Бидай өндіру технологиясы. Морфологиясымен танысу

Презентация қосу

Жоспар :
1.Жаздық бидай халық шаруашылығындағы
маңызы
және биологиялық ерекшелігі
2.Бидайдың жалпы сипаттамасы.
3. Бидайдың морфологиялық ерекшеліктері.
Оңтүстік Қ азақстанда, соның ішінде Қ ызылорда
облысында жаздық бидай негізінен суармалы
жерлерде өсіріледі. Бидайды күріш ауыспалы
егісіне енгізіп, мелиоритивті танаптарда өсіру бұл
дақылдың өсіру технологиясын жетілдіруді,
әсіресе минеральды тыңайтқыштарды қолдану
жүйесін және суару режимін оптимизациялауды
қажет етеді. Жаздық бидайдың агротехникалық
ролі де үлкен, өйткені ауыспалы егістегі суармалы
жерлер тиімділігін арттырады,суды үнемдейді,
жалпы өнімі артады.
Жаздық бидайдың өнімділігі көптеген
факторларға, соның ішінде табиғи экологиялық
және техногендік ( агроэкологиялық )
факторларға байланысты. Аймақтағы табиғи
зкологиялық факторлар (жарық және
температура режимдері, жауын- шашын
мөлшері,оның маусымдық және әр жылдары
бойынша өзгеруі т.б. ) адамзат әрекеті арқылы
реттелінбейді, оған бидай дақылы, оның
сорттары бейімделуі керек.
Жоғары сапалы тұқым күздік бидайдан мол өнім алудың маңызды шарты. Осы себепті бірінші класты
себу сапасына жеткізілген өткен жылғы өнімнен дайындалған күздік бидай т ұқымы пайдаланылады.
Өйткені жаңа жиналған астық тұқымдары себуге дейін қалған аз уақытта егін жинағаннан кейін пісіп-
жетілу кезеңін-тыныштық күйін- өтіп үлгермейді, нәтижесінде олардың лабораториялық өнгіштігі 70-
80% -дан аспайды. Олар кондициялық өнгіштікке 20-30 тәуліктен со ң жетеді. Жа ңа жинал ған
астықтант дайындалған тұқым кеш көктейді, танаптық өнгіштік т өмен ж әне егістік сирек болады, ал
бұл астық өнімін төмендетеді.Өткен жылғы өнімнің тұқымдары тез және жаппай көктейді,
өсімдіктер жақсы түптенеді, қыстайды және айтарлықтай мол қосымша өнім береді. Б ұл
шаруашылықта күздік бидай тұқымының ауыспалы қоры керектігін дәләлдейді.
• Бидайдың жалпы сипаттамасы.
Бидайдың шыққан жері – алдыңғы Азия
орталығы – қазіргі Иран, Аравия
аумактары. Бұдан бидайдың 18 түрі,
оның ішінде жұмсақ бидай тараған.
Жерорта теңізі орталығынан ( Греция,
Италия ) қатты бидай шыққан.
• И.С. Сүлейменовтың (1973)
қортындылауынша Қазақстанда Семей
маңында бидай суармалы жерлерде
1834ж. өсіріле бастады. ХIХ ғасырда ол
қазіргі Қостанай,Ақмола ж.б. облыстар
аумақтарында себілген, ал ХХ ғасырдың
басынан республикадамыздың барлық
жерлерінде өсірілуде.
• Бидайдың дүние жүзіндегі егіс
көлемі 220 млн.га. шмасында ,екпе
дақылдарының ішінде ол бірінші орын
алады. Бидай қатты және жұмсақ
болып бөлінеді.
Бидайдың морфологиялық ерекшеліктері.
Тамыр жүйесі шашақты, ұрықтық және түйін тамырларынан құралған.
Сабағы – сабан ( буынаралықтары 5-8 ), буынаралықтарының саны
жапырақ санына сәйкес келеді.
Жапырақтары- сызықты (линиялы), жапырақ тақтасы мен жапырақ
қынабынан құралған, қынаптың тақтағы ауысар жерінде тілше ( түссіз
пленка), ал жапырақ қынабының негізінде сабақты орап т ұратын сызы қты
құлақша немесе мүйізшелер болады.
Гүл шоғыры- масақ, ол масақ білігі мен масақшалардан тұрады. Бидай
масағы бөлігінің бір тұғырында бір масақша орналасқан, біра қ ол көпг үлді /3-
5 гүлден тұрады/. Агрономның міндеті- мүмкіндігінше маса қта ғы барлық
гүлдер тозаңданып, дән қалыптастыруы.
Жемісі- дән, ол үш бөліктен – қабық, эндосперм және ұрықтан-құралған.
Дәннің ірілігі негізінен өсіру технологиясына байланысты өзгереді.
Нақты өсірілетін жерлерге және астықты пайдалану ба ғытына
байланысты жаздық бидай сорттары: Ақмола 2, Астана, Целинная 3С,
Целинная юбелейная, Целинная 24, Эритроспермум 35, Казакстанская 19,
Казакстанская 25, Ертіс 97, Павлодарская 93, Карабалыкская 90,
Карагандинская раннеспелая, Саратовская 29, Алтайская 50, Иртышанка 10,
Любава, Лютесценс 32, Омская 18, Омс кая 19, 20,29,30.
Бидайдың өсіп - даму кезеңдеріндегі қолайсыз ауа - райы
жағдайларына қарамастан ерте мерзімде сепкен жөн
(мамырдың екінші онкүндігінен бастап), ал жылуға ж әне
ылғалға байланысты орташадан ерте мерзімде пісетін
сорттарды сепкен дұрыс. Зерттеу нәтижелері бойынша 3
жылда сорттардың ішінен тұрақты да жоғары өнім к өрсеткен
орташадан ерте пісетін Астана сорты болды (14,8-16,2 ц/га).
Себумен бірге 20 кг/га мөлшерімен минералды ты ңайтқыш
еңгізу өнімнің жоғарлауына әсер етті. Бидайдың астық өнімі
тыңайтылған танапта 1,5 ц/га-ға артты, ал жылдарға
шаққанда жаздық жұмсақ бидайдың өсіп-даму кезеңінде
жауын – шашын аз түсіп, түптенудің ортасынан сүттене -
балауыздана пісу кезеңдерінің аралығында мүлде болмаса,
сондай – ақ орташа көпжылдық көрсеткіштерден төмен
қоңыржай ауа - райы тұрып, жинау кезеңінде ағыл - тегіл
жауын жауған жағдайда 1,0-ден - 1,9 ц/га өнімні ң
жоғарылауына әсер етті. Біздің зерттеулерімізде минералды
тыңайтқышты еңгізуге әр сорт әр түрлі әсер етті. Астана
сорты өнімділігі тыңайтқыш аясында – 2,6 ц/га артты, я ғни
жақсы әсер етті, ал Омбы сорттары тыңайтқыш аясын д ұрыс
пайдалана алмады.
Пайдаланылған әдебиеттер
1. Тютенов А.Х. Алғы дақыл және жаздық бидай сұрыптарының астық
өнімі // С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің
ғылым жаршысы. 2003. Том 3 , журнал №10. –Б.18-22 .
2. Мұсынов Қ.М. СҚО Айыртау ауданы «Исағали» ЖШС де жүргізілген
ғылыми- зерттеу жұмыстарының нәтижесі туралы есеп. - Астана, 2009. -25 б.

3. Жайлыбай К.Н., Тоқтамысов Ә.М. Жаздық бидай. Алматы: Бастау. – 2006. –
168 б.
4. Жайлыбай К.Н., Тоқтамысов Ә.М., Шермағамбетов К., Кенбаев Б.,
Сағындықова А.С. Күріш ауыспалы егісінде дәнді дақылдарды (күздік және
жаздық бидай, арпа, сұлы, тары) өсіру технологиясы және агроэкологиялық
негіздемесі (ұсыныстар). Алматы: Бастау. – 2003. – 40 б.
5. Бакиров Ш., Бапаев С. Экономическая эффективность мелиорации в
производстве риса. Алма-Ата: Кайнар. – 1979. – 120 с.
6. Абдильдина Л.Е. Эффективность удобрений: экономика, органи-зация,
опыт применения. Алматы: Кайнар. – 1984.

Ұқсас жұмыстар

Сұйық ашытқы дайындау технологиясы

Қазақ тамақ өнеркәсібі ғылыми зерттеу институты

Тағам өнеркәсібіндегі биотехнология

Макарон өнімдерін өндіру технологиясы

Тағамдық биотехнология

Макарон өнімдері

Ұнды кондитер өнімдерінің технологиясы

Биотехнологиялық өнімдердің негізгі түрлері

Ашытқы өндірісі

Педагогикалық технологияның негізгі деңгейлерімен танысу

Пәндер