Оқыту әдістері және құрал жабдықтары

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігінің Семей
қаласындағы Шәкәрім атындағы университеті Информатика кафедрасы

СӨЖ №1
Тақырыбы: Оқыту әдістері және
құрал жабдықтары

Орындаған: Қосымғалина Арайлым
Тексерген: Тұрғанбаева Б.Ш.
Топ: Т-441

2015 жыл
Педагогикалық оқыту әдістері
Білімдену процесінің табысты болуы к өбіне қолданылатын о қу əдістеріне т əуелді.
Оқу əдісі – білім игеру мақсаттарына қол жеткізуге ба ғыттал ған о қытушы мен
оқушының бірлікті іс -əрекеттік қимыл - т əсілдері. О қу ма қсаты жолында ғы
ұстаздың оқыту жұмысы мен шəкірттің оқып- үйрену əрекеттеріні ң өзара
байланыстылығы жəне анайылығы осы о қу əдісінен к өрінеді.
Дидактикада кең қолданым тауып жүрген жəне бір т үсініктер легі –б ұл “о қу
тəсілі” жəне “оқу ережелері”.
Оқу тəсілдері- оқу əдісінің құрамды бөлігі немесе бір қыры, я ғни жалпы
“əдіс” түсінігіне байланысты жал қы ұғым. Б ұл екі ұғымды өз алдына шектеп
болмайды, олардың ара қатынасы ауыспалы, өзгермелі. Кей жа ғдайларда əдіс
педагогикалық міндетті шешудің дербес жолы есептелсе ж əне бір ы қшам о қу-
тəрбие мəселесіне орай- тəсіл болуы м үмкін. Мысалы, егер м ұғалім жа ңа
білімдерді сөздік, ауызша əдіспен (т үсіндіру, əңгімелеу, с ұхбат) ұсыну
барысында көрнекі құралдарды пайдаланса, онда б ұл к өрнекілік –т əсіл ретінде
қабылданады. Егер де көрнекіліктер білім игертуді ң негізгі құралы болып, солар
негізінде оқушылар жаңа білім а қпараттарын қабылдаса, онда к өрнекілік - əдіс,
ал мұғалімнің қалған оқу іс-əрекеттерінің бəрі тəсіл болып есептеледі.
Сонымен тәсілдер оқыту әдістерінің құрамына кіреді, әдістің
жүзеге асуына көмектеседі.
Оқыту әдістерінің басты қызметі - оқыту, ынталандыру, дамыту, тәрбиелеу, ұйымдастыру.
Оқыту құралдары - білім алу, іскерлікті жасау көзі. Олар: көрнекі құралдар, оқулықтар,
дидактикалық материалдар, техникалық оқыту құралдары, станоктар, оқу кабинеттері,
зертханалар, ЭЕМ және ТВ, нақты объектілер, өндіріс, құрылыс.

о й , з е й ін , е с , қ а - ж еке оқуш ы лар ара-
бы лдау, қи ялды с ы н д ағы қар ы м -
ж а қ с а р т у т әс іл д е р і; қаты насты басқару
т әс іл д е р і.

О қ ы т у т әс іл д е р і

м әс е л е л і ж а ғд а я т оқуш ы ларды ң се-
т у д ы р у ға з ім д е р ін е әс е р е т е -
к ө м е к т е с е т ін т әс іл д е р ; т ін т әс іл д е р ;
2. Оқыту әдістері және оларды жіктеу мәселесі. Әдістер белгілі бір негіз бойынша
топтарға бөлінеді.

XIX ғасырдың 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский түсіндіру, тәжірибелік,
зерттеу, зертханалық әдістерін жетілдірді.
Оқушылар сөзден, кітаптан, көрнекіліктен, тәжірибелік ж ұмыстардан білім алады.
Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант с өздік, т әжірибелік,
көрнекілік әдістерін ұсынады. Қазір компьютерлік ж үйелер ар қылы білім алу
мүмкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалық мақсатқа жету үшін
қолданылатын әдістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік ж әне да ғдыларды
қалыптастыру, білімді қолдану, шығармашылық іс- әрекет, бекіту, білім, іскерлік,
дағдыларды тексеру. Аталған авторлардың пікірлері бойынша оқыту әдісі -
дидактикалық мақсатқа жету үшін оқушылардың іс-әрекетін реттеп, ұйымдастыру
тәсілдері. Бұл саралауда әдістер оқытудың алдында тұрған міндеттермен
сәйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оқыту әдістерін оқушылардың танымды қ ж ұмыстарыны ң
түріне қарай топтастырған. Авторлар балаларға ақыл-ой жұмысының, өз бетімен білім
алудың жолдарын көрсетеді.
Оқыту әдістерін тандау әдетте сабаққа оқу материалының мазмұнын таңдаған кезде жүреді.
Ол дидактикалық мақсатқа, оқушылардың білім деңгейіне мұғалімнің өзінің дайындық
деңгейіне байланысты.
Әңгіме – оқу материалын ауызша баяндау. А. Байтұрсынов "Сөзден әдемілеп әңгіме шығару
өнері үй салу өнеріне ұқсас" дейді. Сөз өнерінің айшықты болуы сөздің дұрыстығына, тілдің
анықтығына, дәлдігіне, көркемділігіне, тіл тазалығына байланысты екенін дәлелдеп,
алмастыру, кейіптеу, бейнелеу (ұқсату), әсірелеу тәсілдерінің мәнін ашады. Міржақып Дулатов
Оқытудың баяндау, әңгіме, түсіндіру әдістеріне ерекше мән беріп, тұрмыс-салтқа, әдет-
ғұрыпқа байланысты тақырыптарды әсерлі баяндаудың тәсілдерін көрсетіп берді. Ол
"баланы толық жауап беруге әдеттендіру керек", - дейді. Сөйтіп, оқытушы көркемдеп
оқытудың жаңаша жолдарын ұсынып, мұғалімдерден соны іс-әрекеттерді талап етеді.
"Балалар дұрыс оқи алмай, қиналған жерде мұғалім өзі оқып, көрсету лайық", - дейді.
Сөздік әдісі мектептің барлық сатыларында қолданылып, әңгіменің сипаты, көлемі,
ұзақтығы өзгереді.

. Әң г і м е • әң г ім е н ің о қ у ш ы л а р д ы ң а д а м г е р ш іл іг ін е әс е р е т у і;
арқы лы • әң г ім е д е д әл е л д і ж ән е ғы л ы м и ф а к т іл е р д ің б о л у ы ;
ж а ң а б іл ім д і • о й п ік ір д ің д ұ р ы с т ы ғы н д әл е л д е й т ін ж а р қ ы н ж ән е
хабарлау н а н ы м д ы м ы с а л д а р д ы ң , ф а к т іл е р д ің ж е т к іл ік т іл іг і;
ү ш ін о ға н • әң г ім е н ің ж ү й е л іл іг і б о л у ы к е р е к ;
к е й б ір • әң г ім е н ің әс е р л іл іг і;
талаптар • т іл ін ің қ а р а п а й ы м д ы л ы ғы ж ән е т ү с ін ік т іл іг і;
• м ұғ а л і м н і ң ф а к т і л е р , о қ и ғ а л а р ғ а б е р г е н б а ғ а с ы н ы ң
қой ы лады .
болуы .
О лар:
Түсіндіру – жеке ұғым, құбылыстарды, құралдар, көрнекі құралдардың жұмыс істеу
әдіс-тәсілдерін ауызша баяндау. Мысалы, шет тілі сабағында жаңа мәтінді өтер алдында
оқушыларға жаңа сөздердің мағынасы түсіндіріледі. Мұғалім оқушыларға таныс емес
құралдарды немесе басқа көрнекі құралдарды сабаққа алып келіп, жаңа материалды
түсіндірмес бұрын оларды оқушыларға түсіндіреді.
Түсіндіру әдісі жаңа тақырыпты түсіндіргенде жиі қолданылады, бірақ бекіту кезінде
оқушылар білімді дұрыс меңгермегенде де қолданылады.
Химиялық, физикалық, математикалық есептерді шығарғанда теоремаларды оқығанда,
табиғат және қоғам құбылыстарының түбірлі себептерін және салдарын ашу кезінде
түсіндіру әдісі жиі қолданылады.
Түсіндіру – оқыту әдісі ретінде әр жастағы балалар тобымен жұмыста кең қолданылады.
Бірақ орта және жоғары сатыларда оқу материалының күрделеніп, оқушылардың а қыл-
ой жұмысының мүмкіндіктері өскенде бұл әдіс кіші жастағы оқушылармен жұмысқа
қарағанда көбірек қолданылады.

Т ү с ін д ір у әд іс ін е қ о й ы л а т ы н
талаптар:

салы сты р у, қатар с е б е п -с а л д а р б а й -
сұ р ақт ар д ы д әл қою , ұқсату,
ж ән е аң ы қ ж арқы н м ы салдар
ланы сы н аш ы п,
тұж ы ры м дау; қолдан у; д әл е л д е р к е л т ір у ;
Оқушылардың таным-белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған
әдістер (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин)
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс. Бұл әдіс арқылы о қушылар а қпараттарды
меңгереді. Оны басқаша ақпараттық-рецепция (қабылдау) әдісі деп атайды. Осы
әдіс арқылы мұғалім дайын ақпараттарды оқушыларға түрлі құралдармен
түсіндіреді, ал оқушылар ақпараттарды түсініп, естерінде са қтайды.
Түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс арқылы адамзат жина қта ған т әжірибені аз уа қыт
ішінде беруге болады. Оның пайдасы ғасырлар бойы тексерілген ж әне к өп
елдерде қолданылады.
Көп ғасырлар бойы білім беру үшін мұғалімнің сөзі, оқу кітаптары, ж ұта ңдау
көрнекі құралдар қолданылады. Қазір ақпараттар техникалық құралдар ар қылы
да берілуде. Олар арқылы ғалымдармен, жазушылармен, суретшілермен,
әртістермен, конструкторлармен, т.б. кездесу өткізуге болады.
Оқу кинолары, телехабарлары зат және құбылысты жақсы қабылдап, т үсінуге
көмектеседі. Олар арқылы өсімдіктің қалай өсетінін, ғарышта ғы
микроағзалардағы құбылыстарды көреді. Жұмыс істеп т ұрған үлгілерді, таби ғи
объектілерді демонстрациялауды кең қолдану керек.
Түсіндермелі-иллюстративтік әдіс бастауыш мектептерде ке ң тара ған. Ол ар қылы
білім "дайын" күйінде беріледі. Мұғалім материалды қабылдау ға к өмектеседі,
оны оқушылар түсініп, естерінде қалдырады. Бұл әдісті шектен тыс қолдану ға
болмайды.
Оқушылардың таным-белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған
әдістер (И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин)
Репродуктивтік әдіс. Бұл әдіс арқылы мұғалім оқушының іскерлігін және
дағдыларын қалыптастырып, тапсырмалар беріп, өзі ме ңгерткен білімді, үйреткен
іскерлік дағдыларын оқушыларға қайталатады. О қушылар м ұғалімні ң есебіне
ұқсас есептер шығарып, тіл сабақтарында үлгі бойынша жіктейді, септейді,
жоспар құрып, мұғалімнің нұсқауымен станоктармен ж ұмыс істеп, химиядан,
физикадан тәжірибе жасайды.
Репродуктивтік әдіс мұғалімнен ұйымдастырушылық қабілетті талап етеді.
Мұғалім сөздік, көрнекілік, тәжірибелік әдістер арқыл ы жаңа оқу материалын
түсіндіреді, ал оқушыл ар оларды тапсырмаларды орындау үшін қолданады.
Оқушыларға берілетін нұсқаулар жетілдіріліп, жауаптары бар ба ғдарламалан ған
оқулықтар жасалуда. Оларға ауызша түсіндіру, қалай ж ұмыс істеуді айтумен
қатар, жұмыс істеуге керек сызбалар, кинодан үзінділер к өрсетіледі.
Білімнің көлемі көп болғанда репродуктивтік әдіс түсіндірмелі-иллюстративтік
әдіспен бірге қолданылады.
Репродуктивтік әдіс бағдарламалық оқытумен тығыз байланысты. Ол ар қылы
тәжірибелік жұмыстар атқарылады. Оқушылар өз бетімен ме ңгере алмайтынын,
олар үшін мүлдем жаңа тақырыптарды репродуктивтік әдіспен беру керек.
Аталған әдісті шектен тыс қолдану жаттандылыққа әкеліп, оқушыны ң
шығармашылығын, ақыл-ойын дамытпайды. Себебі репродуктивтік әдісті
қолданғанда оқушылар үлгі, нұсқау бойынша жұмыс істейді.
Оқушылардың таным-белсенділігі деңгейіне қарай топтастырылған әдістер
(И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин)

Ішінара ізденіс немесе эвристикалық әдіс. Оқушыға мәселені өз бетімен шешуге
үйрету үшін, оған шағын зерттеу жұмыстарын беру керек. Мұғалім картиналар,
құжаттар көрсетіп, оларға сұрақ қоюды ұсынады, фактілерден қорытынды
шығартады, ұсыныстар айтқызады. Эвристикалық әдіс арқылы саба қ өткізетін
мұғалім алдын ала мәселені шешуге алып келетін, о қушыларды ң білімдерін еске
түсіртетін сұрақтар әзірлейді.
Эвристикалық әңгіме үшін құрастырылған сұрақтар мәселелік сипатта болады.
Оқушылар ізденеді, шығармашылықтарын көрсетеді. Оқушылар жеке м әселелік
сұрақтарды шешсе, онда ішінара – ізденіс әдісінің қолданыл ғаны. Мұғалім тапсырма
әзірлеп, оның қай жерлерін оқушылар зерттеу арқылы орындайтынын белгілейді.
Зерттеу әдісі шығармашылық жұмыс тәжірибесін жа қсы үйрену үшін қолданылады.
Зерттеу әдісі арқылы оқушы білімін қолданып, ғылыми таным әдістерімен ж ұмыс
істеп үйреніп, жаңа мәселелерді шешу тәжірибесін жина қтайды.
Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру әдісі

Дедуктивтік әдіс арқылы мұғалім ережелерді, формулаларды, заңдарды т үсіндіріп,
оны оқушы меңгереді. Аталған әдіс оқу материалын тез ме ңгеруге к өмектесіп,
абстрактылы ойлауды дамытады. Оны теориялық материалдарды о қу ға, есептер
шығаруда қолданған дұрыс.Эвклидтің элементарлық геометриясы дедуктивтік әдіспен
оқытылады. Бірақ оқушылардың дайындығын қатаң түрде ескеру керек. Егер олар
кейбір ұғымдарды, теорияларды білсе, онда мұғалім оларды жеке зат ж әне
құбылыстарды меңгерту үшін қолданады.Дедукция әдісі арқылы о қушы өзі білетін
қорытындыларды, ережелерді, ғылыми заңдарды бақылау жүргізгенде, т әжірибе
жасағанда, жаттығу жазғанда қолданады. Мысалы, те ңіз кемелеріні ң қанша тонна ж үк
көтеретінін білу үшін Архимед заңы қолданылады. Жазбаша жатты ғу жаз ғанда белгілі
грамматикалық ережелер қолданылады.
Индуктивтік әдіс. Индукция - латын сөзі. Оқушыларды белгілі бір қорытындылар ға
әкелу. Алдымен оқушыларға жеке заттар, құбылыстар түсіндіріледі, фактілерден
қорытындылар шығартады. Индукция әдісі дедукциямен бірге қолданылады.
Осы екі әдіс арқылы ой-тұжырымдарын жасау - оқытудың логикалы қ негізі болып
табылады. Оқу пәнінің мазмұны, логикасы бағдарламасы индукция әдісін қолдануды
талап етеді. Индукция әдісі бастауыш сыныптарда жиі қолданылады. Себебі Б ұл
жастағы балалар нақты жеке құбылыстарға қызығады. Олардың кейбір белгілерін
анықтап, талдап, қорытындылар жасайды. Осылайша жасал ған ұғымдарын с өз ар қылы
айтады. Осы кезден бастап дедукция әдісі қолданыла бастайды.
Оқу-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру әдісі
Импрессивтік әдістер. Импрессия (латын сөзі, әсер, толғаныс, сезім) әдісі арқылы балалар
мен жастар немесе ересектер шығарма және оның авторы туралы а қпарат алып, оны
талдап, шығарманық негізгі идеясын айтады.
Оқушы шығарманық негізгі идеяларын оның кейіпкерлерінің мінез-құлқымен, жүріс-
тұрысымен салыстырады, өзінің сөзі мен ісіне ойлана қарай бастайды.
Осы әдісті әдеби шығармаларды, сахналық қойылымдарды, кинофильмдерді, с әулет
өнері, саз өнері шығармаларын және адамның мінез-құлқын талдау үшін қолдану ға
болады. Бұл әдісің тиімділігі ең алдымен шығармаларды іріктеуге, мұғалімні ң
оқушыларды әсерлендіре білуіне, оқушылардың өз ойын басқалармен бөлісе алуына
байланысты.

Экспрессивтік әдістер. Экспрессия (латын сөзі, бейнелеу) әдісі арқылы жасалған
жағдайда оқушылар нақты құндылықтар жасап, өздерін танытады. Оны ң жа қсы мысалы
оқушылардың сахналық қойылымдарда түрлі рөлдерде ойнауы, сценарий жазулары,
режиссер, ұйымдастырушы болулары, қарапайым шығарманы сахна ға лайы қтап қоюы.
Мұғалім экспрессивтік әдіс арқылы топқа және жеке оқушыларға сурет салдырып, м үсін
жасатады, қысқа метражды фильм шығартады. Оқушылар ж ұмысыны ң к өрмесі, тарихи
оқиғаларды сахнаға лайықтап қою да экспрессивтік әдіс арқылы жасалады.
Адамдардың қарым-қатынасын әнмен айтылатын қысқа комедиялы пьеса немесе
психологиялық драма түрінде көрсету оқушыны жақсы болуға тәрбиелейді.
Бала тебірене, толғана отырып рухани құндылықтарға баға береді. Бұл баға өзгермейді.
Экспрессивтік әдіс оқушылардың шығармашылық белсенділігін туғызады, фотоаппарат,
ұнтаспа, радио, теледидар, ұлғайтқыш аппараттар, кинокамера, к үйтаба қ,
бейнемагнитафондар адамдар жасап шығарған рухани мәдениетті к өруге, үйренуге
көмектеседі, тәрбиеленушілердің біліктілігін арттырады.
Ынталандыру әдісі
Оқыту процесінде баланың оқу іс-әрекетіне оң көзқарасын туғызу керек. Оқылып отырған
материалдың оқушыны тебірентуі, қуанышқа бөлеуі, таң қалдыруы, аяушылық сезімін тудыруы
сабақтың мақсатына жетуді тездетеді.
Педагог ақын М.Жұмабаев ақыл көріністері әсерленуден пайда болады, әсерленуді ң к үшті болуы,
жалғасып дамуы ұғымның дұрыс болуының кепілі деп көрсетеді. Жаңашыл мұғалім Е.Н.Ильин
әдеби шығармалардың адамгершілік туралы жазған жерлерін оқушыларға талдатады. Қызы қты
мысалдар, тәжірибе жүргізу, бір-біріне кереғар келетін айға қтар оқушыны ң түрлі сезімдерін
туғызып, оны оқуға ынталандырады. "Тұрмыстағы физика", "Ертегілердегі физика" деген
тақырыпқа мысалдар жинату да пайдалы жұмыс.
Атақты ғалымдардың және қоғам қайраткерлерінің өмірі мен қызметі туралы кештер, көркем
әдебиеттен үзінділер оқу танымдық қызығушылықты арттырады.
Мұғалімнің сөйлеу мәдениеті де оқушы сезіміне әсер етеді. Оқулық тақырыптарының мазм ұны -
оқу іс-әрекетіне қызықтыратын негізгі құрал.
Оқуға қызықтырудың өте жақсы әдісі - танымдық ойындар. Пікірсайыстар да о қушыны о қуға
қызықтырады. Үлгерімі төмен оқушыларды жеткен жетістігіне қуанту да олардың оқуға ықыласын
арттырады.

Қ ы з ы ғу ш ы л ы қ т ы ң ү ш т ү р і:

• іс -әр е к е т к е іс -әр е к е т т ің
таны м ны ң деген оң көз- баланы
балан ы ж ақсы қарасты ң болуы ; ы нталанды руы
с е з ім г е б ө л е у і;
.
Оқыту әдісін таңдауға ықпал ететін шарттар:
1 . О қ ы т у әд іс т е р ін о н ы ң м а қ с а т -м ін д е т т е р ін е ,
о қ у ш ы л а р д ы ң ж а с ж ән е т а н ы м әр е к е т ін ің
е р е к ш е л ік т е р ін е с а й қ о л д а н у ;

М е к т е п т ің м а т е р и а л д ы қ - т е х н и к а л ы қ

н е г із ін е с к е р у ;
3 . М е к т е п т ің о р н а л а с қ а н ж е р ін е с к е р у . М ы с а л ы ,
қ а л а м е к т е п т е р ін д е о қ у ш ы л а р д ы ө н д ір іс
о р ы н д а р ы н а э к с к у р с и я ға , а у ы л м е к т е п т е р ін д е
м е к т е п ж а н ы н д а ғы у ч а с к е л е р г е , т а б и ға т қа ,
а у ы л ш а р у а ш ы л ы қ ө н д ір іс ін е а п а р у ;

4 . М ұғ а л і м н і ң ш ы ғ а р м а ш ы л ы ғы ж ән е
ш е б е р л іг і. О қ ы т у д ы ң н әт и ж е л і ө т у ін е н е г із б о л а т ы н
с а б а қ м а қ с а т ы н ы ң а й қ ы н д ы ғы . С е б е б і о қ у
м а т е р и а л ы н б а я н д а у д а н е г із г і и д е я с ы н н е м е с е
о қ у ш ы л а р д ы ң іс -әр е к е т ін а н ы қ т а п а л м а й , о қ ы т у
м а қ с а т ы н а ж е т у м ү м к ін е м е с .
Пайданылған әдебиеттер

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педогогикалық
университеті, «Педогогика» ,Алматы 2003ж

Әбенбаев С.Ш. «Тәрбие теориясы мен әдістемесі»,
Алматы 2004ж

Әбенбаев С.Ш, Құдиярова А.М, Әбиева Ж.Ә
«Педогогика», Астана 2003ж

Әбиев Ж., Бабаев С., Құдияров А., «Педогогика» Алматы
2004ж

Дүйсембекова Ш. «Педогогика»( дәрістер курсы)
Семей 2011ж

Қоянбаев Ж.Б. «Педогогика», Алматы 1992ж

«Педогогика оқулық», Алматы 2005ж

http://referattar.kazaksha.info/

Ұқсас жұмыстар

Оқу әдістері мен құралдарын іріктеу

Оқыту әдістері

Оқыту әдістері мен құралжабдықтары

Оқу әдістері және құралжабдықтары

Оқыту әдістері мен құрал жабдықтары

Оқу әдістері жәні құралжабдықтары

Оқу әдістері және құрал жабдықтары туралы ақпарат

Дене тәрбиесінің әдістері

Мультимедиа технологиялары

Көлем сөзі

Пәндер