатқызады.
Бұдан “тізбектей қосылған қысым”, “ потенциял” туралы
ұғым қалыптасады. Ом заңы қайталанады, проводтардың жалғасу
тәртіптері және т.б қайталанады. Сонымен қатар бұл семинарда
тапсырмаларды орындауға теориялық білімді қолданып, қалыптастырады.
Берілген тапсырмаларды орындау семинары негізгі
тақырып түсіндірілгеннен кейін жүргізіледі. Бұлар сабақты
қорытындылауда басты роль ғана ойнап қоймай, ғылыми зерттеулердің
математикалық әдістерімен де таныстырады.
Семинардың 3 түріне “ Электр тоғы, мен күрделі тоқ заңы”
тақырыбын
алуға болады. Бұл семинарда “Электрлік тоқ”,
“Электропровод”, “Проводтардың қарсылықтары”және т.б. ұйымдарды
нақтылау жүреді. Ом заңы қайтадан еске түсіріледі. Сонымен қатар
бұрын өткен тақырыптарды тереңдей түсіну, Ом заңын электрлік
сипатта қорытындылау болады.
Семинардың 3 түріне “ Жартылай өткізгіштік электрік байланыс
және оларды қолдану” тақырыбында алуға болады. Бұдан бұрын алған
білімді көрсету арқылы оларды систематизациялау мен талдау керек.
Ең кеңінен қолданылатыны бұл 4-ші түрі. Бұған мынандай
тақырыпта семинарды алуға болады: “Электр энергиясының пайда
болуы мен таралауы”.
Кейбір семинар сұрақтары келесі сабақтарында қайталанып, нақтыланады,
басқа сөзбен айтқанда білім дамиды. Сонымен қатар мұндай механикалық
энергияның электрлік энергияға айналу әдісі систематизацияланады және
жүреді . “Электрстанция”, “күнделікті өмірде қолданылатын
электр энергиясы ” туралы білім кеңи түседі. Мұнда әртүрлі схемалар
көмектеседі. Оқушыларға жаңадан болып электр энергиясының
таралуы айтылады.
Бұл семинардың ерекшелігі- оқушылар бұрыннан қалыптасқан фактілерді
анализдеу арқылы талдайды. Осы талдау- олардың негізгі жаңа
элементі болады.
Осымен бірге комплекстің синаттамадағы семинарлар қарастырылған
. Олардың мақсаты- оқушылардың білімін талдау систематизациялау. Халық-
аралық қатынастардың бірлестігінде бұл семинарлар ең тиімді деп саналады.
Осы семинардың арқасында жан-жақты зерттеу, себеп-салдарын анықтауға
қолайлы орта туады. Бұған “материя түрлері және қозғалу
түрлері” тақырыбындағы семинар мысал бола алады.
Осы және басқа семинарды өткізу әдісі семинар
алдындағы тапсырмалар арқылы анақталады. 1 түрдегі семинарды өткізуде
әңгімелесу әдісі тиімді деп саналады. Өйткені мұнда негізгі тапсырма өткен
тақырыпты қайталап, яғни талдау жасау жүреді. 2 түрдегі
семинарды өткізгенде әңгімелесу мен қатар тапсырмалар орындату
керек. Тапсырманы орындау әдістерін таба алу үшін. 3 түрдегі
семинарды өткізгенде әртүрлі жеке сұрақтарға әңгіме құру, доклад,
реферат, баяндамалар тыңдалу керек. 4-ші түрінде әртүрлі
формалар қолданылады, әңгімелесуден басталып, рефераттармен аяқталады.
Практикада бір семинарлық әдістен ,екіншісіне көшу өте маңызды болып
саналады. Осыны шешу үшін біз оңайдан қиынға көшу
принцпін қолданамыз. Осылай семинарды да қолданамыз.
Біздің зерттеулеріміз бойынша қарапайым
семинарлардан күрделіге біртіндеп көшу тиімді тәсіл болып табылады.
Алғашқы семинарларда басқа назар систематизациялық қайталау
мен бұрын өткенді қорытындылауға аударылады.
Келесі семинарларда өтетін тақырыптың көлемі өсті.
Сонымен қатар оқушылардан тереңінен ойлау формаларын ,
анализ және систематизациялау , әртүрлі тақырыпты , әртүрлі
бастамалардан талдап қарау жүреді.
Семинарлар басқа білім беру организациялары сияқты
анықталған дидактикалық талаптарды қанағаттандыру керек.
Оның негізгі принцптері:
1) Ғылыми және систематизациялық.
2) Теория және практика байланысымен.
3) Тәрбиелік білім беру.
4) Еріктілік және белсенділік.
5) Еркін түрде қол жеткізе алу, мүмкіндік болу.
6) Қиын дәрежедегі білім алу.
7) Оқушылармен дифференциялданған қарым-қатынас.
8) Бақылау.
3. Семинар сабақтарын таңдау принциптері
Біздің зерттеу әдістеріміз бойынша семинар сабақтары таңдап
алынған тақырыптарға қарай жақсы өтеді . Ол семинар сабақтарына
тақырыптары-ның таңдау принцптеріне бірнеше қорытындылар жасауға
рұқсат берді. Тақырып курс тапсырмаларымен және семинар сабақ
тапсырмаларымен сәйкес болу керек. Семинарға принціптік мағынасы
жоқ , оқушылардың систематизациялау білімін арттыруға арналмаған ұзақ
емес, жеке сұрақтар алу керек.
Семинар тақырыбы; оқулықта жоқ, физика курсына жаңа
материял мағлұматтар ретінде болу керек. Бұл мағлұматтарды оқушылар
семинарға дайындық кезінде қосымша әдебиеттерден қарастыру
керек. Мұнда оқушыларды критикалық талдау қызықтырады. Өз
ойларын, қандай қорытындыға келгенін айта алады. Ғылымдағы
жаңалықтар,оқушылардың қызығушылықтарын, белсенділіктерін , семинарларға
деген қызығушылық-тарын айтады.
Семинар тақырыбы мектеп оқулығымен байланыста болсын.
Оқулық арқылы өз білімін толықтыра алатын болсын .
Семинар тақырыбын таңдауда , оның практикамен
байланы- сына байланысты.
Семинарда айтылатын сұрақтар оқушылардың ойлау
қабілетін арттыру керек.
Семинар сабақтарын өткізу үшін көптеген ғылыми
және т.б. қосымша әдебеттер болу керек.
Ақырында семинар тақырыптарын таңдағанда берілген сыныптардың
дайындығын және мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін де есептеу
керек. Бұдан сұрақтардың қиындығымен саны , семинарлар саны және
оларды өткізу методикасы айқындалады.
Тақырыпты таңдаудағы сол және басқа принциптер жеке
түрде
анықтауыштар бола алатындығын айта кеткен жөн. Бірақ басқалары да
ескеріледі.
4. Семинар сабақтарының жоспарына қойылатын
негізгі педагогикалық талаптар
Зерттеулердің көрсеткіштері бойынша тақырыптар мен
семинар
сұрақтарын таңдау семинар жоспары принципіне негізделген.
Бірақ
кейбір жерлерін ерекше айтып көрсетуге болады. Семинарларға көптеген
сұрақтарды кіргізуге болмайды. Біріншіден , оларды тереңінен
талдау
жүреді және оқушылар көп проблемаларға назарын бірдей
аудара алмайды. Бұл семинарға қатысушылардың өздік жұмыстарын
талдайды.
Ал көп сұрақтарды қарастыру, бұрын өткен тақырыптарды
үстіртін
қайталаған сияқты болады.
Екіншіден , көптеген сұрақтар қарастырылса семинарға
қастысушылар
негізгі проблеманы таба алмай қиналып, семинар ұзаққа созылады.
Семинарға қастысушылар дайындығына ұзақ уақыт кетеді.
Біздің
анкеталық зерттеуіміз бойынша бір баяндаманы дайындау үшін 2-8
сағат
уақыт керек. Қосымша әдебиеттермен жұмыс істей алатын
болса семинарға, докладқа дайындық уақыты азаяды.
Мұғалім 1-ші семинарын өткізгенде топ консультациясына 60-80
мин.
кетіреді. Кейінірек бұл уақыт 30-40 минутқа қысқарады.
Уақыт бойынша зерттегенде семинарлады өте жиі
қолдана алмайтыны қортындыланды.
Семинар сұрақтары әртүрлі әдебиеттерден болғаны дұрыс,
өйткені
семинарға қатысушылар сонымен дайындалады . Сонда баяндама айтушы
үй жұмысына дайындығына кететін уақыт кетеді.
Бірінші семинарда 3 сұрақтан көп болмау керек. Келесі
семинарларда
сұрақтар санын алты-жетіге көбейтуге болады.
Мазмұны бойынша әлемдік сипаттағы сұрақтар болуы
мүмкін.
Сұрақтар негізгі физикалық ұғымды нақтылау, оған
қатысушыларды
ғылыми және техникалық жетістіктерімен таныстыру ,негізгі техникалық
физика заңдары мен теориялын дамыту мақсатымен қойылады.
Сұрақтың мазмұны оқушыларға доклад , реферат т.б. қай
бағытта
жазуды көрсетеді.
Сонымен қатар құрылған сұрақтар қойылған басты
проблемаларға
бөгет келтірмей керек. Оқушылар нақты мазмұнды жауап
беретіндей
сұрақты дұрыс қою керек.
Ең қиыны біздің , ойымызша реферат , доклад , әңгімелесу
немесе
аралас түрдегі семинардың жоспарын құрып шығару. Бұл қорытынды
семинар тапсырмаларынан , оқушылардың даярлығынан шығады.
Мұғалімнің басты міндеті - оқушылардың бәрінің
назарын ,
көңілін семинар жұмысына аударту. Сондықтанда семинар жоспары және
оны өткізу әдісі оқушылардың жеке пікірлерімен анықталу керек.
Бұған:
оқушылардың жалпы даярлығын , ойлау ерекшелігін , есін ,
пәнге қызығушылығы жатады. Бұл әрбір жоғарғы сынып
оқушысына жұмыстың көлемін , оның әдіс-тәсілдеріне , қызығушылығына
, дұрыс
анықтауға көмектеседі.
5. Мұғалімнің семинар сабақтарын өткізудегі іскерлігі
Мұғалімнің семинар сабақтарын өткізудегі іскерлігі
мынындай
элементтерден тұрады:
- семинардың мақсаты мен міндетін анықтау.
- семинар жоспарын мөлшерлеп құру.
- өз білімін тереңдету үшін сұрақтар бойынша берілген
әдебиеттерді
оқу және оны семинар жоспарына енгізу.
- семинарды өткізуге дайындық процесінде
мазмұны мен сипаттамасын анықтаудағы оқушылардың іс-
әрекеттері, тапсырмаларды
құрастыруы.
- оқушылар семинарға дайындалу үшін айтылған әдебиеттерді
таңдау.
- семинар жоспары мен тапсырмасын хабарлау.
- жалпы және жеке тапсырмаларды беру.
- оқушыларға консультация жүргізу.
- семинар жоспарын нақтылау және оларды өткізу
әдістемесі.
- семинарды өткізу керекті көрнекіліктер мен құралдарды
дайындау.
Семинарға дайындалу кезінде мұғалім барлық элементтерді ескеруі
керек.Олардың бірде –біреуін көз алдыдан кетіруге болмайды.
Өйткені
семинарды жақсы өткізуге олардың орны ерекше.
Семинардың эффектілік көрсеткіші болып қатысушының,
оны
өткізудегі белсенділігі деп есептеледі. Семинарды өткізгенде
мұғалімнің
міндеті , ол қатысушыларды семинарға дайындығын қамтамасыз
ету.
Ол педагогикалық тапсырмалардың ең қиын түрінің бірі. Оның
дұрыс
шешімі оқушылардың семинарға дайындығы кезінде табылады.
Семинарды өткізбей тұрып , оқушыларға мына талқылау жұмыстарын
ұсыну керек.
1) бұрын өткен параграфтарды оқып , мазмұндау.
2) оқылғандарға жоспар құру.
3) кітаптың 2-3 праграфтарына конспект жазу.
4) мұғалім айтқандардың негізгілерін жазып алу.
5) сабақ үстінде жауап берген оқушыларға ескерту жасау.
6) физика бойынша оқушылардың өздігінен оқыған мақалаларына және
т.б. қысқаша анықтама жасау.
Мұғалім тапсырмаларды орындау үшін , оларды
бақылап, қортындылауы қажет.Біздің көзқарасымыз бойынша
таблица құрған дұрыс, онда жұмыстың түрі , уақыты және
сапасы көрінеді. Оның сапасын 5 балдық жүйемен немесе
“толық” - “толық емес” , “дұрыс – қате” , “нақты –нақты емес” деген
нұсқаулармен бағалайды.
Бұл таблицаға басқадай да мәліметтерді , физика
бойынша
білімнің мөлшерін және қызығушылығын көрсететіндерді құру.Бағалау
барысында нақтылығымен қоса дәләлдемелерді қарастырып , талдаулар
және қорытындылар жасау керек. Бұл таблицаға қатысқан оқушылардың
дайындаған қосымша әдебиеттер санын да қосуға болады.
Қатысушылар туралы мәліметтерді (анықтамаларды) жинап
алып ,
мұғалім енді семинарды қалай өткізетіндігін ойлайды.
Семинар жоспарын құру , баяндамалармен докладтарды анықтау , әр
оқушымен
жеке жұмысын жоспарлау , содан кейін қандай баяндама ,
реферат ,
рецензияларды беруді ойластыру. Мұғалім оқушыға нақты және неменеге
көңіл аудару керек екендігін айту керек.
Бірінші семинардың басталуында мұғалім ,оның өткізу
формасын
ашып және өздігінше даярланған оқушылардың
жұмыстарының
ерекшеліктерін сұрақтар арқылы қызықтыру.
Содан кейін мұғалім оқушыларды баяндама , реферат ,
доклад,конспект
жазудағы міндеттерімен таныстырады , ақыл-кеңестер береді , қосымша
әдебиеттермен қалай жұмыс істеу керектігін үйретеді ,
каталогты қолдануды үйретеді. Мұғалімнің одан арғы жұмысы екі бағытты
жүреді семинарды өткізудегі эффективті формасын іздестіру
және әрбір
оқушымен жеке жұмыс істеу.
Соның ішінде екі аспектісі анықталған болып саналады.
Консультация
барысында мұғалім оқушының қызығушылығына қарай оған тапсырмалар
береді. Консультацияға қатысуға оқушылар міндетті. Ол
көрсетілген
уақытында келу керек , өзінің баяндамасының (реферат) т.б.
жоспарын,
оқыған әдебиеттерін көрсету керек.Осындай әдіспен мұғалім өзі
айтқан
әдебиетті оқыдыма ,жоқпа екендігін тексереді.Егерде керек болса
онда
мұғалім бірінші консультацияда оқушыға жоспар құруға
көмектеседі.
Ал мұғалім өзіне оқушылардың дайындығын белгілеп отырады. Келесі
консультацияға мұғалім оқушыдан көбірек жұмыс істеуін талап
етеді.
Бірінші косультацияда оқушыға қойылған сұрақтың жауабын қайдан табу
керек екендігі көрсетілген болса , енді оны өзі табу керек
болады және
бірінші консультацияда оқушы мұғалімнің көмегімен жоспар құрса, келесі
консультацияа дайын жоспармен келу керек. Осындай біртіндеп қиындату
өздігінше жұмысқа үйретеді. Бұл процесс, мұғалімнің
басшылығымен
бақылауымен жүреді.
Оқушыларды мұғалім айтқан ескертулерді жазып алуға үйрету
керек.
Сонда келесі жолы бұл қателіктерді жібермеуге тырысады.
Бір докладқа бірнеше бала дайындалғанда мұғалім соның
ішінде
ең күштісін таңдап алады. Оны басқа докладтармен
салыстырады,
артықшылықтарын көрсетеді және тіпті жаман ,нашар істелген жұмыстың
өзінен мұғалім бір жақсы жерін көрсету керек.
Семинар баяндамасы ,рефераттары т.б. мұғалім арқылы тексеру
керек.
Семинар сабағына дайындықтарды жеңілдету үшін картатекалар құру
керек. Ол кезекті әдебиеттерді тезірек табуға
көмектеседі және
уақытты үнемдейді.
Әрине , семинар жұмысына толығымен кірісу үшін көп
күш-
әрекет керек. Ол әдебиеттерді таңдап және керекті әдебиеттер
тізімін
жаңартып отыру керек. Жаңа әдебиеттерді бақылау , осының
бәрі
мұғалімнің педагогикалық іскерлігін жоғарылатады. Мұғалімге
ең
қиын тапсырма семинарға дайындалмаған ( реферат,окладтары
жоқ)
оқушылардың белсенділігін семинар барысында арттыру. Ол
үшін
бүкіл сынып айтылған әдебиеттерді оқып шығуы
керек. Тіпті
оларға сол оқыған әдебиеттерге жоспар құрып келтіру
керек және
оларды семинар алдында тексеру керек. Оларға реферат ,
доклад
қорғаушыларға өз ескертулерін жаздыру керек.
Бұл өзінің қорғауларына қосымша мәлімет пен
нақтылаулар
болып табылады.
Семинардағы таным процесінде белсенділік пен
сұрақтарды
талқылау ерекше орында тұрады.
Педагогиканың экспериментінің көрсетімі бойынша
семинар
аяғында емес , әр сұрақтың аяғында оны сынып болып
талқылаған
тиімді. Егер ол сұрақ соңында талқыланса оқушылар
оны тез
қабылдайды . Бұл кезде оқушылардың жоғарғы дәрежеде
білімі
қалыптасады. Ал егер семинар аяғында әрбір сұрақ
талқыланса ,
онда ол дұрыс қабылданбайды , оқушы шаталасады.
Оның үш негізі бар:
1) оқушы шаршайды.
2) әртүрлі қиындықтар т.б.
3) әртүрлі сұрақтарды бөліп талдау қиындайды.
Қысқаша айтылғандарды, талқылағандарды дәптерге жазып алу керек.
Семинар сабағындағы барлық жұмыс бағаланады. Баға семинарда жұмыс
істеуіне және өздігінше қолданған әдебиеттер санымен байланыстырылып
қойылады. Оқушылардың жұмысы 5 балмен бағаланады. Егер әртүрлі
сұрақтардан кейін талқылау жүріп отырса сонда бағалау сабақ соңында
жүреді .
Семинардың ең негізгі кезеңі, мұғалімнің сөзімен қорытындыланады.
Онда:
1) Тақырыпты нақтылап талқылау және қорытындылау.
2) Докладтарды бағалау.
3) Осы мәліметтерді өзінің күнделігінде жазып отыру керек. Жарыстыру
негізінде оларды семинардан – семинарға сынатады.
Екінші типтік рефераты дайындаушылар
мұғалімнен
проблемалық сипаттағы жұмыстарды алып және өздігінен
керекті
әдебиетті оқып , әртүлі гипотезалар жасап , эксперимент жүргізіп
және
оны қорытындылап қорғайды. Соның ішінде оқушылар
мұғалімнің
айтуымен эксперимент өткізе алады. Қорытынды мен өз
ойларын
ол туралы оқушылар өздері жасайды. Мұғалімнің
көмегімен өз
ойларын жеткізуге тырысады.
Доклад сияқты рефератты сыныпта қорғайды , оқиды.
Бірінші
типтік рефератқа ескертулер айтылады. Екінші типтік
рефератқа
дискуссия өтуі мүмкін.
Доклад , баяндама және рефератқа резенциялар
жазылады. Оны алдын ала дайындап қояды . Кейде бір тақырыпқа
бірнеше оқушы
доклад жазуы мүмкін , сонда семинарда өткен
доклад қана резенцияланады . Содан кейін тексеруші
оппонент шығып өз қорытындысын ,ойын айтады.
Кемшіліктерімен бірге оның жақсы жақтарын да оппонент
айтуға
тиісті.
Қатпазшы - оппоненттердің дәрежесі әртүрлі. Ескертпелерді
тыңдап ,
резенцияларды оқып және кемшіліктерін көрсету арқылы
мұғалімдер
резенцировка кезінде оқушылардың өздігінше жұмыс істеуінен
керемет
нәтиже алады. Резенцияларды тексеру арқылы мұғалім
докладтың ,
рефераттың немесе тағы басқа кемшіліктерін түзейді. Ең
негізгі
кемшіліктерді алдын ала консультация кезінде түзейді.
Семинар сабаққа негізгі тапсырма алмаған оқушылар
керекті
әдебиетті оқиды және сол бойынша жоспар құрайды.
Қорғау
барысында олар өз ескертпелерін жазып отырады .
Оқушылар алдын ала түсініксіз дискуссиялық
сұрақтарды дайындап , соларды семинар барысында қоя
алады. Оппонент сөзінен кейін және қарсылас пікірлердің
барысында әрбір тыңдаушы
өзінің ойын айта алады. Барлық қорғау жұмыстары
туралы
қорытынды шығарады.
Доклад, баяндама, реферат, резенция дайындамаған
оқушыларды
консултатцияға шақырмайды .
Мұғалім жоспарды тексеріп, анализдік талқылайды. Егер
жоспар
ойдағыдай құрылмаса мұғалім оқушылармен керекті жұмыс
істейді.
Оқушылар мұғалімнің басшылығымен мысалдарға қарап
жоспар
құруды немесе баяндаманы анализдеуге үйренеді.
Семинарды өткізу әдістемесінде қарастырылған әртүрлі
сұрақтар,
әртүрлі семинар мысалдарында нақтыланады .
Нақтылау үшін “ Электр” бөлімі бойынша семинарлар
таңдалған
немесе екі әңгімелесу семинары 10 сыныптың
мемлекеттік емтихандарымен байланысқан.
“Электрлік ” бөлімі мектептегі физика курсының ең ірі,
ортадағы
бөлімдердің бірі . Сондықтанда , семинарларды өткізу
әдістемесіндегі
жалпы сұрақтарды нақтылау үшін “Электрлік” бөлімі
семинар
тақырыбына таңдалып алынады . Бұл бөлімді оқу
кезінде “Электрлік заряд”, “Электромагниттік жүйе”
деген ұғымдар,
“Жұмыс ” және “Энергия” деген нақты ұғымдар
қалыптасады.
Семинарды өткізу процесінде көрсетілген ұғымдарды
талқылау
жүреді. Мысал бойынша бұл бөлімді семинар өткізу
әдістерімен
мазмұнының оқушылардың дамуына қалай әсер ететінін ,
олардың
әдебиеттермен өздік жұмыс істей алатындығын , олардың
белсенділігі
мен физикаға қызығушылығын көрсетеді.
Қорытындыға пәнаралық сипаттағы жоспар
құрылады.
Оның мақсаты - сұрақтар бойынша оқушылардың
білімін системазициялау мен талқылау. Әртүрлі пәндермен салыстыру.
6. Семинар сабақтарын өткізудегі және дайындықтағы
оқушылардың іс- әрекеттері
Семинар сабақтарын өткізу және оған дайындық
процесінде оқушылар қиын тапсырмаларды өздігінен орындайды. Олар
докладтар жасайды және дайындалады , рефераттарын қорғайды
және жұмысқа баға беріп оны талқылайды . Бұған олардан
жоғарғы дәрежедегі белсенділік пен ұстамдық қажет.
Әртүрлі түрдегі семинарды өткізу әрекетінде
қиындықтар кездеседі , бірақ қандай жағдайда болсын
өзіне екі негізгі этапты қосады: алдын – ала даярлықпен өту
барысы (қорғау барысы) , қалған
этаптар (кезеңдер) доклад , баяндама , рефератты қорғаудың
түрлері болады.
Доклад дайындығы - өздік жұмысының қиын түрі оны алдын
ала
жоспарлаған тақырыпты талап етеді. Әртүрлі әдебиеттерді қолдана
білу
керек және бұрын өткен тақырыптарды қызықтыра тусү керек.
Алғашқы докладтарды ең жақсы оқитындар дайындайды.
Докладқа
дайындалғанда олар әртүрлі әдебиеттерді қолданады. Бұл
кезеңде
олардың өздік жұмысы әртүрлі болады. Қатысушылар бұл
кезде керекті әдебиеттерді тауып қана қоймай ,
мұғалімдер айтқан әдебиеттерді де қарастырады. Кітапханалардағы
каталогтарды қолданады.
Семинар тақырыбы бойынша қосымша материалдарды қарастырады.
Қарастырылған әдебиеттер бойынша олар конспект құрайды.
Осы топтағы оқушылар уақытты да қолдана біледі .
Орташа оқитын оқушылар да мұғалім айтқан
әдебиеттермен
жұмыс істейді, бірақ ең керектісімен ғана қосымша
материялдарды
қарастырмайды. Конспектіні жазарда өз ойларын емес
көбінесе
кітаптағыны көшіріп алады. Кейде ғана тезистер құрастырады.
Олардың
осы іс-әрекетінің 2 себебі бар: а) қажетті мөлшердегі
білімнің жетіспеушілігі , ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей
алмауы; б) пәнге
деген қызығушылығының болмауы немесе семинар
тақырыбына
қызығушылығының болмауы.
Орташа оқитындар өздік жұмысын мұғалімнің
көмегімен орындайды .Бастысы мұғалім оның қателіктерін түзеп
отырады немесе
Оның дайындалу уақытын қадағалап отырады.
Нашар оқитындар алғашында ең керектісін мұғалімнің
көмегімен
ғана ала алады. Оларға конспект құрауда көмек керек. Олар
әртүрлі
әдебиеттермен жұмыс істеу қиын болады.
Бұл оқушыларға жай немесе күрделі жоспардың
мысалын,
құрастырылған тезистарды , конспектілердің мысалдарын беру
керек.
Олар барлық жұмысты жеке түрде істейді , бірақ
мұғалімнің көмегімен . Бұндай оқушыларға бірінші баяндама , содан
кейін доклад
орындауды тапсыру керек.
Материялды оқып болғаннан кейін оқушылар
докладтың жоспарын ,негізгі тезистер немесе толық текст
құрады. Біз жұмыстың
келесі тәртібін ұсынамыз:
1) Материалды оқу немесе онымен танысу.
2) Әртүрлі мәлімет бойынша жай жоспар құру.
3) Керекті жерлерін жазып алу.
4) Жалпы күрделі жоспар құру.
5) Доклад тезистерін схема түрінде құрау.Жоспар пункті-тезис.
6) Схема бойынша тезисті ашу.Жоспар пункті – тезис –шығару
жиналған дәлелдемелер - мысал.
7) Доклад текстік құру.
8) Иллюстрациялық материялдарды таңдау , көрнекіліктерді
дайындау,
схемалар құру , диаграммалар жасау және т.б.
Оқушылар жұмыс орындалып болған соң біраз уақыттан
кейін
докладтарын оқу керек және ондағы кемшіліктерді өздері табу
керек.
Кей жағдайда оларға қай кемшіліктерді өздері табу
керек. Кей жағдайда оларға қай жер дұрыс емес
екендігін көрсету керек.
Бұл оларды өзін - өзі ұстай білуге үйретеді.
Бір оқушыларға текст бойынша доклад оқуды айтпаймыз.
Олардың
құрастырылған тезистарды қолданғаны жөн. Бірақ ұялшақ
және
нашар оқитын оқушыларға жұмыс басында тексті қолдануға
рұқсат
берілген.Доклад қорғаушы өздігінен таблица , схема ,
диаграмма т.б.
көрнекіліктерді қолданып өз докладын қорғауға үйрену
керек.
Қойылған сұрақтарға ол бірден немесе жазып алып артынан
жауап
бере алады. Қорғаушы өзінің сөзінде сұрақтарды алдын – ала
ойлап
қою керек және оларға жауап беру керек. Басында доклад
айтушы
берілгендерді айтып артынан қорытындылау керек.
Бір тақырыптың ішінде қатысушы әртүрлі баяндама айта
алады.
Баяндаманың докладтан ерекшелігі ол ереже бойынша
үлкен емес сұрақ. Баяндама дайындықтарын оқушылар бір
тақырып бойынша қорғайды. Олар қорғау алдында не
айтатынын алдын ала біліп тақырыпты жоспарлап қою керек.
Негізгі тезистері болу тиіс, содан кейін баяндама
жоспарын тексеру керек.
Жекеленген тақырып сұрақтары бойынша оқушылар
реферат
жазады. Реферат мазмұнына кітап немесе бір
баяндаманың қорытындысы болу керек.
Бірінші типтік рефератты схема бойынша құрады:
кітап жоспары- әр тараудың, бөлімнің , параграфтың негізгі
мазмұны ,
келесі кітаптың жоспары – бөлім жоспары ,әр пунктке қысқаша сипаттама.
Бұндай типтегі реферат нашар оқитын оқушыларға беруге
болады.
Өйткені ол баяндама, доклад сияқты түсіндіру , дәләлдеу
,систематикалау
сияқты аса көп талап етпейді.
Екінші типтегі реферат кішкентай ғылыми
ізденістер
қорытындысы болып табылады. Онда проблемалар зерттеу
мақсаты,
гипотезалар , одан кейін эксперимент барысы , оның нәтижесі
мен
қорытындысы болу керек . Бұндай типтегі реферат схемалар,
таблицалар
сияқты көрнекілік құралдар арқылы қорғалады.
7. Электр заряды. Электр өрісі тақырыбына семинар
Қарастырылып отырған семинар электр тақырыбы
бойынша алғашқы және белгілі бір деңгейде оның алға қойған мақсаттарын және
оны өткізу методикасының ерекшеліктерін анықтайды. Семинардың дидактикалық
мақсаттарының бірі оқушылардың әдебиеттермен жұмыс істеуге дайындық
деңгейін айқындап, оларды қосымша оқулықтар және ғылыми әдебиеттермен өздік
жұмыстың күрделі түрлеріне дайындау.
Сонымен қоса семинар алдына мынадай танымдық мақсаттар қойылған:
1. Электр заряды түсінігін анықтау және тереңдету, электр заряды
ұғымын электрон түсінігінен бөлу
2. Оқушылардың электр өрісі және оның қасиеттері жайындағы білімдерін
жүйелеу
3. Электр өрісінің потенциалы, потенциалдар айырымы, Электр өрісінің
кернеулігі, Электр өрісінің энергиясы ұғымдарының мәнін анықтау
4. Электр өрісіндегі өткізгіштер және диэлектриктер қасиеттерін қайталау
5. Оқушыларды электр зарядтарының және электр өрісінің қасиеттерінің
тәжірибеде маңызды қолданыстарымен таныстыру
Төменде жобаланып, мектеп жұмысында тексерілген семинар жобасы
көрсетілген. Жобада оқушылар өз білімдерін жүйелеп, тереңдетуіне арналған
әдебиеттер тізімі берілген.
Бұл екі сағаттық семинарды осы тақырыпты өту соңында жүргізеді. Семинар
жобасын оқушылар көшіріп алуы үшін оны өтпес бұрын іледі. Жобаның бірнеше
көшірмесі мектеп кітапханасында болғаны абзал.
Семинар сұрақтары жазылған жобамен бірге оқушыларға әрбір сұрақ
айқындалған тапсырмалар беріледі.
Өзін-өзі тексеруге арналған тапсырмалар мен сұрақтар
Тапсырма 1. Электр заряды түсінігін анықтау. Бұл түсінік
бөлшектердің қандай қасиетімен анықталатынын, электр зарядының өлшем
бірлігін, электр заряды бар бөлшектер қалай әсерлесетінін көрсету
Сұрақтар:
1. Зарядтардың орын ауыстыруы туралы көп айтылады. Бұл сөздің шарттылығы
неде? Шынында не орын ауыстырады?
2. Электр құбылыстарын қалай да көрнекі көрсетуге ұмтылыс еркін және
байланысқан электр зарядтары сияқты түсініктердің шығуына әкелді. Мұндай
түсініктерді қолданғанда нені меңзейді?
3. Электр зарядының сақталу заңының мәні неде?
4. Зарядтаған денелердің (бөлшектердің) электрлік әсерлесуі мен
гравитациялық әсерлесуінің арасында қандай айырмашылық бар? Бұл әсерлесу
түрлерінде ортақ не бар?
5. Кулон заңын өрнектейтін теңдеуге кіретін шамалардың физикалық мәні неде?
Тапсырма 2. Электр өрісі ұғымының мағынасын анықтау; электр өрісінің
негізгі қасиеттерін және оны сипаттайтын шамаларды көрсету
Сұрақтар:
1. Электр өрісі дегеніміз не?
2. Электр өрісіне қандай қасиеттер тән?
3. Электр өрісінің бар екенін және оны басқа өрістерден бөліп көрсететін
негізгі қандай қасиеті?
4. Электр өрісінің қандай қасиеті затқа да тән?
Тапсырма 3. Электр өрісінің кернеулігі түсінігінің физикалық мағынасын
анықтау, электр өрісінің кернеулігін анықтау әдістерін және оның өлшем
бірліктерін қайталау
Сұрақтар:
1. Электр өрісінің кернеулігі дегеніміз не? СГСЭ және СИ жүйелерінде электр
өрісінің кернеулігінің өлшем бірлігіне не қабылданған?
2. Берілген зарядтың электр өрісінің кернеулігінің шамасы өрістің қандай
да бір нүктесінде неге тәуелді?
3. Зерттелетін электр өрісін тудыратын q зарядтан r қашықтықтағы нүктенің
кернеулігі :а) вакуумда,ә) диэлектрлік тұрақтысы ε ортада қандай болады?
(СГСЭ және СИ жүйелерінде)
4. Қандай электр өрісі біртекті деп аталады? Ол күш сызықтарымен қалай
бейнеленеді?
5. Зарядталған бөлшек электр өрісінде қалай қозғалады?
Тапсырма 4. Электр өрісінде қандай жағдайда жұмыс істелетінін және
ол неге тәуелді екенін анықтау
Сұрақтар:
1. Электр өрісінің нүктесінің потенциалы деп нені атайды? Потенциалдар
айырмасы дегеніміз не?
2. Зарядтың өрістің екі нүктесі арасында орын ауыстыру кезіндегі жұмыс неге
және қалай тәуелді? Ол жұмыстың ерекшелігі неде?
3. Зарядтың орын ауыстыру кезіндегі жұмыс қандай жағдайда оң деп саналады?
Қандай жағдайда - теріс?
Тапсырма 5. Электр және гравитациялық өрістерінің қасиеттерін
салыстыру
Сұрақтар:
1. Электр және гравитациялық өрістердің қасиеттерінің арасында ортақ не
бар? Олардың түпкілікті айырмашылығы неде?
2. Электр өрісінде бөлшекті орын аустыру және ауырлық күшінің өрісінде
дененің орын ауыстыру жұмысы арасында ортақ не бар?
3. Электр өрісінде заряды q бөлшекті орын ауыстыру (ΔA=qEd) және ауырлық
күшінің өрісінде массасы m дененің орын ауыстыру жұмысын (ΔA=mgh)
есептейтін формулалар арасындағы аналогия неде?
Оқушыларды семинарға дайындау
Оқушыларға әрбір тапсырманы сәйкес тақырыптың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І Кіріспе 3
1. Семинар сабақтарын өткізу тарихына қысқаша шолу
ІІ. Негізгі бөлім
1. Оқу сабақтарын ұйымдастырудағы семинарлардың алатын орыны 4
Семинар сабақтарының түрлері, мазмұны, олардың
2. дидактикалық міндеттері 7
Пән бойынша семинарлардың тақырыптарын тандау принциптері
3. 11
Семинардың жоспары
4. 12
Семинар сабақтарын ұйымдастырудағы оқытушының қызметтері
5. 13
Семинар сабақтарын даярлау мен өткізудегі оқушылардың
6. іс-әрекеттері 19
“Электр зарядтары, электр өрісі ” тақырыбы бойынша семинар
7. 22
Қорытынды
ІІІ. 45
Қолданылған әдебиеттер
46
ІҮ
Мектептер құрыла бастағанның алғашқы жылдарында семинар
сабақтарын мектепте өткізу туралы ойды белгілі педагог –
психологы П.П Блонский айтты. Ол “ең басты дайындық” жалпы
мектептің жоғарғыға беретіні “ жұмыс істеуді үйрету” деді.
Сонымен қатар семинар сабақтарын мектепте өткізу маңызды
деп атап көрсетті . “ Дәл осы семинар әдістері
өздік жұмысы, жұмыстың пайда болуы мен даму мәдинеті
өзінің индивидуалдьді ерекшеліктері мен коллективтік жұмысты
біріктіреді”- деп жазды.
Бірақта келесі жылдарында семинар сабақтар мектепте
кеңінен
қолданылмады . Бұны былай түсіндіреді . 30 жылдар
мектеп
практикасынан критикалық еместің бәрі алынғаннан кейін совет
мектебі буржуаздыққа көшті , мұның ішінде
педагогикалық қарым - қатынастың кейбір қызықтары мен
білім беруді ұйымдастырудың формалары да бар.
Ақырғы жылдарда сабақ берудің жаңа
формасын
ұйымдастыруды іздеумен , класс ұжымдықтың кейбір кластың
сабақ жүйесін әлсіретіп , бұзбаушы еді , семинар сабақтары
қайтадан мектеп жұмысшылардың назарын өзіне аударды
кезекші мұғалімдер мен методистер 60 жыл басында мектептегі
жоғары кластарға физиканы семинар сабақтарында беру
мүмкіндіктерімен педагогикалық мақсаттарын іздеуді бастады.
Мектептегі физикадан семинар сабақтар туралы алғашқы
мәлімет (жаңалық) 1964-1965ж. басылымдарда пайда болды.
Бұл фундаментальді методикалық пособиенің
бейнесінің басы . “Физикадан сабақ беру әдістемесінің
негізі” П. И Резникова,
А.В Перышкина және П. А Знаменский редакциясымен. Бұнда семинар
сабақтарында физиканы жақсы оқитын және қызығатын оқушыларға
қолданылатыны айтылған.
Физикада ұжымдық оқу сабақтарында семинарларды қолдану
“8 кластық мектепте физикадан сабақ беру әдістемесінде ” берілген В. П
Орехова және А. В Усова редакциясы бойынша. Бірақта, семинарларды беру
әдістемесінің жалпы сұрақтары толықтай жөнделмеген және оларды
педагогикалық баспада кеңінен қолдану толық тапқан жоқ.
Мұнымен семинар сабақтарын мектептің практикалық жұмыстарында
өзінің орынын тапқан жоқ екендігін түсіндіреміз. Бірақта “Советтік
орташа жалпылама білім беру мектебінің жарлығында” оларды өткізуді
міндеттеген.
Біздің физикадан оқу семинарлары (бойынша) жоғарғы кластарда өткізілген
тәжірибе бойынша оларды педагогикада қолдану керектігі
анықтады және міндеттеді.
Жаңа жағдайларда ғылыми – техникалық прогрестің
жылдам ырғағымен мектеп оқушыларының активтігін және
өздігінше жұмыс істеуін, білімге қызығушылығын тәрбиелеу, білімді
өздігінен іздеу және оларды творчествалық практикада
қолдануына көп көмек береді.
Семинарлар - білім беру мекемесінің мектептерде заңды
(іздеуші білім) жақсы білім беру процесінің басты формасы
болады. Оларды жаңа жағдайлармен, міндеттермен сәйкестендіріп,
нәтижесінде басты форма ретінде қарастырамыз.
1. Білім беру организациялардағы басқа формалардың ішіндегі
семинардың орны.
Семинарлар білім беру ұжымдарының басқа формаларынан мыналар арқылы
ерекшеленеді.
- олар өз оқушыларынан жоғарғы дәрежеде кітаптармен өздігінше жұмыс
істеуді талап етеді .
- әртүрлі білім бұлағымен жұмыс істей алу керектігімен .
- сұрақтарды әртүрлі әдебиеттермен салыстыра білу керек.
- әртүрлі көзқарастарға қорытындылар айтып, өз ойын білдіре
алу.
- план (жоспар) құру, тезистер, конспектілер, рефераттармен жұмыс істей
алу керек.
Білім беру оқушыларға мұғалім басшылығының да өз ерекшелігі
бар. Ол семинардың мақсаты , міндеттерін және
жоспарын ашуға (негізделген) тапсырмалар беруге,
оқушылардың баяндамаларына байланысты консультация өткізуге,
рефераттарын айтуға негізделген . Біріншіден бұл оқушыларға жекелей
мән беруге үйретеді. Негізі семинардың міндеті бүкіл сыныпқа
қойылған семинар сұрақтарын ашық талдауға , оқушылардың іс -
әрекеттерін бір қорытындылауға келтіру.
Семинар өткізу барысында , оқушылардың өздігінен жұмыс
істеуі бірінші жоспарға кіреді. Оқушылардың өздік жұмысы
және оны колективті әңгімелесу , семинардың білім беру
және тәрбиелеу міндеттерін шешуге көмектеседі.
Семинар сабағына дайындықта және өткізгенде
оқушылардың
білімі тереңдей түседі және дамиды. Мұғалімдердің
және жолдастарының сұрақтарына жауап беру үшін
оқушылар берілген және өздігінен іздеп тапқан әдебиеттерді
қолданады. Бұл материалды терең түсінуге және есте сақтауға
көмектеседі.
Семинарға қатысушылар көбінесе достарының
докладтарын
(баяндама ), рефераттарын , олардың сөздерін қызығушылықпен тыңдайды
және бұл критикалық ойлауды меңгеруге үйретеді.
Жан-жақты білім - әлемдік танудың қалыптасуының
фундаменті
семинарға қатысушылармен айтылған әлемдік
суреттеудің қорытындысы көптеген фактілерге және
олардың өздік
жұмысы барысында танысқанымен негізделген . Бірақ басты
белгі ол семинарға қатысушылардың қорытындылаулары,
олардың өздерінің еңбектерінің (жұмыстарының ) жемісі. Бұл
қорытындылар критикалык талдауда және бұның нәтижесі саналы
түрде қабылданады.
Семинар сабақтары ойлау қабілетінің
дамуымен бірігіп әрекеттеседі. Олардың әрекеттерінде ойлау
процестері активті түрде
жүреді: анализ, синтез, абстрактылық, нақтылы, жалпылау, салыстыру
т.б.
Ойнау тапсырмалары алдын-ала құрылған гипотезамен кейде
проблемалармен шешіледі. Ол айтып тастау мен ойша
қорытындылаулардан тұрады. Ұғымның тереңдеуі мен дамуы артады.
Семинарлар сабаққа деген қызығушылық
тудырады.
Өйткені оған қатысушыларға семинардың қол жеткізген
(мақсаттары) ғылыми-техникалық жаңалықтарымен, сабақ жаңа
,бұрынғыдан басқаша формада жоғарғы сынып оқушыларының өз
ойларын айта алумен , критикалык талдау жасаумен, өз
ойларын нақтылаумен ерекшелігін көрсетеді.
Сонымен қатар семинарлар әдебиеттермен өздігінше жұмыс
істеуге үйрену мен қатар білуге үйретеді.
Семинар сабақтары айтылғандай өзіне ғылыми
зерттеулермен элементтеріне проблемалардың қойылуын ,
гипотезалардың өсуімен, тәжірибе нақтылығымен ,
қорытындысымен өзіне қоса алады.
Семинарлар - коллективтік жұмыстың ең күшті
формаларының бірі. Жалпы қызығушылық пайда болғанда дискуссияда
әркім өз ойына қарсы келгендермен өзінің
нақтылы ойын анықтайды.
Семинар орындарын білім беру организациялардың басқа
формасын сұрақтарымен, уақытымен, олардың өтуімен
қарастырып көрейік.
Жасөспірімдер психологиясына берілгендердің
қорытындысы бойынша білім беру организациясының
семинарлық формасы жоғарғы сынып оқушыларының
қызығушылықтарымен қатар талаптарына сәйкес келеді.
Жоғарғы сынып оқушылары шығармашылық қажеттілікті
сезінеді. Семинар оларға сондай қажеттілікті көрсетеді.
Жоғарғы сынып оқушыларын әлемдік суреттеу
сабақтарынның себеп - салдар байланыстары қызықтырады. Оларды
әртүрлі факторлардың әсер етуін , дәлелін табуға
қызықтырушылығы оянады.
Жоғарғы мектеп жасында сапалы білім ,
соның ішінде
критикалық (сыншылдық ) және өзіндік өсу санасы,
іс- әрекет
қалыптасады. Семинарлар бұлардың пайда болуына ,
қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Жоғарғы сынып оқушыларының таным
процессіндегі даму мөлшері олардың жеткілікті жағдайда
абстрактылық ойлауының дамуы,жалпылама ойлау операциялары;
(анализ,синтез,индукция,дедукция) ғылыми- творчестволық ойдың
мөлшері , логикалық есі , сөздері арқылы жауап береді.
Осының бейнесінде оқушылардың құрамын семинарлық
форма
оқу жұмысы деп санауға болады.
Мүмкін семинарларды жоғарғы сынып жасөспірімдермен де
өткізуге болады. Яғни 7- сынып оқушылары .
Бұл сұраққа жеткіншектер физиологиясы қарсы жауап
береді.
Жасөспірімге тіпті одан үлкендерге абстрактылық идеялар
мүғалімнің көмегінсіз қабылдау және бағалау қиын.
2. Семинар сабақтарының түрлері, мазмұны және олардың
негізгі дидактикалық міндеттері.
Семинарлар негізгі дидактикалық мақсаттар және
оларды
өткізу әдістері арқылы ерекшеленеді. Өткізу әдіс-тәсілдері
арқылы семинарды үш түрге бөлеміз:
1. Әңгімелесу семинарлары.
2. Реферат , доклад және баяндама негізіндегі
семинарлар.
3. Әңгімелесу мен қатар реферат, баяндама,
докладтар,
қолданылатын аралас семинар.
Негізгі дидактикалық мақсаттарына қарай семинарларды
келесі түрге бөлеміз:
1)Қайталау семинарлары , мұнда систематизациялау, бұрын
өткен сабақты нақтылау жүреді.
2) Бұрын өткен тақырыптарды нақтылап қалыптастыру және
оларды оқу тапсырмаларында қолдану мақсатындағы семинарлары.
3) Бұрын өткен тақырыптарды теңдету, дамыту талқылау мақсатындағы
семинарлар.
4) Бұрынғы өткен тақырыптарды қайталау арқылы систематизациялау,
талқылау арқылы жаңа тақырыппен байланыстыру мақсатындағы аралас
типті семинар.
Мұндай дидактикалық тапсырмалардың болуы уақытша
болды.
Мысалға: қайталау мен қорытындылау , систематизациялау мен
талдау, білімді дамыту мен тереңету. Сонымен қатар қайталауды
ережелер мен заңдарды қайталаудан бөлуге болмайды. Өйткені бұл
кезде систематиза-циялаумен талдау жүреді . Жәнеде қайталауды
білімді тереңдету мен дамытудан бөлуге болмайды.
Кейде білімді тереңдету деп сол тақырыпты және құбылысты тереңдей
оқып білу , олардың арасындағы себеп-салдар байланысын , жаңа ғылыми
ойлардың және теориялардың пайда болуы түсінігін білу деп
айтады.
Тіпті кейде білімді терңдету деп тақырыпты құрлымын, жалпы
және жан- жақты байланыстырып зертеп білу дейді.
Мысалға алсақ 7 сынып физикасында физикалық жазықтықты өткенде
жазықтықтың күшін және энергетикалық сипаттамасын, электірлік және
магниттік байланысын тереңдей түсінді.
Білімді дамыту оның тереңдеуімен байланысты. Бірақ оның
ерекшелік-тері бар.
Осы қарастырғандардың ішінен біз жай қайталауды систематизациялау-
дан және білімді талқылаудан ажырата алуымыз керек. Ал систематизация-
лау мен талқылауды білімді тереңдету мен дамытудан ажырата алуымыз
керек.
Жоғарыда көрсетілгендей осындай сәйкестіктер арқылы семинарларды
дидактикалық мақсаттарға бөлеміз. Мысалы 1 түрдегі семинарға “Электр
зарядтары, электрлік поля” тақырыбын аламыз . Мұның
мазмұны тақырыптың негізгі белгілерін қайталау мен нақтылау және
Кулон заңы.
Сонымен қатар электрлік поля тақырыбын нақтылау
арқылы “потенциял”, “ белгілі орындағы қысым ” туралы ұғымдарды
қайталайды. Осының есебінде электрлік және гравитациялық полялардың
ұқсастықта-
рын салыстырады. Бұл оқушыларға поляларды систематизациялаумен
реттеуге көмектеседі. 2 түрдегі семинарда тапсырмаларды шешу
үшін параллель және тізбектей қосылған семинарларын жатқызады.
Бұдан “тізбектей қосылған қысым”, “ потенциял” туралы
ұғым қалыптасады. Ом заңы қайталанады, проводтардың жалғасу
тәртіптері және т.б қайталанады. Сонымен қатар бұл семинарда
тапсырмаларды орындауға теориялық білімді қолданып, қалыптастырады.
Берілген тапсырмаларды орындау семинары негізгі
тақырып түсіндірілгеннен кейін жүргізіледі. Бұлар сабақты
қорытындылауда басты роль ғана ойнап қоймай, ғылыми зерттеулердің
математикалық әдістерімен де таныстырады.
Семинардың 3 түріне “ Электр тоғы, мен күрделі тоқ заңы”
тақырыбын
алуға болады. Бұл семинарда “Электрлік тоқ”,
“Электропровод”, “Проводтардың қарсылықтары”және т.б. ұйымдарды
нақтылау жүреді. Ом заңы қайтадан еске түсіріледі. Сонымен қатар
бұрын өткен тақырыптарды тереңдей түсіну, Ом заңын электрлік
сипатта қорытындылау болады.
Семинардың 3 түріне “ Жартылай өткізгіштік электрік байланыс
және оларды қолдану” тақырыбында алуға болады. Бұдан бұрын алған
білімді көрсету арқылы оларды систематизациялау мен талдау керек.
Ең кеңінен қолданылатыны бұл 4-ші түрі. Бұған мынандай
тақырыпта семинарды алуға болады: “Электр энергиясының пайда
болуы мен таралауы”.
Кейбір семинар сұрақтары келесі сабақтарында қайталанып, нақтыланады,
басқа сөзбен айтқанда білім дамиды. Сонымен қатар мұндай механикалық
энергияның электрлік энергияға айналу әдісі систематизацияланады және
жүреді . “Электрстанция”, “күнделікті өмірде қолданылатын
электр энергиясы ” туралы білім кеңи түседі. Мұнда әртүрлі схемалар
көмектеседі. Оқушыларға жаңадан болып электр энергиясының
таралуы айтылады.
Бұл семинардың ерекшелігі- оқушылар бұрыннан қалыптасқан фактілерді
анализдеу арқылы талдайды. Осы талдау- олардың негізгі жаңа
элементі болады.
Осымен бірге комплекстің синаттамадағы семинарлар қарастырылған
. Олардың мақсаты- оқушылардың білімін талдау систематизациялау. Халық-
аралық қатынастардың бірлестігінде бұл семинарлар ең тиімді деп саналады.
Осы семинардың арқасында жан-жақты зерттеу, себеп-салдарын анықтауға
қолайлы орта туады. Бұған “материя түрлері және қозғалу
түрлері” тақырыбындағы семинар мысал бола алады.
Осы және басқа семинарды өткізу әдісі семинар
алдындағы тапсырмалар арқылы анақталады. 1 түрдегі семинарды өткізуде
әңгімелесу әдісі тиімді деп саналады. Өйткені мұнда негізгі тапсырма өткен
тақырыпты қайталап, яғни талдау жасау жүреді. 2 түрдегі
семинарды өткізгенде әңгімелесу мен қатар тапсырмалар орындату
керек. Тапсырманы орындау әдістерін таба алу үшін. 3 түрдегі
семинарды өткізгенде әртүрлі жеке сұрақтарға әңгіме құру, доклад,
реферат, баяндамалар тыңдалу керек. 4-ші түрінде әртүрлі
формалар қолданылады, әңгімелесуден басталып, рефераттармен аяқталады.
Практикада бір семинарлық әдістен ,екіншісіне көшу өте маңызды болып
саналады. Осыны шешу үшін біз оңайдан қиынға көшу
принцпін қолданамыз. Осылай семинарды да қолданамыз.
Біздің зерттеулеріміз бойынша қарапайым
семинарлардан күрделіге біртіндеп көшу тиімді тәсіл болып табылады.
Алғашқы семинарларда басқа назар систематизациялық қайталау
мен бұрын өткенді қорытындылауға аударылады.
Келесі семинарларда өтетін тақырыптың көлемі өсті.
Сонымен қатар оқушылардан тереңінен ойлау формаларын ,
анализ және систематизациялау , әртүрлі тақырыпты , әртүрлі
бастамалардан талдап қарау жүреді.
Семинарлар басқа білім беру организациялары сияқты
анықталған дидактикалық талаптарды қанағаттандыру керек.
Оның негізгі принцптері:
1) Ғылыми және систематизациялық.
2) Теория және практика байланысымен.
3) Тәрбиелік білім беру.
4) Еріктілік және белсенділік.
5) Еркін түрде қол жеткізе алу, мүмкіндік болу.
6) Қиын дәрежедегі білім алу.
7) Оқушылармен дифференциялданған қарым-қатынас.
8) Бақылау.
3. Семинар сабақтарын таңдау принциптері
Біздің зерттеу әдістеріміз бойынша семинар сабақтары таңдап
алынған тақырыптарға қарай жақсы өтеді . Ол семинар сабақтарына
тақырыптары-ның таңдау принцптеріне бірнеше қорытындылар жасауға
рұқсат берді. Тақырып курс тапсырмаларымен және семинар сабақ
тапсырмаларымен сәйкес болу керек. Семинарға принціптік мағынасы
жоқ , оқушылардың систематизациялау білімін арттыруға арналмаған ұзақ
емес, жеке сұрақтар алу керек.
Семинар тақырыбы; оқулықта жоқ, физика курсына жаңа
материял мағлұматтар ретінде болу керек. Бұл мағлұматтарды оқушылар
семинарға дайындық кезінде қосымша әдебиеттерден қарастыру
керек. Мұнда оқушыларды критикалық талдау қызықтырады. Өз
ойларын, қандай қорытындыға келгенін айта алады. Ғылымдағы
жаңалықтар,оқушылардың қызығушылықтарын, белсенділіктерін , семинарларға
деген қызығушылық-тарын айтады.
Семинар тақырыбы мектеп оқулығымен байланыста болсын.
Оқулық арқылы өз білімін толықтыра алатын болсын .
Семинар тақырыбын таңдауда , оның практикамен
байланы- сына байланысты.
Семинарда айтылатын сұрақтар оқушылардың ойлау
қабілетін арттыру керек.
Семинар сабақтарын өткізу үшін көптеген ғылыми
және т.б. қосымша әдебеттер болу керек.
Ақырында семинар тақырыптарын таңдағанда берілген сыныптардың
дайындығын және мұғалімдердің педагогикалық шеберлігін де есептеу
керек. Бұдан сұрақтардың қиындығымен саны , семинарлар саны және
оларды өткізу методикасы айқындалады.
Тақырыпты таңдаудағы сол және басқа принциптер жеке
түрде
анықтауыштар бола алатындығын айта кеткен жөн. Бірақ басқалары да
ескеріледі.
4. Семинар сабақтарының жоспарына қойылатын
негізгі педагогикалық талаптар
Зерттеулердің көрсеткіштері бойынша тақырыптар мен
семинар
сұрақтарын таңдау семинар жоспары принципіне негізделген.
Бірақ
кейбір жерлерін ерекше айтып көрсетуге болады. Семинарларға көптеген
сұрақтарды кіргізуге болмайды. Біріншіден , оларды тереңінен
талдау
жүреді және оқушылар көп проблемаларға назарын бірдей
аудара алмайды. Бұл семинарға қатысушылардың өздік жұмыстарын
талдайды.
Ал көп сұрақтарды қарастыру, бұрын өткен тақырыптарды
үстіртін
қайталаған сияқты болады.
Екіншіден , көптеген сұрақтар қарастырылса семинарға
қастысушылар
негізгі проблеманы таба алмай қиналып, семинар ұзаққа созылады.
Семинарға қастысушылар дайындығына ұзақ уақыт кетеді.
Біздің
анкеталық зерттеуіміз бойынша бір баяндаманы дайындау үшін 2-8
сағат
уақыт керек. Қосымша әдебиеттермен жұмыс істей алатын
болса семинарға, докладқа дайындық уақыты азаяды.
Мұғалім 1-ші семинарын өткізгенде топ консультациясына 60-80
мин.
кетіреді. Кейінірек бұл уақыт 30-40 минутқа қысқарады.
Уақыт бойынша зерттегенде семинарлады өте жиі
қолдана алмайтыны қортындыланды.
Семинар сұрақтары әртүрлі әдебиеттерден болғаны дұрыс,
өйткені
семинарға қатысушылар сонымен дайындалады . Сонда баяндама айтушы
үй жұмысына дайындығына кететін уақыт кетеді.
Бірінші семинарда 3 сұрақтан көп болмау керек. Келесі
семинарларда
сұрақтар санын алты-жетіге көбейтуге болады.
Мазмұны бойынша әлемдік сипаттағы сұрақтар болуы
мүмкін.
Сұрақтар негізгі физикалық ұғымды нақтылау, оған
қатысушыларды
ғылыми және техникалық жетістіктерімен таныстыру ,негізгі техникалық
физика заңдары мен теориялын дамыту мақсатымен қойылады.
Сұрақтың мазмұны оқушыларға доклад , реферат т.б. қай
бағытта
жазуды көрсетеді.
Сонымен қатар құрылған сұрақтар қойылған басты
проблемаларға
бөгет келтірмей керек. Оқушылар нақты мазмұнды жауап
беретіндей
сұрақты дұрыс қою керек.
Ең қиыны біздің , ойымызша реферат , доклад , әңгімелесу
немесе
аралас түрдегі семинардың жоспарын құрып шығару. Бұл қорытынды
семинар тапсырмаларынан , оқушылардың даярлығынан шығады.
Мұғалімнің басты міндеті - оқушылардың бәрінің
назарын ,
көңілін семинар жұмысына аударту. Сондықтанда семинар жоспары және
оны өткізу әдісі оқушылардың жеке пікірлерімен анықталу керек.
Бұған:
оқушылардың жалпы даярлығын , ойлау ерекшелігін , есін ,
пәнге қызығушылығы жатады. Бұл әрбір жоғарғы сынып
оқушысына жұмыстың көлемін , оның әдіс-тәсілдеріне , қызығушылығына
, дұрыс
анықтауға көмектеседі.
5. Мұғалімнің семинар сабақтарын өткізудегі іскерлігі
Мұғалімнің семинар сабақтарын өткізудегі іскерлігі
мынындай
элементтерден тұрады:
- семинардың мақсаты мен міндетін анықтау.
- семинар жоспарын мөлшерлеп құру.
- өз білімін тереңдету үшін сұрақтар бойынша берілген
әдебиеттерді
оқу және оны семинар жоспарына енгізу.
- семинарды өткізуге дайындық процесінде
мазмұны мен сипаттамасын анықтаудағы оқушылардың іс-
әрекеттері, тапсырмаларды
құрастыруы.
- оқушылар семинарға дайындалу үшін айтылған әдебиеттерді
таңдау.
- семинар жоспары мен тапсырмасын хабарлау.
- жалпы және жеке тапсырмаларды беру.
- оқушыларға консультация жүргізу.
- семинар жоспарын нақтылау және оларды өткізу
әдістемесі.
- семинарды өткізу керекті көрнекіліктер мен құралдарды
дайындау.
Семинарға дайындалу кезінде мұғалім барлық элементтерді ескеруі
керек.Олардың бірде –біреуін көз алдыдан кетіруге болмайды.
Өйткені
семинарды жақсы өткізуге олардың орны ерекше.
Семинардың эффектілік көрсеткіші болып қатысушының,
оны
өткізудегі белсенділігі деп есептеледі. Семинарды өткізгенде
мұғалімнің
міндеті , ол қатысушыларды семинарға дайындығын қамтамасыз
ету.
Ол педагогикалық тапсырмалардың ең қиын түрінің бірі. Оның
дұрыс
шешімі оқушылардың семинарға дайындығы кезінде табылады.
Семинарды өткізбей тұрып , оқушыларға мына талқылау жұмыстарын
ұсыну керек.
1) бұрын өткен параграфтарды оқып , мазмұндау.
2) оқылғандарға жоспар құру.
3) кітаптың 2-3 праграфтарына конспект жазу.
4) мұғалім айтқандардың негізгілерін жазып алу.
5) сабақ үстінде жауап берген оқушыларға ескерту жасау.
6) физика бойынша оқушылардың өздігінен оқыған мақалаларына және
т.б. қысқаша анықтама жасау.
Мұғалім тапсырмаларды орындау үшін , оларды
бақылап, қортындылауы қажет.Біздің көзқарасымыз бойынша
таблица құрған дұрыс, онда жұмыстың түрі , уақыты және
сапасы көрінеді. Оның сапасын 5 балдық жүйемен немесе
“толық” - “толық емес” , “дұрыс – қате” , “нақты –нақты емес” деген
нұсқаулармен бағалайды.
Бұл таблицаға басқадай да мәліметтерді , физика
бойынша
білімнің мөлшерін және қызығушылығын көрсететіндерді құру.Бағалау
барысында нақтылығымен қоса дәләлдемелерді қарастырып , талдаулар
және қорытындылар жасау керек. Бұл таблицаға қатысқан оқушылардың
дайындаған қосымша әдебиеттер санын да қосуға болады.
Қатысушылар туралы мәліметтерді (анықтамаларды) жинап
алып ,
мұғалім енді семинарды қалай өткізетіндігін ойлайды.
Семинар жоспарын құру , баяндамалармен докладтарды анықтау , әр
оқушымен
жеке жұмысын жоспарлау , содан кейін қандай баяндама ,
реферат ,
рецензияларды беруді ойластыру. Мұғалім оқушыға нақты және неменеге
көңіл аудару керек екендігін айту керек.
Бірінші семинардың басталуында мұғалім ,оның өткізу
формасын
ашып және өздігінше даярланған оқушылардың
жұмыстарының
ерекшеліктерін сұрақтар арқылы қызықтыру.
Содан кейін мұғалім оқушыларды баяндама , реферат ,
доклад,конспект
жазудағы міндеттерімен таныстырады , ақыл-кеңестер береді , қосымша
әдебиеттермен қалай жұмыс істеу керектігін үйретеді ,
каталогты қолдануды үйретеді. Мұғалімнің одан арғы жұмысы екі бағытты
жүреді семинарды өткізудегі эффективті формасын іздестіру
және әрбір
оқушымен жеке жұмыс істеу.
Соның ішінде екі аспектісі анықталған болып саналады.
Консультация
барысында мұғалім оқушының қызығушылығына қарай оған тапсырмалар
береді. Консультацияға қатысуға оқушылар міндетті. Ол
көрсетілген
уақытында келу керек , өзінің баяндамасының (реферат) т.б.
жоспарын,
оқыған әдебиеттерін көрсету керек.Осындай әдіспен мұғалім өзі
айтқан
әдебиетті оқыдыма ,жоқпа екендігін тексереді.Егерде керек болса
онда
мұғалім бірінші консультацияда оқушыға жоспар құруға
көмектеседі.
Ал мұғалім өзіне оқушылардың дайындығын белгілеп отырады. Келесі
консультацияға мұғалім оқушыдан көбірек жұмыс істеуін талап
етеді.
Бірінші косультацияда оқушыға қойылған сұрақтың жауабын қайдан табу
керек екендігі көрсетілген болса , енді оны өзі табу керек
болады және
бірінші консультацияда оқушы мұғалімнің көмегімен жоспар құрса, келесі
консультацияа дайын жоспармен келу керек. Осындай біртіндеп қиындату
өздігінше жұмысқа үйретеді. Бұл процесс, мұғалімнің
басшылығымен
бақылауымен жүреді.
Оқушыларды мұғалім айтқан ескертулерді жазып алуға үйрету
керек.
Сонда келесі жолы бұл қателіктерді жібермеуге тырысады.
Бір докладқа бірнеше бала дайындалғанда мұғалім соның
ішінде
ең күштісін таңдап алады. Оны басқа докладтармен
салыстырады,
артықшылықтарын көрсетеді және тіпті жаман ,нашар істелген жұмыстың
өзінен мұғалім бір жақсы жерін көрсету керек.
Семинар баяндамасы ,рефераттары т.б. мұғалім арқылы тексеру
керек.
Семинар сабағына дайындықтарды жеңілдету үшін картатекалар құру
керек. Ол кезекті әдебиеттерді тезірек табуға
көмектеседі және
уақытты үнемдейді.
Әрине , семинар жұмысына толығымен кірісу үшін көп
күш-
әрекет керек. Ол әдебиеттерді таңдап және керекті әдебиеттер
тізімін
жаңартып отыру керек. Жаңа әдебиеттерді бақылау , осының
бәрі
мұғалімнің педагогикалық іскерлігін жоғарылатады. Мұғалімге
ең
қиын тапсырма семинарға дайындалмаған ( реферат,окладтары
жоқ)
оқушылардың белсенділігін семинар барысында арттыру. Ол
үшін
бүкіл сынып айтылған әдебиеттерді оқып шығуы
керек. Тіпті
оларға сол оқыған әдебиеттерге жоспар құрып келтіру
керек және
оларды семинар алдында тексеру керек. Оларға реферат ,
доклад
қорғаушыларға өз ескертулерін жаздыру керек.
Бұл өзінің қорғауларына қосымша мәлімет пен
нақтылаулар
болып табылады.
Семинардағы таным процесінде белсенділік пен
сұрақтарды
талқылау ерекше орында тұрады.
Педагогиканың экспериментінің көрсетімі бойынша
семинар
аяғында емес , әр сұрақтың аяғында оны сынып болып
талқылаған
тиімді. Егер ол сұрақ соңында талқыланса оқушылар
оны тез
қабылдайды . Бұл кезде оқушылардың жоғарғы дәрежеде
білімі
қалыптасады. Ал егер семинар аяғында әрбір сұрақ
талқыланса ,
онда ол дұрыс қабылданбайды , оқушы шаталасады.
Оның үш негізі бар:
1) оқушы шаршайды.
2) әртүрлі қиындықтар т.б.
3) әртүрлі сұрақтарды бөліп талдау қиындайды.
Қысқаша айтылғандарды, талқылағандарды дәптерге жазып алу керек.
Семинар сабағындағы барлық жұмыс бағаланады. Баға семинарда жұмыс
істеуіне және өздігінше қолданған әдебиеттер санымен байланыстырылып
қойылады. Оқушылардың жұмысы 5 балмен бағаланады. Егер әртүрлі
сұрақтардан кейін талқылау жүріп отырса сонда бағалау сабақ соңында
жүреді .
Семинардың ең негізгі кезеңі, мұғалімнің сөзімен қорытындыланады.
Онда:
1) Тақырыпты нақтылап талқылау және қорытындылау.
2) Докладтарды бағалау.
3) Осы мәліметтерді өзінің күнделігінде жазып отыру керек. Жарыстыру
негізінде оларды семинардан – семинарға сынатады.
Екінші типтік рефераты дайындаушылар
мұғалімнен
проблемалық сипаттағы жұмыстарды алып және өздігінен
керекті
әдебиетті оқып , әртүлі гипотезалар жасап , эксперимент жүргізіп
және
оны қорытындылап қорғайды. Соның ішінде оқушылар
мұғалімнің
айтуымен эксперимент өткізе алады. Қорытынды мен өз
ойларын
ол туралы оқушылар өздері жасайды. Мұғалімнің
көмегімен өз
ойларын жеткізуге тырысады.
Доклад сияқты рефератты сыныпта қорғайды , оқиды.
Бірінші
типтік рефератқа ескертулер айтылады. Екінші типтік
рефератқа
дискуссия өтуі мүмкін.
Доклад , баяндама және рефератқа резенциялар
жазылады. Оны алдын ала дайындап қояды . Кейде бір тақырыпқа
бірнеше оқушы
доклад жазуы мүмкін , сонда семинарда өткен
доклад қана резенцияланады . Содан кейін тексеруші
оппонент шығып өз қорытындысын ,ойын айтады.
Кемшіліктерімен бірге оның жақсы жақтарын да оппонент
айтуға
тиісті.
Қатпазшы - оппоненттердің дәрежесі әртүрлі. Ескертпелерді
тыңдап ,
резенцияларды оқып және кемшіліктерін көрсету арқылы
мұғалімдер
резенцировка кезінде оқушылардың өздігінше жұмыс істеуінен
керемет
нәтиже алады. Резенцияларды тексеру арқылы мұғалім
докладтың ,
рефераттың немесе тағы басқа кемшіліктерін түзейді. Ең
негізгі
кемшіліктерді алдын ала консультация кезінде түзейді.
Семинар сабаққа негізгі тапсырма алмаған оқушылар
керекті
әдебиетті оқиды және сол бойынша жоспар құрайды.
Қорғау
барысында олар өз ескертпелерін жазып отырады .
Оқушылар алдын ала түсініксіз дискуссиялық
сұрақтарды дайындап , соларды семинар барысында қоя
алады. Оппонент сөзінен кейін және қарсылас пікірлердің
барысында әрбір тыңдаушы
өзінің ойын айта алады. Барлық қорғау жұмыстары
туралы
қорытынды шығарады.
Доклад, баяндама, реферат, резенция дайындамаған
оқушыларды
консултатцияға шақырмайды .
Мұғалім жоспарды тексеріп, анализдік талқылайды. Егер
жоспар
ойдағыдай құрылмаса мұғалім оқушылармен керекті жұмыс
істейді.
Оқушылар мұғалімнің басшылығымен мысалдарға қарап
жоспар
құруды немесе баяндаманы анализдеуге үйренеді.
Семинарды өткізу әдістемесінде қарастырылған әртүрлі
сұрақтар,
әртүрлі семинар мысалдарында нақтыланады .
Нақтылау үшін “ Электр” бөлімі бойынша семинарлар
таңдалған
немесе екі әңгімелесу семинары 10 сыныптың
мемлекеттік емтихандарымен байланысқан.
“Электрлік ” бөлімі мектептегі физика курсының ең ірі,
ортадағы
бөлімдердің бірі . Сондықтанда , семинарларды өткізу
әдістемесіндегі
жалпы сұрақтарды нақтылау үшін “Электрлік” бөлімі
семинар
тақырыбына таңдалып алынады . Бұл бөлімді оқу
кезінде “Электрлік заряд”, “Электромагниттік жүйе”
деген ұғымдар,
“Жұмыс ” және “Энергия” деген нақты ұғымдар
қалыптасады.
Семинарды өткізу процесінде көрсетілген ұғымдарды
талқылау
жүреді. Мысал бойынша бұл бөлімді семинар өткізу
әдістерімен
мазмұнының оқушылардың дамуына қалай әсер ететінін ,
олардың
әдебиеттермен өздік жұмыс істей алатындығын , олардың
белсенділігі
мен физикаға қызығушылығын көрсетеді.
Қорытындыға пәнаралық сипаттағы жоспар
құрылады.
Оның мақсаты - сұрақтар бойынша оқушылардың
білімін системазициялау мен талқылау. Әртүрлі пәндермен салыстыру.
6. Семинар сабақтарын өткізудегі және дайындықтағы
оқушылардың іс- әрекеттері
Семинар сабақтарын өткізу және оған дайындық
процесінде оқушылар қиын тапсырмаларды өздігінен орындайды. Олар
докладтар жасайды және дайындалады , рефераттарын қорғайды
және жұмысқа баға беріп оны талқылайды . Бұған олардан
жоғарғы дәрежедегі белсенділік пен ұстамдық қажет.
Әртүрлі түрдегі семинарды өткізу әрекетінде
қиындықтар кездеседі , бірақ қандай жағдайда болсын
өзіне екі негізгі этапты қосады: алдын – ала даярлықпен өту
барысы (қорғау барысы) , қалған
этаптар (кезеңдер) доклад , баяндама , рефератты қорғаудың
түрлері болады.
Доклад дайындығы - өздік жұмысының қиын түрі оны алдын
ала
жоспарлаған тақырыпты талап етеді. Әртүрлі әдебиеттерді қолдана
білу
керек және бұрын өткен тақырыптарды қызықтыра тусү керек.
Алғашқы докладтарды ең жақсы оқитындар дайындайды.
Докладқа
дайындалғанда олар әртүрлі әдебиеттерді қолданады. Бұл
кезеңде
олардың өздік жұмысы әртүрлі болады. Қатысушылар бұл
кезде керекті әдебиеттерді тауып қана қоймай ,
мұғалімдер айтқан әдебиеттерді де қарастырады. Кітапханалардағы
каталогтарды қолданады.
Семинар тақырыбы бойынша қосымша материалдарды қарастырады.
Қарастырылған әдебиеттер бойынша олар конспект құрайды.
Осы топтағы оқушылар уақытты да қолдана біледі .
Орташа оқитын оқушылар да мұғалім айтқан
әдебиеттермен
жұмыс істейді, бірақ ең керектісімен ғана қосымша
материялдарды
қарастырмайды. Конспектіні жазарда өз ойларын емес
көбінесе
кітаптағыны көшіріп алады. Кейде ғана тезистер құрастырады.
Олардың
осы іс-әрекетінің 2 себебі бар: а) қажетті мөлшердегі
білімнің жетіспеушілігі , ғылыми әдебиеттермен жұмыс істей
алмауы; б) пәнге
деген қызығушылығының болмауы немесе семинар
тақырыбына
қызығушылығының болмауы.
Орташа оқитындар өздік жұмысын мұғалімнің
көмегімен орындайды .Бастысы мұғалім оның қателіктерін түзеп
отырады немесе
Оның дайындалу уақытын қадағалап отырады.
Нашар оқитындар алғашында ең керектісін мұғалімнің
көмегімен
ғана ала алады. Оларға конспект құрауда көмек керек. Олар
әртүрлі
әдебиеттермен жұмыс істеу қиын болады.
Бұл оқушыларға жай немесе күрделі жоспардың
мысалын,
құрастырылған тезистарды , конспектілердің мысалдарын беру
керек.
Олар барлық жұмысты жеке түрде істейді , бірақ
мұғалімнің көмегімен . Бұндай оқушыларға бірінші баяндама , содан
кейін доклад
орындауды тапсыру керек.
Материялды оқып болғаннан кейін оқушылар
докладтың жоспарын ,негізгі тезистер немесе толық текст
құрады. Біз жұмыстың
келесі тәртібін ұсынамыз:
1) Материалды оқу немесе онымен танысу.
2) Әртүрлі мәлімет бойынша жай жоспар құру.
3) Керекті жерлерін жазып алу.
4) Жалпы күрделі жоспар құру.
5) Доклад тезистерін схема түрінде құрау.Жоспар пункті-тезис.
6) Схема бойынша тезисті ашу.Жоспар пункті – тезис –шығару
жиналған дәлелдемелер - мысал.
7) Доклад текстік құру.
8) Иллюстрациялық материялдарды таңдау , көрнекіліктерді
дайындау,
схемалар құру , диаграммалар жасау және т.б.
Оқушылар жұмыс орындалып болған соң біраз уақыттан
кейін
докладтарын оқу керек және ондағы кемшіліктерді өздері табу
керек.
Кей жағдайда оларға қай кемшіліктерді өздері табу
керек. Кей жағдайда оларға қай жер дұрыс емес
екендігін көрсету керек.
Бұл оларды өзін - өзі ұстай білуге үйретеді.
Бір оқушыларға текст бойынша доклад оқуды айтпаймыз.
Олардың
құрастырылған тезистарды қолданғаны жөн. Бірақ ұялшақ
және
нашар оқитын оқушыларға жұмыс басында тексті қолдануға
рұқсат
берілген.Доклад қорғаушы өздігінен таблица , схема ,
диаграмма т.б.
көрнекіліктерді қолданып өз докладын қорғауға үйрену
керек.
Қойылған сұрақтарға ол бірден немесе жазып алып артынан
жауап
бере алады. Қорғаушы өзінің сөзінде сұрақтарды алдын – ала
ойлап
қою керек және оларға жауап беру керек. Басында доклад
айтушы
берілгендерді айтып артынан қорытындылау керек.
Бір тақырыптың ішінде қатысушы әртүрлі баяндама айта
алады.
Баяндаманың докладтан ерекшелігі ол ереже бойынша
үлкен емес сұрақ. Баяндама дайындықтарын оқушылар бір
тақырып бойынша қорғайды. Олар қорғау алдында не
айтатынын алдын ала біліп тақырыпты жоспарлап қою керек.
Негізгі тезистері болу тиіс, содан кейін баяндама
жоспарын тексеру керек.
Жекеленген тақырып сұрақтары бойынша оқушылар
реферат
жазады. Реферат мазмұнына кітап немесе бір
баяндаманың қорытындысы болу керек.
Бірінші типтік рефератты схема бойынша құрады:
кітап жоспары- әр тараудың, бөлімнің , параграфтың негізгі
мазмұны ,
келесі кітаптың жоспары – бөлім жоспары ,әр пунктке қысқаша сипаттама.
Бұндай типтегі реферат нашар оқитын оқушыларға беруге
болады.
Өйткені ол баяндама, доклад сияқты түсіндіру , дәләлдеу
,систематикалау
сияқты аса көп талап етпейді.
Екінші типтегі реферат кішкентай ғылыми
ізденістер
қорытындысы болып табылады. Онда проблемалар зерттеу
мақсаты,
гипотезалар , одан кейін эксперимент барысы , оның нәтижесі
мен
қорытындысы болу керек . Бұндай типтегі реферат схемалар,
таблицалар
сияқты көрнекілік құралдар арқылы қорғалады.
7. Электр заряды. Электр өрісі тақырыбына семинар
Қарастырылып отырған семинар электр тақырыбы
бойынша алғашқы және белгілі бір деңгейде оның алға қойған мақсаттарын және
оны өткізу методикасының ерекшеліктерін анықтайды. Семинардың дидактикалық
мақсаттарының бірі оқушылардың әдебиеттермен жұмыс істеуге дайындық
деңгейін айқындап, оларды қосымша оқулықтар және ғылыми әдебиеттермен өздік
жұмыстың күрделі түрлеріне дайындау.
Сонымен қоса семинар алдына мынадай танымдық мақсаттар қойылған:
1. Электр заряды түсінігін анықтау және тереңдету, электр заряды
ұғымын электрон түсінігінен бөлу
2. Оқушылардың электр өрісі және оның қасиеттері жайындағы білімдерін
жүйелеу
3. Электр өрісінің потенциалы, потенциалдар айырымы, Электр өрісінің
кернеулігі, Электр өрісінің энергиясы ұғымдарының мәнін анықтау
4. Электр өрісіндегі өткізгіштер және диэлектриктер қасиеттерін қайталау
5. Оқушыларды электр зарядтарының және электр өрісінің қасиеттерінің
тәжірибеде маңызды қолданыстарымен таныстыру
Төменде жобаланып, мектеп жұмысында тексерілген семинар жобасы
көрсетілген. Жобада оқушылар өз білімдерін жүйелеп, тереңдетуіне арналған
әдебиеттер тізімі берілген.
Бұл екі сағаттық семинарды осы тақырыпты өту соңында жүргізеді. Семинар
жобасын оқушылар көшіріп алуы үшін оны өтпес бұрын іледі. Жобаның бірнеше
көшірмесі мектеп кітапханасында болғаны абзал.
Семинар сұрақтары жазылған жобамен бірге оқушыларға әрбір сұрақ
айқындалған тапсырмалар беріледі.
Өзін-өзі тексеруге арналған тапсырмалар мен сұрақтар
Тапсырма 1. Электр заряды түсінігін анықтау. Бұл түсінік
бөлшектердің қандай қасиетімен анықталатынын, электр зарядының өлшем
бірлігін, электр заряды бар бөлшектер қалай әсерлесетінін көрсету
Сұрақтар:
1. Зарядтардың орын ауыстыруы туралы көп айтылады. Бұл сөздің шарттылығы
неде? Шынында не орын ауыстырады?
2. Электр құбылыстарын қалай да көрнекі көрсетуге ұмтылыс еркін және
байланысқан электр зарядтары сияқты түсініктердің шығуына әкелді. Мұндай
түсініктерді қолданғанда нені меңзейді?
3. Электр зарядының сақталу заңының мәні неде?
4. Зарядтаған денелердің (бөлшектердің) электрлік әсерлесуі мен
гравитациялық әсерлесуінің арасында қандай айырмашылық бар? Бұл әсерлесу
түрлерінде ортақ не бар?
5. Кулон заңын өрнектейтін теңдеуге кіретін шамалардың физикалық мәні неде?
Тапсырма 2. Электр өрісі ұғымының мағынасын анықтау; электр өрісінің
негізгі қасиеттерін және оны сипаттайтын шамаларды көрсету
Сұрақтар:
1. Электр өрісі дегеніміз не?
2. Электр өрісіне қандай қасиеттер тән?
3. Электр өрісінің бар екенін және оны басқа өрістерден бөліп көрсететін
негізгі қандай қасиеті?
4. Электр өрісінің қандай қасиеті затқа да тән?
Тапсырма 3. Электр өрісінің кернеулігі түсінігінің физикалық мағынасын
анықтау, электр өрісінің кернеулігін анықтау әдістерін және оның өлшем
бірліктерін қайталау
Сұрақтар:
1. Электр өрісінің кернеулігі дегеніміз не? СГСЭ және СИ жүйелерінде электр
өрісінің кернеулігінің өлшем бірлігіне не қабылданған?
2. Берілген зарядтың электр өрісінің кернеулігінің шамасы өрістің қандай
да бір нүктесінде неге тәуелді?
3. Зерттелетін электр өрісін тудыратын q зарядтан r қашықтықтағы нүктенің
кернеулігі :а) вакуумда,ә) диэлектрлік тұрақтысы ε ортада қандай болады?
(СГСЭ және СИ жүйелерінде)
4. Қандай электр өрісі біртекті деп аталады? Ол күш сызықтарымен қалай
бейнеленеді?
5. Зарядталған бөлшек электр өрісінде қалай қозғалады?
Тапсырма 4. Электр өрісінде қандай жағдайда жұмыс істелетінін және
ол неге тәуелді екенін анықтау
Сұрақтар:
1. Электр өрісінің нүктесінің потенциалы деп нені атайды? Потенциалдар
айырмасы дегеніміз не?
2. Зарядтың өрістің екі нүктесі арасында орын ауыстыру кезіндегі жұмыс неге
және қалай тәуелді? Ол жұмыстың ерекшелігі неде?
3. Зарядтың орын ауыстыру кезіндегі жұмыс қандай жағдайда оң деп саналады?
Қандай жағдайда - теріс?
Тапсырма 5. Электр және гравитациялық өрістерінің қасиеттерін
салыстыру
Сұрақтар:
1. Электр және гравитациялық өрістердің қасиеттерінің арасында ортақ не
бар? Олардың түпкілікті айырмашылығы неде?
2. Электр өрісінде бөлшекті орын аустыру және ауырлық күшінің өрісінде
дененің орын ауыстыру жұмысы арасында ортақ не бар?
3. Электр өрісінде заряды q бөлшекті орын ауыстыру (ΔA=qEd) және ауырлық
күшінің өрісінде массасы m дененің орын ауыстыру жұмысын (ΔA=mgh)
есептейтін формулалар арасындағы аналогия неде?
Оқушыларды семинарға дайындау
Оқушыларға әрбір тапсырманы сәйкес тақырыптың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz