Алтын Орданың әлеуметтік-әкімшілік құрылымы, жер мен салық қатынастары және ыдырау себептері

Ұлыс - ел деген мағынаны білдіреді. Шыңғыс хан жаулап алған жерлерін өзінің 4 баласына бөліп берді. Қазақстан жері оның 3 баласының қол астына қарады. Бөліп берілген жерлер ұлыс деп аталды.

Ұлыстардың құрылуы.

Алтын орданың қоғамдық құрылымы.

• Ордада ұлыстық жүйе қалыптасып, Батый хан тұсында мемлекет екіге бөлінді: ► Оң қанат - Батый хан билігі. ► Сол қанат - Орда Ежен хан билігі (Жошының үлкен баласы) .

Қазақстан жерінің көп бөлігі сол қанат кұрамына енді. Басқару құрылымы: • Сұлтандар - ханнан кейінгі әлеуметтік басқарудың ең жоғарғы тобы. • Құрылтай - ақсүйектердің жалпы империялық жиналысы. Құрылтайда хан жариялау жэне таққа отырғызу рэсімдері жасалды. • Диуан - ең жоғарғы атқарушы орган. Қаржы, салық мэселесін, мемлекеттің ішкі істерін атқарды. • Беклербек - эскери істерді басқарушы. • Уәзір - азаматтық істі басқарушы • Мәлік - азаматтық басқару билігін жүргізушілер (түрік эулетінен) . • Даруғалар - салық жинады, халық санағын өткізіп, эскер жинады, байланыс қатынасын ұйымдастырды. • Басқақтар - басқару қызметін атқарды, эскери бақылау жүргізді, салық жинады. • Білікшілер, хатшылар - іс қағаздарын жазушылар • Нояндар, бектер, әмірлер, баһадүрлер -эскербасылар. Алтын Орда хандары ислам дінін қабылдағаннан кейін іс жүргізу жұмыстарын түрік (ұйғыр) жазуымен жүргізді. XIV ғ. - Алтын Орда мұсылмандық мемлекетке айнала бастады.

Феодалдық жер иелену түрлері.

Інжу - Шыңғыс әулетінен шыққан билеушілерге берілетін үлестік жер.

Сойырғал - әскер немесе азаматтық қызмет атқарғаны үшін шартты түрде сыйға берілген үлестік жер.

Вакф - Мұсылман дінбасыларының жері

Мильк - Жер иеленудің жеке меншік түрі.

Тархандық құқық - улестік жер иелерінің мемлекет пайдасына жиналатын салықтан босатылып, өз пайдасына салық жинауы.

Тағар - әскерді азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін жиналатын егін және мал салығы.

Ұшыр - мал салығы

Харадж - егіншілерден жиналатын салық

Зекет - дін басыларына берілетін мал салығы, қолөнершілер мен

Саудагерлерге де салынады

Аваиз - төтенше салық

Әскери міндеткерлік - 10 түтіннен 1 жауынгер алынады.

Алтын орданың гүлденуі мен ыдырауы.

ХІІІ-ХІV ғ. -да Алтын Орда күшті мемлекет болды.

Батый хан тұсында (1227-1255) Алтын орда Моңғол империясына тәуелді болды.

Берке хан (1257- 1267) тұсында тәуелсіздігін жариялады.

Мөңке хан (1267-1280) өз атынан теңге шығарды.

1260ж. - Моңғол империясы бірнеше тәуелсіз ұлыстарға ыдырады.

ХІV ғ. - ң бірінші жартысында Өзбек (1312-1342) және Жәнібек (1342-1357) хандар тұсында мемлекет күшейді. Батыс Еуропамен, Кіші Азия, Египет, Үндістан, Қытаймен сауда қатынасы дамыды.

1312 - Өзбек хан исламды мемлекеттік дін етіп жариялады.

50 ж. -дың ортасында Жәнібек ханды үлкен баласы Бердібек өлтіргеннен кейін “ұлы дүрбелең” басталды.

1357-1380 жж 25 хан ауысты

1380ж Куликова шайқасында түменбасы Мамай әскері Дмитрий Донской әскерінен жеңілді.

Тоқтамыс(1380-1395) осыны пайдаланып хан болды.

1382 ж. Мәскеуді өртеді.

1389, 1391, 1395ж. Әмір Темір шабуылдап Алтын Орда әлсіреді.