Жыраулар поэзиясы: жанры, тарихи дамуы және негізгі өкілдері

Сабақтың тақырыбы:

“Жыраулар поэзиясы ”

Сабақтың мақсаты: Білімділік. Оқушыларға жыраулар поэзиясынан білімді қалыптастыру, жыраулар әлемін меңгерту, сөз өнерінің ғылыми негізін аңғарту;

Дамытушылық:Танымдық қабілетті ояту, аманат жайлы өзекті ой дамыту, дана, дара тұлғаны қалыптастыру;

Тәрбиелік: Ұлттық құндылықтарды бағалау

«Жыр»-(көне түркі тілінде «иыр») деген сөзінен шыққан

Жыраулар өз шығармаларын ақыл-нақыл, өсиет түрінде айтқан.

Түсініктеме :

Толғау дегеніміз - қазақ әдебиетінде ақындар шығармашылығында, әсіресе жыраулар поэзиясында жиі орын алған жанр . Толғауда ақын өмір, қоғам, адам тіршілігі, жақсылық, жамандық т. б жайлы ақыл-өсиет, насихаттық тұрғыда ой қозғайды .

Ел мен жерге еңбегі өткен батырлар, хандар т. б. жайлы

Жырау әдебиетінің негізгі өкілдері :

Асан Қайғы, Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет, Марқасқа, Қазыбек, Ақтамберді, Бұқар және т. б

Асан қайғы Желмаясын мініп, кең байтақ қазақ жерін түгел аралаған. «Жерұйық» жерді іздеген, ну орман мен шалғынды жерге халықты қоныстырсам деп армандаған. Сондықтан Шоқан Уәлиханов оны «Көшпенділер философы» деп атаған.

Бұхар жырау(1668-1781)

Атақты жырау, қоғам қайраткері.

Бірінші тілек тілеңіз,

Бір аллаhқа жазбасқа.

. . . Бесінші тілек тілеңіз

Бес уақытты бес намаз,

Біреуі қаза 0алмас0а7

(Бұхар жырау)

Шалкиз жырау(1465-1560)

Шалкиіз жырау - қазақ әдебиеті тарихындағы жыраулық поэзияның атасы болып саналады

Жапалақ ұшпас жасыл тау,

Жақсының өзі өлседе сөзі сау.

Ойлап тұрсам жаманның,

Жалаңдаған өз басына тілі жау.

(Шалкиз жырау)

Жабағылы жас тайлақ,

Жардай атан болған жер.

Жатып қалған бір тоқты,

Жайылып мың қой болған жер.

(Қазтуған жырау)

Қазтуған жырау (1420--)

Еңсегей бойлы ер Есім,

Есім сені есірткен,

Есіл менің кеңесім,

Ес білгеннен, Есім хан,

Қолыңа болдым сүйесін.

(Жиембет жырау)

XVII-Ғасыр

Қосымша материалмен жұмыс:

Жыраулар

Өмірдерек

Еңбектері

Тақырыптары

Асан қайғының шын аты - Хасан Сәбитұлы, ірі жырау, би, «Желмая түйесі болған.

1361 жылы Еділ бойында туған. Әкесі Сәбит - саятшы. Керей және Жәнібек хандарды жақтаған. 1485-1470 жылы Сарыарқа Ұлытауда қайтыс болған.

«Құйрығы жоқ жалы жоқ», «Еділ бол да, Жайық бол», «Ай, хан», «Таза мінсіз асыл тас», «Бұл заманда не ғаріп».

Адамгершілік қасиеттері, елдің бірлігі, татулығы.

Халықтың ерлігі, бірлігі, адамгершілік қасиеттері.

2. Қазтуған Сүйіншіұлы. Қол бастаған батыр, ел басқарған би.

1420 жылдары Еділ бойында, Астрахань облысында дүниеге келген. 1460-1480 жылы Қазақ Ордасы құрамына енеді. Жыраудың бұдан соңғы өмірі туралы дерек сақталмаған.

«Мадақ жыры», «Алаң да, алаң, алаң жұрт», «Қайран менің Еділім».

Халықтың ерлігі, бірлігі, адамгершілік қасиеттері.

3. Бұқар жырау

1668 жылы Павлодар облысының Баянауыл ауданында туған. Әкесі Қалқаман батыр 1781 жыл Баянауылда Долба тауында дүние салған.

«Тілек», «Жиырма деген», «Ай, Абылай, Абылай», «Кәрілік туралы», «Жар басына қонбаңыз».

Елін, жерін қорғаған батырлар, ел басқарған хандар туралы.