Экономикалық жүйе: мәні, элементтері, даму сипаты

Презентация қосу

Тақырыбы: Экономикалық
жүйе: мәні, элементтері,
даму сипаты.
.
Кіріспе

Қоғамдағы экономикалық қатынас – күрделі ұғым. Бір жағынан, олар адамдарды ң таби ғат қа
қатынасын, адамның табиғатпен өзара әрекетпен көрсетеді. Бұл қатынас таби ғи ресурстарды
рационалдық пайдалану бойынша.
Оларды техника-экономикалық қатынас ретінде белгілеуге болады. Басқа жа ғынан экономикалы қ
қатынас – бұл қатынас   өндірістің факторларына меншік ретінде аны қталатын ( өндірістік
қатынас) адамдар арасындағы қатынас. Бұл әлеуметтік – экономикалық қатынас.
Техника-экономикалық және әлеуметтік экономикалық қатынас экономиканың екі жағынан
бірлігін бейнелейді. Бұл бірлік ұйымдастыру – экономикалы қ қатынаспен бекітілген, я ғни барлы қ
экономика мен оның бөлек бөліктерімен ұйымдастыру және басқару ж үйесі.
Экономикалық жүйе – бұл қоғамның белгіленген тұтастықты, қоғамның экономикалық
құрылымын бейнелеуші өзара байланысты  экономикалық элементтер жиынты ғы; өндіріс туралы
жинақталатын қатынас бірлігі, бөлу, айырбастау мен тұтыну, экономикалық игілік.
Экономикалық жүйеден тыс сипаттамасы экономикалық заңдылы қты ж үзеге асырушы
экономикалық қатынас пен институтты ұдайы жарыққа шығара алмас еді, экономикалы қ
құбылыстар мен процестердің  теориялық мәнін түсіну  үйлеспеуі мүмкін.
Меншік формасына байланысты аталған құрылымдарды ң жиынты ғы әр т үрлі сипат қа ие
болады: патриархалдық, ұсақ тауарлы, мемлекеттік және т.б. Бір елде бірнеше сипатты бір
мезгілде қатар орын алуы мүмкін. Бұл жағдай экономикалы қ ж үйені ң өзіні ң қарама- қарсы
және толқынды қозғалысына әкеледі. Осылайша, егер елде мемлекеттік сипат к үшейе бастаса,
ұлттандыру процесі жүруде деп білеміз. Керісінше, жеке шаруашылы қты қ сипат ал ғы кезекке
шықса, орталықтандыру орталықсыздандырумен алмастырылады.
Қазіргі заманғы әлем әрқасысы ұзақ тарихи даму процесіні ң нәтижесінде қалыптас қан сан
алуан экономикалық жүйелердің болуымен сипатталады. Оларды қандай да бір критерий
негізінде топтастырып, жіктеуге болады. Қоғамның тарихи даму процесін әр экономист
өзінше түсінетін болғандықтан, олардың таңдап алған критерийлері де біркелкі емес. Әр
түрлі көзқарастар негізінде құрылған экономикалық жүйелерді классификациялауды ң
кейбіреулерін қарастыралық.
Экономикалық жүйелерді
классификациялау
I. Формациялық көзқарас — Маркстік теорияға тән. Маркс үш мүшелік классификацияны қорытып
шығарды.
Алғашқы (архаистік) құрылыс — алғашқы қауымдық және азиаттық өндіріс әдістерінен тұрады.
Бұл топтағы көңіл аударатын азиаттық өндіріс әдісі. Оны ң негізі патриархалды қ шаруашылы қ
шегінде қала отырып, рыноктың көмегінсіз, өзін-өзі қамтамасыз етуіне мүмкіндік беретін үй
өнеркәсібі мен жерге ұжымдық меншікке негізделген «шығыстық қауым».
Экономикалық оқшауланған қауымдардың күш-куатын табиғатты ірі к өлемде игеру мен
қорғаныстың қажеттігі өз қолына әскери және экономикалық билікті біріктіріп ұста ған деспотты қ
мемлекеттердің туындауына әкелді, яғни олар жерге меншікті тартып алып, рента, қосымша өнімді
және т.б. иемденді. Азиаттық өндіріс әдісі к өптеген халы қтар ға болғанмен, ол ұза қ уа қыт бойы тек
Азия    елдерінде сақталынып келді (XX ғ. басына дейін). Оны ң ұза қ с үруіні ң себебі — суармалы
жер шаруашылығымен айналысатын қауымның сақталуы.
Азиаттық өндіріс әдісінің мәселесі соңғы екі жүз жыл бойы пікірталасты та қырып болып қалуда.
Екінші ірі формацияны Маркс екінші реттік, я ғни жеке меншікке ( құлды қ, басыбайлылы қ,
капитализм) негізделген деп атады.
Үшіншісі — жеке меншікті жоюға негізделген, екі сатылы формация. Марксті ң пікірі бойынша,
коммунизм дәуірі «оңшыл    гуманизм»  дәуіріне дейін өсуі керек деп тұжырымдайды.
Өндірістік қатынас жүйесі өзімен бірге саяси, құқықтық, идеологиялы қ, ұлттық, отбасылы қ ж әне
басқа да қоғамдық қатынастар мен институттарды көрсететін базис қондырмасы ретінде қатысады.
Өндірісті бірліктегі тәсілі мен қондырмасымен өзара әрекеті қо ғамдық-экономикалы қ формацияны
құрайды. Адамзат дамуының тарихи жүрісі өзімен бірге қоғамдағы формацияны ң   ж үйелі
ауысымын көрсетеді: алғашқы-қауым, құл иеленушілік, феодалды қ, капиталистік   ж әне
коммунистік.
Өндіріс әдісі өндіргіш күштер мен өндірістік қатынастар ж үйесіні ң жиынты ғы ретінде әрекет етеді.
Қатынастар сипаты өндіріс құралдарына меншіктің үстем формасы ар қылы аны қталады. Әр
жүйенің материалдық өндірісінің даму     деңгейі тұрақсызды ғына к өңіл б өлінеді. Б ұлар ерте ме,
кеш пе әйтеуір өндіріс тиімділігінің деңгейі анағұрлым жоғары болатын келесі ж үйеге ауысуы тиіс.
Формациялық теорияның негізгі жағдайлары:

Табиғи-тарихи үрдіс қоғамдық-тарихи формацияларды ң   бірізділікті ауысымы т үрінде дамиды;
Материалдық өмірдің рухани өмірді ығыстыруы;
Өндірістік қатынастар қоғамның базисі болып табылады, құрылғы базиске қара ғанда туынды сипат қа ие
болады;
Класстар қоғамның негізгі бірлігі және тарих субъектісі болып, ал класстар арасында ғы к үрес – класстарды ң
өзара әрекеттесуінің басты формасы болып табылады.
Формациялық теория негізгі іс жүзіндегі философиялы қ т үсінуді ң үлкен салымы болып табылды. Соны ң
көмегімен адамзат тарихы оқиғаның аралас жиынтығы ретінде емес, оны ң ішкі даму за ңдарымен қисынды
жүйесі түрінде алдымызда жатыр. Сонымен бірге б ұл теория кемшіліктер ретіні ң к үшіне   қо ғамды қ дамуды ң
жан-жақты теориясы ретінде танысуы мүмкін.
Бұл, өзінің дамуында барлық жақтар мен халықтардың міндетті т үрде  бес ар қылы формациядан өтуі туралы
бекітуге қатысты, сондай-ақ өндіріс құралдарының меншік иесі мен меншіктік емес қатынасты ң арасында
антогонистикалық сипаттамаға шектен тыс акцентіне қатысты.
Формациялық әдіс тарихи дамудың   түсінігін же ңілдікке ж әне б ұзыл ған ұғым ға апарады, оны т өменнен
жоғарғы саты бойынша қоғамның өтуін бір мәнді   түрде   көрсетеді. Әр қо ғамды қ-экономикалы қ
формациялық болып өткенімен салыстырғанда сапалы дамудың жо ғарылау сатысына ұсынылады.
Сондықтан К. Маркстің коммунистік формациясы қоғам дамуының жоғар ғы сатысы өркениеттік әдіс
өндірістік-экономикалық фокторлармен емес, барлық материалды қ және рухани м әдениет элементтеріні ң
жиынтығымен қоғамдық дамудың түрлі   кезеңдердің   бөлінуін басшылы ққа алады. Сонды қтан ол үшін
қоғамдық байлық емес, адам дамуының акцентіне тән.
II. Өркениеттік көзқарас әлемдік тарихты біртіндеп өркениеті ауысып отыратын бірт ұтас планетарлық тарих ретінде зерттеуді
ұсынады. «Өркениет» сөзі латынның «цивилис» азаматтық, қоғамдық сөзінен шыққан. Бұл термин мәдениеттің д әрежесі мен
деңгейін бағалау үшін қолданылады (мысалы, антикалық, азиаттық, европалық).
Бұл көзқарас адамзат тарихының негізгі мәселелерінің өзара байланысы мен т әуелділігін к үшейту ж әне жалпы адамзатты қ
құндылықтардың таптық, ұлттық құндылықтар алдында басымдылығын ұғыну мақсатында қалыптасты.
Бұл теория өз дамуының бастапқы сатысында тұр. Оның басты   мәселесі жүйені құрушы   белгілерді   іздеу.   Кейбір авторлар
осындай белгілер ретінде еңбек өнімділігін жаңа сатыға көтеретін өркениет   т өңкерістерін қарастыруды ұсынады.
Алғашқы өркениет төңкерісі ауыл шаруашылықтық болды (шамамен 6-8 мың жылдар бұрын). Келесісі — өнерк әсіп т өңкерісі
(300 жыл бұрынғы). Қазіргі төңкеріс ғылыми-техникалық болып табылады (XX ғасырды ң орта шені). Ол халы қты адамны ң
қажеттіліктерін өтеу сферасына (сауда, қызметтер, көлік білім, ғылым, мәдениет, басқару және т.б.) бейімдейді.
Кейбір экономистер жеті өркениетті бөліп қарастырады: неолиттік (тас ғасыры) — 30-35 ғасырлық; шы ғысты қ — құл
иеленушілік (қола ғасыры) — 20-23 ғасырлық; антикалық 12-13 ғасырлық (темір ғасыры); ерте феодалды қ — 7 ғасыр ға
созылған; бастапқы индустриалдық — 4,5 ғасырлық; индустриалдық — 2-3 ғасыр; кейінгі индустриалды қ, немесе
информациялық қоғам (қазіргі дәуір). Өркениеттік көзқарас таптық шарттамалардан аулақ болғандықтан қазіргі кезде
басқаларға қарағанда кеңінен таралған, оның артықшылығының өзі осыдан көрінеді. Сонымен қатар, өркениеттік к өз қарас қа
сүйене отырып, әр түрлі елдер мен аймақтардың даму ерекшелігін, оларды өзіндік ерекшеліктерінен айыра отырып, бір жалпы
схемаға сыйғызуға тырысады; өркениет көзқарасының қауіптілігінің өзі осыдан көрінеді.
Адамзат қоғам дамуының тарихы бір ізді тарихи саты емес, қо ғамның белгілі бір жа ғдайыны ң кезе ңі б өлінеді. Өркениеттік
әдіс тарихи үрдістің үзілмейтіндігін көрсетеді, оның қозғалысы өзара   байланысты және саба қтасты ғында, рухани ж әне
материалдық құндылықтың қалыптасуын білдіреді, олардың дамуын қоғам дамуында көрсетеді. Тарихтың кезе ңдеуіні ң
өркениеттік әдіс шотландық философ Адам Фергюсонмен (1723-1816) алғаш рет дайындалды. 1768 жылы шыққан «Адамзаттың
қоғам тарихының тәжірибесі» деген кітабында ол адамзаттың  тарихын үш кезеңге: жабайылық, тағылық және өркениеттілік
деп бөлді. А.Фергюсон ұсынған кезеңдену негізінде материалистік белгілер жатты: шаруашылық қызмет пен меншіктік т үрді ң
дамуы. А. Фергюсон жабайылықты жеке меншіктің әдеттегідей жоқ кезеңі ретінде аңшылық-шаруашылы қ кезеңі ретінде
сипаттады; тағылықты – жеке меншіктің пайда болуының мал шаруашылығы, яғни әлі заңмен бекітілмеген ретінде; өркениетті
– жеке меншіктің үстемшілігімен егін шаруашылық кезеңі ретінде сипаттады.
Бұл бөліністі Льюис Генри Морган (1818-1881) өзінің жұмысында пайдаланылды, бірақ әр кезе ңді саты ға (т өмен, орта ж әне
жоғары) бөліп нақтылай   түсті және алғашқы қауымның даму белгілерін айқындады. Льюис Генри Морган топтастыруында
жүйелі этникалық кезеңдер басым белгілейтін прогрес көрсеткіші ретінде мәдениеттің б өлек материалды қ ж әне рухани пайда
болуы алынды (отты пайдалануды үйрену, жебе мен садақты ойлап табу, қыша өндірісін енгізу және т.б.).
Қазіргі әдіс-тәсіл өркениетті ішкі (экономикалық) және сыртқы (экономикалық емес) факторлар бірлігіні ң тарихи туындаушы
қоғам өмірінің пайда болудың өзіндік тәсілімен сипатталатын қоғамдық жүйе ретінде қарастырады. Экономикалы қ емес
факторлар болып әлеуметтік   мәдени (ұлттық, діни, этникалық және т.б.), әлеуметтік-саяси, сондай-а қ таби ғи-климатты қ
географиялық және басқа фокторлар қатысуы мүмкін.
Қоғам  сатылары

Белгілері Индустриалдық Индустриалдық Индустриалдықтан
(дәстүрлі) қоғам (экономикалық) кейінгі
қоғам (экономикалықтан
кейінгі)

Өндіріс қор-ң Еңбектің қол құралы Машина Информатика
типі

Жетекші Ауыл шаруа-ғы Индустрия Ғылым
сектор

Детерминация Еңбекке сыртқы  экон-қ Материалдық Шығармашылық
типі еріксіз тарту, дәстүрлер (ақшалай) стимул

“Қоғамдық Дәстүрлі   “Экономикалық Әлеуметтік-
адал”типі “патриархаттық адам” адам” шығармашылық
“әлеуметтік адам”
III. Қоғамның индустриалдық даму деңгейінің критерийлерін қолданатын бас қа жіктеуге с әйкес 3
экономикалық жүйелер бөліп қарастырылады: индустриалды қ, кейінгі индустриалды қ ж әне жа ңа
индустриалдық. Соңғысының «ақпараттық қоғам» дейтін тағы бір атауы бар.
IV. Негізінде өндіріс құралдарына меншік формасы мен шаруашылы қ қызметін бас қару әдісі сынды екі
критерий жатқан тағы бір жіктеулер бар. Бұл екі белгіні ң негізінде әкімшіл, рынокты қ ж әне аралас
экономика деп бөліну жүреді.
Дәстүрлі экономика – бұл ежелгі, көне замандағы экономика. Ол дәстүрге негізделеді. Еңбек сипаттары,
қарапайым, қол еңбегі. Қажеттіліктер – қарапайым. Қазақстанда ауыл және мал шаруашылығы – д әстүрлі.
Әкімшіл-әміршіл экономика классикалық саяси-экономикалық еңбекқұн теориясына негізделген. Карл
Маркс пен Фридрих Энгельс негізгі — мемлекет меншігі, себебі б әрі мемлекет қолында. Сол себептен сол
кезде қоғам дамуы бюрократия, монополия (бір сатушы) қолында болады. Мемлекеттендіру жо ғары
қарқынмен жүргізілді.
Нарықтық экономика – экономикалық, адамның еркіндігі әркім өзі, жекеменшік қатынастары табыс қа,
пайдаға ие болу. Бәсекелік орын алды.

Экономикалық жүйе типтері:

а) дәстүрлі экономика тұйық, оқшау шаруашылыққа негізделеді. Ұрпақтан ұрпаққа беріліп отырған дәст үр мен салт, қандай тауарды
қалай, кім үшін өндіру арқылы анықтады. Экономиканың осы түрі бұрынғы заманға қарағанда, Азия, Латын Америкасы мен Африка
елдерінде қазір өте сирек кездеседі.
ә) еркін бәсекелестік нарықтық экономика ресурстарға жеке меншіктік және тауар өндірушіні ң еркін б әсекелік механизмімен
сипатталады. «Тұлға өзінің барлық материалдық және рухани мүмкіндіктерін өз пайдалылы ғы үшін қолдануға тырысады. Ол
күнделікті өмірде қоғам үшін пайда келтіруді ойламайды. Адам тек өзінің мүддесін к өздейді, біра қ б ұл жа ғдайда к өптеген бас қа
кездегідей, ол көрінбейтін қолмен, мақсатқа қарай бағыттайды және оның ойыңда б ұл болғандай емес. Өзіні ң ойла ған мүддесін тіпті
саналы түрде көздегенмен де, ол қоғам мүддесіне батымды-ақ жиі қызмет жасайды».
Мұндай экономика ең идеалды экономика ретінде қарастырылады. Еркін (либералды) нары қтық экономиканы ң негізін қалаушы А.
Смит болды. Ол нарықтық экономикаға барынша еркіндік беру қажет деп есептеді. Алайда еркін нары қты қ экономиканы ң на қты
қызмет атқаруы көрсеткеніндей, оның бөлінбес серігі — артық өндіру экономикалық дағдарысының үнемі туындауы болып келеді.
Экономикалық дағдарыстар тарихын зерттеуі көрсеткендей, олар 1825 жылдан бастап үнемі әрбір 8-10 жылда қайталанып отырады.
Дағдарыс кезінде саудада тоқырау басталады, нарыққа өтпейтін өнімдер мөлшері толып кетеді, қолма-қол акшалар айналымнан
жойылады, зауыт пен фабрикалар тоқтатылады және жұмысшылар жұмыссыз қалады. Тоқырау жылдарға созылады ж әне экономика
бүлінеді.
б) әкімшілдік-әміршілдік экономика. Нарықтық экономикадағы еркін б әсеке және оны тере ңірек талдау құбылысы әкімшілік-
әміршілдік экономика теориясының пайда болуына ықпал етеді. Әміршілдік экономика теориясыны ң ұраны: «Қазіргі өндіргіш
күштермен олардың ұғыну бейнесінде, тіпті табиғатымен қарау байқалады. Өндірістегі қоғамдық анархия өндірісті қо ғамды қ-
жоспарлы реттеумен алмастырылады».
Әкімшілдік-әміршілдік экономиканың нарықтық экономикаға қарағанда артықшылығы мынада: ол ашы қ т үрде ж ұмыссыздықты,
өндірістің тым құлдырауын болдырмайды. Ал қиын шешуші кезеңде елдің материалдық, еңбектік және ақша қорларын ірі халы қ
шаруашылығының міндеттері мен бағдарламасын жүзеге асыруға шоғырландырады және жұмылдырады. Сондықтанда жоспарлау
жүйесін қоғамдық меншікке негізделген социалистік елдер ғана емес, жеке меншікке негізделген кейбір капиталистік елдерде
қолданады. Айталық, екінші дүние жүзілік соғыс кезеңінде бұл гитлерлік Германияда бай қалды. Экономиканы ң ауқымды салалары
мен барлық салалары орталық жоспарлау және соғыс ұйымдарының тікелей бақылауында болды. Осы кезеңдерде Англия мен А ҚШ-да
дәл солай жүзеге асты.
Әміршілдік-әкімшілдік экономиканың олқылықтары мынадан байқалады.
Біріншіден, барлық шаруашылық сауалдарын көп сатылы бюрократтық инстанциясы арқылы шешу қажет болды. Олардың келісімін
алуға көп уақыттың кетуі — барынша кедергі болып табылады. Мұндағы басты мақсат — жаңа өнімді шығару қажеттілігі, жа ңа
техника мен технологияны ендіру болмақ. Ал келісімге кеткен уақыт бұған кедергі жасайды.
Екіншіден, кәсіпорын жоспарының орындалуы туралы тұтынушы алдында емес, жоғары жақта ғы орталы қ ұйымдар алдында есеп
береді. Кәсіпорын есебі бұрыстау, боямалы ақпараттан құрылады. Сондықтанда орталық ұйымдар экономика ж әне т ұтынушыларды ң
қажеттілігі туралы көбіне нақты көзқараста бола алмайды.
в) қазіргі нарықты экономика аралас экономика ретінде болуда.
Аралас нарықтық экономика дегеніміз не? Американ экономисі Пол Самуэльсон былай деген: «Аралас экономика экономикалы қ
өмірдің нашарлауын жалпы сауықтырудың нақтыланған алып жүйесі болып табылады», әрі қарай ол: «Аралас экономика — б ұл
нарықпен, бұйрық, дәстүр элементтерімен бірге болатын экономика» — дейді.
Аралас нарықтық экономика теориясынын түп тұлғасы болып «конвергенция» теориясы (авторы — Нидерланд экономикалық
мектебінің профессор-экономисі Ян Тинберген) және «жаңа индустриалды қоғам» теориясы (авторы — Гарвард институтыны ң
профессор-экономисі Джон Кеннет Гэлбрейт) жатады. Дж.Гэлбрейт «жаңа индустриалды қо ғамды» аралас экономиканы ң ерекше
бір типі ретінде қарастырып оның нарықты және жоспарлы жүйеден тұратынын айтқан.
Аралас экономикада «нарықтық механизм баға мен көптеген саладағы өндірісті анықтайды, олай болса, мемлекет нарықты
салық салу, шығынмен реттеп отырады» — деп жазған болатын Пол Самуэльсон.
Әлеуметтік аралас нарықтық экономика теориясынын негізін қалаушы герман экономисі, Фрайбург университетіні ң профессоры
Вальтер Ойкен (1891-1950 жж.) болып табылады. Оның тұжырымдамасының құрамдас болігі: әлеуметтік қор ғауды ң толы ғыра қ
жүйесін мүмкіндігі келгенше нарықтық экономикаға қол жеткізу негізінде жасау болма қ. Бұл т ұжырымдаманы ң ұраны мынау:
«… адамды экономикалық, саясатқа емес, экономикалық саясатты адамға бейімдеу».
Аралас әлеуметтік бағытталған экономикалық саясатқа емес экономикаға мысал ретінде «швед моделі» жатады. М ұнда барлы қ
негізгі қордың 4%-ы мемлекеттің қолдануында болады, ал барлық мемлекеттік шы ғындарды ң жартысы әлеуметтік мақсат қа
бағытталады.
Іргелі әлеуметтендіру қорытындысы мынада: «өндірістің қызметі көбінесе жеке к әсіпорын ға жүктеледі, себебі бәсекелестік
негізде іс-әрекет жасайды. Ал, жоғарғы деңгейде әмір сүру қызметін қамтамасыз ету (барлық әлеуметтік инфрақұрылымны ң,
оның ішінде мынадай саланы — жұмыссыздық, әлеуметтік сактандыру, білім, к өлік, байланыс, ғылымды қос қанда) мемлекетке
жүктеледі».
Экономикалық жүйенің жалпы кезеңдері

Өндірістік күштер
Табиғи (табиғи Қоғамдық (өндіріс қаражаты, Жалпыға ортақ
ресурстар, физ. еңбекті бөлу және т.б.) (ғылыми, білімі
мүмкіндік және т.б. мәдениет және т.б.)
Өндірістік қатынастар
Әлеуметтік- Ұйымдастырушылық- Техника-
экономикалық экономикалық (тәжірибе алмасу, экономиканың
(меншіктік қатынасы маркетинг, менеджмент және т.б.) (табиғатқа адамның
және кірістерді бөлу) қатынасы)
Ресурстар Еңбекті қоғамдық бөлу Еңбек процесі және
оның сәті
Өндірістің еңбектік, Өнімдерді дайындауда өндірісті Еңбек мәні, еңбек
табиғи қорлар, мамандандыру қоры, еңбек
ақпараттық және т.б.
Өндірістік Нәтижелер Тиімділігі
мүмкіндіктер
Шектеулі ресурстар Материалдық – заттың өнім және Нәтижелер мен
таңдауы қызметтер шығындар қатынасы
Экономикалық жүйенің элементтері

Әр экономикалық жүйеде өзіне тән өндірістік қатынастар мен өндірістік күштері болады. Өндірістік
қатынастар ұдайы өндірістің (ҰӨ) әр сатысына тән қалыптасады.

ҰӨ = Ө + Б +ҚБ + Т (Ұдайы өндіріс = Өндіріс + Бөлу + Қайта бөлу + Тұтыну)
ӨК = ЖК + ӨҚ (Өндіріс күштері = Жұмыс күші + Өндіріс құралдары)

Экономикалық жүйедегі меншік қатынастарының орны

Меншік қатынастары әр экономикалық жүйедегі қатынастардың ішінде ең негізгі болып ж үйені ң
қатынастарының мінездемелерін анықтайды. Меншік дегеніміз – құрал-жабды қтарды ж әне соларды ң
көмегімен өндірілген өнім нәтижелерін иемдену және пайдалану туралы экономикалы қ- қо ғамды қ
қатынастар. Меншікті екі жағынан сипаттауға болады – экономикалы қ ж әне құқы қты қ жа ғынан.
Экономикалық жағынан, меншік ол — зат емес, ол – қо ғамны ң сый-сыяпатын білдіретін қо ғамды қ
қатынастар. Ал құқықтық жағынан, меншік дегеніміз – зат, затқа деген адамны ң қатынасы.
Меншік құқығының экономикалық теориясының алғашқы өкілдері ол – Нобель лауреат сыйлы ғына ие
болған американдық Чикаго университетінің профессоры Рональд Коуз ж әне Лос-Анджелес
университетінің профессоры Алчеар. Бұлар тек меншік ұғымын пайдаланбай, меншік құқы ғы дегенді
енгізді. Ресурстар өз басына меншік емес. Бұларды иемдену және пайдалану – “меншік шо ғыры”.
Қорытынды:

Қазақстан Республикасы қалыптасуы мен дамуының стратегиялы қ мақсаты аралас әлеуметтік
бағытталған нарықтық экономика болып табылады. Ол б әсекелестік бастауға, меншікті ң негізгі
түрлерін араластыра — өзара іс-әрекетке негізделеді. Оларды ң әр қайсысы жалпы экономикалы қ ж әне
әлеуметтік өзара байланыс жүйесінде өз қызметтерін атқарады.
Қандайда бір экономикалық жүйедегі әртүрлі меншік т үрлеріні ң ара қатынасы қандай болуы керек?
ХІХ-шы ғасырдың екінші жартысына дейін өмір сүрген еркін нары қты қ экономика д әуірінде
(монополистік капитализмге дейінгі жүйе), ұсақ жеке меншік артығыра қ сипат қа ие болады. Ұса қ
кәсіпкерлер өзара еркін бәсекелесті. Бұл еркін бәсеке д әуірі еді. ХІХ-шы ғасырды ң екінші жартысынан
бастап ҒTP-ның әсерінен акционерлік (корпоративтік) қо ғам түрі қалыптаса бастады. Ал, ХХ-шы
ғасырдың басынан мемлекеттік меншік үлесі кәдімгідей өсе бастады.
Қазіргі уақытта жетілмеген (еркін емес) бәсеке жағдайында, нары қты реттеу д әуірінде меншік
түрлерінің құрылымы кәдімгідей өзгерді: жеке меншік 30-35% көлемін, корпоративті ( ұжымды қ)
меншік көптеген бөлігін, яғни 50%-ын және мемлекеттік меншік 15-20%-ды құрайды.
Мемлекеттік меншіктің үлесі көбінесе елдің экономикалы қ даму ерекшелігімен аны қталады.
Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Энгельс Ф. «Анти-Дюринг» — ІҮ1.; 1973, 254 бет.
2. Эклунд К. «Эффективная экономика. Шведская модель». — М: Экономика, 1973. 254 бет.
3. Брагинский СВ., Певзнер Я.А. Политическая экономия: дискуссионные проблемы, пути обновления —
М. Мысль, 1991, 258 бет.

ПСМ-411 тобының
2-курс студенті
Разуева Дария
Турсынахунқызы

Ұқсас жұмыстар

Экономикалық жү йе

ҚОҒАМ- ӘЛЕУМЕТТІК ЖҮЙЕ

Қоғамдық өндірістің нысандары

ОМӨЖ БАСҚАРУ ФУНКЦИЯСЫ

БАСҚАРУ ФУНКЦИЯСЫ

Қоғамның саяси жүйесі

Саяси жүйенің негізгі міндеті экономикалық, рухани

Сот билігінің органдары

Сақтандыру жүйесінің теориялық негіздері

Экономикалық әлеуметтанудың негізгі категориялары

Пәндер