Қайым және Шәкәрім

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТІРЛІГІ
СЕМЕЙ қаласыныңШӘКӘРІМ
атындағы
МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Тақырыбы:
Қайым және Шәкәрім
Қайым (Ғабдұлқайым) Мұхамедханов - (5.01.1916 жылы
Шығыс Қазақстан облысы Семей қаласы қазіргі
Жаңасемейде бұрынғы «Заречная слободка» деп аталатын
жерде дүниеге келіп, 30.06.2004 жылы қайтыс болған) қазақ
әдебиетіндегі абайтану мектебінің негізін қалаушылардың
бірі, шәкәрімтанушы, Шәкәрім шығармаларын алғаш
насихаттаушылардың бірі, әрі жарыққа шығарушы,
мұхтартанушы, әдебиеттанушы ғалым,
Жазушы, драматург, аудармашы, текстолог, М. Әуезовтің
шәкірті, 1940 жылдан КСРО Жазушылар Одағының мүшесі,
Семейдегі Абай мұражайының негізін қалаушы, 1945 жылғы
Қазақ КСР мемлекеттік Әнұраны мәтінінің авторы, ҚР
Мемлекеттік сыйлығының иегері, Қазақстан Жазушылар
Одағының халықаралық Абай атындағы сыйлығының
алғашқы лауреаты, қоғам қайраткері, ақын, педагог.
Абайтанушы Қайым
Мұхамедханұлы
Шәкәрім
Құдайбердіұлы
шығармаларының
текстологиялық
жағынан дұрыс
басылуына, өлеңдерінің
хронологиялық дұрыс
орналасуына арнап
бірнеше мақала жазды.
Сол мақалаларының өзі
бүгінгі шәкәрімтану
ғылымының жаңа
белесінің
тың парақтары болып
ашылды.
Іздеген ғашық болып бес нәрсем бар.
Берейін атын атап, ұқсаңыздар:
Махаббат, ғаділет пен таза жүрек,
Бостандық, терең ғылым,-міне
осылар.
Шәкәрім
Шәкәрім
Құдайбердіұлының
туғанына 150 жыл
Адалдық борыш, ар үшін,
Барша азамат қамы үшін,
Серт берген еңбек етем деп,
Алдағы атар таң үшін.
Білгенімді жазуым ем,
Бекем буып белімді.
Мінін айтып қазуым ем,
Түзетпек болып елімді.
Шәкәрім
Ада
м әр
сана екет
бил , сезім ін ақы
ейд , жү л,
і
ада , сонды рек
алд м бойы қтан
ыме нан
рақ н мей
ы
шап м, әд ірім,
ағат ілет
таб , ар ,
ылу -ұят
ы ке
рек.
Еріншектен –
салақтық,
Салақтықтан –
надандық...
Бірінен-бірі туады,
Жоғалар сүйтіп
адамдық.
“Шәкәрім – Абайдың ақындық
мектебінің ірі өкілі”

М.Әуезов
Шәкәрімнің өлеңдері
“Бостандық таңы атты,”
“Шын сырым”,
“Жастарға”,
“Жастық туралы”... т.б
Шәкәрім-қазақтың кең
байтақ даласынан шығып
болмыстың терең сырларын
айқара ашып түсіндірген
философ;
табиғаттың ғажайып
құпияларын көркем сөзбен
жеткізе білген ақын;
нәзік музыкамен адам көкірегін
аша білген композитор;
шыққан халқының адамзат
қоғамындағы алған орнын
анықтаған тарихшы.
Сынамақ
болсаң түрімді,
Көрейін десең
нұрымды,
Жый-дағы оқы
жырымды...
Шәкәрімнің шығармашылығы жайлы
шығармалар
Тақырыбы:
Қайым Мұхамедхановтың
қоғамдық қызметі
Қазақтың қайтпас қайсар Қайымы

Қайым Мұхамедханов – қазақ әдебиетінің
абайтану мектебінің негізін қалаушылардың
бірі, шәкәрімтанушы және Шәкәрім
шығармаларын алғашқы
насихаттаушылардың бірі, әрі жарыққа
шығарушы, мұхтартанушы ғалым. Сондай-ақ,
Қ.Мұхамедхановтың әдебиеттану
саласындағы көптеген мақалалары қазақ
әдебиетіндегі жаңа белесті айқындап, қазақ
әдебиеті даму бағыттарын белгіледі.
Ғалымның ғылыми еңбектерімен қатар
ақындық, жазушы-драматургтық,
аудармашылық таланты да ерекше көзге
түседі. Сонымен, ақын, аудармашы, қазақ
әдебиеті тарихы мен теориясын терең білетін
ғалым, Абай, Шәкәрім, Мұхтар
шығармашылықтарының білгір маманы, бір
Айман Ақтанова, сөзбен айтсақ, нағыз энциклопедист Қайым
Мұхамедхановты
СМПИ қазақ әдебиеті кафедрасыны ң меңгерушісі,ңфилология
өз шығармашылық
ғылымдарының белестері туралы не білеміз? Ол үшін ең
кандидаты. алдымен, ғалымның туып-өскен, білім мен білік
Қайым (Ғабдұлқайым) Мұхамедханов - (5.01.1916 жылы
Шығыс Қазақстан облысы Семей қаласы қазіргі
Жаңасемейде бұрынғы «Заречная слободка» деп аталатын
жерде дүниеге келіп, 30.06.2004 жылы қайтыс болған)
қазақ әдебиетіндегі абайтану мектебінің негізін
қалаушылардың бірі, шәкәрімтанушы, Шәкәрім
шығармаларын алғаш насихаттаушылардың бірі, әрі
жарыққа шығарушы, мұхтартанушы, әдебиеттанушы
ғалым, жазушы, драматург, аудармашы, текстолог, М.
Әуезовтің шәкірті, 1940 жылдан КСРО Жазушылар
Одағының мүшесі, Семейдегі Абай мұражайының негізін
қалаушы, 1945 жылғы Қазақ КСР мемлекеттік Әнұраны
мәтінінің авторы, ҚР Мемлекеттік сыйлығының иегері,
Қазақстан Жазушылар Одағының халықаралық Абай
атындағы сыйлығының алғашқы лауреаты, қоғам
қайраткері, ақын, педагог.
• «Әрбір кейінгі ұрпақ өз жолын алдыңғы ұрпақтардың жеткен жерінен
бастайды, жақсыдан үйренеді, жаманнан жиренеді. Өзіні ң алдына қой ған
міндеттеріне сай, әр кезең өткендегіні ң қайсыбір қарекетін манс ұқ етеді,
қайсыбір қарекетін қасиеттеп дамытады», деп ғалым Ш.Елеукенов айт қандай
қазақ әдебиетіндегі ұлы тұлғаларының еңбектері, жүріп өткен жолы ұрпа қ
санасында мәңгі сақталары анық.
• Қайым Мұхамедхановтың әкесі Мұхамедхан Сейітқұлұлының шаңырағы
зиялылардың бас қосып кездесетін ордасы болды. Ауқатты әке Абай м ұрасын
қастерлеген. "Айқап”, "Абай”, "Қазақ”, "Шолпан”, "Сана”, "Сарыар қа”, "Та ң”
сияқты басылымдарды үй кітапханасына алғызып, жан азы ғы еткен. сан м әрте
көрген. Сондай ахуалда өскен зерек, зейінді бала Қайымны ң ойы мен сезімі
елшіл, отаншыл, қазақшыл болып, табиғи үрдісте қалыптас қан.Б ұл ж өнінде
Қ.Мұхамедханов естелігінде былай дейді: «Әкемні ң сол жа ғалауда ғы е ңселі
шатырлы үйі халқымыздың арғы-бергідегі бетке ұстар қаймақтары Әлихан
Бөкейханұлы, Ахмет Байтұрсынұлы, Міржақып Дулатұлы, Шәкәрім
Құдайбердіұлы, Көкбай Жанатайұлы, Иса, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Әміре
Қашаубаев, Жүсіпбек Аймауытов, Қажымұқан Мұңайтпасов, Халел Ғаббасов,
Мұхтар Әуезов, Халел Ғаббасов, Мәннан Т ұрғанбаевтар жатып, ке ңесетін
думанды отау болыпты». Қ.Мұхамедхановтың Алаш қаласы атан ған Семей
топырағында дүниеге келіп, рухани құнары мол ортада тәрбиеленуі оны ң биік
белестерге көтерілуіне айрықша ықпал етеді.
• Қайым Мұхамдехановтың абайтанудағы соқпағы алашорда ойшылдарымен
етене жақын болған әкесі Мұхамедханның әсері мен ықпалынан болар.
Қайым 1916 жылы 5 қаңтарда Семей қаласы, қазіргі Жа ңасемейде, б ұрын ғы
«Заречная слободка» деп аталатын жерде дүниеге келген. Әкесіні ң азан
шақырып қойған аты Ғабдұлқайым. Бұл кез алашорда зиялыларының Семейге
жиналып, қаланың қазақ халқының рухани орталығына айнал ған кезі еді.
Қазақтың атқамінер ел басылары, әдебиет пен өнер қайраткерлеріні ң дені осы
қалада тұратын. Қайымның әкесі Мұхамедхан Сейітқұлұлы (1870-1937) өз
заманында көзі ашық, көкірегі ояу әрі ауқатты азамат бол ған. Сонды қтан ұлын
1924 жылы Семей қаласындағы төрт жылдық бастауыш мектепке о қуға береді.
Өз халқының ұлттық тарихы мен мәдениетіне ерекше к өңіл бөлген зерделі
әке «Айқап», «Шора» журналдары, «Қазақ», «Дала уалаятыны ң газеті»,
«Сарыарқа» газеттерін жаздырып алып, өзі де оқып, Қайымны ң да білімі мен
мәдениетінің нәрінен сусындауына мүмкіндік жасайды.
• Әр уақытта бала Қайым өзінің әкесінің қасында М ұхтар Әуезов, К өкбай
Жанатаев, Сұлтанмахмұт Торайғыров, Ахмет Байтұрсынов, Міржа қып Дулатов
секілді ірі тұлғалы қазақ арыстарын көріп өсіпті. Осыны ң барлы ғы кейіннен
Қайым Мұхамедхановтың үлкен синкретикалық дарыныны ң ке ңінен құлаш
жаюына септігін тигізгені аян. Сол жас кезінде б ұл үйде М ұхтар Әуезов
тұңғыш "Ес аймақ" мәдени үйірмесі қойған сахналы қ ойындарыны ң
репетицияларын өткізіп тұрыпты.
1917-1918 жылдарда М.Әуезов пен Ж.Аймауытов басшылы ғымен
Семей қаласында шығып тұрған «Абай» журналына демеушілік
жасап қаржылай көмек көрсетеді. Абай мұраларын жина қтап, ел
арасына насихаттап таратуға мұрындық болады. С өйтіп ұлы
ақынның өлеңдерін Қайымның бойына бала кезден сі ңірген
рухани ұстазына айналады. Қайымның әкесі Мұхамедханның
шаңырағында «Алаш» партиясының көсемі және «Алашорда»
үкіметінің басшысы Ә.Бөкейханов, қазақ әдебиеті мен
мәдениетінің ірі тұлғалары А.Байтұрсынов, М.Дулатов,
Ж.Аймауытов, С.Торайғыров, М.Әуезов және т.б. көрнекті
адамдар қонақта болып, дастарханынан д әм татып, қаза қты ң
келешегі туралы келелі басқосулар өткізіп тұр ған. Қаза қ
зиялыларының аузынан естіген ұлағатты тағылымдары
Қайымның қазақ халқына және оның сөз өнеріне деген балалы қ
махаббатын оятып, ұлттық рухани нәрдің болашақ ғалымның
жан дүниесіне терең сіңіп, мықтап орны ғуына негіз бол ған
алғашқы академиялық дәрістер еді.
• Бұл турасында ғалым былай деп жазды: « Әкем Уа қ руынан, к өзі ашы қ,
көңілі ояу, мұсылманша да орысша да сауатты, қолы ашы қ, ке ң пейілді
момын адам болыпты. Ертеде ұлы Абай төңірегімен аралас- құралас бол ған.
Төңкеріс кезінде Семейден шыға бастаған Алаш үні «Сарыар қа» газеті мен
«Абай» журналына меценат ретінде көмек к өрсетуі сол ұлы а қын к өрсеткен
өнеге-тәрбие емес деп кім айтады. Өзіне жетерлік кітапханасы да болды.
Алаш арыстары А.Байтұрсынов, Ә.Б өкейханов, М.Ж ұмабаев, М.Тынышбаев,
М.Әуезовтермен де қоян-қолтық араласатын». Үміт күткен баласын
тәрбиелеуде барын салған әке Қайымның кемелді азамат болып шы ғуы
үшін қолынан келгенің бәрін де істеген. Шәкерім, К өкбай а қындарды
Семейге келген кездерінде Мұхаметхан үйіне ша қырып қона қасы беріп,
құрметтеп отыратын болған. Әкенің ойлағаны бір ғана Қайыны ң к өкірек
көзін ашу, ұлылардың тәрбиесіне бейімдеу. Бұл үйдің қабырғаларына әдеби
рух сіңісті болған деуге әбден лайық, себебі м ұнда бір кездерде ұлы Абай
атамыз болған екен, ақын-гуманист, ойшыл-философ Шәк әрім қажы
табалдырығын аттағаны мәлім. Жанына жаманды қ қонба ған бала кезінен
бастап ұлтын сүюге, таза өнерге деген махаббатын ояту бол ғаны т үсінікті.
Осылай ғалымның балалық шағы қазақ әлеміндегі біртуар т ұл ғаларды ң
сөзіне тұлғалардың сөзін тыңдап, әңгімелерін естіп, зиялы ортада өтеді.
• Бала Қайымның дана болып, «абайтануды ң білгірі» атануыны ң бастауында
тұрған алғашқы ұстазы Тұрлықан Хасенұлы болды. Ол дарынды а қын, жазушы,
публицист болды. 1937 жылы жазықсыз жала жабылып, репрессия құрбаны
болды. 1937 жылғы ел басына төнген қатерлі н әубет, М.Сейіт құл ұлыны ң
отбасында айналып өтпейді. Мұхамедхан 1937 жылы 24 қарашада НКВД
органдарымен тұтқынға алынып, 27 қарашадағы УНКВД үштікті ң қаулысымен
өлім жазасына кесіліп, 2 күні атылған.
• 1928 жылы Мұхамедхан отбасы кәмпескеге ілініп, талан-таржы ға т үсті. Бай,
кулак қатарына жатқызылып, үйін тәркіледі. Отбасымен аш, панасыз к үйге т үсті.
Кейінен әке үйі № 20 мектепке айналдырып, та ғдырды ң ащы әжуасындай Қайым
сол мектептен оқыды. Қат-қабат келген ауыртпалы қты б ұғанасы бекімеген бала
көтеріп, төзе білді. Ел санасын есеңгірткен азапты жылдар о қу ға құштарлы ғына
бұғау болып, ерте жасынан еңбекке араласты. 1932-35 жылдары Семей о қу
мекемелерінеде техникалық жұмысшы болып істейді. 1936-37 жылдары п ән
мұғалімдерін даярлайтын курсты оқып ж үріп, м ұғалімдер курсында қаражат
табу үшін сабақ береді. Семейдің мұрағатында бұл жайлы хаттамалар са қтал ған.
Бұл жөнінде ғалым: «Әкейді ұстап әкеткен со ң мені мектептен
шығарды. Ешбір мектеп қабылдамады. Содан к үнк өріс қамымен қара ж ұмыс қа
түстім. Кейіндеу мұғалімдер институтына түстім»,-деп еске алады.
• Қайым әкесі туралы деректі 1990 жылдар ға дейін ала алмайды. Б ұл
ақиқатты куәландыратын Семей қалалық прокуратурасыны ң берген
анықтамасы айғақ болады. Анықтама 1992 жылы 3 ақпанда берілген.
Онда 1937 жылы 24 қарашада ұсталып, 1937 жылы 2 а қпанда атыл ғаны
айтылып, жерленген жері белгісіз делінген. 1989 жылы 25 с әуірде
Мұхамедхан Сейітқұлұлына жабылған жала алынып тасталды.
Қайымның әкесінің көмусіз, атаусыз қалуы оған қатты батса да, ол бар
жан-тәнімен әке үмітін ақтауға тырысты.
• Қ.Мұхамедханов 1929-32 жылдары колхоз жастары мектебінде, 1932-35
жылдары әр түрлі мекемелерде техникалық жұмысшы болып істейді.
1938 жылы Семей педагогикалық институтыны ң филология
факультетіне оқуға түседі. Семей педагогикалық институтыны ң
филологиялық факультетін бітірген (1941). Семейдегі Абай әдеби
мұражайының аға ғылыми қызметкері (1940-41, 1947-51 ж. оны ң
директоры), Қазақстан Жазушылары одағының Семей облысындағы
өкілі (1942-47), Семей педагогика институтыны ң аға о қытушысы,
доценті, қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі, профессоры (1955-
90), 1991-95 ж. ҚР ҰҒА М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер
институтының Абайтану бөлімінің жетекші ғылыми қызметкері болды.
• Қайым Мұхамедханов саналы өмірін қазақ әдебиеттану
ғылымының абайтану саласына арнады. Абайды ң немере інісі
Әрхам Кәкітайұлымен бірлесе отырып, м ұражайда ұлы а қынны ң
өмірі мен шығармашылығына қатысты құнды заттар, қолжазбалар,
құжаттарды жинастырады. Бүгінде кемелденіп қоры қ-м ұражай ға
айналған үйдің ғылыми әдеби ортасыны ң қалыптасу ісі де
Қ.Мұхамедхановтың табандылығымен жүзеге асқан.
• «Абай» журналының 70 жылдан соң қайта жары қ к өруіне,
Семейдегі «Алаш арыстары» мұражайыны ң ашылуына Қайым
Мұхамедханов көп еңбек сіңірді. Қайым Мұхамедхановты ң
ғылыми зерттеу еңбектері
• Қайым Мұхамедхановтың ғылыми-зерттеу еңбектерінің к өбі әдеби
өлкетану бағытында болды. Қазақ әдебиетінде өлкелік әдебиет
тарихының қолға алынып, зерттеле бастауына М. Әуезов ұйыт қы
болса, Қ.Мұхамедханов өзінің ғылыми шығармашылы қ жолында
үнемі осы бағытты назарда ұстаған ғалым.
Оның тарихи шындықты бұрмаламай, деректерді нақтылы
дәлелдермен берген мақалалары 400-ден астам. (Ал, жалпы ғылыми
еңбектерін есептесек 500-ден асады екен). Мысалы, «Халы қ ақыны
Са¬пар¬ғали Әлімбетов шығармашылығы жайында», «Мақы
Шыңғысұлы Уәлиханов – алғашқы кә¬сіби қазақ суретшісі»,
«Қ.Еркебаев және С.Әлім¬бетов поэмаларындағы азамат соғысының
батыр әйелдері Айқыз және Білісай бейнелері», «Тағы да Айқыз
туралы», «І.Бораганский», «Қаракерей Қабанбай», «Бұқар жырау»,
«Шешен Сабыржан», «Сабыржан Ғаббасов» және тағы басқа
мақа¬лаларындағы тарихи тұлғалар ғалым¬ның көркем
шығармаларынан өз орнын алып жатты. Ал, «Абайдың бұрын
жарияланбаған өлең¬дері», «Түзелгені қайсы? Түсініктері қай¬сы?»,
«Қазақ әдебиетінің адал досы», «Саади Ши¬рази», «Құдай деген сөзден
құдай сақтасын» жә¬не тағы басқа мақа¬ла¬ларындағы әдеби-
танымдық, та¬рихи ой-түйіндер көптеген ғалымдардың бо¬ла¬ша қ
зерт¬теулерінің ғылыми діңгегіне айналды. Қазақ әдебиеттану ғылымы,
абайтану, өл¬келік әдебиеттану, қазақ әдебиетіндегі текстология
мәселелерін Қайым Мұхамедханов еңбекте¬рінсіз елестету мүмкін емес .
Бұл туралы белгілі әуе¬зовтанушы ғалым Т.Жұртбай
өзінің «Қайсар ғалым» (1989, «Жұлдыз») деген
мақаласында: «Қ.Мұхамедханов – Абай өлеңдерін
жинаушы, Абай мұрасының жазылу, басылу тарихын
зерттеген историограф, үш-төрт басылымына тү¬сініктеме
жазған библиограф, Абай шығар-маларының дұрыс
жазылуын жүйелеген текстолог, Абай және оның ақындық
дәстүрі хақында монографиялық еңбек жазған теоретик,
сол замандағы қоғамдық қарым-қатынастарды зерт¬теген
тарихшы, сол дәуірдегі әдеби нұс¬қа¬ларды, ел аузындағы
өлең-жырды, әңгіме-аңыз¬ды қағазға түсірген
фольклорист», – деп ба-ға¬лай¬ды. Ғалым ағаға берілген
бұл бағадан шы¬ғар¬машылық еңбектерінің сан тарау, сан
салалы екенін байқауға болады.
Әсіресе, Абай шы¬ғармаларының тарихы мен текстологиясы туралы с өз
еткенде, Қ.Мұхамедханов еңбектерін назарда ұстамау м үмкін емес. М әселен,
Абайдың үш поэмасының бірі «Әзім әңгімесі» туралы Қ. М ұ¬хамедханов өз
ойын білдіреді. Ол шығарманың Абай қаламынан шықпа ғаны туралы айтады.
Және оған бірнеше дәлелді пікірлер келтіреді де поэма Ырсайды ң Ыс қа ғы
деген Абай айнала¬сындағы ақындікі дейді. Бірақ, әлі к үнге дейін б ұл
мәселеге үңіле назар аударып, зерттеген ғалымдар жоқ. М ұның өзі
абайтануда алынбай жат¬қан белестердің мол екені мен Қ.М ұха-медхановты ң
ғылыми ой-тұжырымдарының терең де мағыналығын білдіреді. Б ұл бір
мысал ғана («Абай шығармаларының текстологиясы». 1959ж., 77-бетте). Абай
өлеңдерінің текстоло¬гиялық зерттеулерінде де Қ.М ұхамедханов өзіні ң
телегей білімі мен ғалымдық парасатын танытты. Ғалым Абайды ң «Сабырсыз,
арсыз, еріншек», «Көңілім қайтты достан да, дұшпаннан да», «Сегіз ая қ»,
«Қансонарда», «Сап-сап көңі¬лім», т. б. көптеген өлеңдерінің
текстологиясымен қатар кімге арналғаны, қайда шыққаныны ң тарихын да
нақтылы, тың тұжырымдар арқылы дәлелдейді. Абай өле ңдер жина ғыны ң
академиялық басылымдарында Қ.Мұхамедханов дайында ған т үсініктемелерде
де нақтылық пен ғылыми талдаудың жаңа қағидаларын к өреміз .
Бұл зерттеулер болашақ әдебиет теориясы мен әдебиет тарихын
зерттеушілерге дайын зерттеу нысандары деуге болады.
Сондай-ақ, ғалым Шәкәрім Құдайбердіұлының да
шығарма¬ларының текстологиялық жағынан дұрыс
басылуына, өлеңдерінің хронологиялық дұрыс орналасуына
арнап бірнеше мақала жазды. Сол мақалаларыны ң өзі б үгінгі
шәкәрімтану ғылымының жаңа белесінің тың парақтары
болып ашылды.
Қайым Мұхамедхановтың туған жерінде, Алаш
азаматтарының басы қосылып, ел бола¬шағы туралы
пікірлескен қасиетті Семей топы¬рағында ғалымды еске алу ға
арналған іс-шара¬лар өтіп жатыр. Мәселен, № 47 мектепке
«Қазақтың қайсар ғалымы» атты ұлы Қанағатпен кездесу кеші
өтті. Ғалымның ғылым жолында көрген қиындықтары мен
өмірінің қызықты сәттерінен әңгіме өрбітті. Қазақты ң
қайсар ұлдарының бірегейі Қайым Мұхамедханов өмірі мен
ғылыми қызметі бүгінгі жастарға үлгі, өнеге. Қайым
Мұхамедханов еңбегін насихаттау Қайым үшін емес, болашақ
жастар үшін керек.

Ұқсас жұмыстар

Қайым зерттеулеріндегі әдебиет және тарих мәселелері

Қайым Мұхамедхановтың көркем туындылары

Қайым Мұхамедханов өмірі мен шығармашылығы

Қайым Мұхамедханұлының Абайтануға қосқан үлесі

Қ.Мұхамедханұлының Абайтануға қосқан үлесі

Абайтану ғылымында атқарған еңбектерімен таныстыру

Шәкәрімнің өмірі мен шығармашылығының жастарды зерделікке баулудағы маңызы

Халық педагогикасы тәрбиені еңбек пен өнерге негіздей жүгізді

Халық педагогикасының мақсаты

Халық педагогикасы

Пәндер