Керей хан

Кіріспе

Болатұлы Керей хан (?-1473 ж.) – қазақ хандығының негізін қалаушы, Көк Орданың ханы Өрістің (Орыстың) шөбересі.
Шайбани әулетінен шыққан Дәулет – шайхтың баласы Әбілқайыр ханның көк кесене төңірегіндегі шайқаста Үз-Темір Тайшы басқарған ойрат әскерінен ойсырай жеңілуі – Барақ ханнан кейін биліктен айрылған Өріс хан әулеті сұлтандарының бас көтеріп, жеке бөлініп шығуына мүмкіндік туғызады. Осы мүмкіндікті жұрыс пайдаланған Өріс ханның ұрпақтары – Болатұлы Керей мен Барақ ұлы Жәнібек өздеріне қарайтын тайпаларды бастап, Әбілқайыр хандығынан бөлініп шығып, Моғолстан жеріне кетеді. Онда оларды Моғолстан ханы Есен-бұға аса құрметпен қабылдап, өз мемлекетінің батыс жағынан Шу бойы мен Қозыбасы өңірін оларға бөліп береді. Осы арада олар жаңа Қазақ хандығының шаңырағын көтереді. Хан тауында Керейді ақ киізге отырғызып, хан көтерді.
Керей хан немере інісі Жәнібекпен біріге отырып, жас мемлекеттің іргесін бекітіп, шаңырағын биіктету үшін үлкен еңбек сіңіреді. Моғолстан ханымен бірлесіп, ойрат тайпаларына қарсы күреседі.
1468/69 жылы Әбілхайыр хан қайтыс болып, оның ордасында таққа талас басталады. Осы тақ таласы Керей мен Жәнібектің Өзбек ұлысына қайта оралып, мұндағы күреске белсене араласуларына мүмкіндік береді.

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Керей хан
(1456-1473 ж.ж. билік құрған)
Болатұлы Керей хан (?-1473 ж.) – қазақ хандығының негізін қалаушы, Көк
Орданың ханы Өрістің (Орыстың) шөбересі.
Шайбани әулетінен шыққан Дәулет – шайхтың баласы Әбілқайыр ханның көк
кесене төңірегіндегі шайқаста Үз-Темір Тайшы басқарған ойрат әскерінен
ойсырай жеңілуі – Барақ ханнан кейін биліктен айрылған Өріс хан әулеті
сұлтандарының бас көтеріп, жеке бөлініп шығуына мүмкіндік туғызады. Осы
мүмкіндікті жұрыс пайдаланған Өріс ханның ұрпақтары – Болатұлы Керей мен
Барақ ұлы Жәнібек өздеріне қарайтын тайпаларды бастап, Әбілқайыр хандығынан
бөлініп шығып, Моғолстан жеріне кетеді. Онда оларды Моғолстан ханы Есен-
бұға аса құрметпен қабылдап, өз мемлекетінің батыс жағынан Шу бойы мен
Қозыбасы өңірін оларға бөліп береді. Осы арада олар жаңа Қазақ хандығының
шаңырағын көтереді. Хан тауында Керейді ақ киізге отырғызып, хан көтерді.
Керей хан немере інісі Жәнібекпен біріге отырып, жас мемлекеттің
іргесін бекітіп, шаңырағын биіктету үшін үлкен еңбек сіңіреді. Моғолстан
ханымен бірлесіп, ойрат тайпаларына қарсы күреседі.
146869 жылы Әбілхайыр хан қайтыс болып, оның ордасында таққа талас
басталады. Осы тақ таласы Керей мен Жәнібектің Өзбек ұлысына қайта оралып,
мұндағы күреске белсене араласуларына мүмкіндік береді. Әбілхайырдың ұлы,
ханның мирасқоры Шейх-Хайдардың жеңіліп, жақын адамдарымен бірге қырғын
табуы – ұлыстағы бар биліктің Керей ханның қолына көшуіне жағдай жасайды.
Осы кезден бастап Қазақ хандығы іргелі мемлекетке айналуға бет алды.
Керей ханның есімі 1472-1473 жылдардың тарихи деректерінде Бұрыш
оғылан деген сұлтанның Моғолстан ханы Жүністің ордасына жасаған шабуылына
байланысты соңғы рет аталады, содан кейін еш жерде кездеспейді. Сондықтан
оның қашан және қандай жағдайда қайтыс болғанын анықтау қиын. Тек кейінгі
оқиғалардың даму барысына қарағанда, ол сол 1473 жылдың оқиғаларынан кейін
көп ұзамай қайтыс болған секілді.
Керей хан (туған жылы белгісіз, XV ғасырдың 70-жылдарының басында
қайтыс болған) - қазақ хандығының негізін қалағандардың бірі. "Таурих - и
гузида -ий Нусратнама" (1268-1270) еңбегінің авторы айтып өткендей, Керей
хан - Орыс ханның немересі Болат ханның ұлы.
1456-жылы Керей хан мен Әз Жәнібек ханның Әбілхайыр хан үстемдігіне
қарсы күрескен қазақ тайпаларын бастап шығыс Дешті-Қыпшақтан батыс Жетісу
жеріне қоныс аударуы қазақ хандығының құрылуына мұрындық болған маңызды
тарихи оқиға еді. Бұл оқиғаның мән-жайы мынадай болатын: 1428 жылы Ақ
Орданың ақырғы ханы Барақ ішкі феодалдық қырқыста қаза болған соң, Ақ Орда
мемлекеті ыдырап, ұсақ феодалдық иеліктерге бөлінгенде өзара қырқыс үдей
түсті. Бұрынғы Ақ Орданың орнына Әбілхайыр хандығы мен Ноғай одағы құрылды.
Шайбани тұқымынан шыққан Әбілхайыр хан бұрын Орда Ежен ұрпағы билеген Ақ
Орда территориясы - Шығыс Дешті-Қыпшаққа 40 жыл (1248-1468) үстемдік етті.
XV ғасырдың ортасында Әбілхайыр хандығында толассыз болып отырған қан төгіс
соғыстар мен ішкі феодалдық қырқыстар болған сайын үдеп феодалдық езгі мен
қанау халық бұқарасын ауыр күйзеліске түсірді.
Аласапыран соғыстар мен феодалдық бытыраңқылық салдарынан Дешті-Қыпшақ
даласында бұрыннан қалыптасқан мал жайылысын пайдаланудың дағдылы көшіп-
қону тәртіптері бұзылды, көшпелі тайпалар мезгілінде жайлау-қыстауларына
бара алмайтын болды. Бұл көшпенді мал шаруашылығына ауыр зардабын тигізді.
Осындай ауыр тауқымет тартқан халық бейбіт өмірді, Әбілхайырдың
үстемдігінен құтылып, өз алдына тіршілік етуді армандады. Мұхаммед Хайдар
Дулати "Тарих - и - Рашиди" атты еңбегінде былай дейді: "Ол кезде Дешті
Қыпшақты Әбілхайыр хан биледі. Ол Жошы әулетінен шыққан сұлтандарға күн
көрсетпеді. Нәтижесінде Жәнібек хан мен Керей Моғолстанға көшіп барды.
Есенбұға хан оларды құшақ жая қарсы алып, Моғолстанның батыс шетіндегі Шу
мен Қозыбас аймақтарын берді. Олар барып орналасқан соң Әбілхайыр хан дүние
салды да, өзбек ұлысының шаңырағы шайқалды. Ірі-ірі шиеленістер басталды.
Оның үлкен бөлігі Керей хан, Жәнібек ханға көшіп кетті. Сөйтіп олардың
маңына жиналғандардың саны 200 мыңға жетті. Қазақ сұлтандары 870 жылдары
(1465-1466) билей бастады..."
Алғашында қазақ хандығының территориясы батыс Жетісу жері, Шу өзені
мен Талас өзенінің алабы еді. Міне, нақ осы территорияға деректемелерде
тұңғыш рет "Қазақстан" деген атау қолданылды, ежелден осы алапты мекендеген
қазақтың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.