Ес туралы жалпы түсінік

Жоспар

1. Ес туралы жалпы түсінік.

2. Ес түрлері.

3. Ес процестері.

4. Ес теориялары.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Ес дегеніміз – адам тәжірибесін есте тұту , сақтау және қайта жаңғырту жолымен бейнелендіру.
Ес қабылдау актісінің өзіне де қатысады, өйткені танусыз қабылдау мүмкін емес, зат қабылдаудың қатыссыз қайта жңғырып жатқанда ес қабылдаумен қатыссыз қайта жаңғырып жатқанда ес қабылдаумен байланысы жоқ, дара психикалық процесс ретінде көрініс береді.
Естің негізінде ассоцациялар немесе байланыстар жатады. Ақиқат дүниедегі бір – бірімен байланысты зат немесе құылыстар адамның есінде де байланысын сақталады. Бұл заттардың біреуімен кездесіп ассоцация бойынша онымен байланысты басқасын еске түіре аламыз.
Физиологиялық жағынан алғанда ассоцация уақытша нервтік байланыс болып саналады. Ассоцациялар қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайымына аралас, ұқсастық, қарама – қарсылық жөнінен үш түрлі ассоцацияға жатқызылады.
Ұқсастық жөніндегі ассоцация ұқсас сипатты екі құбылысты біріктіреді, оның біреуінің аталуы екіншісін еске түсіреді.
Қарама - қарсылық ассоцация қарама – қарсы екі құбылысты байланыстар.

Ес түрлері.
Есте қалдыру және қайта жаңғырту үшін жұмсалынатын әрекеттердің сипатына орай естің әр түрлі келесі негізгі үш өлшемге сәйкес олуы шарт: 1) Әрекеттегі басымдау болған психикалық белсенділіктің сипаты бойынша ес – қозғалысты, сезімдік, бейнелі сөз логикалы болып бөлінеді;2) іс әрекет мақсатына орай ес ырықты және ырықсыз болуы мүмкін; 3) дүниелік іс - әрекеттегі рол мен орнына тәуелді жатталып, сақтау мерзімінің мөлшеріне байланысты - қысқа мерзімді және нақты қызметтік естер ажыратылады.
Қозғалысты ес - әрқилы қимыл – қозғалыстар мен олардың бірлікті жүйесін есте қалдырып, сақтап және қайта жаңғырту . кейбір адамдарда осы ес түрі басқаларынан гөрі басымдау келеді. ондайлар мысалы, музыкалық шығарманы дауыспен қайталай алмаса да, бимен көрсетуге шебер. Ал кей біреулердің қозғалысты ес тіпті шабан. Бұл ес түрінің әрқандай еңбектің дағдылары қалыптастыруда, балалардың жүру , жазу әрекеттерінің қалыпқа түсуінде және т.б. маңызы өте үлкен. Қозғалысты ес болмағында, біз қажетті әрекетпен қимылдарымызды әрдайым жаңадан үйреніп баруымызға тура келеді.
Сезімдік ес - әдетте қажеттеріміз бен қазаулардың, қоршаған ортамен қоршаған ортамен қатынасымыздың қаншалықты тиімді не зиянды, ұнамды не жағымсыз орындалып жатқанын көңіл күйімізбен танытамыз. Осыдан, көңіл – күй есі адам өмірі мен іс - әрекетінде өте үлкен маңызға ие. Басымыздан өтіп, есімізден сабақталған сезімдер әрқашан бізді әрекетке ынталандырады немесе өткендегі жағымсыз әсерлерге тап келтіретін оқиғалардан сақтандырады. Сізбен қатысқан адамның көңілін аулау, оқыған кітабыңыздың кейіпкерімен қоылып, толғанысқа түсіңіз, осы сезімдік осы сезімдік еске негізделген.
Бейнелі ес - елестерге , табиғат көріністеріне,сонымен бірге дыбыстар, дәмге негізделген жад іздері . Ол көру, есту, сипай сезу, иістік және дәмді болып бөлінеді.
Егер көру, естері естері әрбір жеке дамыған болса, онда сезімдік , иістік пен дәмді естер адамның кәсіптік қасиеттеріне жатады. Сәйкес түйесіктер сияқты мұндай ес түрлері іс - әрекет шарттарына орай қарқынды дамы, кейде кемшілігі болған ес түрлерінің орнын толықтыруда керемет деңгейлерге көтерілуі мүмкін. Мысалы соқырдың дүниемен сезіну, естігіштігі ал кереңнің көргіштігі,иіскей, жанаса сезгіштігі т.б.
Сөздік логикалы (мағыналы) ес мазмұнына біздің ай өрісіміз кіреді. Ой тілсіз өрнектелмейді, сондықтан ай тек мағыналық ғана болмай, сөзді логикалық болатын осыдан. Сөзді логикалы ес басқа ес түрлерінің дамуына арқа сүйей отырып, оларға , жетекшілік етеді және өз дамуымен олардың жоғары деңгейге көтерілуіне ықпалын тигізеді. Оқу процесіндегі шәкірттің білім игеруі мен топтауы, негізінен осы мағыналық еске байланысты.
Іс - әрекет мақсатына байланысты ес – ырықты, ырықсыз болып бөлінеді. Арнайы есте қалдыру немесе түсіру мақсаты болған психикалық процесс ырықсыз көрініс беріп ал егер бұл процесс мақсатты бағдарланған болса

Ес дегеніміз – адам тәжірибесін есте тұту , сақтау және қайта жаңғырту жолымен бейнелендіру.
Ес қабылдау актісінің өзіне де қатысады, өйткені танусыз қабылдау мүмкін емес, зат қабылдаудың қатыссыз қайта жңғырып жатқанда ес қабылдаумен қатыссыз қайта жаңғырып жатқанда ес қабылдаумен байланысы жоқ, дара психикалық процесс ретінде көрініс береді.
Естің негізінде ассоцациялар немесе байланыстар жатады. Ақиқат дүниедегі бір – бірімен байланысты зат немесе құылыстар адамның есінде де байланысын сақталады. Бұл заттардың біреуімен кездесіп ассоцация бойынша онымен байланысты басқасын еске түіре аламыз.
Физиологиялық жағынан алғанда ассоцация уақытша нервтік байланыс болып саналады. Ассоцациялар қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайымына аралас, ұқсастық, қарама – қарсылық жөнінен үш түрлі ассоцацияға жатқызылады.
Ұқсастық жөніндегі ассоцация ұқсас сипатты екі құбылысты біріктіреді, оның біреуінің аталуы екіншісін еске түсіреді.
Қарама - қарсылық ассоцация қарама – қарсы екі құбылысты байланыстар.

Ес түрлері.
Есте қалдыру және қайта жаңғырту үшін жұмсалынатын әрекеттердің сипатына орай естің әр түрлі келесі негізгі үш өлшемге сәйкес олуы шарт: 1) Әрекеттегі басымдау болған психикалық белсенділіктің сипаты бойынша ес – қозғалысты, сезімдік, бейнелі сөз логикалы болып бөлінеді;2) іс әрекет мақсатына орай ес ырықты және ырықсыз болуы мүмкін; 3) дүниелік іс - әрекеттегі рол мен орнына тәуелді жатталып, сақтау мерзімінің мөлшеріне байланысты - қысқа мерзімді және нақты қызметтік естер ажыратылады.
Қозғалысты ес - әрқилы қимыл – қозғалыстар мен олардың бірлікті жүйесін есте қалдырып, сақтап және қайта жаңғырту . кейбір адамдарда осы ес түрі басқаларынан гөрі басымдау келеді. ондайлар мысалы, музыкалық шығарманы дауыспен қайталай алмаса да, бимен көрсетуге шебер. Ал кей біреулердің қозғалысты ес тіпті шабан. Бұл ес түрінің әрқандай еңбектің дағдылары қалыптастыруда, балалардың жүру , жазу әрекеттерінің қалыпқа түсуінде және т.б. маңызы өте үлкен. Қозғалысты ес болмағында, біз қажетті әрекетпен қимылдарымызды әрдайым жаңадан үйреніп баруымызға тура келеді.
Сезімдік ес - әдетте қажеттеріміз бен қазаулардың, қоршаған ортамен қоршаған ортамен қатынасымыздың қаншалықты тиімді не зиянды, ұнамды не жағымсыз орындалып жатқанын көңіл күйімізбен танытамыз. Осыдан, көңіл – күй есі адам өмірі мен іс - әрекетінде өте үлкен маңызға ие. Басымыздан өтіп, есімізден сабақталған сезімдер әрқашан бізді әрекетке ынталандырады немесе өткендегі жағымсыз әсерлерге тап келтіретін оқиғалардан сақтандырады. Сізбен қатысқан адамның көңілін аулау, оқыған кітабыңыздың кейіпкерімен қоылып, толғанысқа түсіңіз, осы сезімдік осы сезімдік еске негізделген.
Бейнелі ес - елестерге , табиғат көріністеріне,сонымен бірге дыбыстар, дәмге негізделген жад іздері . Ол көру, есту, сипай сезу, иістік және дәмді болып бөлінеді.
Егер көру, естері естері әрбір жеке дамыған болса, онда сезімдік , иістік пен дәмді естер адамның кәсіптік қасиеттеріне жатады. Сәйкес түйесіктер сияқты мұндай ес түрлері іс - әрекет шарттарына орай қарқынды дамы, кейде кемшілігі болған ес түрлерінің орнын толықтыруда керемет деңгейлерге көтерілуі мүмкін. Мысалы соқырдың дүниемен сезіну, естігіштігі ал кереңнің көргіштігі,иіскей, жанаса сезгіштігі т.б.
Сөздік логикалы (мағыналы) ес мазмұнына біздің ай өрісіміз кіреді. Ой тілсіз өрнектелмейді, сондықтан ай тек мағыналық ғана болмай, сөзді логикалық болатын осыдан. Сөзді логикалы ес басқа ес түрлерінің дамуына арқа сүйей отырып, оларға , жетекшілік етеді және өз дамуымен олардың жоғары деңгейге көтерілуіне ықпалын тигізеді. Оқу процесіндегі шәкірттің білім игеруі мен топтауы, негізінен осы мағыналық еске байланысты.
Іс - әрекет мақсатына байланысты ес – ырықты, ырықсыз болып бөлінеді. Арнайы есте қалдыру немесе түсіру мақсаты болған психикалық процесс ырықсыз көрініс беріп ал егер бұл процесс мақсатты бағдарланған болса