АУДАРМА КӘСІБІНІҢ ЛИГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Презентация қосу

Орындаған: Калимбек Толқын Ерболатқызы
Тексерген: Тулекова Меруерт Қыдырбекқызы
Қазіргі кезде лингвистикалық аударма теориясы өз
алдына жеке ғылыми пән ретінде анықталды. Бірақ
бүгінгі күнге дейін аударма теориясының мәртебесін
анықтайтын сұрақтар әлі қарастырылған жоқ.
Бұндай сұрақтың бірі аударма теориясының пәні мен
объектісі болып табылады. Аударма теориясы мен
объектісі туралы бірнеше қарама –қарсы көзқарастар
әдебиеттерде кездеседі. Мысалы; Ревзин И.И мен
Резенцвейп В.Ю. ғалымдарының айтуынша аударма
объектісі бұл аудару кезіндегі үрдіс болып табылады.
Бұл үрдіс кезінде бір белгілер жүйесінен басқа жүйеге
көшу әрекеті өтеді.
Лингвистикалық аударма теориясы түпнұсқа текстері ме
аударылған текстерге қарым – қатынасы болып
табылады. Аударма теориясының пәнінде мінездеме
кешені және аудару үрдісімен ғана шектелмейді.
Лингвистикалық аударма теориясы аударманы кең тіл
аралық көлемде қарастырады және оның барлық
аспектілерін зерттейді. Лингвистикалық аударма
теориясының объектісі ретінде аударма осінің дельдауы
рөлін рөлін атқаратын тіл аралық көлемін санаймыз.
Аударма зерттеу және аударуға септігін тигізетін
факторларды зерттеу.
Лингвистикалық аударма теориясының міндеттері: -
аударманың жалпы лингвистикалық негіщін ашып,
бейнелеу, яғни аудару үрдісінін негізінде тілдің
функцияларының заңдылығын, тіл жүйесінің
ерекшеліктері; - аударуды лингвистикалық зерттейдің
объектісі ретінде анықтау; - аударма ісің
классификациялау негіщін талдау; - аударманың
мағынасын ашу; - әр түрлі тілдердің аударма
теориясының жалпы мәселесі мен ерекшеліктерін талдау;
- ғылыми суреттеудің жалпы принциптерін талдау; -
әлеуметтік лингвистикалық және пргматикалық
факторлары аударма үрдісіне әсер етуін талдау; - аударма
нормасы түсінігін анықтау; Лингвистикалық аударма
теориясы келесі бөлімдерден тұрады. · Жалпы аударма
теориясы · Арнайы аударма теориясы · Жеке аударма
теориясы
Аудармаға лингвистикалық тұрғыдан қарауға тырысқан алғашқы еңбектер
Америка Құрама Штаттарында басқа батыс елдеріне қарағанда ертерек пайда
болды. Бұған, бір жағынан, американдық тілшілердің әліппесі жоқ тілдерді
меңгеруге қызығушылықтары ықпал етті. Тілші-этнографтар тіл иелеріні ң
көмегімен жаңа тілдің сөздік қоры мен грамматикалық құрылымы жайында
түсінік қалыптастыру үшін, жеке бірліктер мен сөздердің аудармасын алуға
тырысқан. Зерттеудің осы бағытымен 50-жылдардың басында аударма
туралы мақалалар пайда болды, мысалы, Ч.Ф.Веглиннің (C.F. Voegelіn)
«Көпсатылы аударма» (1954) атты мақаласы, мұнда автор тіл иесі көмегімен
алынған аударманы жетілдірудің күрделі 8 сатылы процедурасын ұсынады.

Американдық лингвистердің аудармаға деген қызығушылықтарының
пайда болғанына Дж.Касагранденің (J.B. Casagrande) «Аударманың
мақсаттары» атты мақаласы дәлел бола алады. Аударманың сипаты
оның мақсатымен анықталатындығын айта келе, ол аударманы 4 түрге
бөлуді ұсынады: 1. Прагматикалық аударма, оның мақсаты –
хабарламаны барынша дәл жеткізу. 2. Эстетикалық-поэтикалық аударма,
оның мақсаты – әдеби немесе эстетикалық тұрпатты жеткізу. 3.
Этнографиялық аударма, мақсаты – түпнұсқаның мәдени контексін
түсіндіру. 4. Лингвистикалық аударма, мақсаты – түпнұсқа
морфемаларының мағыналарын көрсету.
Тек АҚШ-ғы ғана емес, бүкіл дүниежүзіндегі аударманың лингвистикалық
теориясының дамуына белгілі американ лингвисі Ю.Найда үлкен үлес қосты.
Юджин Альберт Найда (E.Nіda) көптеген классикалық және қазіргі тілдермен
айналысқан, семантика және синтаксис мәселелеріне қатысты бірқатар
еңбектер жариялаған. Ол өзінің Американдық інжілдік қоғамдағы (the
Amerіcan Bіble Socіety) көпжылдық қызметінің арқасында аударма
мәселелеріне көңіл бөлді. Мұнда ол Інжілді әлемнің жетпіс бес елінің 200
тіліне аударумен айналысатын Аудармалар бөлімінің Атқарушы хатшысы
және ғылыми кеңесшісі қызметтерін атқарған. Осы жұмысында алған
тәжірибесінің негізінде, Ю.Найда аудармашылық қызметтің көптеген
маңызды бағыттары қарастырылатын, бірқатар кітаптар мен мақалалар
жазды. Лингвистикалық аударматанудың дамуында, оның «Аудару
ғылымына қосымша» деп аталатын 1964 ж. жарық көрген кітабы маңызды
рөл атқарды.
Ю.Найданың еңбегі – бұл аудармашылық мәселеге лингвистикалық
көзқарасты әзірлеуге бағытталған бірінші елеулі талпыныс. 1959 жылғы
«Библияны аудару мысалы негізіндегі аударма ұстанымдары» атты
мақаласының өзінде, ол аударманың негізінде тілдік жүйелерге тән басты
ерекшеліктер жататындығын айтқан:
1) тілдік белгілердің жүйелілігі;
2) аталған затқа қатысты тілдік белгінің тәуелсіздігі;
3) шындықты тілдік және сөйлеу белгілерімен мүшелеудің еркіндігі;
4) әртүрлі тілдердің мағыналас мазмұнды білдіру үшін белгілерді
ұйымдастыра алуы.
С.Басснетт-Макгайр аудармашылық мәселелердің көлемді кешенін қарастыра отырып,
басқа аударматанушылардың еңбектерін кең пайдаланады, олардың
тұжырымдамаларын сынайды, я олармен келіседі. Осылайша Р.Якобсонның
тұжырымдамасына сай аударманың мынадай үш түрі көрсетіледі:

1) ойды басқа тілдік белгілер арқылы жеткізу (бір тілдің ішінде), 2) аударманың өзі (бір
тілден басқа тілге) және 3) трансмутация (бір семиотикалық жүйеден екіншісіне қайта
құру). Аударма процедурасын сипаттай отырып, С.Басснетт-Макгайр, негізінен,
Ю.Найданың тұжырымдамасын қабылдап, оны аударма нұсқасын таңдау кезіндегі
аудармашының әрекеттерін сипаттаумен толықтырды. Бұл тәртіпке сәйкес аудармашы
төмендегідей реттілік бойынша әрекет етуі керек:

1. Тілдік деңгейде БТ фразасын жеткізу (сақтау) мүмкін емес екендігін мойындау.

2. Аударма тілі мәдениетінде мұндай процестің жоқтығын мойындау.

3. Сөйлеушінің түрін, мәртебесін, жасын, жынысын, тыңдаушыларға қатынасын және
қарым-қатынас жағдайын ескере отырып, аударма тіліндегі мүмкіндіктер жиынтығын
қарастыру.

4. Берілген жағдайда осы фразаның рөлін ескеру.

5. Аударма тілінде – мәтін жүйесінде және мәтінді тудырған мәдениет жүйесінде
фразаларды инвариантымен алмастыру.
J. Casagrande W. Quine

Ұқсас жұмыстар

Аударма кә сібінің лингвистикалық ерекшеліктері

АУДАРМА КӘСІБІНІҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Аударма кәсібінің лингвистикалық қырлары

Аударма үрдісінің психологиялық ерекшеліктері

Медицина тақырыбындағы мәтіндерді аудару ерекшеліктері

Аудармашының лингвистикалық ерекшеліктері

Аудармашыға нұсқау

Жалпы сипаттағы аударма

Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшеліктері

Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшелігі

Пәндер