Жүсіп Баласағұни

Презентация қосу

Жүсіп Баласағұни
Өмірі туралы мәліметтер аз сақталған. Файласуфи (философия), риезиет
(математика), тиббий (медицина), фэлэкиат (астрономия), нужум (астрология),
өнертану, әдебиеттану, тіл білімі, тағы бас қа ғылым салаларыны ң дамуына
зор үлес қосқан. Жүсіп Баласағұнидің есімі әлемдік әдебиет пен м әдениет
тарихында "Құтадғу білік" ("Құтты білік") дастаны ар қылы қалды. Ж үсіп
Баласағұни бұл дастанын хижра есебімен 462 жылы, қазірғі жыл санау
бойынша 1070 жылда жазып бітірген. Дастанды "хандарды ң ханы" -
Қарахандар әулеті мемлекетінің (942 - 1210) негізін салушы Сат үк Қара Богра
ханға (908 - 955) тарту етеді. Сол үшін хан өз жарлығымен Жүсіп
Баласағұниға "хас хажиб" - "бас уәзір" немесе "ұлы кеңесші" деген лауазым
берген. Дастанның бізге жеткен үш нұсқасы бар. Біріншісі, Герат
қаласындағы 1439 жылы көне ұйғыр жазуымен (қазір ол Вена қаласында ғы
Корольдік кітапханада сақтаулы), екіншісі, 14 ғасырдың 1-жартысында
Египетте араб әрпімен (Каирдың Кедивен кітапханасы қорында) к өшірілген.
Ал Наманған қаласынан табылған үшінші нұсқа 12 ғасырда араб әрпімен
қағазға түсірілген. Бұл қолжазба Ташкенттегі Шығыстану институттыны ң
қорында сақтаулы тұр. Ғалымдар осы үш көшірме нұсканың әрқайсысына
тән өзіндік ерекшеліктерді жинақтай отырып, "Құтты білік" дастаныны ң
ғылымының негізделген толық мәтінін жасап шы қты
“Құтты білік” дастаны орта ғасырларда бүкіл түркі әлеміне т үсінікті бол ған
Қарахан әулеті мемлекеті түріктерінің тілінде жазыл ған. Жүсіп Баласа ғұн
«Құтты білікті» 1069-1070 жылдары Баласағұн қаласында бастап, он сегіз
айдың ішінде Қашқар қаласында аяқтаған. Оны Қ.Каримов өзбек тіліне
(1971), Н.Гребнев (1971) пен С.Иванов орыс тіліне (1983), А.Егеубаев қазақ
тіліне (1986), бір топ аудармашылар ұйғыр тіліне (Пекин, 1984) т әржіма
жасады. Қарахан әулеті билік жүргізген дәуірде ұлан-ғайыр өлкені алып
жатқан осы мемлекеттің басқару тәртібін белгілейтін ережелер, сондай-а қ,
қоғам мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін айқындайтын тиісті за ңдар
жоқ еді. Міне, елдегі осы олқылықтың орнын толтыру мақсатымен Ж үсіп
Баласағүниөзінің “Құтты білік” дастанын жазды. Демек, дастан белгілі бір
мағынада елдегі Ата заң (Конституция) қызметін атқарған. Жүсіп
Баласағүни дастанда патшалар мен у әзірлердің, хан сарайы қызметкерлері
мен елшілердің, әскербасылар мен нөкерлерді ң, тәуіптер мен аспаздарды ң,
диқандар мен малшылардың, т.б. қоғам мүшелерінің мінез-құлқы, білім
дәрежесі, ақыл-парасаты, құқықтары мен міндеттері қандай болу керектігін
жеке-жеке баяндап шығады. Ақын мәселені әмірші-патшаны ң өзінен
бастайды.

Ұқсас жұмыстар

Сабақтың әдісі

Жүсіп баласағұн

Әбу Насыр Әл- Фараби туралы

Қазақстанның ғалымдары

ХІІІ ғ-ХУ ғ. бірінші жартысында қалалық мәдениеттің дамуы

Отырар шаһарында

Қазақстандағы саяси ойлар тарихы

Қарахан және Қарақытай мемлекеті

Орта ғасырларда қазақ жерінде рухани мәдениеттің дамуы

Қазақстандағы дамуы, саяси ойшылдар

Пәндер