Б. Майлин «Шұғаның белгісі»

Презентация қосу

Сабақтың мақсаты:

Білімділігі – оқушыларды қазақ әдебиетінің ірі тұлғасы Бейімбет
Майлиннің шығармаларымен таныстыра отырып, білімдерін ке ңейту,
шығарманың мазмұнын толық білу, идеясын ашу:
Дамытушылығы – жазушының жанр шеберлігінде жеткен
жетістіктерін таныту, шығарманы оқыта отырып іздендіру:
Тәрбиелігі – адамгершілікке, сыйластыққа, мейірімділікке
тәрбиелеу.
-Әрбір адам?
Туысым, досым, жұрағат
Әрбір сабақ?
Үйрену, ұғу, ұлағат
Әрбір ісім?
Тірлік, тірек, адамдық
Әрбір сөзім?
Шындық, бірлік, адамдық
(1894-1938)
Болашақ қаламгер 1894 жылы бұрынғы Торғай облысы, Қостанай уезі, Дамбар
болысындағы Ақтөбе деген жерде (қазіргі Қостанай облысы, Тобыл ауданы, Майлин
кеңшары) туған. Екі жасында әкесі қайтыс болып, күн к өріс үшін шешесі бір бай ға
сауыншылыққа жалданады. Жетілерге келгенде Бейімбетті ң өзі де әлгі байды ң қозы-
лағын бағьп, соңынан ат-арбасына делбеші болады. Сөйтіп, ол жо қшылық зардабын
өзі де әбден біліп-танып, кәрі әжесі мен анасының зарлы кейістіктерінен, құдайға
шағынуларынан тітіркене тұшынып өседі. Алуан түрлі аңыздар мен ел іші әңгімесін
мол білетін, өмір тау қыметін әсерлі етіп өлеңге айналдыратын әжесі немересінің
жасынан қисынды, қызық сөзге, әдебиетке зауықты больш өсуіне әсер етсе керек.
Жиырмасыншы
Бейімбет Майлинғасырдағы (1896 ж. Қостанай қазақ әдебиетінің
обл. , Таран іргелі
ауд., - 1937
жанрларын
ж.) - жазушы, қалыптастыруға
қазақ әдебиетінің айтарлықтай үлес қосып, бірі.
негізін салушылардың
биік белеске
Әкесі Жармағамбет шығарысқан те, атасы аса Майлы
көрнекті дасуреткер
кедей адамдар
жазушы,
Бейімбет – он
болған. ақын
беске тарта
Жастай әріжетім
драматург
повесть, ұған қосаБейімбет
бқалған «Азамат
Бейімбет Майлин
Азаматович»
шешесі атты— романөндіре
жазған
Құлғизар мен
қ
жазып, «Шұғаның
аламгер. Оны ң « Қ
сөзБойдастың белгісі»
ызыл
өнерінің жалау», « хикаятында
Қ
алтыно ңсылар» атты оқиғалық
романдары
қорынаөседі. жататын ая қ өрілімдер,
талмай қ ал
туындылар ған. М ұны ң
сыртындаәжесіол – ірілі- ұсақты 25 пьеса,тәрбиесінде
либретто, сценарийлерді Әжесі
ң авторы. МайлинБойдас
аз өміріндекезіаса
кейіпкерлердің
берген
келгенде бірегей мінездемелері,
дарын. Замандастары: диалогтер, сезім,
"Маңдайына көңіл
өнімді ең бек етіп, елуге өлең де шығарып
тарта кітабын шығарды. Оныжіберетін
ң шығармаларында сөзгеқазақділмар жан
кедейіні ң мінез-
күйлері
құтүскен
болған. Қасым
шашын
Бұл деген
сұқ
үйдеарман-м
лқы, тұрмыс-тіршілігі, ақындар, адамның
саусағына
үддесі бұжыршылар әңгімесі
орай
рын болма ширата
ған де болып
жиі жан!жа
ңгейде беріледі.
отырып,
қонақ қтыболып,
да тере ң ұзақ
Мұндай
жазудан
суреттеліп,
таңға қміршеәңгімелеу
небірң
бас алмайтын
типтік бейнелер
дастандар мәнері еді",
жасалды. халық ңпрозасының
— деседі.
Майлинні
жырланып, ақынды
суырып қ қызметі қалыпты
Сондықтансалма1912ж.да жазыл ған
айтыстар
«Мұсылманды
баяндау қ белгісіненжақын.
тәсіліне басталады».БірақТөңкеріске дейін жазған көп мінезі
қаһармандар өле ңдерінде мен
кемел болып, қаламгердің
өлеңдер қыршын
айтылып жаста
тұрған. — қырықтың
Оның
(«Мұқтаждық», «Мал», «Байлыққа») ауылдың ауыр тұрмысы, әлеуметтік теңсіздік үстіне төртіне
шығыстың
жырланады.
1916ж. әлеуметтік
ұлт-азаттық қозғжағдайды
жетер-жетпесте
қиссаларын —Майлин
жақсы
алысы дүние
көретін
шыталдау
салғанына шығарманың
әжесі
ғармашылы қарамай,
кейіннен
ғында реалистік
атағы кда
ғы халықтықБейімбет
сыйпатты ауыл
үшейте
жазба
үсті.зор,
тмолдасынан әдебиет
артына
Осы кезден жазыл
хат дәстүрінде
қалдырған
ғантаныған
«Қанды тұман» соңжасалғанын
әдеби ңіндемұрасы
өлеоған құзақ көрсетеді.
ада
араңғығтаңға қамаласа
ған қбай. Шұға-
алың елдің,
жыр-дастандар
айтқан
аянышты
оқытып, сертіне берік,
халі суреттеледі.
Бейімбеттің тыңдайтын
Ақынны
көлемді сезімі
де,
болған.
ғмөлдір,
ң шыкөркем
Осының пәк
армашылығтұңғыш
ында махаббатты
ұлт-азатты
барлығы
қ, ағартушылы
туындысы,
жас қастер
қ,
Бейімбеттің
демократтық сарындар түпкілікті қалыптасып, жаңа биіктергк бет алды. «Кедей», «Жауыз кім?»,
қазақ тұтатын
сөз прозасының
«Кедейге», өнерін жан. сүйіп,
«Құтты болсын»,
Әбдірахман
тартымды
әдебиет
«Мейрамы
бейнесі
үүлгілерінің
ң», «Бжолына
де ескі
түсуіне
гін», «Гүлденсе бірі-
ауыл
қазақы
«Шұғаның
ықпал
- гү
ауыл
лденеміз бжасады.
әріміз»,
арасынан
белгісі».
Әуелі
«Коллективті ауыл
ң жырын шыққан
Повесте көзі
ескі
молдасынан
айт» сияқты ашық,
өлеңқазақ сауат
дерінде жакөңілі
қоғамындағы
ашқан
ңа заман сәулелі
Бейімбет
әкелген жастардың
ең ғөткір
ауылда кейіннен
ы өзгерістерді,
келбетін
онда ғ
мәселе- ы
Арғынбай танытады.
елдін т
әйелұрмыс-тіршілігін «Шұғаның
теңсіздігі
қажының зор шабытпен
сөз болған.
медресесінде белгісі»-
жыр ға қосты. жастардың
Майлин
Шығармада
екі жылдай поэзиясында теңдік-
бірін-
дәріс ғы
алады.
Мырқымбай бейнесі
еркіндікті аңсаған,- жиырмасыншы
әлеуметтікжылдардағәділетсіздіктерге
ы қазақ кедейінің типік бейнесін қарсы жасауүн
жолында
бірі
1913 сүйген
ғы ж.
үлкен
екі жастың-
Троицкідегі
табысы. Мырқымбай «Уазифа» Шұға тпелімендәӘбдірахманның
- тұтас бір қмектебінде,уірдегі ауылоны бітірген
кедейіні ң қміріндесоң
бол көтере
арманына
ғУфадағы бастағанын
ан қзгерістердіжете
оның алмаған
«Ғалия» шынайытрагедиялық
медресесінде
сана-сезімі, мінез- бейнелеген
рекеті,жай
құлқы, іс-әоқиды. шығарма.
айтылады.
Медреседе
тұрмыс-тіршілігі оқып
ар қалы
Шұғаның
шынайы суреттелген
жүргенде әкесі
типтік қызын
бейне. Мыр
татардың кедей
қымбай сия
Ғалымжан жігіті Әбдірахманға
қты типтік дәрежеге көтерілген
Ибрагимов, Мәжит бергісі
бейне қаза қ
Ғафури
әкелмей, үні бүгінге
дебиетінде ктүрлі дейін жасалына
жаламен жоқ. Ол ақынның жиырма
Әбдірахманды жер ша қты өле ңінде, екі
аудартады.
поэмасында бірде басты, бірде қосымша кейіпкер ретінде к өрінеді. Майлинні ң біраз өшығып
сияқты белгілі жазушылармен танысады. Осында ле ңдері
Осындай
әтұрған
йел теңдігі «Садақ» зорлыққа
тақырыбына арнал атты душар
ған.қолжазба болған
«Қыздың сәлемі», журналғаШұға қайғыдан,
белсене
«Қашқын келіншек», араласып,
«А қсуатты ң
күйіктен
өзініңсия
жанында» қайтыс
алғашқы болады.
қты өлеңдерінде прозалық
ескі салт Жазушының
қа негізделген
туындысы, қазанегізгі
қ «Шұғаның
қыздарыны мақсаты-
ң аянышты
белгісі»
тағдырлары
жастардың суреттеледі. «Азат әйел»,
бас бостандығына « Ғ азиза», Шал мен
ерік қ ыз», «Ажар»
бермей, сия қты
қасіреткеө ле ңдерінде
әңгімесін жариялайды. Өлеңдері «Айқап» журналында
жаңа заманда теңдікке жетіп, бақытты өмір сүре бастаған жастарды жыр ға қосты.
басқа
ұшыратқан да ескі дәстүрлерді сынау.
басылымдарда шыға Жастардың
бастайды. бас
азаттығын көксеу, бұған кедергі келтіретін әдеттерді
Үй тапсырмасын бекіту

Бейімбет Майлин әңгімелерінде терең
шыншылдық бар, адам бейнесі,
қарым-қатынастары әрдайым
нанымды болып шығады. Және бұл
шығармалардың түр үлгісінде
дөңгелек келген тұтастық айқын
аңғарылады.

М. Әуезов
“Шұғамыз”- театрдың үлкен бір
ойыны. Бұл – драма күйінде үлкен
шығарманың бірі. Бұл – бір дәуірдегі
бай мен бұқараның тұғасын көрсетеді.

І. Жансүгіров
Уфадағы “Ғалия” медресесі

Тарандағы Б. Майлин
атындағы мектеп
... Не мұңдық, бұл дүниеде қыздар мұңдық,
Атадан болып мұңдық неге тудық.
Атадан мұңдық болып тумас едік,
Бұрынғы ата-баба жолын қудық...

Шұғаның әнінен
Жаңа сабақ

1. Проза дегеніміз не?
2. Хикаят дегеніміз не?
3. Шығарма кімнің атынан баяндалған?
Тақырыпты аша білу:
“Шұғаның белгісі” хикаятының әр бөліміне ат қою,
негізгі оқиғаларға түсінік беру.

1. Қос жолаушы.
2. Сұлу қыз Шұға.
3. Кездесу.
4. Учитель Әбдірахман.
5. Ғашық жүректер.
6. Хат.
7. Жабылған жала.
8. Қоштасу.
9. Айықпас дерт.
10. Соңғы хат.
11. Шұғаның белгісі.
Топтық жұмыс

Шығарма мазмұнын білгеннен
кейін сюжеттік композициялық
жоспар құру.
Шұғаның хаты

... Әуре боп неге біткен ажар-көрік,
Ішіңе от түсірдің қалқам көріп.
Гүлдену жас өмірде мақсұт боп ед,
Серттесіп, қол алысып, уәде беріп.
Жолыңа құрбан қып ем жан мен тәнді,
Дариға, айтылған серт болмай қалды.
Көре алмай ақтық минут дидарыңды,
Арманда жан тапсырған мен бір зарлы!
Хаты деп ақтық жазған ғашық жардың,
Есіңе ал дұғаңа мен ынтызармын.
Қош сау бол ойнап-күліп жолығармыз,
Астында ақ туының пайғамбардың.
Көрініс
Көріністен оқиғаның өрбуіне тірек
болған сөзді тап.
Жап-жас жігіт екен ғой, - деп бірер
қарайды да, Шұға отауға кіріп кетеді.
Жұптық жұмыс
Сөздік жұмыстар жүргізу төмендегі сөздердің
мағынасын ашу: Тастан, топырақтан үйіп
Обашық жасалған белгі

Өлген адамдардың сүйегі
Қорым қойылған қалың бейіт

Бозбалалар мен бойжеткендерді
Қызойнақ Бас қосып өкізетін ойын-сауық кеш

Кеудеге киетін астарлы жеңіл
Бешпет сырт киім

Желпен Жеңіл бас киім

Белес

Сықырлауық Киіз үйдің есігі
Әдебиет теориясы
Шығарма мәтінінен троптың
түрлерін, тұрақты тіркестерді,
мақал-мәтелдерді, көнерген
сөздерді, одағайларды тауып,
дәптерге жазу
Кім жылдам?
Жүрегім тас төбеме шықты
Төбесі көкке тигендей
Көпке топырақ шашу
Тілім байланды
Олжамнан қақты
Шаңымды аспанға шығарды
Бағын байлады
Ат жетер жер
Серт байласқан
Тілін алар
Көңіл қостым
Аузына қарады
Аузынан тастамайды
Айызы қанған
Инедей қиянаты жоқ
Әбдірахман Шұға Айнабай

Оқыға Бұзы Арандатуш Өнер
Кедей Жалақор
н қ ы лі
Нәзік Ақылды
Сұлу Қызыл көзді бәле Ақын
Ел
Паң Айлакер
Кіршіксіз адал қамқоры
махаббаттың
иесі
Аққұба
Үріп ауызға
салғандай
Талдырмаш

Жасы он
алтылар
Көзі қап-қара шамасында

Жеңілдік не
Сөйлеген екенін
сөзі, білген бала
жүрген емес
жүрісі
біртүрлі
Ажары қандай
паң еді-ау,
болса, ақылы
шіркін
да сондай
Түнімен ұйықы
көрмеді

Қуанышты

Күлдірумен болды

Ән салды

Елге асықты
Әбдірахманның хаты Онегиннің хаты

Сіз бір айсыз нұрландырған Он сегіз мың ғаламның,
аспанды,
бар тынысы күнде тұр,
Буландырған, уландырған жас
Мен сықылды сорлының
жанды.
ықтияры сенде тұр.
Біз бір ғаріп паналаған саяңда,
Жас жүректе мықты жара басталды.

Бір көргенде сиқырланып ақыл- Жанып, сөніп суынып қалған
ой, көңілім,
Бал сөзіңе қалды ынтам бір Қобалжиды хатыңды көрген сайын.
қанбай.
Проблемалық сұрақтар
Сабақты бекіту
Тақырыпқа байланысты мақал
– мәтелдер айту.
Қорыту

Азаттық Еркіндік

Тәуелсіздік Сөз бостандығы
Бостандық

Теңдік Ар-ождан бостандығы
Үй тапсырмасы

“Арманда кеткен асыл-ай” эссе жазу
Бағалау

Ұқсас жұмыстар

Бейімбет Майлин “Шұғаның белгісі”

Шұғаның белгісі

Шұғаның хаты

Үш бәйтерек: тағдыр мен тағылым

Ілияс Жансүгіровтің туған жылы

Айт күндері әңгімесі

СЮЖЕТТІК ЭЛЕМЕНТТЕР

Еңбекші Қазақ газеті бетінде өлең

Б. Майлин. Күлпаш

Ұшқыр ой мен шешен тіл

Пәндер