ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ

Презентация қосу

Жүйке жүйесі
ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ

Жүйке ұлпасының негізін жүйке
жасушалары – НЕЙРОНДАР түзеді
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ (НЕРВНАЯ СИСТЕМА) - АДАМ МЕН ЖАНУАРЛАР ОРГАНИЗМДЕРІНІҢ
ҚОРШАҒАН ОРТАҒА БЕЙІМДЕЛУІН РЕТТЕЙТІН ЖҮЙЕ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІН ЗЕРТТЕЙТІН
МОРФОЛОГИЯНЫҢ БӨЛІМІН ГР. NEUROLOGIA (ГРЕК, NEURON — ЖҮЙКЕ, ЖҮЙКЕ
ЖАСУШАСЫ; LOGOS — ІЛІМ) ДЕП АТАЙДЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ
РЕФЛЕКСТЕР АРҚЫЛЫ ІС ЖҮЗІНЕ АСАДЫ.
РЕФЛЕКС — СЫРТҚЫ, НЕМЕСЕ ІШКІ ОРТА ӘСЕРЛЕРІНЕ ОРГАНИЗМНІҢ ЖАУАП ҚАЙТАРУ
РЕАКЦИЯСЫ. ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ МҮШЕЛЕРІН НЕГІЗІНЕН ЖҮЙКЕ ҰЛПАСЫ ҚҰРАЙДЫ.
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ ОРГАНИЗМДЕГІ ОРНАЛАСУ ОРЫНДАРЫ (ТОПОГРАФИЯСЫНА) МЕН
ҚҰРЫЛЫСЫНА СӘЙКЕС: ОРТАЛЫҚ ЖӘНЕ ШЕТКІ БӨЛІМДЕР БОЛЫП ЕКІГЕ БӨЛІНЕДІ.
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ОРТАЛЫҚ БӨЛІМІНЕ МИ ЖӘНЕ ЖҰЛЫН, АЛ ШЕТКІ БӨЛІМІНЕ —
МИДАН ЖӘНЕ ЖҰЛЫННАН ОРГАНИЗМНІҢ ШЕТКІ АУМАҚТАРЫНА ТАРАЛАТЫН
МҮШЕЛЕР: ЖҮЙКЕ ТҮБІРШІКТЕРІ, ЖҮЙКЕЛЕР, ЖҮЙКЕ ТОРАПТАРЫ, ЖҮЙКЕ ТҮЙІНДЕРІ
(ГАНГЛИЙЛЕРІ) ЖӘНЕ ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫНЫҢ ҰШТАРЫ ЖАТАДЫ. ОРГАНИЗМДЕГІ
ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІН ҮШ БӨЛІМГЕ БӨЛЕДІ. ОЛАР:
СОМАЛЫҚ (ДЕНЕЛІК), ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ (ІШКІ МҮШЕЛІК), СИМПАТИКАЛЫҚ
(ТАМЫРЛЫҚ).
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ СОМАЛЫҚ БӨЛІМІ - ДЕНЕ, ЯҒНИ ТІРЕК-ҚИМЫЛ АППАРАТЫ ЖӘНЕ
ТЕРІ ЖАБЫНЫ МҮШЕДЕРІНІҢ, ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМІ — ІШКІ МҮШЕЛЕР МЕН
БЕЗДЕРДІҢ, СИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМІ — ТАМЫРЛАР ЖҮЙЕСІ МҮШЕЛЕРІНІҢ
ҚЫЗМЕТТЕРІН РЕТТЕЙДІ. ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ СИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМДЕРДІ
БІРІКТІРІП, ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ВЕГЕТАТИВТІК БӨЛІМІ ДЕП АТАЙДЫ
НЕЙРОН ЖАСУШАСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

дендрит

Нейрон денесі аксон
Нейрондардың ерекшеліктері

Жүйке жүйесіне жатады Соматикалық және вегетативтік

Қызметі Секреторлық, өткізгіштік

Рефлекс доғасындағы Қимылдық , сезгіш, аралас
орны мен қызметі бойынша

Псевдоуниполярлы,
Өсінділер саны бойынша
биполярлы, мультиполярлы

Медиатордың химиялық Холинергиялық, моноаминерги-
ерекшеліктері бойынша ниялық, пептидергиялық, т.б.

Постсинапстық нейрондарға Қозғыштық, тежегіш
әсер етуіне қарай
ВЕГЕТАТИВТІК НЕМЕСЕ АВТОНОМДЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ (ВЕГЕТАТИВНАЯ, ИЛИ АВТОНОМНАЯ
НЕРВНАЯ СИСТЕМА); (SYSTEMA NERVOSUM AUTONOMICUM; ГРЕК, SYSTEMA — ЖҮЙЕ,
БӨЛІКТЕРДЕН ҚҰРАЛҒАН БҮТІН; ЛАТ. NERVUS — ЖҮЙКЕ; ГРЕК, AUTOS — ӨЗІМ, ӨЗДІГІНЕН;
NOMOS — ЗАҢ) — БАРЛЫҚ ІШКІ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ МҮШЕЛЕРІНІҢ (АСҚОРЫТУ, ТЫНЫС АЛУ,
ЗӘР БӨЛУ, АТАЛЫҚ ЖӘНЕ АНАЛЫҚ КӨБЕЮ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ), ТАМЫРЛАР МҮШЕЛЕРІ
ЖҮЙЕЛЕРІНІҢ (ҚАНАЙНАЛЫМ, ЛИМФААЙНАЛЫМ, ҚАН ЖАСАУ МҮШЕЛЕР ЖҮЙЕЛЕРІ), СЫРТҚЫ
ЖӘНЕ ІШКІ СЕКРЕЦИЯ БЕЗДЕРІНІҢ, БІРЫҢҒАЙ САЛАЛЫ ЕТ ҰЛПАСЫНЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІН
РЕТТЕЙТІН ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМІ.
ВЕГЕТАТИВТЫҚ ЖҮЙКЕ ЖҮИЕСІ ДЕ, ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БАСҚА БӨЛІМДЕРІ СИЯҚТЫ
НЕЙРОЦИТТЕРДЕН ЖӘНЕ ЖҮЙКЕЛІК ГЛИЯДАН (НЕЙРОГЛИЯДАН) ҚҰРАЛҒАН.
ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ - ОРГАНИЗМДЕГІ ОРНАЛАСУ ОРЫНДАРЫ МЕН АТҚАРАТЫН
ҚЫЗМЕТТЕРІНЕ БАЙЛАНЫСТЫ СИМПАТИКАЛЫҚ ЖӘНЕ ПАРАСИМПАТИКАЛЫҚ БӨЛІМДЕРГЕ
БӨЛІНЕДІ.
ОЛАР ӨЗ КЕЗЕГІНДЕ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫНАН ЖӘНЕ ШЕТКІ БӨЛІМДЕРДЕН ҚҰРАЛАДЫ.
ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫ ЖҰЛЫН МЕН МИДА ОРНАЛАСҚАН:
ҚЫРТЫСТЫҚ, ҚЫРТЫСАСТЫ ЖӘНЕ ӨЗІНДІК ЖҮЙКЕ ОРТАЛЫҚТАРЫНА БӨЛІНЕДІ.
ВЕГЕТАТИВТІК ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ШЕТКІ БӨЛІМІН: ПРЕГАНГЛИОНДЫ (ГАНГЛИОНАЛДЫ)
МИЕЛИНДІ (ҮЛПЕКТІ) ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫ, ЭКСТРАМУРАЛЬДЫ (ҚАБЫРҒАДАН ТЫС) ЖӘНЕ
ИНТРАМУРАЛЬДЫ (ҚАБЫРҒАЛЫҚ) ЖҮЙКЕ ГАНГЛИОНДАРЫ (ТҮЙІНДЕРІ), ПОСТГАНГЛИОНДЫ
(ГАНГЛИОНСОҢЫ) МИЕЛИНСІЗ (ҮЛПЕКСІЗ) ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҚТАРЫ ҚҮРАЙДЫ.
СИНАПС -

• Нейрондардың бір-
бірімен және басқа
да жасушалармен
түйіскен жері

медиатор
Нейрон

Ұзын өсіндісі Қысқа өсіндісі

Аксон дендрит
Нейрон денелері мен
Май қабығымен қысқа өсінділерінің
қапталған ұзын жиналуы ми мен
өсінділер ақ затты жұлынның сұр
құрайды затын құрайды
Рецептолық жүйке ұштары

Қабылдауы бойынша Морфологиясы
Тітіркеніс көзіне қарай
бойынша

1. Механорецепторлар
1. Экстерорецепторлар
2. Хеморецепторлар Бос
(сыртқы ортадан)
3. Терморецепторлар ( осьтік
2. Интерорецепторлар
4. Фоторецепторлар цилиндр ұштары)
(организмнен)

Бос емес
(осьтік
цилиндр ұштары арнайы
структуралармен байланысты)
ЭФФЕКТОРЛЫҚ ЖҮЙКЕ ҰШТАРЫ

МОТОРЛЫҚ СЕКРЕТОРЛЫҚ

СОМАТИКАЛЫҚ ВЕГЕТАТИВТІ ВЕГЕТАТИВТІ

Б/Е МОТОРЛЫҚ
БЛЯШКАЛАР БЕЗДЕРДІ Ж.Қ.
ЖҮРЕК ЖӘНЕ БІРЫҢҒАЙ
САЛАЛЫ Б/Е Ж.Қ.
РЕФЛЕКС ЖӘНЕ РЕФЛЕКС ДОҒАСЫ

Организмнің тітіркендіргіштерге жауап
реакциясы рефлекс деп аталады.
РЕФЛЕКС ЖӘНЕ РЕФЛЕКС ДОҒАСЫ.

Сезімтал нейрон Аралық нейрон

Атқарушы нейрондар
РЕФЛЕКС ТҮРЛЕРІ
Шартсыз Шартты

Туа біткен,
- Жүре пайда
-

тұқымқуалайтын болған
реакциялар
Организмнің
-

тіршілік
барысында жүре
пайда болады,
тұқым қуаламайды
Баланың туа Тамақтың иісіне
салысымен анасын сілекейдің бөлінуі
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ
Жүйке жүйесі

Орталық Шеткі

Жүйке Жүйке
Ми Жұлын Жүйке
түйіндері ұштары
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ БӨЛІМДЕРІ

• Сомалық – қаңқа • Вегетативтік – ішкі
бұлшық еттерінің мүшелердің
жұмысын реттейді жұмысын реттейді
ЖҰЛЫННЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ
ЖҰЛЫН

1 — СОПАҚША МИ;
2 —МОЙЫН АЙМАҒЫНДАҒЫ
ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ;
3 — ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
4 — МОЙЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
5 — ЖҰЛЫННЫҢ АРТҚЫ ОРТАЛЫҚ
ТЕСІГІ;
6 — АРТҚЫ БҮЙІР ЖҮЛГЕСІ;
7 — КЕУДЕ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
8 — БЕЛ АЙМАҒЫНДАҒЫ
ЖУАНДАҒАН ЖЕРІ;
9 — МИ КОНУСЫ;
10 — БЕЛ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
11 — СЕГІЗКӨЗ ЖҮЙКЕЛЕРІ;
12 — ОТЫРЫҚШЫ ЖҮЙКЕЛЕР;
13 — ТЕРМИНАЛДЫ ЖІПШЕ
ЖҰЛЫН- ОМЫРТҚА ЖОТАСЫНЫҢ ӨЗЕГІНДЕ ОРНАЛАСҚАН ҰЗЫНДЫҒЫ 41-45 СМ.
ЖҰЛЫН ОРТАСЫНДА ЖҰЛЫН ӨЗЕГІ ОРНАЛАСАДЫ. ІШІ ЖҰЛЫН СҰЙЫҚТЫҒЫНА ТОЛЫ
БОЛАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ СҰР ЗАТЫ АҚ ЗАТЫН ҚОШАП, СЫРТЫНДА ОРНАЛАСАДЫ. ЖҰЛЫН
ҚҰРЫЛЫСЫНДА САЙЛАР МЕН САҢЫЛАУЫЛАР ОРНАЛАСАДЫ. ЖҰЛЫННЫҢ АЛДЫҢҒЫ
ЖӘНЕ АРТҚЫ ТҮБІРІ БІРІГІП, ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕСІ П.Б. ЖҰЛЫННАНА 31 ЖҰП ЖҮЙКЕ
ШЫҒАДЫ: 5 БЕЛ, 5 СЕГІЗКӨЗ, 8 МОЙЫН, 12 КЕУДЕ , 1 ҚҰЙЫМШАҚ СЕГМЕНТТЕРІ.

ЖҰЛЫН ЖІПШЕЛЕРІ ЕКІ ТҮРЛІ ТАЛШЫҚТАН ТҰРАДЫ: ЖҰЛЫННЫҢ ЖҮЙКЕ ТАЛШЫҒЫ
МЕН ӨТКІЗГІШ ЖОЛЫ.

ЖҰЛЫННЫҢ ӨТКІЗГІШ ЖОЛДАРЫНЫҢ 3 ТҮРІ БАР:
1. ЖОҒАРЫ БАҒЫТТАЛҒАН
2. ТӨМЕНГЕ БАҒЫТТАЛҒАН
3. АРАЛЫҚ НЕМЕСЕ АССОЦИАТИВТІ

ЖҰЛЫНДЫ 3 ҚАБЫҚ ЖАУЫП ТҰРАДЫ:
1. СЫРТҚЫ ҚАТТЫ ҚАБЫҚ
2. ІШКІ ЖҰМСАҚ ҚАБЫҚ
3. ОРТАДАҒЫ ТОРЛЫ ҚАБЫҚ
ЖҰЛЫННЫҢ ҚЫЗМЕТІ
• Рефлекстік қызметі: жай
рефлекстердің іс-әрекетін қамтамасыз
етеді. Мысалы, аяқ-қолдың бүгілуі,
жазылуы, қолды тартып алу,т.б.
• Өткізгіш қызметі: жүйке импульстері
ішкі мүшелер мен тері рецепторларынан
жұлынның ақ затымен миға, ал
импульстер мидан жұлынның қимыл-
қозғалыс нейрондарына бағыттайды.
ЖҰЛЫННЫҢ РЕКОНСТРУКЦИЯСЫ

1 — АҚ ЗАТ;
2 — СҰР ЗАТ;
3 — АРТҚЫ СЕЗГІШ ТАЛШЫҚ;
4 — ЖҰЛЫН ЖҮЙКЕЛЕРІ;
5 — АЛДЫҢҒЫ СЕЗГІШ ТАЛШЫҚ;
6 — ЖҰЛЫН ГАНГЛИЙІ
ЖҰЛЫН (КӨЛДЕНЕҢІНЕН ҚАРАҒАНДАҒЫ
КӨРІНІСІ)

1 — АРТҚЫ БУДАСЫ;
2 — АРТҚЫ АШАСЫ;
3 — БҮЙІР БУДАСЫ;
4 — ОРТАЛЫҚ КАНАЛЫ;
5 — АЛДЫҢҒЫ АҚ ЖАЛҒАМА;
6 — АЛДЫҢҒЫ АШАСЫ;
7 — АЛДЫҢҒЫ БУДАСЫ
АДАМ МИЫ
Ми - латын тілінен encephalon деп
аталады. сүтқоректілерде мінез-
құлыққа жауапты орталық нерві
жүйесінің меңгеру торабы.
Ми баста бассүйек қуысында
орналасады. Ол мынадай
бөлімдерден тұрады: сопақша ми, ми
көпірі, мишық, ортаңғы ми, аралық
ми және үлкен ми сыңарлары.
АДАМ МИЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫСЫ

Үлкен ми
сыңарлары

Ми діңі
мишық
Қарынша Үлкен ми
Аралық ми
сыңарлары

Ортаңғы ми

Мишық
көпір

Сопақша ми
Ақ заты

Сұр заты
СОПАҚША МИ
• Реттейді:

• Тыныс алуды
• Ас қорытуды
• Жүрек-қан тамырлары
• қорғаныштық рефлекстері:

• Түшкіру, жөтелу, құсу
ОРТАҢҒЫ МИ
• Жарық пен дыбысқа жылдам реакция
көрсету: басты бұру, көз қарашығының
мөлшерін өзгерту, бұлшық ет тонусын
сақтайды.

Ортаңғы ми
АРАЛЫҚ МИ
• Барлық рецепторлардан
(көру, есту, тері, дәм сезу)
үлкен ми сыңарларының
қыртысына түседі.
• Жүру, жүзу сияқты күрделі
қозғалғыш рефлекстердің
реттелуі.
• Зат алмасуды, су мен тамақ
ішуді, дененің тұрақты
температурасын сақтауды Аралық ми
реттейді.
МИШЫҚ

• Қимылды
үйлестіру

• Тепе-теңдікті
сақтау
ҮЛКЕН МИ СЫҢАРЛАРЫ
Бүйір жүлге
Орталық жүлге

Төбе
Маңдай

Шүйде

Самай
• Шүйде бөлігі – көру аймағы

• Самай бөлігі– есту, иіс сезу, дәм сезу аймағы

• Маңдай бөлігі– қимыл-қозғалыс аймағы

• Орталық жүлге артында, төбе бөлігінде – тері-
бұлшықет сезімінің аймағы
ҮЛКЕН МИ СЫҢАРЛАРЫНА БАЙЛАНЫСТЫ

• Жады
• Сөйлеу
• Ойлау
• Шығармашылық, музыкалық қабілет
• Адамға тән жеке бас қасиеттері
ВЕГЕТАТИВТІ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІ

Симпатикалық Парасимпатикалық
• қан тамырларын тарылтады • Қан тамырларын кеңейтеді
• Көз қарашығын ұлғайтады • көз қарашығын кішірейтеді
• Жылу беруді жоғарылатады • Жылу беруді төмендетеді
• Жүректің жиырылу мөлшерін • Жүректің іс-әрекетін ретке келтіреді
арттырады
• Ас қорыту мүшелерінің іс-әрекетін
• Ас қорыту мүшелерінің іс-әрекетін қоздырады
тежейді
• • Қуықтың бұлшық ет тонусын
Қуықтың біріңғай салалы
бұлшық ет ұлпасын жоғарылатады.
босаңсыиады.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Бұлшықет морфологиясы

Жүйке жүйесінің қызметі

СӨЖ Бұлшықет ұлпалары эволюциялық динамикасының жалпы сипаттамасы

Ет ткані. Қаңқа ет тканінің регенерациясы. Өмір сүру салтына және жасқа байланысты бұлшық еттердің өзгерісі. Жүрек ет тканінің регенерациялық қабілеті. Эпидермальды және нейралды ет ткані

Жалпы гистология

Бұлшықеттерінің физиологиялық қасиеттері

Пәндер