Тері және оның құрылысы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі
Семей қаласының Шәкәрім атындағы мемлекеттік
университеті

Тақырыбы:
Тері және оның құрылысы

Орындаған: Оралғажин Ж.
Топ: ТК-421
Тексерген: Муслимова Н.Р.
• 1. Жоспар
1.Терінің құрылысы
2.Терінің қызметі
3. Теріні өңдеу және
ұқсату
4.Пайдаланған
әдебиеттер
Тері-мал терілерін
химиялық және
механикалық
әдістермен өңдеу
арқылы алынатын
материал. Одан аяқ
киім, сырт киім,
айыл-тұрман,
галантерея,
техникалық
бұйымдар т.б.
Былғары жасау үшін терінің жүні жидітіледі,
шелі сылынып, қыртысы жазылады. Терінің
өзеңін (ортаңғы қабатын) өңдей отырып
былғары алынады. Өзең айқыш-ұйқыштанып
тығыз байланысқан коллогенді талшықтардан
құралады.
Теріні жүннен арылту үшін сілті және фермент
жағылады, күкіртті натрий, әк ерітіндісі
бүркіледі. Бірнеше сағаттан кейін қылшық пен
босаң қыртыс арнаулы машина арқылы оңай
ажыратылады. Мұнан соң шелдеу машинасымен
терінің шелі сылынады. Осыдан шыққан шикізат
көн деп аталады. Көндегі сілті және басқа
қосылыстар кетіріліп, әк сумен жуылып
шайылады. Шикізат талқымен жұмсартылады.
Арнаулы машинамен ылғалдан арылтылған соң,
қалыңдығы бір тегіс болу үшін былғары
сүріледі. Боялған былғарының қатпарлары
жазылып, керу машинасына жіберіледі. Керіліп
кептірілген былғарының сығылады және оған
жылтыр өң беріледі.
Терінің құрылысы
Мал терісі 3 қабаттан
тұрады.

шелден

өзеңне
н
қыртыстан
Қыртыс
Қыртыс бір – біріне тығыз орналасқан
клеткалардан тұрады. Ол бірнеше қабатқа
бөлінеді. Өзеңге жанаса орналасқан
қабат, мальпиги қабаты деп аталады. Ол
тірі организмде созылыңқы цилиндр
тәрізді клеткалардан тұрады.
Өзең
Өзең – негізінен коллаген және аздау
мөлшерде эластин, ретикулин белоктарының
талшықтарының күрделі шиеленуісіне
құралатын терінің негізгі қабаты. Өзең терінің
бертік, илегіштік қасиеттерін, әр түрлі бағыта
созылу қабілетін сипаттайды.
Тері өзеңі екі қабатан тұрады. Бірі, -
қыртысқа жақын орналасқан емізекше қабаты.
Емізекше қабатында негізентүк қалташалары
орналасқан. Екінші – торлы қабат – біркелкі
талшықтардан құралып, шел қабатымен
шектеседі
Тері асты қабаты
Тері асты клечаткасы-терінің ең
төменгі қабатында, борпылдақ
талшықтардан тұрады. Талшықтар
арасында май мен қан тамырлары көптеп
орналасады. Дайындық операциялары
кезінде тері асты клечаткасы қыртыс
сияқты теріден алынып тасталады.
Теріні өңдеу түрлері
1. Теріні құрымға салу
2. Теріні илеу
3. Теріні бояу
4. Тарамыс жасау
2. Теріні илеу
Мал терілерін илеу үшін үлкен күбіге немесе шелекке
ашытқы ашытып, теріні соған салып илеу. Мұны малма
дейді. Теріні бір рет суық суға жуып тазартады. Одан кейін
күбідегі иге салып, күн сайын бірнеше рет сапсиды
(шайқайды). Тері иге түгел батырылады. Қой, ешкі терілері
иде 6—9 күн, ірі қара терілері 15—20 күн жатады. Терінің иі
қанғанын білу үшін оны қолмен тырнап қарағанда тері
қыртысы қалыңдап, ет қыртысы кәшіп тұрады. Иден
шыққан теріні көлеңкеге бір рет кептіріп, соңынан сақармен
жуып тазартады. Малмаға салған терінің жүні үйысып,
білтеленіп қалады. Оны ажырату үшін кепкен соң жұмсақ
шыбықпен сабап сілкеді. Кейде сирек тісті тарақпен
тарайды. Иленіп, кептірілген теріні қырады. Қырғы шалғы
орақтан немесе жүзді темірден жасалады.
3. Теріні бояу
Тері ұқсатушылардың арасында ең көп тарағаны және теріні
ұқсатудың тиімді тәсілі — қабыққа салып бояу. Теріні қабыққа
салып бояу үшін талдың, еменнің, қара мойылдың, кейде май
қарағайдың қабықтары да жақсы. Оларды жасамалы ағаштардан
күздігүні әзірлейді. Тік тұрған ағаштың қабығын сыдыру ағашқа
үлкен зиян келтіреді. Сондықтан бояуға алынатын қабықты кесілген
ағаштардан жинайды. Жиналған қабықты жылы сумен жуып, кепкен
соң темір келіге салып түйеді немесе қол диірменмен тартады. 11-12
қойдың терісінен тігетін үлкен тонды бояу үшін осындай ұнтаталған
4—4,5 кг қабықты бір жарым-екі шелек суга салып, т ұзын татытып
қайнатады. Қайнау мен суалдырудың мезгілін қайнап шыққан
қабық бояуының түсуіне және қоюлығына қарай белгілейді. Су аз
құйылғандықтан бояуы шықпай, қабықтар құрғап бара жатса,
үстеп су құяды. Мұның керісінше, кейде оның суы көбейіп, бояуы
өте сұйылса, қосымша қабық ұнтағын салып қайнатады. Ал
қайнауы қанып, қажетті түсі мен қоюлығы жеткен соң от жағуды
тоқтатады.
4. Тарамыс жасау
Етікшілер етікті, кебісті, мәсіні сондай-ақ былғарыдан
жасалатын басқа да заттарды тарамыспен тігеді.
Тарамыс дегеніміз — ірі қараның жіліншік сіңірінен
ширатылып алынған жіп. Тарамыс былай жасалады.
Сойылып жатқан ірі қараның сирағындағы көк етпен
аралас тұрған сіңірлерді алып кептіреді. Әбден кепкен
сіңірді ағаш тоқпақпен ұрып жаныштайды. Сіңір
тарамданып, шашақталады, оны тарамыс есуші
тарамдап, талшықтарын бір-бірімен жалғастыра екі тін
етіп ширатады. Тарамыстың жуан-жіңішкелігіне қарай
қаю тарамыс, бүрме тарамыс, тігіс тарамыс деген үш
түрі бар. Тарамыс біздің ізімен өткермелеп немесе
жұлдызға сабақтап тігуге ыңғайлы. Тарамыс жіп өзге
жіптерден берік, ол шірімейді де, езілмейді де.
Қорытнды:

Қазақ халқы ежелден ат үстінде өскен халық
болғандықтан жан-жануарларға ерекше
ықыласпен қарады десекте болады. Өйткені,
ертеден-ақ кез-келген малдың терісін пайдасына
жаратып, киім-кешек, ыдыс-аяқ, тұрмысқа
қажетті бұйымдарды жасауды білген. Терінің
қандай төзімді шикізат екенін бүгінгі күнге
дейін қалыптастырған. Сондықтан әр
жануардың терісін пайдаға жаратпас бұрын
оның құрылысын білу аса қажетті құндылық
болып саналады.

Ұқсас жұмыстар

Тері

Жануардағы тері және олардың туындылары

Терінің топографиясы, құрылысы және химиялық құрамы. Малдың терісіне әсер ететін факторлар. Теріні консервілеу және сақтау

Аңдардың терісі және оның туындылары

Есту мүшелері

Терінің құрылысы

Тері топографиясы құрылысы және химиялық құрамы

Терінің қызметі

ТЕРІ ТОПОГРАФИЯСЫ

Былғары және тері өндірісінің шикізаты

Пәндер