Қосмембраналы органоидтар

Презентация қосу

Қосмембраналы
органоидтар.
Цитология (гр. κύτος — «қойма», бұл жерде:
«жасуша» и гр. λόγος — «оқу», «ғылым») -
жасуша туралы ғылым. Цитология ғылымы
біржасушалы, көпжасушалы ағзалар
жасушасының құрылысын,құрамын және
қызметін зерттейді.Ал жасуша бүкіл тірі
денелердің ең қарапайым
құрылысын,қызметін және дамуын
сипаттайды.

Роберт Гук
Тірі ағзалар жасушалары жетілуіне байланысты

Прокариоттар Эукариоттар
ядросыз жасушалар ядролы жасушалар

Жасушаны зерттеу
әдісі. Бұл мироскоп
құралы болып
табылады.
1.Көкпар (сұрақ - жауап)
2-топ
• 1.Жасушаларды зерттейтін ғылым?
• 2.Тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін ДНҚ түрінде
сақтайтын ядроның негізгі бөлігі?
• 3.Қандай органоидте нәруыз синтезі жүреді?
• 4.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының
цитоплазмасындағы сұйықтыққа толы қуыс?
• 5.Рибосомалар мен рРНҚ қайда синтезделеді?
• 6.Центромера хромосоманың ұшында орналасса, онда типті
не деп атайды?
• 7.Эндогенді және экзогенді макро молекулаларды ыдыратады?
• 8.АТФ молекуласын синтездейтін органоид?
• 9.Цитоплазманың түп негізі ?
Жауаптары
2-топ
• 1.Ұлпаларды зерттейтін ғылым (цитология)
• 2.Тұқым қуалайтын белгілері мен қасиеттерін ДНҚ түрінде
сақтайтын ядроның негізгі бөлігі (хромосома)
• 3.Қандай органоидте нәруыз синтезі жүреді (рибосома)
• 4.Өсімдіктер мен жануарлар жасушасының цитоплазмасында ғы
сұйықтыққа толы қуыс (вакуоль)
• 5.Рибосомалар мен рРНҚқайда синтезделеді(ядрошық)
• 6.Центромера хромосоманың ұшында орналасса,онда типті не деп
атайды?(телоцентрлі)
• 7.Эндогенді және экзогенді макромолекулаларды ыдыратады
(лизосома)
• 8.АТФ молекуласын синтездейтін органоид (митохондрия)
• 9.Цитоплазманың түпнегізі (гиалоплазма)
2.Кесте толтыру
Р/с органоидтар құрылысы қызметі
1 Эндоплазмалық тор
2 Мембрана қабығы
3 ядро
4 митохондрия

Р/с органоидтар құрылысы қызметі
1 пластидтер
2 Қабықша саңылауы
3 вакуоль
4 цитоплазма
3. Суретпен жұмыс
Эндоплазмалық
Лизосомалар
Жасуша
Рибосомалар
Цитоплазма
Ядрошық
ЖасушаЯдро
Гольджи ғтор
мембранасы
орталы
аппараты
Митохондрия ы
Тор

Бұлартүзетін
Жасушаны
Жасуша
Ядролық
Дөңгелек кішірек
Хромосомаларзаттардың
пішінді

Түтікшелер
Сопақша мен екі
пішінді;
Цилиндр
түтіктерден
көпіршіктер;
толтырып
қабырғасының
ядрода
және
болады; пішінді
көлемі тұрады;
тұратын
көпіршіктерден
Екі қабатты
Өз

өқабықшасы
бҚабықпен
тұтқыр
астында
жинақталуы
кішкентай;
тұрады;
қабықпен
тұрады
ліктенсұйықтық;
Құрамында болады.

Жасуша
болады.
ферменттер
Көрші
Цитоплазмада
қапталған.
жасушалар
Өз өабықшасымен
қапталған;
болады;
бір
немесе
бірімен
Қызметі:
органоидтары

қапталған.
Ішкі
Өзінің
қабық
Қызметі:
жеке
цитоплазма
эндоплазмалық
Жасуша Қызметі:
Қызметі
қатпар
арқылы
құрамын
түзеді.
Қ ызметі:
Органикалық
қабықшасы
байланысқан.
торда
шектеп,
Ұрпақтанеркін
Рибосома бір болады.
заттар
ұрпаққа
түзу
пішінге
Қызметі:
түзу (нәруыздар,
орналасқан.
Қызметі:
келтіріп
тұқымқуалаушылық
тұрады;
Қызметі:
майлар
Жасушаны

Жасушаны
ақпаратты
Күрделі
Энергия ңтүзу
және
Қызметі:
Жасушаның бөсақтау
лінуіне
тіршілік
органикалық
және
көмірсулар)
Органикалық
қ атысу
әрекетіне
қорғайды;
және Қызметі:
беругеқажетті
заттарды
жинақтау түзу;
Жасушадағы
заттарды
заттарды
Сыртқы
Нәруыз
қатысады; ыдырату
жинақтау;
түзу
ортамен

Лизосома
(жасушаның түзу. зат
заттарды

(нәруыздар,
Қоректік
алмасуды
(синтез)
Жасушадағы заттарды
реттейді.
энергия көзі)
тасымалдайды.
майлар,
қорға жинау.
үрдістерді
көмірсулар).
реттейді.
Жануар жасушасы

Өсімдік жасушасы
Жануар жасушасы
1.Сыртқы қабықша
2.Цитоплазма
3.Ядро
4.вакуоль
5.Митохондриялар
6.Ядрошық
7.Цитоплазмадағы нәруыз,
көмірсу, май тәрізді заттар

Өсімдік жасушасы
1.Цитоплазма
2.Вакуоль
3.Ядро
4.Пластидтер
5.Қабықша
6.Топтастыру
Эукариоттар Прокариоттар

1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар
2.Ядросы жоқ 9. Хромосома
3.Өсімдіктер
4.Жануарлар
5.Бытыранықтар 10.гликоген
6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид
7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль
6.Топтастыру
Эукариоттар Прокариоттар
1.Ядросы бар 2. Ядросы жоқ
3.Өсімдіктер 5.Бытыранықтар
4.Жануарлар 6.Көк-жасыл балдырлар
7.Басқа органоидтары бар 8.Цианбактериялар
9. Хромосома
10.гликоген
11.Пластид
12.Нағыз вакуоль

1.Ядросы бар 8.Цианбактериялар
2.Ядросы жоқ 9. Хромосома
3.Өсімдіктер
4.Жануарлар
5.Бытыранықтар 10.гликоген
6.Көк-жасыл балдырлар 11.пластид
7.Басқа органоидтары бар 12.Нағыз вакуоль
ОРГАНОИДТАР

БІР ҚОС
МЕМБРАНАСЫЗ
МЕМБРАНАЛЫ МЕМБРАНАЛЫ

1. ВАКУОЛЬ 1. МИТОХОНД 1. РИБОСОМА
2. ЛИЗОСОМА РИЯ 2. ЖАСУШАЛ
3. ГОЛЬДЖИ 2. ПЛАСТИДТЕ ЫҚ
ЖИЫНТЫҒ Р ОРТАЛЫҚ
Ы 3. ЯДРО 3. МИОФИБРИ
4. ЭНДОПЛАЗ ЛЛА
МАЛЫҚ ТОР
видео
МИТОХОНДРИЯ(гр. mitos - жіпше, гр. chondrion - дәнек) - барлық тірі
жасушаларда болады. Пішіні таяқша, жіпше, дәнек т әрізді т үзіліс.
Жасушада ондаған, мыңдаған митохондриялар кездеседі. Сыртын 2
қабатты жарғақша қаптайды. Сыртқы жарғақшасы тегіс, ішкі
жарғақшасы қатпарлы. Митохондриялар - май қышқылдарьш
синтездеп, жасушаларды энергиямен қамтамасыз ететін энергия
жинақтаушы құрылым. ішкі жарғақшадағы ферменттер глюкоза мен
аминқышқылдарды ыдыратып, май қышқылдарын тотықтырады.
видео
ПЛАСТИДТЕР
өсімдік жасушасында
болатын негізгі органоид.
Олар саңырауқұлақтарда,
көк-жасыл балдырларда
және бактерия
жасушаларында болмайды.
Пластидтердің үш типі бар:
жасыл – хлоропластар,
қызыл, қызғылт сары, сары
– хромопластар, түссіз

–лейкопластар.
ХЛОРОПЛАСТТАР
• митохондриялар сияқты қос мембраналы органоид. Хлоропластардың
пішіні көбіне сопақша болып келеді. Оның ұзындығы – 5-10 мкм, ені –
2-4 мкм. Олардың саны өсімдіктің түріне қарай түрліше болады.
Хлоропластарды ішкі және сыртқы мембраналар қоршап жатады.
Хлоропластардың ішкі қабатында жалпақ мембраналы тилакоидтер
және оның матриксін құрайтын строма нәруызы көп кездеседі.
Хлоропласттар жайлы
сұрақтар
• 1. Хлоропластардың
пішіні қандай?
• 2. Хлоропластардың
ұзындығы мен ені
қандай?
• 3. Бір гранада неше
тилакоид болады?
• 4. Хлорофилл қай
жерде орналасқан?
Дұрыс жауаптар
• 1. Хлоропластардың пішіні
көбіне сопақша болып келеді.
• 2. Хлоропластардың ұзындығы
5—10 мкм, ені 2—4 мкм.
• 3. Бір гранада 50-ге дейін
тилакоидтер бар.
• 4. Хлорофилл хлоропласт
граналарында орналасқан.
Митохондрия мен хлоропласт
құрылысын салыстырып,
олардың ұқсастықтары мен
айырмашылықтарын анықтау
қажет. Хлоропласт
Митохондри Ұқсастықтары
я ерекшелігі
ерекшелігі
ХРОМОПЛАСТТАР
әр түрлі – сары, қызыл, қоңыр, т.б. түсті пигменттер болады.
Олар жемістердің, жапырақтардың, гүлді өсімдіктердің күлте
жапырақшаларының жасушаларында болады. Осыған
байланысты хромопластардың түстері түрліше болып келеді.
Эволюциялық дамуда хлоропластардың маңызы зор.
ЛЕЙКОПЛАСТТАР
көптеген өсімдіктердің жасушаларында кездеседі. Олар ұрықтық
ұлпалардың жасушаларында, споралар мен аналық гаметалардың
цитоплазмаларында, тұқымдарда, түйнектерде, тамырда, көптеген дара
жарнақты өсімдіктердің эпидермистерінде болады. Лейкопластарда
крахмал синтезделіп, жинақталады. Крахмал қор заты ретінде
глюкозадан лейкопластарға келетін амилосинтетаза ферменттерінің
әсерінен түзіледі.
Органоидтарды атандар

1. Лейкопласт
2. Хромопласт
3. Хлоропласт
Кесте толтыру
Хлоропласт Хромоплас Лейкоплас
ар тар тар

Түс

Пигмен
т

Қызмет
і
Кесте толтыру
дұрыс жауаптар
Хлоропласт Хромоплас Лейкоплас
ар тар тар
Түс жасыл Сары, түссіз
қызғылт сары
немесе қызыл
Пигме хлорофилл Пигмент жоқ Пигмент жоқ
нт
Қызме Органикалық Түстін пайда Қоректік
ті заттар жасау болуына заттардың
жауап береді жинакталу
орны
Ядро (nucleus) – жануарлар мен
өсімдіктер жасушаларының ең маңызды
құрам бөлігі. Ядро тұқым қуалаушылық
(генетика) ақпараттың сақталуы және
осыған байланысты жасуша
цитоплазмасындағы белоктар мен
ферменттердің түзілуін қамтамасыз
етеді.
Ядрошық
Ядродағы ядрошықтар саны 1—2,
кейде 3—4 болатын дөңгелек, кейде
сопақша денешіктер. Ядроға қарағанда
ядрошық тығыз келеді. Ядрошық
ядродан толық бөлінбеген және
ядролық плазманың ішінде еркін
козғалып жүреді. Ядрошық РНҚ
синтезінің орталығы.
видео
ЯДРОЛЫҚ МЕМБРАНА
Ядро екі мембранадан тұратын қабықшамен қоршалған.
Сыртқы ядролық мембрана рибосомалармен қапталған,
ішкі мембрана тегіс болады. Электронды микроскоп
арқылы зерттеу ядролық мембрананың жасушалың
мембрана жүйесінің бір бөлігі екендігін көрсетті.
Бос ұяшықтарды, терминологиялық
сөзбен толтырыңыз.
1- топ 2-
топ
1- нұсқа
г е н 2- нұсқа
х р о м о с о м а

д н қ
а қ у ы з
ц и т о п л а з м а
я д р о

м и т о х о н д р и я м у т а ц и я

м и т о з р н к

ж а с у ш а б а к т е р и я
Бекіту сұрақтары

1. Тірі ағзаның ең кіші бөлігін ата?
2. Жасушаның құрылысы қандай?
3. Саңылау дегеніміз не?
4. Пластидтердің түрлері?
5. Жасушаның көбеюіне қатысатын мүше?
6. Жасуша бөліктерін не қорғайды?
Үйге тапсырма:
Жасуша органоидтары(мазмұндау).
Са
ба
са ал т
па ма ан
са лы й,
бі на д
лі лы а,
м қ
ал
. қ

Ұқсас жұмыстар

1. Қосмембраналы органоидтар. 2. Митохондрия. 3. Пластидтер

Жасушаның органоидтары

Эндоплазмалық тор Метехондриялар Жасуша орталығы

Дене жасушасының морфологиялық құрылысы мен қызметі

Қос мембраналары органоидтар. Пластидтер. Ядро. Митохондрия

«Жасуша органоидтары»

Пәндер