ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ

Жүйке жүйесі

Жүйке ұлпасының негізін жүйке жасушалары - НЕЙРОНДАР түзеді

ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ

ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ (НЕРВНАЯ СИСТЕМА) - АДАМ МЕН ЖАНУАРЛАР ОРГАНИЗМДЕРІНІҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛУІН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙЕ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІН ЗЕРТТЕЙТІН МОРФОЛОГИЯНЫҢ БӨЛІМІН ГР. NEUROLOGIA (ГРЕК, NEURON - ЖҮЙКЕ, ЖҮЙКЕ ЖАСУШАСЫ; LOGOS - ІЛІМ) ДЕП АТАЙДЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ РЕФЛЕКСТЕР АРҚЫЛЫ ІС ЖҮЗІНЕ АСАДЫ. РЕФЛЕКС - СЫРТҚЫ, НЕМЕСЕ ІШКІ ОРТА ӘСЕРЛЕРІНЕ ОРГАНИЗМНІҢ ЖАУАП ҚАЙТАРУ РЕАКЦИЯСЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ МҮШЕЛЕРІН НЕГІЗІНЕН ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ ҚҰРАЙДЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ОРГАНИЗМДЕГІ ОРНАЛАСУ ОРЫНДАРЫ (ТОПОГРАФИЯСЫНА) МЕН ҚҰРЫЛЫСЫНА СӘЙКЕС: ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ ШЕТКІ БӨЛІМДЕР БОЛЫП ЕКІГЕ БӨЛІНЕДІ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ОРТАЛЫҚ БӨЛІМІНЕ МИ ЖӘНЕ ЖҰЛЫН, АЛ ШЕТКІ БӨЛІМІНЕ - МИДАН ЖӘНЕ ЖҰЛЫННАН ОРГАНИЗМНІҢ ШЕТКІ АУМАҚТАРЫНА ТАРАЛАТЫН МҮШЕЛЕР: ЖҮЙКЕ ТҮБІРШІКТЕРІ, ЖҮЙКЕЛЕР, ЖҮЙКЕ ТОРАПТАРЫ, ЖҮЙКЕ ТҮЙІНДЕРІ (ГАНГЛИЙЛЕРІ) ЖӘНЕ ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫНЫҢ ҰШТАРЫ ЖАТАДЫ. ОРГАНИЗМДЕГІ ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІН ҮШ БӨЛІМГЕ БӨЛЕДІ. ОЛАР: СОМАЛЫҚ (ДЕНЕЛІК), ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ (ІШКІ МҮШЕЛІК), СИМПАТИКАЛЫҚ (ТАМЫРЛЫҚ) . ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ СОМАЛЫҚ БӨЛІМІ - ДЕНЕ, ЯҒНИ ТІРЕК-ҚИМЫЛ АППАРАТЫ ЖӘНЕ ТЕРІ ЖАБЫНЫ МҮШЕДЕРІНІҢ, ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМІ - ІШКІ МҮШЕЛЕР МЕН БЕЗДЕРДІҢ, СИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМІ - ТАМЫРЛАР ЖҮЙЕСІ МҮШЕЛЕРІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН РЕТТЕЙДІ. ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ СИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМДЕРДІ БІРІКТІРІП, ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ВЕГЕТАТИВТІК БӨЛІМІ ДЕП АТАЙДЫ

НЕЙРОН ЖАСУШАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

дендрит

Нейрон денесі

аксон

Нейрондардың ерекшеліктері

Жүйке жүйесіне жатады

Қызметі

Өсінділер саны бойынша

Медиатордың химиялық

ерекшеліктері бойынша

Постсинапстық нейрондарға

әсер етуіне қарай

Қозғыштық, тежегіш

Соматикалық және вегетативтік

Секреторлық, өткізгіштік

Қимылдық, сезгіш, аралас

Псевдоуниполярлы,

биполярлы, мультиполярлы

Холинергиялық, моноаминерги-

ниялық, пептидергиялық, т. б.

Рефлекс доғасындағы

орны мен қызметі бойынша

ВЕГЕТАТИВТІК НЕМЕСЕ АВТОНОМДЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ (ВЕГЕТАТИВНАЯ, ИЛИ АВТОНОМНАЯ НЕРВНАЯ СИСТЕМА) ; (SYSTEMA NERVOSUM AUTONOMICUM; ГРЕК, SYSTEMA - ЖҮЙЕ, БӨЛІКТЕРДЕН ҚҰРАЛҒАН БҮТІН; ЛАТ. NERVUS - ЖҮЙКЕ; ГРЕК, AUTOS - ӨЗІМ, ӨЗДІГІНЕН; NOMOS - ЗАҢ) - БАРЛЫҚ ІШКІ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ МҮШЕЛЕРІНІҢ (АСҚОРЫТУ, ТЫНЫС АЛУ, ЗӘР БӨЛУ, АТАЛЫҚ ЖӘНЕ АНАЛЫҚ КӨБЕЮ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ), ТАМЫРЛАР МҮШЕЛЕРІ ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ (ҚАНАЙНАЛЫМ, ЛИМФААЙНАЛЫМ, ҚАН ЖАСАУ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ), СЫРТҚЫ ЖӘНЕ ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІНІҢ, БІРЫҢҒАЙ САЛАЛЫ ЕТ ҰЛПАСЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМІ. ВЕГЕТАТИВТЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮИЕСІ ДЕ, ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІ СИЯҚТЫ НЕЙРОЦИТТЕРДЕН ЖӘНЕ ЖҮЙКЕЛІК ГЛИЯДАН (НЕЙРОГЛИЯДАН) ҚҰРАЛҒАН. ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ - ОРГАНИЗМДЕГІ ОРНАЛАСУ ОРЫНДАРЫ МЕН АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ СИМПАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМДЕРГЕ БӨЛІНЕДІ. ОЛАР ӨЗ КЕЗЕГІНДЕ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫНАН ЖӘНЕ ШЕТКІ БӨЛІМДЕРДЕН ҚҰРАЛАДЫ. ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫ ЖҰЛЫН МЕН МИДА ОРНАЛАСҚАН: ҚЫРТЫСТЫҚ, ҚЫРТЫСАСТЫ ЖӘНЕ ӨЗІНДІК ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫНА БӨЛІНЕДІ. ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ШЕТКІ БӨЛІМІН: ПРЕГАНГЛИОНДЫ (ГАНГЛИОНАЛДЫ) МИЕЛИНДІ (ҮЛПЕКТІ) ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫ, ЭКСТРАМУРАЛЬДЫ (ҚАБЫРҒАДАН ТЫС) ЖӘНЕ ИНТРАМУРАЛЬДЫ (ҚАБЫРҒАЛЫҚ) ЖҮЙКЕ ГАНГЛИОНДАРЫ (ТҮЙІНДЕРІ), ПОСТГАНГЛИОНДЫ (ГАНГЛИОНСОҢЫ) МИЕЛИНСІЗ (ҮЛПЕКСІЗ) ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫ ҚҮРАЙДЫ.

СИНАПС -

Нейрондардың бір-бірімен және басқа да жасушалармен түйіскен жері

медиатор

Нейрон

Ұзын өсіндісі

Қысқа өсіндісі

Аксон

дендрит

Нейрон денелері мен қысқа өсінділерінің жиналуы ми мен жұлынның сұр затын құрайды

Май қабығымен қапталған ұзын өсінділер ақ затты құрайды

Рецептолық жүйке ұштары

Тітіркеніс көзіне қарай

Қабылдауы бойынша

Морфологиясы

бойынша

Экстерорецепторлар

(сыртқы ортадан)

Интерорецепторлар

(организмнен)

Механорецепторлар

Хеморецепторлар

Терморецепторлар

Фоторецепторлар

Бос

( осьтік

цилиндр ұштары)

Бос емес

(осьтік

цилиндр ұштары арнайы

структуралармен байланысты)

ЭФФЕКТОРЛЫҚ ЖҮЙКЕ ҰШТАРЫ

МОТОРЛЫҚ

СЕКРЕТОРЛЫҚ

СОМАТИКАЛЫҚ

ВЕГЕТАТИВТІ

Б/Е МОТОРЛЫҚ

БЛЯШКАЛАР

БЕЗДЕРДІ Ж. Қ.

ЖҮРЕК ЖӘНЕ БІРЫҢҒАЙ

САЛАЛЫ Б/Е Ж. Қ.

РЕФЛЕКС ЖӘНЕ РЕФЛЕКС ДОҒАСЫ

Организмнің тітіркендіргіштерге жауап реакциясы рефлекс деп аталады.

РЕФЛЕКС ЖӘНЕ РЕФЛЕКС ДОҒАСЫ.

Сезімтал нейрон

Атқарушы нейрондар

Аралық нейрон

РЕФЛЕКС ТҮРЛЕРІ

Шартсыз

Шартты

Туа біткен, тұқымқуалайтын реакциялар

Жүре пайда болған

Организмнің тіршілік барысында жүре пайда болады, тұқым қуаламайды

Баланың туа салысымен анасын емуі

Тамақтың иісіне сілекейдің бөлінуі

ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ

Жүйке жүйесі

Орталық

Шеткі

Ми

Жұлын

Жүйке

түйіндері

Жүйке

ұштары

ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ

Сомалық - қаңқа бұлшық еттерінің жұмысын реттейді

Вегетативтік - ішкі мүшелердің жұмысын реттейді

ЖҰЛЫННЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

1 - СОПАҚША МИ; 2 -МОЙЫН АЙМАҒЫНДАҒЫ

ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ; 3 - ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ; 4 - МОЙЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ; 5 - ЖҰЛЫННЫҢ АРТҚЫ ОРТАЛЫҚ

ТЕСІГІ; 6 - АРТҚЫ БҮЙІР ЖҮЛГЕСІ; 7 - КЕУДЕ ЖҮЙКЕЛЕРІ; 8 - БЕЛ АЙМАҒЫНДАҒЫ

ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ; 9 - МИ КОНУСЫ; 10 - БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ; 11 - СЕГІЗКӨЗ ЖҮЙКЕЛЕРІ;

12 - ОТЫРЫҚШЫ ЖҮЙКЕЛЕР; 13 - ТЕРМИНАЛДЫ ЖІПШЕ

ЖҰЛЫН

ЖҰЛЫН- ОМЫРТҚА ЖОТАСЫНЫҢ ӨЗЕГІНДЕ ОРНАЛАСҚАН ҰЗЫНДЫҒЫ 41-45 СМ. ЖҰЛЫН ОРТАСЫНДА ЖҰЛЫН ӨЗЕГІ ОРНАЛАСАДЫ. ІШІ ЖҰЛЫН СҰЙЫҚТЫҒЫНА ТОЛЫ БОЛАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ СҰР ЗАТЫ АҚ ЗАТЫН ҚОШАП, СЫРТЫНДА ОРНАЛАСАДЫ. ЖҰЛЫН ҚҰРЫЛЫСЫНДА САЙЛАР МЕН САҢЫЛАУЫЛАР ОРНАЛАСАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ АЛДЫҢҒЫ ЖӘНЕ АРТҚЫ ТҮБІРІ БІРІГІП, ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕСІ П. Б. ЖҰЛЫННАНА 31 ЖҰП ЖҮЙКЕ ШЫҒАДЫ: 5 БЕЛ, 5 СЕГІЗКӨЗ, 8 МОЙЫН, 12 КЕУДЕ, 1 ҚҰЙЫМШАҚ СЕГМЕНТТЕРІ. ЖҰЛЫН ЖІПШЕЛЕРІ ЕКІ ТҮРЛІ ТАЛШЫҚТАН ТҰРАДЫ: ЖҰЛЫННЫҢ ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҒЫ МЕН ӨТКІЗГІШ ЖОЛЫ. ЖҰЛЫННЫҢ ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАРЫНЫҢ 3 ТҮРІ БАР: 1. ЖОҒАРЫ БАҒЫТТАЛҒАН 2. ТӨМЕНГЕ БАҒЫТТАЛҒАН 3. АРАЛЫҚ НЕМЕСЕ АССОЦИАТИВТІ ЖҰЛЫНДЫ 3 ҚАБЫҚ ЖАУЫП ТҰРАДЫ: 1. СЫРТҚЫ ҚАТТЫ ҚАБЫҚ 2. ІШКІ ЖҰМСАҚ ҚАБЫҚ 3. ОРТАДАҒЫ ТОРЛЫ ҚАБЫҚ

ЖҰЛЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІ

Рефлекстік қызметі: жай рефлекстердің іс-әрекетін қамтамасыз етеді. Мысалы, аяқ-қолдың бүгілуі, жазылуы, қолды тартып алу, т. б.

Өткізгіш қызметі: жүйке импульстері ішкі мүшелер мен тері рецепторларынан жұлынның ақ затымен миға, ал импульстер мидан жұлынның қимыл-қозғалыс нейрондарына бағыттайды.

1 - АҚ ЗАТ; 2 - СҰР ЗАТ; 3 - АРТҚЫ СЕЗГІШ ТАЛШЫҚ; 4 - ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ; 5 - АЛДЫҢҒЫ СЕЗГІШ ТАЛШЫҚ; 6 - ЖҰЛЫН ГАНГЛИЙІ

ЖҰЛЫННЫҢ РЕКОНСТРУКЦИЯСЫ

1 - АРТҚЫ БУДАСЫ; 2 - АРТҚЫ АШАСЫ; 3 - БҮЙІР БУДАСЫ; 4 - ОРТАЛЫҚ КАНАЛЫ; 5 - АЛДЫҢҒЫ АҚ ЖАЛҒАМА; 6 - АЛДЫҢҒЫ АШАСЫ; 7 - АЛДЫҢҒЫ БУДАСЫ

ЖҰЛЫН (КӨЛДЕНЕҢІНЕН ҚАРАҒАНДАҒЫ КӨРІНІСІ)

АДАМ МИЫ

Ми - латын тілінен encephalon деп аталады. сүтқоректілерде мінез-құлыққа жауапты орталық нерві жүйесінің меңгеру торабы. Ми баста бассүйек қуысында орналасады. Ол мынадай бөлімдерден тұрады: сопақша ми, ми көпірі, мишық, ортаңғы ми, аралық ми және үлкен ми сыңарлары.