Сана туралы анықтамасына тоқталып, сонымен қатар жалпы түсінік беріп және өзіндік сана туралы мұғлұматтар жинау

Презентация қосу

МАҚСАТЫ

Сана туралы анықтамасына тоқталып,
сонымен қатар жалпы түсінік беріп және
өзіндік сана туралы мұғлұматтар жинау.
КІРІСПЕ
Сана — бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа
түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс
іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы,
жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы
образдарды өзінің мінез-құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде
пайдалану. Сана түсінігі бұл психика түсінігі; психика тірі
жанның қоршаған ортамен тікелей байланыс тәсілі (сондай-
ақ жеке адам) деп түсіндіріледі, демек олардың өмірлік
үрдістерінде әсерлендірушісі және көрінісі ретіндегі,
психикалық қабілеттілік жыйынтық, табиғи және ғарыштық
ырғақтар байланыстарында адамның қоғамдық және мәдени
іс-әрекеттерінде өз-өзіне бағыт-бағдар жасай алуы мен
басқара алатын қабілеттілікпен қамтамасыз етуі.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
САНА - ПСИХИКА ДАМУЫНЫҢ ЖОҒАРҒЫ
САТЫСЫ
Сана – адамның материя дамуының белгілі бір сатысында пайда
болған қасиет. Ол ең көлемді қалыпқа келген және жоғары деңгейде
кемелденіп жетілген мидың қызметі, материялық дүниенің жетілген
бейнесі. Ф. Энгелъстің анықтауынша, адам жануарлар дүниесінен
бөлініп шығуына әсер еткен шешуші факторлар – дыбысты тіл мен
еңбек.
Дүниетану теориясының даму жолдарын В.И.Ленин
«Философиялық дәптерлерінде» баланың есеюі, жануарлардың
жетілуі, тілдің даму тарихы («мұны айырықша ескеру керек» дейді де)
бұл салалар бойынша психология мен сезім мүшелерінің
физиологиясын қоса зерттеу қажет деген міндеттерді қосу белгісімен
арнайы атап көрсетеді. Сондай- ақ, ол еңбегінде бұл салалардың
бүкіл білім саласын қамтып, оның таным теориясы мен
дижалетикалық қалыптасуына негіз болатындығын жазған.
«Сана дегеніміз, - деп жазды К.Маркс, - ең таяу ортаны тану және
өзін түсіне бастаған индивидтен тыс басқа адамдармен және
заттармен арадағы шектеулі байланысты тану болып табылады». Сана
жеке адамға тән дара қасиет. Адамда жеке санамен қатар өмір сүрген
ортасына байланысты қалыптасқан қоғамдық сана да болады. Бұл
екеуі бір - бірімен тығыз байланысты. Жеке адам санасының
мазмұнына қоғамдық сана ықпал жасап отырады. Идеялық мазмұны
жағынан жеке адамның санасы қоғамдық санасының көрінісі болып
табылады. Адам санасының осы екі түрін де қоғамдық болмыс
бейнелейді. Экономикалық қатынастардың өзгеруіне ілессе, адамның
санасы да өзгереді. Сананың дамуы сыртқы ортадан тәуелді болып
отырады дейтін түсінік ғылымда детерминистік принцип деп атайды.
Детерминизм тек сана құбылыстарының пайда болуы, даму жолдарын
ғана түсіндірмейді, табиғаттағы заттардың барлығының шығу тегі
обьективті себептіліктің заңдылықтарына бағынады деп үйретеді.
Себептілік дүниенің заттары мен құбылыстарының өзара
байланыстарының шексіз тізбегін, жан - жақты өзара әрекетін
сипаттайды.
Сана объективті болмыс жайында қорытылған білімнен ғана емес,
сондай- ақ болмысқа белгілі түрдегі қатынастардан да көрініп
отырады.
«Бір жерде орын алып отырған қандай да болсын қатынас,- деп жазды.
К.Маркс пен Ф.Энгельс – мен үшін болып жатады; хайуандар ешн әрсеге
де «қатыспайды » және жалпы «қатынас » емес; оның басқа
хайуандарға деген қатынас болмайды».
Сана адамның творчестволық қабілеттілігінен көрінеді. «Адамны ң
санасы объективті дүниені бейнелеп қана қоймайды, сонымен қатар оны
жасайды».
Адам дүниені саналы түрде өзгертуге талаптанады, оны өз қажетіне
бейімдегісі келеді, тіпті ол табиғаттың жеке элементтерінен таби ғатта
кездеспейтін жаңа заттар жасайды. Творчество адамның бүкіл жерді
мекендеуіне және космосқа да жол табуына мүмкіндік берді.
Өзіндік сана - сезім

Басқ
Бас қаларды
аларды танутану арарқ ылы ө
қылы зің
өзі ңді
ді тану.
тану. Жас
Жас
бала бастапқ
бала бастап ыда ө
қыда зін қ
өзін оршағ
қорша ғанан ортадан
ортадан б бөөліп
ліп
қ
қарамайды.
арамайды. Бірте-
Бірте- бірте
бірте олол ө зін, ө
өзін, зінің
өзіні ң
органдары
органдары мен мен ттұұтас денесін қ
тас денесін оршағ
қорша ған
ан ортаны
ортаны
бө
б ле қ
өле қарап,
арап, ажырата
ажырата бастайды.
бастайды. Б Бұ физикалық
ұлл физикалы қ
Адамның
Адамны ң жануарлардан
жануарлардан
саралау процесі сыртқы дүниемен өзін танудың
саралау процесі сырт қ ы д ү ниемен ө зін тануды ң
айырмашылығ
айырмашылы ғы ол ө
ы –– ол өзін
зін
танитын және білетін, ө
танитын ж ә не білетін, өзін
зін нә
н әтижесінде
тижесінде ж жәәне алғ
не ал ашқ
ғаш қыы кезде
кезде
ттү зетіп ж ә
үзетіп және жетілдіріп отыру
не жетілдіріп отыруғ ғаа
проприоцептивтік
проприоцептивтік де дең гейде ((ө
ңгейде органдарының
өзз органдарыны ң
қ
қабілетті
абілетті тіршілік иесі. Ө
тіршілік иесі. Өзіндік
зіндік қ
қалыпты
алыпты жайы
жайы менмен қ имыл- қ
қимыл- озғ
қоз ғалысын
алысын сезіну
сезіну ))
сана – сананы ң
сана сезім – сананың өзіңді
сезім ө зі ң ді білу
білу ө
өтеді. «Баланың
теді. «Баланы ңө зін ө
өзін зі ааңғ
өзі ңғаруынан
аруынан кейін
кейін деп
деп
мен ө
мен зің
өзі ңее қ атынастың
қатынасты ң бірлігі
бірлігі жазады
жазады И.М.
И.М. Сеченов,-
Сеченов,- есейгенде адамның
есейгенде адамны ңө өзз
ретінде к ө
ретінде көрінетін бір түрі
рінетін бір т ү рі..
Ө
санасының
санасыны ң актілеріне
актілеріне сын сын ккө збен қ
өзбен арауғ
қарау а, яяғ
ға, ғни
ни
Өзіндік
зіндік сана
сана сезім сыртқ
сезім сырт қыы ортаны
ортаны ө
ж ә не ө зі ң ді ө зі ң тануды ң зінің
өзіні ңббү
үкіл
кіл ішкі
ішкі д дүүниесін
ниесін сырттан
сырттан келіп
келіп
және өзіңді өзің танудың қ
бейнелеуінен
бейнелеуінен біртіндеп
біртіндеп арауғ
қарау ға,
а, оны талдауғ
оны талдау жә
ғаа ж әне сыртқ
не сырт ымен қ
қымен қатар
атар
қ қ оя қ арау ға – бір с өзбен айт
қоя қарауға – бір сөзбен айтқанда, өз қ анда, ө з
қалыптасады.
алыптасады.
санасының
санасыны ң актін
актін зертеуге
зертеуге м мүүмкіндік
мкіндік беретін
беретін
ө
өзіндік
зіндік сана
сана сезім
сезім туады.»
туады.» К Күүрделі психикалық
рделі психикалы қ
құ былыстарды, ә
құбылыстарды, сіресе ө
әсіресе збасының
өзбасыны ңққасиеттерін
асиеттерін
танып
танып –– білу іс –– ә
білу іс әрекет
рекет ж жә не қ
әне арым қ
қарым қатынас
атынас
процестерінде ө
процестерінде өтеді. теді.
Қарым – қатынас процесінде адамдар бірін – бірі біліп, біріне – бірі
баға береді. Өзгенің осындай бағалауларынан көрініс танытатын
болады. Өзін – өзі тану өзіндік сана сезімнің қалыптасуында ма ңызды
ролъ атқарады. Өзін – өзі тану – адамның өз психологиялық және
физикалық ерекшеліктерін зерттеп білуі. Адам өзін тікелей де, жанама
түрде де танып біледі. Жанама таным неғұрлым күрделірек тікелей
танымның алғашқы сатысы іспетті.
Іс-әрекеті мен мінез – құлқын талдау арқылы адамның өзін – өзі
тани алуы. Өзін жанама тану өз іс – әрекетінің нәтижелерін талдау
жолымен жүзеге асады. Белгілі бір саладағы жетістіктерін талдай ж әне
бағалай отырып, өз қабілеттерінің деңгейін анықтауға болады.
Қоғамдағы өз мінез – құлқын бағалау арқылы адам өз басының
адамгершілік және психологиялық ерекшеліктерін танып біледі.
Жанама танымда өзін – өзі зерттеп жүрген жеке адамға
айналасындағылардың өзі жайындағы көзқарасын талдаудың да
маңызы зор. Жақын адамдардың, қызметтес жолдастардың объективті
бағасы өзіңді тереңірек танып білуге көмектеседі.
Өзін- өзі байқау арқылы өзін- өзі тану.

Өз басының қасиетіне берген өз бағаң мен басқа жұрттың
бағасын салыстыру да маңызды. Ол өз танымыны ң өзгелерді ң
ойымен дұрыс шығу – шықпауын, өзін – өзі не артық, не кем
бағалап жүргенін айқындауға мүмкіндік береді. Бұдан шы ғатын
қорытынды, басқа адамдармен неғұрлым кең қарым – қатынаста
болу өз басыңның жағымды және жағымсыз жақтарын жан –
жақты салыстыруға, танып білуге көмектеседі.
Тікелей өзін – өзі тану, өзін – өзі байқау формасында көрінеді.
Қабылдау, елестету, ойлану, және мазасыздану процестерінде адам
белгілі бір сәтке зейінін психикалық іс- әрекетінен жеке басыны ң
жағдайына аударады және оны бағалайды. Өзін – өзі бақылау
осыған негізделген. Адам өзін – өзі байқауы үшін байсалды,
қалыпты жағдай неғұрлым қолайлы болуы керек. Психикалы қ іс
– әрекеттің сабырлылығы немесе оның шамадан тыс шира қ атуы
өзін – өзі тануы мен өзін – өзі байқаудың мүмкіндігін кемітеді.
Өзін – өзі байқау неғұрлым толық және әрі айқын болуына
жеткізетін шекара табалдырықтар деген болады.
ҚОРЫТЫНДЫ

Сана қарапайым жолмен зерттеуге және түсіндіруге келе
бермейтін, ерекше нысан. Ол адам өмірінің «мүшесі» ретінде
қызмет атқарғанымен, бірақ оның өмірі, адам дене
мүшесімен ғана шектеліп қалмайды, керісінше одан шығатын
күштер оның сыртында ,— адамзаттық қарым-қатынастар
әлемінде, адамдар әрекеттерінің әдіс-тәсілдерінде, мәдени
формалар мен әртүрлі табиғи күштерде көрініс табады.
Қазіргі кезге дейін сана және оның табиғаты мен қызметі
аз зертттелмеген. Олар жайында әр кезеңнің пәлсапашылары
өз ойларын қорытып келді.
Қолданылған әдебиеттер:

Жарықбаев «Психология оқулық құралы »
Алматы 1993ж
Ж.Аймауытов « Психология » Алматы 1995 ж
Алдамұратов, Рақымбетов « Жалпы
психология » Алматы 1996ж
В.В.Гогеловский « Психология оқу құралы »
Алматы 1979ж

Ұқсас жұмыстар

Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі көрінісі

Моральдық сана және оның құрылымы

Тәрбие үдерісінің мәні

Сана және тіл

Саяси сана. Мәдениет және өркениет

ВИРТУАЛДЫ ШЫНДЫҚ ВИРТУАЛДЫ ШЫНДЫҚ

Пәндер