Тәрбие әдістері жайлы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік университеті

СӨЖ
Тақырыбы: Тәрбие әдістері.

Орындаған:Баймұханбетова К.Е
Топ: Т-413
Жоспар :
1. Тәрбие әдістері, анықтамасы, жіктелуі.

2. Адамгершілік (қоғамдық) сананы
қалыптастыру әдістері:

3. Қоғамдық мінез-құлықты қалыптастыру
және іс-әрекетті ұйымдастыру әдістері:
үйрету, жаттықтыру, ойын, тапсырма,
педагогикалық талап.

4. Тәрбиедегі ынталандыру әдістері: жарыс,
мадақтау, жазалау, оған қойылатын талаптар.

5. Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері.
Тәрбие әдістері — ересектер мен балалар
арасындағы қоғамдық қарым-қатынастардан
туындаған тәрбиелік әрекеттестік тәсілдерінің
жиынтығы. Ол балалардың тіршілік, әрекет,
қарым-қатынастарын ұйымдастырып,
белсенділігін арттырып, тәртіпке келтіруді
көздейді. Тәрбие әдістерінде тәрбиешінің
тұлғалық ерекшелігі, кәсіптік құзыр деңгейі
айқындалады. Тәрбие әдістеріне бақылау, өзін-өзі
бақылау, өзін-өзі тәрбиелеу, әрекеттерді
ұйымдастыру және т.б. жатады. Тәрбие әсерінің
дағдарысы — тәрбие әрекеттестігінде пайда
болатын қиыншылық, мәселелер. Түрлері: әрекет
дағдарысы (тым кедергісіз болғандықтан даму
процесі тоқталадьі), орта дағдарысы (бала
айналасы оң әсер туғызудан қалады), зат
дағдарысы, сөз дағдарысы, т.б
Тəрбие əдістері мен тəсілдері жөнінде
түсінік.
Тəрбие əдістері –бұл тəрбие көздеген мақсатқа жетудің жолдары,
тəсілдері. Мектеп тəжірибесіне орай əдістердің жəне бір анықтамасы –
қажетті сапаларды қалыптастыру мақсатымен тəрбиеленушілердің
санасына, еркіне, сезіміне жəне қылық-əрекетіне ықпал жасау тəсілдері.
Əдістер түрі сан-алуан да шексіз көп. Ал оның нақты көрінуі өз
шəкірттерінің білімдік күш-қуаты мен жалпы мүмкіндіктерін жете танып,
оларды өтілетін материал сипатына байланыстырып жəне басқа да көп
оқу жағдаяттарын зерделі саралай білген педагог əрекетіне тəуелді. Қай
тұлға, қанша тұлға араласса, əдіс формасы да сондай əрі сонша – бұл
заңдылық.
Əдіс баламалары өте көп. Олар арасынан мақсаттар мен нақты
жағдайларға сай келетіндерін таңдап алу үшін оларды қандай да бір ретке
келтіріп, топтастыру, яғни классификациялау қажет. Əдістер
классификациясы дегеніміз қандай да белгісі бойынша бір топқа
келтірілген əдістер жүйесі. Осы классификацияға арқа с үйеп, педагог
барша жүйені анық білуімен бірге оның қажеті мен өзіне тəн сипаттарын
тереңірек түсінеді.
Тəрбие əдісі- көп өлшемді құбылыс, оның жүйелесуіне негіз болар
белгілер сан-алуан. Солар арасында аса танымал болғандарын атап өтейік.
Сипаты бойынша əдістер – сендіру, жаттықтыру, мадақтау жəне жазалау.
Мұндағы «сипат» мəні – əдістің бағыт-бағдарын, қолдану аймағын,
ерекшеліктерін жəне т.б. білдіреді.
Нәтижесіне қарай
топтастырылған тәрбие әдістері:
• адамгершілікті қалыптастыруға
бағытталған түрткілер,
қатынастар, түсініктер, идеялар
тудыратын әдістер.
• әдептілікті және тәртіптілікті
қалыптастыратын әдістер.
А.П.Пинкевич тәрбиені екі топқабөліп, бірінші тобына педагогикалық ұзақ мерзімді әсер ету әдісін,
ал екінші тобына өтпелі әдісті, яғни белгілі-бір жағдайда нәтиже беретін әдістерді енгізген.
Жеке тұлғаны қалыптастыруда ұзақ мерзімді педагогикалық әдістер тиімді деп саналады. Олар: ұза қ
мерзімді жаттықтыру, оқыту әдістерінің жүйесі, тәрбиешінің жеке басының үлгісі.
Қазіргі кезде тәрбие әдістерін жіктеудің 11-ден астам түрлері бар. Солардың ішінде Т.Е.Конникова,
Г.И.Щукина жәнеВ.С.Сластенин жасаған тәрбие әдістері жіктеуінде бірізділік байқалады. Б ұл жіктеу
мектептерде қолданылады.

Осыған орай тәрбие әдістері төрт топқа
ажыратылады:

• Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер.

• Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін
қалыптастыратын әдістер.

• Тәртіпке, іс-әрекетке ынталандыратын әдістер.

• Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі
бақылау, ұйымдастыру және өзіне-өзі баға беруді,
Тәрбие тәсілдері дегеніміз - әдістің бір бөлігі.
Тәрбие тәсілдері:
1. Тәрбиенің мақсаттарын, міндеттерін, оларға
жетудің жолдарын ұсыну.
2. Ақпараттық - ағартушылық.
3. Бағдарлау - іс-қызмет.
4. Қатынас.
5. Бағалау.
1.Тәрбиенің мақсаттары мен міндеттерін және оларға жетудің жолдарын
ұсыну тәсілін қолданып мұғалім оқушыларды идеялық адамгершілік
көзқарастармен қаруландырып, өз еңбегі мен ұжым еңбегін
жоспарлауға, ұйымдастыруға, еңбекпен іс-қызметтің мақсаттарына жету
жолдарын таңдауға, іс-қызметтің сапасы мен нәтижелерін олардың
алдағы мақсаттарға сәйкестігін анықтату ға үйретеді.

2.Бағдарлау - іс-қызметтік тәсіл оқушыларды еңбекке даярлау ға қызмет
етіп, еңбек белсенділігін туғызып, іс-қызметке жауапкершілікпен
қарауды, халық игілігін молайту жолында еңбек ету қажеттігі сенімін
қалыптастырады. Балалар күнделікті іс-қызметке қатысып, қоғамның
материалдық саласында адамгершілік және еңбек бағдарларын дұрыс
таңдап дамытады.
3.Қарым-қатынас тәсілі (коммуникативтік тәсіл) - балалар мен
ересектердің іс-қызмет кезіндегі қатынасына негізделіп,
оқушылардың қоғамдық мінез-құлық нормаларын игеруіне
көмектеседі. Оқушылар тәртіп ережелері жөніндегі ақпаратты
топта, сыныпта, мектепте құрастырып, оны төменгі және жоғары
сынып оқушылары, мұғалімдер, ата-аналар, ересек адамдар
арасында жетілдіреді.

4.Бағалау тәсілі көмегімен мектеп оқушылары адамдардық
кимыл-әрекеттерін, көзқарастарын, сенімдерін, тәртіп бағыттарын
айқындауға, негіздеуге, өз іс-қызметін, оқу мен еңбектегі
жетістіктерін, адамгершілік сапаларын өздері бағалауға үйренеді.
Оқушы іс-қызметтің адамгершілік жақтарын бағалауға жаттығады. Мұғалім бағалауды, өзіне-
өзі баға беруді қалыптастырып қамқорлық жасайды. Баға беру алынған білімді жеке
тәжірибемен байланыстырып, оған жаңа қасиет береді.

Тәрбие құралдары дегеніміз - оқушының адамдық
қасиеттерін қалыптастыратын, мұғалім мен баланың
санасына тәуелсіз материалдар. Тәрбие құралдары:

• Іс-әрекет түрлері (ойын, еңбек);

• заттар (ойыншыңтар, электронды есептегіш
машиналар);

• рухани және материалдық мәдениет (өнер, қоғам,
өмір);

• бұқаралық ақпарат құралдары;

• педагогикалық ықпал жасау құралдары.
Сана қалыптастыру əдістері

Тəрбие процесінің жалпы құрылымынан
байқағанымыздай, дұрыс ұйымдастырылған тəрбиенің
бірінші сатысы- оқушылардың өздерінде қалыптасуы
қажет əрекет-қылық нормалары мен ережелерін білу
(түсіну). Ең алдымен қандай да сапаны туындатып,
орнықтыру үшін, сол сапаның мəн-мағынасын жете
түсініп алу міндетті. Адамның көзқарастарын,
ұғымдарын, наным-сенімдерін кемелдендіруге
бағытталған əдістер тұлға санасын қалыптастыру
əдістері атамасын алған. Бұл топ əдістері екінші кезеңде
іске қосылатын – сезім, көңіл-күй толғаныстарын
қалыптастыруда аса қажет. Егер оқушы педагогикалық
ықпалға бейтараптылық пен немқұрайлылық
танытатын болса, тəрбие процесі шабандайды,
мақсатқа жете алмайды.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері
(ұғым, байымдау - пікірін айту, баға беру, сендіру):
• этикалық әңгіме;
• әңгімелесу;
• пікірталас;
• лекциялар;
• өнеге;
• көндіру (суггестия) .
Сананы қалыптастыру әдістерінің синонимі - сендіру әдісі арқылы тәрбиеші оқушыға адам
мінезіне қойылатын талаптар, еңбектің, басқа адамдармен қарым-қатынастың маңызы туралы
айтып, оның дұрыстығына баланың көзін жеткізуге ұмтылады. Баланы жақсы сөз бен іске сендіру
үшін мұғалім тілді қолданады. Беделді, мәдениетті, тәжірибелі мұғалімдердің сөзі оқушыға өтімді
•болады.
Этикалық әңгіме - этикалық, эстетикалық мәселелерді оқушыға талдату. Мұғалім
оқушылармен әңгімелескенде, олардың ойын тыңдап, онымен санасады, ынтыма қтаса
жұмыс істеп, адамның мінез-құлқына, жүріс-тұрысына қойылатын талаптарды бұзған
оқушылардың іс-қылықтарын талдайды. Әңгімені бастауға себепші болатын балаларды ң
теріс қылықтары. Этикалық әңгіменің жақсы өтуіне әсер ететін жағдайлар:

• бір мәселе төңірегінде бірнеше пікірлердің айтылуы;

• оқушы сұрақтарын мұғалімнің мақұлдауы, оған өзінің жауап беруіне көмектесу;

• әңгіменің дайын жауаптарының болмауы;
• баланың өз ойын айтып, басқалардың пікірлерін тыңдауы;
• қарым-қатынас мәдениеті, мұғалімнің оқушы дәлелді пікір айтқанша шыдамдылық
көрсетуі;
• әңгімені лекцияға айналдырмау;
• әңгіменің жылы шырайлы жағдайда өтуі;
• баланың ішкі сырын айтуға көмектесуі;
• әңгіме материалдарын баланың өмірінен алу;
• түрлі пікірлерді біліп, оларды бір-бірімен салыстыру, дұрыс пікір шығару;
• жас ерекшеліктеріне сай болуы;
• тартымдылығы, қызықтылығы;
• мұғалімнің артық сөздер айтпауы.
Мұғалім тәртіп бұзған оқушылармен жеке
сөйлесіп, оның кателігін өзіне әдепті түрде
түсіндіреді.

Әңгіме тақырыбына байланысты техникалық
құралдар қолданылады.

Әңгіме мұғалімнің қысқаша сөзінен басталады.
Ол оқушыларға мәселелі сипаттағы сұрақтар
қойып, талдатып, қорытындылайды.
• Пікірталас. Пікір білдіру, баға беру оқушының дүниеге
сенімін арттырып, ондағы қателіктер мен кейбір
адамдардың жалған көзқарастарымен күресуге үйретеді.

Пікірталас оқушылардан ақыл-ой қызметін, сезім
белсенділігін талап етеді. Мұғалім пікірталасты өткізбес
бұрын оның тақырыбын, сұрақтарын тұжырымдап,
жүргізушіні белгілеп, қолданылатын әдебиеттерді ұсынып,
оқушыларды пікірталас ережелерімен таныстырады.
• Түсіндіру. Бір топқа, жеке оқушыларға жаңа ережелер
басқа адамды құрметтеу, өзін басқа кісінің орнына
қою, т.б. түсіндіріледі. Партаны сызу, дөрекілік жасау
теріс қылық екенін түсіндіре берудің қажеті
болмағандыңтан басқа әдіс қолдану керек. Мұғалім
адамшылық қасиет туралы баланың пікірін сұрап,
оқушыны жақсы сапалардың қажеттігіне сендіріп,
баланы теріс қылығы үшін ұялтып, түзелуге
бағыттайды.
• Өнеге. Мұғалім оқушыларға әдебиеттегі және
өмірдегі түрлі кейіпкерлерді үлгі еткенде оқушы
өзінің ішкі жан-дүниесіне үңгіле бастайды. Бала
басқа адамға еліктегіш. Бастауыш сынып
оқушылары барлық адамдарға еліктейді.
Жеткіншектер өздері таңдаған адамдарына еліктейді.
Балалар әдеби және тарихи кейіпкерлерге,
құрбыларына, ересектерге, ата-аналарына,
мұғалімдерге, бұқаралық ақпарат құралдарының,
өнердің жас ұрпаққа үлгі ететін адамдарына
еліктейді.
• Сендіру. Мұғалім өз пікіріне баланы сендіргісі келіп, оған былай
дейді: "Ақымақ - жаман адам, себебі ол өз ісіне есеп бермейді".

Оқушыға сабаққа кешігудің зияндығын дәлелдеу үшін: "Бәріміздің
ойымызды бөліп жіберетіндіктен, адамдардың кешіккені ұнамайды,", -
дейді.

Мәдениеттіліктің пайдасына оқушының көзін жеткізу үшін, мұғалім:
"Суды стақанмен іш, шишаның аузынан ішуге болмайды", - дейді.

Мұғалім балаға қарым-қатынастың маңызын ашу үшін: "Сен газетті
үйіңе ұмытып кеткендіктен, сынып сағатымыз ойдағыдай өтпейді" -
дейді.

Диалог әдісін қолданатын мұғалім: "Мен осылай ойлаймын, сендер
қалай ойлайсыңдар", - деп сөйлеседі.

Пікірталас жұмыс барысында пайда болады немесе оны мұғалімнің
өзі ұйымдастырады.
Ертегі, әдеби кітаптар, мерзімді баспасөз материалдары мектеп жасында ғы
оқушылардың адамгершілік санасын қалыптастыратын құралдардың
бірі. Оқушылар жағымды кейіпкерлерге еліктеп, жамандыңтан аулақ
болуға үйренеді.

Көзін жеткізу - тәрбиешінің өз тәртібі, жұмыс тәсілдері арқылы жүзеге
асатын, балалар көзқарасына ықпал етудің педагогикалық тәсілі.

Қоғамдың пікір. Балаларға тәрбиешінің қоятын талабы ең алдымен
ұжымның талабы екендігін түсіндіру керек. Ұжымның талабы - жалпы
қоғамдың пікірдің көрінісі. Қоғамдың пікір ұжымдағы іс-әрекетті
ұйымдастыру және мінез-құлықты қалыптастырудың негізгі әдісінің
бірі.

Қоғамдың пікір ұжым мүшесінің, жекелеген топтардың іс-әрекетін,
қылығын бағалауда қолданылады. Қоғамдың пікірдің негізгі нысандары
- ұжым мүшелерінің жиналыста, жиындар да, митингіде, жергілікті
баспасөзде және дөңгелек үстел басында, ашың әңгімеде, кемшіліктерді
сынап, жаңа міндеттерді жүзеге асырудың жолдарын белгілеуі.
Іс-əрекет ұйымдастыру əдістері
Іс-әрекет - адамдардың қоршаған ортаға белсене қатысуының негізгі нысаны, ішкі жан дүниесінің
көрсеткіші, дамуының, өздігінен жетілуінің шешуші белгісі. Адамның іс-әрекетінің дамуына қарым-
қатынас ерекше әсер ететіндіктен, іс-әрекеттен тыс тәрбиенің болуы мүмкін емес.

Тəрбие көзделген əрекет-қылық (поведение) типін
қалыптастыруы міндетті. Тұлға тəрбиелілігі түсінік,
ұғымнан көрінбейді, ол адамның нақты іс-əрекетімен
бағаланады.
Бұл тұрғыдан іс-əрекет ұйымдастыру мен қылық
қалыптастыру тəрбие процесінің өзегі ретінде
қарастырылады. Аталған топтағы əдістердің бəрі
тəрбиеленушілердің практикалық іс-əрекетіне
негізделген.
Мұндай іс-əрекетті басқару үшін педагог оны құрамды
бөліктерге – нақты істер жəне қылықтарға жіктейді.
Бала іс-әрекетіне қойылатын педагогикалық-психологиялық талаптар:

-іс-әрекеттің мақсатының анықтығы, оның жеке адамға, қоғамға,
ұжымға пайдалылығы, оқушының ынта ықыласын, қабілеттілігі мен
іскерлігін ескеру; оқушылардың ортақ істі сезімталдықпен орындауына
қолайлы жағдай жасау.

- баланың мүддесі мен бейімділігін ескере отырып, оның көңілінен
шығатын, шамасы жететін қоғамдың жұмысқа, еңбекке қатыстыру
өздігінен әрекет ету тәжірибесін кеңейтеді.

- іс-әрекетті дұрыс ұйымдастыру балалардың белсенділігіне байланысты.
Жұмысты жоспарлау, жеке тапсырмаларды бөлу, оның нәтижесін тексеру,
т.б. міндеттерді балалар шешіп отыруы керек. Бала талабы мен қабілетін
еңбекте көрсеткенде дамиды.

- тәрбиешінің басшылығы, жұмыс барысында кеңес беру, балалардың
ынтасын арттыру. Жұмыстың мазмұны мен түрлерін, әдістерін
жандандыратын материалдың және моральдың жағдайды сақтау.

оқушылар ұжымының қоғамдың пікірі арқылы іс-әрекет-тің
нәтижесін қорытындылау.
Педагогикалық талап әдісі іс-әрекеттердің бір түрін тежеу, енді бір түрін мада қтау
тәрбиеленушінің санасын дамытады. Л.Г.Макаренко: "Егер жеке адамның басына тиісті
талаптар қойылмайтын болса, онда ұжымды құруға, ұжым ішінде тәртіп құруға да
болмайтындығы, әрине, өзінен-өзі түсінікті нерсе. Мен жүйелі түрде талаптар
қойылуын жақтайтын адаммын", - деп педагогикалық талап әдісінің басқа әдістерге
қарағанда ерекшелігін көрсеткен.

Оқушылардың өмірінде педагогтің талап қоюы шешуші рөл
атқарады. Нақтылы педагогикалық жағдайға байланысты
талаптың, түрі, мазмұны іріктеледі. Тәрбиеші мен
тәрбиленушінің өзара әңгімесі мен байсалды, сенімді қарым-
қатынас педагогикалық талаптың нәтижелі болуына ықпал
жасайды. Тұтас педагогикалық процесте тәрбиеленушіге
педагогикалық талап қою мен дұрыс іс-әрекет істеуге мәжбүр ету
қатар жүреді.
Жаттығу әдісі - мінез-құлықтың нормалары мен
ережелеріне сай тәрбиешінің әр түрлі іс-әрекетті
ұйымдастыруы. Тәрбиеленушілердің орындайтын
жаттығулары - тәрбиешінің талаптарын орындап, адам
игілігіне еңбек ету, басқаларға қамқорлық жасап,
қуанышқа бөленуі.

Жаттығу әдісі оқушыны объект жағдайынан субъект
жағдайына жеткізеді. Жаттығу әдісінің
педагогикалық-психологиялық ерекшелігі -
жаттығулар мен әрекеттердің баланың ішкі қасиетіне
айналуы. Тапсырма бергенде баланың ішкі
мүмкіндігін, күшін, бағытын жан-жақты терең
зерттеп, қоғамдық бел-сенділігін басқару жалпы
адамзаттық адамгершілік қасиетінің дамуына және
оның дұрыс іс-қимылы мен мінез-құлық дағдысын
қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Ойын - бала әрекетін дамытудың негізгі құралы. Ойын баланың мінез-құлқын
қалыптастырып, ой-өрісін өсіріп, ортаға бейімдеп, өзін еркін сезуге үйретеді.
Ойын - балалардың бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық,
достық, жолдастық сезімдерін тәрбиелейді. Балаларды қоршаған ортамен
таныстыру, тілін дамыту, табиғатпен таныстыру, бейнелеу өнері пәндері оларда
табиғатқа деген сүйіспеншілік, үлкендердің еңбегіне қызығу мен сыйласты қ
сияқты адамгершілік сипатын қалыптастырады.

Ойын - мектеп балаларының негізгі іс-әрекеті. Сұлтанмахмұт Торайғыров
"Балалықтың қанына ойын азық" деп бекер айтпаған. Ойын үстінде баланың
бір затқа бейімділігі, мүмкіндігі және қызығуы анық байқалады. Ойын мазмұны
мен түріне қарай: мазмұнды-бейнелі, қимыл-қозғалыс, дидактикалық, құрылыс,
кейіптендіру ойындары болып бөлінеді. Мазмұнды-бейнелі ойында балалар ойын
мазмұнын түсінікті етіп жеткізуге тырысады, оған қажетті құрал-жабдықтарды
табуға талпынады, оларды дайындау үшін еңбектенеді.
Дидактикалық ойын барысында есту, көру, сезіну, қабылдау сияқты үрдістері
дамып, балалар музыкалық ойыншықтар мен әр түрлі саздық аспаптардың
дыбыс шығару ерекшелігін ажыратуға, заттарды пішініне, түсіне, көлеміне қарай
іріктеуге, әр түрлі қимылдарды орындауға үйренеді. Ауызша ойналатын
дидактикалық ойындарда сұрақ, өтініш, келісімді білдіретін дауыс ырғақтарына
еліктеу қабілеттері жетіледі. Ертегі немесе әңгіменің мазмұны бойынша б өлек-
бөлек суреттерді пайдаланғанда оларды белгілі бір тәртіппен жинау үшін
байқағыштық пен тапқырлық көрсетеді.

Қимыл-қозғалыс ойынында балалар санамақтар, өлеңдер, тақ-пақтар
қолданады. Мұндай ойындарда балалардың ептілігі, қимылдың әдемілігі дамып
қалыптасады, кеңістікті, уақытты бағдарлауға үйренеді, батылдық,
тапқырлық, қайраттылық, достық, жолдастық көмек, тәртіптілік, ойын
ережесіне бағына білу сияқты адамгершілік сапаларын қалыптастырады. Бала
қоғамдық мәні бар іс-әрекетке деген құштарлығын ойын арқылы
қанағаттандыратындықтан, ойынның қай түрі болсын балалардың,
адамгершілік тәрбиесінің дамуында маңызды рөл атқарады.
Тәрбие әдістерінің үшінші тобы: тәрбиеленушілердің мінез-құлықтары мен іс-әрекеттерін ретке
келтіру, дер кезінде түзету және ынталандыру қызметін атқаратын әдістер. Олар мектеп
оқушыларының қылықтары мен іс-әрекеттерін қуаттау немесе айыптау, олардың жағымды
қылықтарын мақтау, ал теріс қылықтарын тежеу мақсатында қолданылады.

Тəрбиеленушіні белгілі іс-əрекетті орындатуға талаптандыру ниетімен
қолданылатын əдістер тобында ынталандырудың орны өз алдына. Бұл
əдістің ежелден-ақ мадақтау мен жазалау түрі белгілі. XX ғасыр
педагогикасы жəне бір өте əсерлі ынталандыру əдісі – жарыстыру əдісін
алға тартып отыр. Кейінгі он жылдықта дəстүрлі ықпал əдістеріне
қосымша субъектив-прагматикалық əдістің тиімділігі жариялануда.
Ғылыми зерттеулер мен практика нақтылағандай, бүгінгі жастардың
ерекшелігі - өмірге болған прагматикалық (пайдакүнемдік) қатынасы.
Осыдан
қазіргі заман оқушысы өзіне, өз жолдастарына тəрбие маған не береді,
неге, қай уақытта ол қажет, одан түсер пайда қандай жəне қаншалықты
деген сұрақтарды үстемелеп қоятын болды. Осы секілді пайдакүнемдік –
прагматикалық бағытты ескере отырып, кейбір шет ел педагогикалық
жүйелері тəрбие процесін тəрбиеші мен тəрбиеленуші арасындағы
коммерциялық қатынас
сипатында бағалайды. Ал мұндай қатынас өзегі – пайда. Əдіс əлі
қалыптасып, ресми қабылданған емес, бірақ тұрмыста тəрбиеші мен
тəрбиеленушілер арасында түзілетін келісім-шарттар жүйесімен біртіндеп
тұрақтануда.
Бұл әдістерді қолдануда педагогикалық-психологиялық тұрғыдан ескеретін жағдайдың бірі - бала
тәрбиенің тек қана объектісі емес, тәрбиенің субъектісі болып табылатындығы.
Баланың табиғатында "Мен өзім" деген белсенділігі бар, ол тәрбиеленушілердің әрекетіне және
өздерінің мінез-құлықтары мен іс-әрекеттеріне тәрбиешілердің берген бағасына енжар
қарамайды. Сондықтан, тәрбие мен баланың өзін-өзі тәрбиелеуі үнемі қатар жүреді.

Мадақтау - оқушылардың тәртібін, мінез-құлқын бағалап және
көтермелеп отырудың, педагогикалық ықпал етудің тиімді жолы.

Мадақтау оқушының өзінің адамгершілігін сезінуіне, мінез-
құлқы мен көңіл-күйіне бақылау жасауға, өзін-өзі тәрбиелеуге
көмектеседі. Мадақтау әдісі арқылы оқушы өзінің мінез-құлқы
қандай болуы керектігін түсінеді, жағымды мінез-құлықты
дамытып, ісінің дұрыстығын көріп, өзіне сенімділігі артады,
жақсы істерді жалғастыруға тырысады. Мадақтаудан алған әсері
оқушыны теріс әрі келеңсіз істерден сақтандырып отырады.

Мадақтау түрлері: алғыс айту, мақтау, сыйлық беру, марапаттау.
Жазалау - жағымсыз мінез-құлқы мен іс-әрекетінің теріс екендігін балаға
үғындыру және істеген теріс ісіне қынжылту. Мұғалім мектептегі жазалау
шарасына өте сақтықпен қарауы тиіс. Оған қойылатын талаптар:

• жазаны талап қою әдісімен ұштастыру;

• жазаның кек алу, баланың жеке басының адамгершілік қасиетін кеміту,
намысын қорлау, жәбірлеу түрінде болмауы;

• жазаның әділдігі, әділетсіз жаза балаларды тәрбиеленушілерден алыстатып,
ұжымнан бөлектенуіне әкеліп соғады;

• жаза қолдануда педагогтік әдепті сақтау.

Тәжірибелі педагогтар оқушылар ұжымының көмегіне, қолдауына сүйеніп,
тәртіпсіз оқушыны жазалайды.
Жазаның түрлері оқушылардың жас және дара ерекшеліктеріне сай болып,
тәрбиенің басқа тәсілдерімен байланысты болуы шарт. Жазалаудың түрлері:
ескерту, сөгіс, т.б.

Жарыс жастардың бір-бірімен еңбектегі, спорттағы, өнердегі табыстарын
көрсету үшін қолданылады. Жарыс оқушының іс-әрекетіне жаңа серпін, жаңа
өріс беріп, өзіне талап қоюына мүмкіндік туғызады.
Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері.
Тәрбие әдістерінің ықпалын, оның сапасын және нәтижесін
анықтау және талдау үшін мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау
жасау, адамның өзін-өзі бақылауы және өзіне-өзі баға беру
әдістері қолданады.

Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері
тобындағы әдістің бірі -тәрбиелейтін
жағдаят туғызу әдісі. Тұтас педагогикалық
процесте жеке адам ең алдымен әр түрлі
әрекеттер барысында қалыптасып дамиды.
Сондықтан баланың өмірін, қоршаған
ортаға деген қарым-қатынасын
ұйымдастыру ісі белгілі міндетті шешуге
барынша жауап беретіндей
ұйымдастырылуы керек.
Тәрбие жұмысының нәтижелерін оқушылардың мінез-құлқы мен
іс-әрекетін, өзін-өзі тәрбиелеуін педагогикалық бақылау жүргізу
арқылы білуге болады. Педагогикалық бақылау әдісі тәрбиелілікті
анықтауға арналған. Ауызша және жазбаша сауалнама, тестілер,
тәрбиелік мақсат көзделген шығармалар, оқушыларды өзін-өзі
сендіруге үйрету, оқушылардың барлық іс-әрекетіне талдау жасау
қорытынды шығару әдістері - баланың өзіндік педагогикалық
психологиялық ерекшеліктерін тану-дамыту мақсатында кеңінен
қолданылуда.

Тәрбие әдістерін дұрыс таңдау және оларды тиімді пайдалану

Тәрбие жұмысында әдістерді таңдап алу оқушылардың жас және
дербес ерекшеліктеріне, өмір тәжірибесіне, педагогикалық
жағдаяттарға тәуелді.
Тәрбие әдістеріне қойылатын педагогикалық-
психологиялық талаптар:

• оқушылардың жас және дара ерекшеліктерін зерттеп, оқу-
тәрбие процесін бала дамуының заңдылықтарына сүйеніп
ұйымдастыру.

• тәрбие процесінің үздіксіз, әрі кешенді ерекшелігін ескеру.

• педагогтардың жеке басының және еңбек мәдениетінің
жоғары дәрежеде болуы.

Тәрбие әдістері бір-бірін толықтырады, олардың бірлігі
тәрбие жұмысына игі әсер етіп, балалардың білімін, іскерлігі
мен дағдысын тереңдетеді, қоғамдық өмірге, еңбекке
баулиды, адамгершілік тәжірибесін байытады. Әдістермен
бірге мұғалім тәрбиенің тәсілдерін және құралдарын
қолданады.
Әдебиеттер:

1. Р.Қоянбаев. Тәрбие теориясы. - Алматы, 1991.

2. А.О.Пинт. Ата-аналар сіздер үшін. - Алматы, 1990.

3. Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. -Алматы, 1994.

4. Қ.Жарыңбаев, С.Қалиев. Қазақтың тәлім-тәрбиесі. -Алматы, 1995.

5. Қ.Жарыңбаев, Ж.Базарбаевт.б. Инабат. - Алматы, 1995.

6. С.Қалиев, т.б. Қазақтың салт-дәстүрлері. - Алматы, 1994.

7. Наурыз. Жаңарған салт-дәстүрлер. - Алматы, 1991.

Ұқсас жұмыстар

Теория негізі

Негізгі экономикалық ұғымдар

Сынып жетекшісінің бала тәрбиесінде ата - аналармен ынтымақтастығы

Құқықтық тәрбие

Педагогика ғылымы

Ғылыми - педагогикалық зерттеу әдістері

Экономикалық білім және тәрбие берудің негіздері

Мектеп пен сыныптың тәрбиелік жүйесі

Педагогика - тәрбие және оқыту туралы ғылым

ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГИКА БІЛІМ

Пәндер