ХХ ғасырдағы бихевиоризм мен гештальт психология (толықтырылған)

Презентация қосу

Орындаған:Нұрланова Б.
Н.
Тобы: ПХ-415
Тексерген: Едигенова А.Ж.

Семей 2015 ж
ХХ ғ. басында өркендей бастаған ғылым мен өндіріс iрi экономикалы қ талаптарына орай сана
(интроспекттiк) психологиясының дағдарысы қылаң бердi. Интроспекттiк психология
практикалық қолданба енгiзулердi қажет еткен капиталист өндiрiс проблемалары алдында өз
дəрменсiздiгiн байқатты. Оның субъектив əдiстерi қоғамны ң объектив қажеттiлiктерiне сай
келетiн ұсыныстарға шамасы жетпедi. Осыдан психология зерттеулерiн жа ңа, объектив əдiстер
тұғырына орнықтыру жолдары iздестiрiле бастады.
Бұл дəуiрдегi психологияның қарқынды дамуына Ч. Дарвинні ң эволюциялы қ та ғылымы да үлкен
ықпал жасады. Бұл iлiмге орай барша психологиялы қ д үние қорша ған орта мен тiршiлк иесiнi ң
икемдесу əрекетi нен ажырауы мүмкiн емес деген тұжырым орны қты. Эволюциялы қ теория
ықпалында интроспекция əдiсiн қолдану мүмкiн емес бала мен хайуанат психикасын зерттеу
етек алды.
Осылайша əртүрлi ықпалдар мен жағдайлар ғылымда бiрнеше жа ңа психологиялы қ теорияларды ң
туындауына себепшi болды. Жаңа теория өкi лдерi сана психологиясын психика ж өнiндегi жа ңа
тұжырымдамалармен толықтыру немесе оны ауыстыруды мақсат етiп қойды.
БИХЕВИОРИЗМ –ХХ ғасырдың бас кезінде жоғарыда
келтірілген себептерге байланысты қалыптасқан психологиялы қ
бағыттардың бірі. Бихевиоризм теориясының негізгі зерттеу
нысаны сана емес, адам мінез-құлқы болып табылады. Мінез- құлы қ
психологиясы АҚШ-та ерекше дамыды. Бихевиоризм ба ғытыны ң
көрнекті өкілі америка ғалымы, әрі психологы Джон Уотсон (1873-
1958) болды. Ол дәстүрлі психологияның пәнін, жан құбылыстарын
жаңа мінез-құлық психологиясымен өзгерту қажеттігін ұсынды.
Э.Торндайктың негізгі зерттеулері жануарларға жүргізілді, олар
«проблемалық жәшік» деп аталатынға орналастырылды.
Э.Торндайк «проблемалық жәшіктегі» жануарлардың мінез-
құлқын бақылап, байқау және қателесу әдісімен әрекет ете
отырып, жануарлар кездейсоқ нәтижеге жетеді деген қорытындыға
келеді. Үйрету, бейімделу реакциясын қалыптастыру бірнеше рет
қайталаудың нәтижесінде іске асады (жаттығу заңы).
Егер реакциядан кейін ағза үшін жағдай ойда ғыдай іске асатын
болса, реакция бекітіледі, стимул мен реакцияны ң арасында берік
байланыс қалыптасады (тиімділік заңы).
Ашылған заңдылықтарды бихевиористер механикалық түрде
адамға пайдаланды. Адамдардың жануарлардан айырмашылығы
олар реакциясының өте күрделі сипатынан көреді.
1913 жылы америка психологы Джон Уотсон психологияны мінез-құлық
туралы ғылым ретінде қарастырды. Жаңа бағыттың пайда болуына
«Психология, оны бихевиорист қалай көреді» атты мақаланың шығуымен
ерекшеленеді. Оның авторы Уотсон психология басқа жаратылыстану
ғылымдарының арасында өзінің лайықты орнын алуға тиісті деп жазды.
Оның айтуынша, қазіргі кезге дейін психологияның пәні және зерттеу әдісі
теріс түсіндіріліп келді және психологияның зерттеу нысаны сана емес,
мінез-құлық, ал интроспективтік әдістің орнына – субъективтік әдіс деп
тұжырымдады.
1925 ж. Джон Уотсонның кезекті еңбегі «Бихевиоризм» атты кітабы
жарық көрді. Бұл еңбекте негізгі идея сыртқы тітіркендіргіштердің
нәтижесінде кез-келген келбеттегі, мінез-құлықтағы адамды «жасауға»
болатындығы айтылды. Бұл еңбекте тек туа біткен қасиеттердің мәні
жоққа шығарылған жоқ, сонымен қатр жеке тұлғаның өзінің сенімі,
ұстанымы және қатынастары жоққа шығарылды.
Бихевиористер мінез-құлықтың ортаның әсеріне байланыстылығын
дұрыс анықтап берді. Бірақ олардың тұжырымдамасы механикалық
сипатта болды. Олар кері реакцияның тек стимулмен емес, сонымен
қатар ішкі жағдайлармен байланыстылығын ескермеген.
Жануарлар психикасын зерттеуге адам мінез-құлқы моделі
тұрғысынан қарау дұрыс, бірақ жануарлар мен адам психикасының
сапалық ерекшелігі бұрмаланды.
Джон Уотсон адамның міне-құлқы тітіркендіргіштерге
бағыныштылығы туралы ғылымды байыта түсті. Бұл
байланыстылықты S→R (стимул-реакция) формуласы түрінде
бейнеледі.
Бихевиоризмнің негізіне психологиялық зерттеулердің пәні ретінде
психиканы, сананы жоққа шығару жатады. Зерттеу нышаны ретінде
мінез-құлықты мойындайды. Психология ғылымына мінез-құлық
пен ортаның арақатынасының заңдылықтарын зерттеу ұсынылды.
Бихевиористтер жануарлар сияқты адам да жай тетік, машина
тәріздес сыртқы ортаның әсеріне жауап береді дегенді айтады.
ГЕШТАЛЬТПСИХОЛОГИЯ (немісше гештальт —
бейне, құрылым, бiр тұтас форма) ХХғ. бас кезiнде
Германияда пайда болған идеалистiк психологияның
бiр бағыты.
Гештальтпсихологияның идеялары психологияның көптеген негізгі
проблемаларын талдауда жағымды роль атқарды.
Көп жағдайда гештальтпсихология бихевиоризмге және өмір сүріп отырған
психологиялық бағыттарға қарсы. Жас эксперименталдық психологияның
ұзақ уақыт бойы зерттеу нысаны түйсіктер болды. Психикалық өмірдің
бейнелік аспектісі психологиялық зертханаларда қаншама күш салынса да тек
ашылмай ғана қалған жоқ, керісінше, жоқ болып кетті. Бірақ бейне
категориясын ұсынып отырған сол аспект әлеуметтік теориялық талдаудың
және эмпирикалық зерттеудің пәні ретінде міндетті түрде қарастырылуы
қажет еді. Идеалистік философиясының үстемдік ету жағдайында
қалыптасқан оны іске асыруға гештальтпсихология талпынған еді, оның
бағыттары мен нәтижелеріне әсері тиді.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:

1. Жарықбаев, О.Саңғылбаев. Психология.
Энциклопедиялық сөдік ,-Алматы. 2011
2. Марцинковская Т. Д. История психологии: учебное
пособие для студентов высших учебных заведений /
Редактор Е. В. Сатарова. — 4-е издание,
стереотипное. — Москва: Издательский центр
«Академия», 2004.

Ұқсас жұмыстар

Бихевиоризм және гештальт психология

Психология тарихы. ХХ ғасырдың 2 жартысындағы психологияның жаңа бағыттары

Гештальтпсихологияның ізашары

Гештальт - психология

Психология тарихы және жаңа бағыттары

Шетелдік психологиялық тұжырымдамалардағы психикалық даму мәселелері

Когнитивті лингвистиканың қазақ тіл біліміндегі көрінісі

Кеңестік психология ғылымының даму бағыттары

Саяси бихевиоризм

Тұлға және мотивация

Пәндер