Аударма мен лингвистика: сөйлеу әрекеттерін аудару және эквиваленттік мәселелері

Аударма мен лингвистиканың байланысын келесі көзқарасқа сүйеніп қарастыруға болады: Аудармашы сөздерді емес, сөйлеу әрекеттерін аударады.

Сабақта да, баспада да ең бірінші тіл мәселелері аударманы талдағанда қарастырады. Аударма жасай білуді сол тілде оқып, шет тілді түсінудің жетілген формасы деп қарастырған. Аударма теориясы салыстырмалы әдебиеттанудың, қолданбалы лингвистиканың, филологияның арнайы бөлімі деп саналған. Аудару өнеріне оқыту басқа тілдегі тұтас мәтіннің, сөз тіркесінің, сөздің мағыналарын жеткізу айналасында қарастырылады.

Лингвистика өзінің бүкіл даму тарихында тек қана аударманың эквиваленттілігінен басқа кезкелген аударманың сенімділігіне қатысты. Соңғы уақытта лингвист-аударматанушылар эквиваленттіліктің тар аясынан шыға бастады. Егер адам тілді жақсы білсе, ал мәтін синтаксистік және семантикалық ережелерді қанағаттандырса, түсінуде қиындық тумайды.

Әйткенмен, көптеген жағдайлар кездеседі.

Бір-біріне байланыссыз мәліметтерден секірмелі нақты болжамға өтуді абдукция дейді. Бұндай ана тілінде айтылғанды түсіну оңайдың оңайы болса да кездеседі.

Тілді сезінуді тежеуге бастапқы бірдеңеге ұмтылу немесе басқа алаңдату факторлары, мысалы досының, жұбайының сөздерін тыңдап, еске сақтап, бірақ мән мағынасын басқаны ойлағандықтан түсінбейсіз, қабылдамайсыз және онда шапшаң істелетін қарапайым күрделі болып, логикалық секірмелі абдукция қажет болады.

Жұмыстың бұл бөлігі аудармашыға ұнаса да, ұнамаса да айналасуы керек, бұнысыз бұл мамандықта жұмыс істеуге болмайды. Себебі аудармашы жұмысында сөзге сағаттық жұмысқа қанша төлесе сонша төлейді, дұрыс сөз іздеу үшін материалдық ынталандырма жоқ. Ақшалай пайда жоқ болса да, кейбір себептер іздестіруге мәжбірлейді:

А аудармашы этикасы, кәсіби ынталану аударманы дұрыс, эквивалентті жасауға итереді

Б Өз жұмысына кәсіби мақтаныш, рухани қанағаттану

Аудармашы сөйлеу әрекеттерін өзгертумен айналысады.

Француз заңгері өз кеңсесінде бір сөйлеу әрекеттер жасайды, жапон заңгері басқа сөйлеу әрекеттерін жасайды, ал франко- жапон аудармашысы құқық саласында маманданған біріншінің де, екіншінің де жұмыстарының жетістіктерін пайдаланған үшінші. Аудармашы бір сөйлеу әрекеттерін басқасына айналдырады.

Түпнұсқа тілін пайдаланып, алғашқы мәтіннің авторы сөйлеу әрекеттерін жасайды, ал аудармашының жұмысы, аудару тілін пайдалану арқылы, белгілі сөйлеу әрекеттерін жасау. Жұмыс барысында сөйлеу әрекеттері түбегейлі өзгеріске ұшырайды. Бұл өзгерістер шексіз әр түрлі сияқты көрінеді, тіпті оларды стереотипке келтіру мүмкін еместей көрінеді. Әр сөзді, сөз тіркестерін не сөйлемдерді жеке-жеке қарап, ойластырып, таразылап, айтылуына, естілуіне терең талдау жасау керек.

Осындай жолмен жұмыс жасағанда ұқсас трансформациялар әдетке айналады, біртіндеп стереотиптер қалыптасып, ал аударма оңай жұмыс сияқты көрінеді. Ондаған мың өзгерістерді индуктивті араластыруды қашан олар схемаға айналғанша, Карл Вейк бір қарағанда ретсіз болғанмен оларды реттеу үрдісі деп атаған.

Аудармашының сөйлеу әрекеттерінің аздаған өзгешелігі алғашқы мәтін авторының сөйлеу әрекеттерін қалпына келтіру екеніне айналасындағы адамдарды сендіру мақсаты тұр. Мұнда басқаларға еліктеп, қандай сөйлеу әрекеттерін тапсырыс беруші аударманы дәл, нақты және кәсіби деп қабылдағаны керек. Аудармашылар вербалды құралдардың көмегімен әрекеттер жасайды.

Ұқсас жұмыстар

Аударма кәсібінің лингвистикалық ерекшеліктері: эквиваленттік, сөйлеу әрекеттері және контекст

Аударма үрдісінің лингвистикалық ерекшеліктері және сөйлеу әрекеттерінің теориясы

Психолингвистика және лингвистика: сөйлеу әрекеті, тілдік құралдар мен психосемантика

Аудармашының лингвистикалық ерекшеліктері: аударма бірліктері, эквиваленттілік және сөйлеу әрекеттері

Аударма талаптары мен сапа критерийлері: қазақ ісқағаздарын аудару және аудармашының кәсіби этикасы

Әлеуметтік лингвистика: қалыптасу тарихы, ұғымдық аппараты мен зерттеу мәселелері

Аударма кәсібінің лингвистикалық және психологиялық аспектілері

Аударма үрдісінің лингвистикалық модельдері мен ерекшеліктері

Аударма үрдісінің психологиялық және лингвистикалық ерекшеліктері мен жас аудармашыларға арналған нұсқаулар

Лингвистикалық аударма теориясының пәні мен объектісі және дамуы

Пәндер