Экономикалық жүйе: анықтамасы, элементтері, меншік қатынастары мен түрлері

Орындаған: Нұржанова С.

Тобы: ВТ-405

Тексерген: Готман Л. А.

1. Экономикалық жүйе дегеніміз не?

2. Экономикалық жүйе элементтері

3. Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны

4. Экономикалық жүйенің жалпы кезеңдері

Экономикалық жүйе дегеніміз - экономикалық қатынастардың және процестердің жиынтығы.

Экономикалық жүйе - экономикалық өнімді өндіру, бөлу, айырбастау, тұтыну барысында туындайтын негізгі экономикалық қатынастардың нысаны мен мазмұнын айқындайтын қағидаттардың, ережелердің, заң жүзінде баянды етілген нормалардың тарихи тұрғыда пайда болған немесе белгіленген, елде жұмыс істеп тұрған жиынтығы.

Әр экономикалық жүйеде өзіне тән өндірістік қатынастар мен өндірістік күштері болады. Өндірістік қатынастар ұдайы өндірістің (ҰӨ) әр сатысына тән қалыптасады.

ҰӨ = Ө + Б +ҚБ + Т

(Ұдайы өндіріс = Өндіріс + Бөлу + Қайта бөлу + Тұтыну)

ӨК = ЖК + ӨҚ

(Өндіріс күштері = Жұмыс күші + Өндіріс құралдары)

Меншік дегеніміз - құрал-жабдықтарды және солардың көмегімен өндірілген өнім нәтижелерін иемдену және пайдалану туралы экономикалық-қоғамдық қатынастар. Меншікті екі жағынан сипаттауға болады - экономикалық және құқықтық жағынан. Экономикалық жағынан, меншік ол - зат емес, ол - қоғамның сый-сыяпатын білдіретін қоғамдық қатынастар. Ал құқықтық жағынан, меншік дегеніміз - зат, затқа деген адамның қатынасы.

Меншік құқығының экономикалық теориясының алғашқы өкілдері ол - Нобель лауреат сыйлығына ие болған американдық Чикаго университетінің профессоры Рональд Коуз және Лос-Анджелес университетінің профессоры Алчеар. Бұлар тек меншік ұғымын пайдаланбай, меншік құқығы дегенді енгізді. Ресурстар өз басына меншік емес. Бұларды иемдену және пайдалану - “меншік шоғыры”.

Рональд Коуз

Меншік түрінің және ұйымдастыру дәрежесіне байланысты экономикалық жүйелердің келесідей үлгілері бар:

Дәстүрлі экономикалық жүйе

Әкімшілік-әміршілік жүйе

Нарықтың экономикалық жүйе

Аралас экономикалық жүйе

Дәстүрлі экономикалық жүйе

Дәстүрлі экономикалық жүйе деп - әдеп-ғұрыпқа алғашқы тірі қалу жүйесіне, дәстүрлерге негізделген.

Өндіріс процесі, айырбас, бөлу құрылу уақытында қатыптасқан әдеп-ғұрыпқа сүйенеді. Жүйе мемлекеттікке дейінгі алғашқы қауіп кезеңіне ұқсас келеді. Қазіргі уақытта ол амазондық үнділерге, австралиялық тұрғылықты тұрғындары, африка тайпаларына тән.

Әкімшілік-әміршілік жүйе мемлекеттік монополиялық меншігінің не оның монополиялық мемлекет тудырған үстемдігімен сипатталады. Бұл жүйеге басқарудың қатаң тіктік ирархиясы тән. Ол көптеген байланыстың болмауымен төменгі деңгейде тиімділікті жоғалтуға тырысады.

Нарықтық экономикалық жүйе

Нарықтың экономикалық жүйе жеке-меншік кәсіпорнына заңды мәртебе берулік қажеттілігіне, жеке меншік құқықтың анықтауларына, келісім шарт кепілдігінің сақталуына орай жекеменшікке және экономикалық проблемаларды шешуге негізделген.

Аралас экономикалық жүйе мемлекеттік реттеу арқылы рынокты толықтыруға негізделеді. Нарықтық механизм мынандай проблемаларды шеше алмайды: қоғамдық игілікті жасау, әлеуметтік мәселелер, экономикалық тұрақтылық, тепе-теңдікті жаңадан құру және т. б.